VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

Natuurwetenschap
in het Nieuws
nummer 30, januari 2007
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net
als de digitale versie van deze krant te vinden op:
www.phys.uu.nl/natunieuws/
DNA, Stamcellen
& Klonen
Meer ziektes testen door
hielprik baby
NRC, 4 januari 2007
Artsen moeten de mogelijkheid krijgen
ouders na een hielprik te vertellen aan
welke onbehandelbare ziektes hun
pasgeboren kind lijdt. Daarvoor pleiten
patiëntenorganisaties naar aanleiding
van een oproep van de Leidse klinisch
geneticus Breuning..
Nu maakt de hielprik het nog alleen mogelijk
ouders in te lichten over behandelbare
aandoeningen. De overheid vindt het te
complex om ouders nog meer informatie te
geven en wil hun ook geen onbezorgde jaren
ontnemen in de periode dat de ziekte zich nog
niet heeft gemanifesteerd.
meer ziekten opsporen. Het gaat daarbij om
een tiental zeldzame onbehandelbare ziekten.
In totaal zijn vijftig ziekten op te sporen.
Eind 2005 adviseerde de Gezondheidsraad
staatssecretaris Ross-van Dorp om baby’s
alleen op behandelbare ziekten te screenen.
Breuning meent dat ouders de keuze moeten
krijgen om te weten of hun kind een
ongeneeslijke ziekte bij zich draagt.
Bioprinter
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Amerikaanse onderzoekers is het gelukt
om muizenstamcellen tegelijkertijd tot
twee verschillende weefsels te laten
uitgroeien, met behulp van een speciale
inkjetprinter.
Het geheim van deze 'bioprinter' zijn
groeifactoren. Groeifactoren zijn eiwitten die
cellen aanzetten tot groei en differentiatie.
Verschillende groeifactoren zorgen ervoor dat
stamcellen zich niet allemaal dezelfde kant op
specialiseren, maar dat de ene bijvoorbeeld
een zenuwcel wordt en de andere een spiercel.
De één heeft stuk meer DNA
dan de ander
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Het zijn niet alleen de kleine dingen die
het 'm doen. De genetische verschillen
tussen mensen bestaan niet slechts uit
enkele 'letters', maar hele lappen DNA.
Sommigen hebben stukken van hun
genoom driedubbel, anderen missen
hele brokken.
Het DNA van 270 gezonde mensen uit alle
delen van de wereld bekeken ze. Onder leiding
van Matthew Hurles van 'The Wellcome Trust
Sanger Institute' in Cambridge en Stephen
Scherer van 'The Hospital for Sick Children in
Toronto ging een internationale groep
onderzoekers op zoek naar de genetische
verschillen tussen individuen.
Breuning zei gisteren dat het voor ouders heel
zinvol kan zijn om te weten dat hun kind een
afwijking heeft waar doktoren (nog) niets
tegen kunnen doen. Die informatie kan
bijvoorbeeld voorkomen dat ze een tweede
kind met dezelfde aandoening krijgen. Sinds 1
januari mogen artsen baby’s met de hielprik
testen op in totaal zeventien ziekten. Tot 2007
waren dat er slechts drie.
Stamcellen kunnen van alles worden. Van links
naar rechts: huidcellen, zenuwbekleding,
dwarsgestreepte spiercellen en kraakbeen.
De hielprik spoort nu onder meer afwijkingen
aan de schildklier, de bijnier en de
stofwisseling op. Het zijn stuk voor stuk
behandelbare aandoeningen. Het apparaat dat
deze aandoeningen detecteert, kan echter veel
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Julie Phillipi gebruikte deze groeifactoren om
een 'bio-inkt' mee te maken. Daarmee printten
ze een strak patroon op een plaat, waarop ze
vervolgens muizenstamcellen aanbrachten.
Door de groeifactoren gingen die zich
specialiseren. En doordat de inkt specifiek
groeifactoren voor de ontwikkeling van bot- en
spiercellen bevatte, zat op de plaat na een
tijdje een soort patchwork van bot- en
spierweefsel.
1
Hoe groot is uw chromosoom?
Het resultaat is best schokkend. Dat sommige
mensen een kopietje teveel of te weinig
hebben van een gen, was al bekend. Maar het
team van Hurles en Scherer ontdekte een hele
trits aan DNA-brokken waarvan het aantal
kopieën bij mensen kan variëren. In het DNA
van de 270 onderzochte personen vonden ze
er om precies te zijn 1447. Samen waren ze
360 miljoen baseparen lang, wat neerkomt op
zo'n 12 procent van het hele menselijk
genoom. Zo melden de onderzoekers in
Nature.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Eetbaar katoen
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Of ze lekker zijn, is nog de vraag. Maar
eetbaar zijn ze nu dankzij Amerikaanse
biotechnologen
wel.
Zij
hebben
katoenplanten
dusdanig
genetisch
veranderd, dat ze vrijwel gifvrije en
daarmee eetbare zaden produceren.
"De 44 miljoen ton katoenzaden die nu wordt
geproduceerd, zou jaarlijks een half miljard
mensen in hun eiwitbehoefte kunnen
voorzien." Maar natuurlijk zit er een addertje
onder het gras. Katoen, inclusief de zaden, is
namelijk giftig. En hoewel de zaden boordevol
voedzaam vet en eiwitten zitten, staan de
schappen nog niet vol flessen katoenolie en
potjes gezouten zaadjes. De biotechnologen
van de Amerikaanse Texas A&M Universiteit
zeggen nu een manier gevonden te hebben om
de zaden gifvrij te maken, zodat mensen ze
met een gerust hart kunnen eten.
Kale mannen zijn geen bijzonderheid. Maar
waardoor de haren van die mannen precies
uitvallen, welke moleculaire mechanismen
daaraan ten grondslag liggen, is nog niet
bepaald
duidelijk,
schrijft
Anastasiya
Kazantseva deze week in Science. Ze ontdekte
een genetisch defect dat Russische mannen én
vrouwen kaal maakt.
De oorzaak bleek een defect in een stuk DNA
op chromosoom nummer drie, het LIPH-gen.
Dat was niet helemaal compleet, want miste
een kleine duizend baseparen, de bouwstenen
van DNA. Degenen die kaal waren, hadden
twee kopieën van het gebrekkige gen. Ouders
van kalen of kalenden bezaten er maar één en
hadden daardoor zelf geen glimmend hoofd.
Deel genoom naaste
familielid ontcijferd
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
De eerste stukjes van de genetische
Neanderthaler-puzzel zijn gekraakt.
Twee groepen onderzoekers slaagden
erin DNA uit een 38.000 jaar oud stukje
bot van een Kroatische Neanderthaler
te isoleren en ontcijferen. Deze week
publiceren ze daarover in Nature en
Science. Binnen twee jaar volgt de rest,
beloven ze.
De bovenste zaden bevatten nog wel gossypol,
te zien aan de stipjes. De onderste zijn gifvrij.
Wat maakt een mens menselijk? De
antwoorden liggen verscholen in het erfelijk
materiaal van onze verwanten. Dat van de
chimpansee, ons naaste levende familielid,
werd al uitgebreid uitgeplozen. Maar
wetenschappers hebben nu een manier
gevonden om het DNA van een nog nauwere
verwant te ontcijferen: de Neanderthaler.
Met de techniek wilden de biotechnologen een
gen lamleggen, dat de code bevat voor een
enzym dat een belangrijke rol speelt bij de
fabricage van gossypol. Hoe de onderzoekers
dat deden? Door het RNA te elimineren.
Schedel van een Neanderthaler.
Neanderthaler-DNA in beeld
NRC, december 2006
Tussen Neanderthalers en moderne
mensen is tijdens de laatste IJstijd
genetische uitwisseling geweest. Maar
waarschijnlijk meer van mensen naar
Neanderthalers dan andersom.
Veel
meer
mensenmannen
hebben
Neanderthalvrouwen
bevrucht
dan
Neanderthalmannen mensenvrouwen, zo valt
af te leiden uit een relatief hoge overeenkomst
in puntmutaties (SNP’s) op het Xchromosoom van Neanderthalers. Als ook een
substantiële genenstroom de andere kant op is
gegaan, zou men verwachten dat de Europese
bevolking nu méér SNP’s gemeen heeft met de
Neanderthaler dan mensen uit andere
werelddelen. Maar dat is niet zo.
De Homo neandertalensis ontstond zo’n
250.000 jaar geleden en leefde tot 30.000 jaar
geleden in Europa en West-Azië. De moderne
mens, Homo sapiens, ontstond 200.000 jaar
geleden in Afrika en verscheen 40.000 jaar
geleden in Europa. Voor het uitsterven van de
Neanderthalers
is
geen
bevredigende
verklaring.
Trouw, december 2006
Moet het Nederlandse verbod op het
kweken van embryo’s voor onderzoek
worden opgeheven? Ja, vindt ethicus
Guido de Wert, lid van de commissie die
hierover advies uitbracht. Nee, zegt arts
en filosoof Marli Huijer. Het zal een van
de eerste onderwerpen zijn op de
agenda van de nieuwe regering.
Russische wetenschappers screenden
het erfelijk materiaal van 350.000
landgenoten
met
een
bijzonder
familietrekje: kaalheid. Zowel mannen
als vrouwen leden eraan en bij beide
werd het haar al dunner en schaarser
op jonge leeftijd. De oorzaak bleek een
dubbele kopie van een incompleet gen.
En van een Homo sapiens.
Dat is knap, want de Neanderthaler is, zoals u
weet, hartstikke uitgestorven. De eersten
zagen het levenslicht tussen de vijf- en
vierhonderdduizend jaar geleden. De laatsten
legden circa dertigduizend jaar terug het
loodje. De in die tijd opkomende moderne
mens, Homo sapiens was waarschijnlijk de
oorzaak, direct danwel indirect.
Gelukkig
zijn
er
nog
wel
wat
Neanderthalerbotten en -kiezen over. Maar de
staat waarin die verkeren is vaak niet al te best
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Iets anders wat de genetische code de
onderzoekers
vertelde,
was
dat
Neanderthalers waarschijnlijk zijn ontstaan
uit een relatief kleine groep voorouders, circa
drieduizend individuen groot. Mensen zijn
vermoedelijk ontsproten uit een ongeveer even
grote populatie, die nodig was om uiteindelijk
de genetische variatie binnen de huidige
bevolking voort te brengen.
Eicellen afstaan voor de
wetenschap
Kale Russen
Dubbel genetisch defect kost dragers
haren
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
en het DNA dat de overblijfselen bevatten is
kapot, zeer gefragmenteerd en vervuild.
Behalve met origineel DNA, zitten de
beenderen vol genetische resten van destijds
hongerige bacteriën en van moderne mensen
die er met hun fikken niet vanaf konden
blijven.
2
Schrap het verbod om embryo’s te kweken
voor wetenschappelijk onderzoek, want het
staat de medische vooruitgang in de weg. Dat
is kort gezegd het advies dat de commissie
Evaluatie Embryowet eerder dit jaar uitbracht.
Natuurlijk, onderzoek is momenteel niet
helemaal onmogelijk: embryo’s die overblijven
na ivf – in eerste instantie dus bedoeld voor
voortplanting – mogen al worden gebruikt.
Maar dat is te beperkt, vindt de commissie.
Als het over embryo-onderzoek gaat, zegt De
Wert, wordt altijd aan het kweken van
stamcellen gedacht, een soort basiscellen
waaruit andere, specifiekere lichaamscellen
ontstaan.
Wetenschappers
hopen
met
stamcellen nieuwe weefsels en organen op
maat te kunnen produceren.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Maar, zegt hij, bij alle aandacht voor (en
scepsis over) stamceltechnologie wordt
vergeten dat embryo-onderzoek ook een ander
oogmerk
heeft:
verbetering
van
vruchtbaarheidstechnieken.
Steeds
meer
vrouwen/stellen die een kind willen, hebben
moeite er één te krijgen. In Nederland wordt
inmiddels zo’n vier procent van de
pasgeborenen verwekt via ivf. Dat aantal zal
naar verwachting alleen maar toenemen, mede
door
de
verwachte
obesitas-epidemie.
Embryo-onderzoek is, aldus De Wert, nodig
om ivf-technieken te verbeteren, zodat ze
vaker succesvol zijn (nu is dat in maar een
kwart van de behandelingen het geval) en
minder belastend voor de vrouw, die
vervelende
hormoonbehandelingen
moet
ondergaan.
Nieuwe spieren
Behandeling met stamcellen werkt
tegen dystrofie
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Voor het eerst is een dodelijke erfelijke
spierziekte effectief te behandelen,
althans: bij honden. Met stamcellen uit
bloedvaten
wist
een
Italiaanse
onderzoeksgroep zieke dieren weer aan
het lopen te krijgen.
De onderzoekers, onder leiding van Giulio
Cosso, hadden een paar jaar geleden een
nieuw type stamcellen ontdekt. Die zijn uit de
wand van kleine bloedvaatjes te halen en
kunnen eenvoudig vermeerderd worden in een
laboratorium. Worden ze vervolgens in een
bloedvat gespoten, dan laten deze zogenoemde
mesoangioblasten zich met de bloedstroom
meevoeren naar de spieren, waar ze uitgroeien
tot spiercellen. Zulke stamcellen wilden de
onderzoekers injecteren in de aderen van de
zieke honden, in de hoop dat hun spieren
daarvan zouden opknappen.
Ziekte &
Gezondheid
Eiwit voorspelt Alzheimer
www.kennislink.nl, december 2006
Neuroloog
in
opleiding
Niki
Schoonenboom heeft een methode
ontwikkeld waarmee de ziekte van
Alzheimer in een vroeg stadium – voor
het 65ste levensjaar – kan worden
vastgesteld. Door de concentraties van
drie eiwitten in het hersenvocht vast te
stellen, kan worden geconcludeerd of
een patiënt al dan niet aan de meest
voorkomende vorm van dementie lijdt.
De meest voorkomende vorm van dementie is
de ziekte van Alzheimer. Uit onderzoek van
neuroloog in opleiding Niki Schoonenboom is
gebleken dat er drie eiwitten zijn die vooral in
een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer
bruikbaar zijn voor de diagnose. In dit vroege
stadium zijn de symptomen van de ziekte nog
niet duidelijk te herkennen via andere
diagnostische methoden, zoals hersenscans en
neuropsychologisch onderzoek.
Van patiënten met geheugenklachten en
verschillende vormen van dementie, heeft
Schoonenboom hersenvocht verzameld en
onderzocht. De concentraties van drie eiwitten
met schilderachtige namen als amyloid β 42
(Aβ42), tau en gefosforyleerd tau (Ptau)
blijken anders te zijn in het hersenvocht van
Alzheimerpatiënten, ten opzichte van mensen
die de ziekte niet hebben.
Alzheimer is de meest voorkomende vorm van
dementie. In Nederland lijden vermoedelijk
zo’n kwart miljoen mensen aan deze ziekte, die
gepaard gaat met geheugenproblemen (vooral
voor wat kort geleden is gebeurt),
desoriëntatie, het verzinnen van dingen om
gaten in het geheugen op te vullen, onrust en
decorumverlies. De afbeelding laat het brein
van een Alzheimerpatiënt zien.
Zonder behandeling zag het er somber uit voor
de honden in het Italiaanse laboratorium.
Het heeft natuurlijk weinig zin om zieke
dieren gewoon in te spuiten met hun eigen
stamcellen. Daarin zit namelijk hetzelfde
foutje als in de spiercellen: het recept voor het
eiwit dystrofine deugt niet, waardoor het niet
wordt gemaakt. Zonder dystrofine verliezen
spiercellen langzaam hun vermogen om samen
te trekken, en dat levert uiteindelijk dodelijke
verlammingen op.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Blowen voor de wetenschap
www.kennislink.nl, december 2006
Scholieren die regelmatig een jointje
opsteken, of op een andere manier
cannabis gebruiken, kunnen meedoen
aan wetenschappelijk onderzoek van
het Universitair Medisch Centrum
Utrecht. Het is namelijk onduidelijk of
cannabis de ontwikkeling van jonge
hersenen verandert en zo ja, hoe dan.
3
Het UMC Utrecht doet onderzoek naar
cannabis en het brein, met hulp van
functionele MRI. Dat is een scanner die live
hersenactiviteit meet en in beeld brengt. De
proefpersonen tussen 12 en 17 jaar waarnaar
het UMC zoekt, zijn nodig om uit te vissen wat
het effect is van blowen op de ontwikkeling
van de hersenen. Wetenschappers willen de
activiteit in de hersenen van jongeren die veel
hebben geblowd, namelijk vergelijken met de
grijze cellen van jongeren die nooit cannabis
gebruikten. De test die een eventueel verschil
moet ontmaskeren, bestaat uit verschillende
(pc-)taken waarbij je flink moet nadenken.
Niet af
Met het onderzoek hopen de Utrechtse
onderzoekers
te
zien
welk
effect
cannabisgebruik op jonge leeftijd heeft. Want
in de puberteit zijn de hersenen nog niet
helemaal ‘af’. Gebieden die bijvoorbeeld
betrokken zijn bij geheugen en concentratie
moeten als het ware nog rijpen. Cannabis
verstoort die ontwikkeling mogelijk.
In deze doorsnede is met groen weeggegeven
waar cannabis werkt in het brein. (Bron:
wikipedia.nl)
Darmflora door dik en dun
Dikkere mensen hebben efficiëntere
bacteriën
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
De samenstelling van de darmflora in
slanke en zware mensen verschilt,
ontdekten microbioloog Gordon en
collega's. In Nature beschrijven ze een
verband tussen zwaarlijvigheid en een
bacterievolk dat heel efficiënt calorieën
uit voedsel haalt.
Duizenden miljarden bacteriën met een
totaalgewicht van ongeveer anderhalve kilo
leven in ons binnenste. Ze helpen ons onder
meer voedsel te verteren en zijn perfect
aangepast aan het leven daar. De onderzoekers
uit St. Louis (VS) analyseerden de
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
darminhoud van twaalf dikke mensen over de
periode van een jaar.
Uit dit onderzoek bleek dat hun darmflora
voor het leeuwendeel, zo'n 90 procent,
bestond uit leden van twee bacteriefamilies: de
Firmicutes en de Bacteroidetes. Maar de
hoeveelheden waarin deze twee families zich
tot elkaar verhielden, verschilden met die van
slanke controlepersonen. In zwaarlijvige
mensen bleken meer Firmicutesbacteriën te
wonen dan in dunne mensen.
Ei en twee glazen alcohol
per dag
Grieppandemie kan tot 81
miljoen doden leiden
Gezondheidsraad formuleert nieuwe
richtlijnen voor gezonde voeding
NRC, december 2006
www.kennislink.nl, december 2006
Het ei is gerehabiliteerd; vet is niet
slecht, als het maar onverzadigd is, en
voor het eerst beveelt een Nederlandse
voedingsrichtlijn 18-plussers aan om
dagelijks één of twee glazen alcohol te
drinken.
Nederlanders zijn er moeilijk toe te bewegen,
staat in de achtergrondtekst van de richtlijn,
om vaker dan eenmaal per week vis te eten.
Het zou gezonder zijn dat wel te doen. En
aangezien haring en makreel in Nederland
traditioneel een vis voor op brood is, beveelt
de commissie die de richtlijn opstelde, nu
maar aan om eenmaal vis op brood te eten.
Dankzij hun darmflora halen dikke mensen meer
uit hun eten.
Maar wat hebben Firmicutes te zoeken bij
dikkerds? Analyse van de genen van deze
bacteriën bracht aan het licht dat deze
enzymen aanmaken, die onverteerbaar voedsel
afbreken. Hierdoor kan voedsel meer calorieën
leveren. In de obesitas-muizenpoep bleken
bovendien minder calorieën te zitten dan in de
keutels van magere muizen.
Als iemand dik wordt, verandert de
samenstelling van zijn of haar darmflora. Die
persoon haalt dan meer calorieën uit hetzelfde
eten, concluderen de onderzoekers.
Een
grieppandemie
van
dezelfde
omvang als de Spaanse griep in 19181920 kan 51 tot 81 miljoen levens eisen.
Naar schatting 96 procent van de
slachtoffers
valt
in
de
ontwikkelingslanden. Dat blijkt uit een
onderzoek dat op 22 december 2006
werd gepubliceerd in het Britse
medische tijdschrift ‘The Lancet’.
De Spaanse griep begon als een virus dat
alleen gevaarlijk was voor vogels. Maar het
virus muteerde en ontwikkelde zich tot een
variant (H1N1) die werd overgedragen van
mens op mens. Wereldwijd eiste de Spaanse
griep 20 tot 40 miljoen doden.
De vorige Richtlijnen Goede Voeding stamde
uit 1986 en was verouderd. De wetenschap
heeft inmiddels veel meer kennis geleverd over
de vet- en cholesterolstofwisseling en over het
verband tussen voeding en kanker. Niet het
cholesterol in de voeding, maar verzadigd vet
is de grote boosdoener. En de invloed van
voeding op het ontstaan van bijvoorbeeld
borst- en darmkanker is minder groot dan
gedacht.
De afgelopen twintig jaar is de Nederlandse
bevolking gemiddeld gezonder én ongezonder
gaan eten. De groenten- en fruitconsumptie
ligt ver beneden de gewenste hoeveelheid. En
vrijwel niemand krijgt genoeg vezels binnen.
Aan alle voedingsrichtlijnen voldoet maar 1,8
procent van de bevolking.
Maar het aandeel verzadigd vet (vooral vet in
vlees en zuivelproducten) in de voeding daalde
sinds 1986 en dat is goed. Toch is het nog
steeds te hoog.
Een goed glas
In 1998 kon genetisch materiaal van het
Spaanse griepvirus worden geïsoleerd uit een
slachtoffer dat was begraven in de permanent
bevroren bodem van Alaska. In 2004 kon het
virus volledig worden gereconstrueerd en in
oktober 2005 kon uiteindelijke de genetische
code ervan worden ontrafeld. Daaruit bleek
dat het virus vermoedelijk rechtstreeks van
vogels op mensen was overgegaan, zonder een
varken als tussenstation.
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Griepprik bij verzorgers redt
ook patiënt
In bepaalde streken op Sardinië en in
het zuid-westen van Frankrijk leven de
mannen langer dan elders. Een groep
Britse deskundigen denkt dat ze dat te
danken hebben aan de heilzame stoffen
in de plaatselijke rode wijn.
NRC, december 2006
De sterfte in verpleeghuizen in het
griepseizoen daalt als ook het personeel
zich in laat enten tegen griep. Een
omvangrijke
studie
in
Britse
verpleeghuizen bevestigde dat.
In Nature van deze week schrijven Roger
Corder en collega's dat rode wijn uit het
Franse departement Gers en de Sardijnse
regio Nuoro bijzonder rijk zijn aan oligomere
procyanidines. Die stoffen zijn volgens hen de
belangrijkste oorzaak van het beschermende
effect dat rode wijn heeft op bloedvaten.
Eerder werd dit vooral toegeschreven aan
resveratrol, maar het probleem van die stof is,
dat het in te lage concentraties in de wijn zit
om echt zoden aan de dijk te zetten.
Tijdens een normaal griepseizoen vielen op
elke honderd inwoners 11 doden in
instellingen
waar
werknemers
werden
aangemoedigd om een griepprik te halen; in
verpleeghuizen zonder vaccinatie waren dat er
15. Het onderzoek, uitgevoerd in 44
instellingen, verscheen vrijdag online in het
British Medical Journal. Er waren ook minder
ouderen met griepsymptomen, en minder
ziekenhuisopnames vanwege griep.
In Nederland is het inenten van het personeel
in verpleeg- en verzorgingshuizen nog geen
gemeengoed, zo bleek deze zomer na een
inventarisatie van de GGD Groningen. Hoewel
veel instellingen wel een griepprik aanbieden,
maakt meestal minder dan 15 procent van de
werknemers van die mogelijkheid gebruik. In
de huidige Britse studie was tussen de 40 en
50 procent van de staf gevaccineerd.
Volgens de onderzoekers bevatten vooral druiven
van dit ras ('Tannat') veel gezonde procyanides.
Die worden veel gekweekt in het Franse
departement Gers, en weinig daarbuiten.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
4
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Hersenstam van baby's lijkt
onvolgroeid
Opiorfine is volgens hen gemakkelijk na te
maken en is behalve als pijnstiller wellicht
geschikt als antidepressivum.
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Pasgeboren kindjes die plots, op
onverklaarbare wijze in de wieg
overlijden, hebben een onvolgroeid
serotonine-systeem, zo lijkt het. Het
signaal van serotonine, een belangrijke
boodschapperstof in de hersenen,
wordt niet goed doorgegeven of
opgepikt,
waardoor
baby's
niet
doorhebben dat ze langzaam stikken.
Het zal je maar gebeuren. Je denkt dat je
gloednieuwe kindje rustig ligt te slapen in de
wieg, maar de volgende morgen blijkt het te
zijn overleden. In de Verenigde Staten gebeurt
dit na krap zeven van de tienduizend
geboortes, zonder dat er een duidelijke
oorzaak is. In zo'n geval wordt gesproken van
het 'sudden infant death syndrome' (SID). In
Nederland noemen we het vaak wiegedood. En
hoewel SID in Amerika doodsoorzaak nummer
één is onder zuigelingen, liggen de cijfers hier
gelukkig een stuk lager.
Stapje dichter bij
verjongingskuur
www.kennislink.nl, december 2006
Licht doodt tumoren
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Het Nederlands Kanker Instituut opent
morgen een centrum waar allerlei typen
kanker met behulp van laserlicht zullen
worden vernietigd.
Bij de zogenoemde fotodynamische therapie
krijgt de patiënt de stof Foscan toegediend, die
onder invloed van laserlicht wordt omgezet in
een brandende stof. Door de laser precies op
het gevaarlijke gezwel te richten, gaan bijna
alleen de kankercellen eraan. Littekens blijven
grotendeels achterwege.
Een kind 's nachts gezellig bij papa en mama in
bed leggen is niet verstandig. Maar het kindje in
een wiegje ernaast zetten is prima.
Pijnstiller uit spuug
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Franse onderzoekers hebben een
natuurlijke pijnstiller gevonden in
menselijk spuug, die zes keer sterker is
dan morfine.
Opiorfine remt volgens de onderzoekers
waarschijnlijk de afbraak van in het lichaam
voorkomende enkefalinen, die pijnsignalen
naar de hersenen blokkeren. En dat heeft een
pijnstillend effect, blijkt uit proeven met
ratten. Een groep proefdieren kreeg een
pijnlijk spuitje in een achterpoot, een andere
werd over plateaus met scherpe naalden
geleid. De ratten die voor de marteling een
portie opiorfine kregen, hadden aanzienlijk
minder pijn dan de degene die de proeven
geheel op eigen kracht moesten ondergaan. De
wetenschappers zagen dat aan de mate waarin
de dieren met hun pootjes trokken en daaraan
likten.
De combinatie van beide ziekteverwekkers
maakt de situatie zo mogelijk nog slechter.
Iemand die al hiv onder de leden heeft, is door
zijn verzwakte immuunsysteem bevattelijker
voor malaria. Als de parasiet eenmaal binnen
is, veroorzaakt die bovendien een toename van
de hoeveelheid HIV in het bloed. Als gevolg
daarvan neemt de kans op besmetting van een
volgend slachtoffer met hiv toe. Want hoe
meer virusdeeltjes, hoe groter de kans dat de
ziektekiem tijdens een vrijpartij wordt
doorgegeven.
Zo'n manier om zonder snijden van tumoren
af te komen, klinkt geweldig, maar er kleven
wel wat nadelen aan. De lichtgevoelige stof
komt overal in het lichaam terecht, en daarom
moet je als patiënt twee weken lang natuurlijk
licht volledig vermijden. Wie zich daar niet
aan houdt, kan brandwonden verwachten. De
behandeling doet met laserlicht doet
nauwelijks zeer, maar het afstervingsproces
daarna is behoorlijk pijnlijk. Gelukkig is daar
veel tegen te doen.
DNA-beschadigingen
vormen
een
belangrijke oorzaak van veroudering.
De manouvres van het lichaam om de
levensbedreigende slijtage van DNA
tegen te gaan, is in kaart gebracht door
onderzoekers
uit
Rotterdam.
Prioriteiten stellen en investeren in
reparatie, blijkt de sleutel voor gezond
verouderen.
Een internationaal onderzoeksteam onder
leiding van prof. dr. Jan Hoeijmakers van het
Erasmus Medisch Centrum en het bedrijf
DNage, deed de nieuwe ontdekkingen.
Hoeijmakers heeft laten zien dat het lichaam
op DNA beschadiging reageert door minder te
investeren in groei en ontwikkeling, en juist
meer energie stopt in reparatie en onderhoud.
En die keuze is volgens de onderzoekers het
geheim van gezond ouder worden. In Nature
van
20
december
publiceren
de
Rotterdammers de opmerkelijke vondsten
waardoor we iets beter begrijpen wat ouder
worden eigenlijk is.
Malaria helpt hiv (en
andersom)
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Malaria en hiv helpen elkaar bij hun
dodelijke
verspreiding,
schrijven
onderzoekers in Science. Waar hiv en
malaria samen rondwaren, is het soms
lastig overleven. In Afrika sterven
jaarlijks rond de drie miljoen mensen
aan Aids, aan malaria een miljoen.
DNA kan kapot gaan of beschadigingen
oplopen, door verschillende oorzaken. Intern
(bij replicatie of andere celprocessen) of
extern (bijvoorbeeld UV- of radioactieve
straling).
Een dosis van één milligram per kilo
lichaamsgewicht bleek voldoende om de pijn
te verlichten. Daarmee is het een stuk sterker
dan morfine, waarvan zes milligram per kilo
nodig is om hetzelfde resultaat te bereiken. De
Fransen denken dan ook dat hun ontdekking
best eens kan leiden tot nieuwe medicijnen.
Foto van een witte bloedcel geïnfecteerd met het
HIV-virus, genomen terwijl virusdeeltjes (rood
gekleurd) uit de cel komen, op weg naar andere
bloedcellen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
5
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
VU-ziekenhuis vindt vroege
Alzheimer-eiwitten
de Volkskrant, 18 november 2006
Bij vijftigers met geheugenproblemen is
al te meten of zij de ziekte van
Alzheimer zullen krijgen. Als in het
hersenvocht drie eiwitten in afwijkende
concentraties voorkomen is dat een
duidelijke indicatie voor beginnende
dementie, zeggen onderzoekers van het
VU Medisch Centrum in Amsterdam.
Van tachtig onderzochte patiënten bleek de
helft in twee jaar Alzheimer te krijgen. De
andere helft, met normale concentraties
eiwitten, bleef gezond.
Het gaat om de eiwitten amyloïde-bèta 42, tau
en gefosforyleerd tau. Het was al bekend dat
deze stoffen, die schade aanrichten in de
hersenen,
bij
Alzheimer-patiënten
in
afwijkende concentraties voorkomen. Nu
blijken die afwijkingen al in een heel vroeg
stadium meetbaar.‘De test is heel specifiek en
heel gevoelig’, aldus haar promotor Philip
Scheltens. ‘De verschillen in concentraties
tussen mensen die gezond blijven en die
Alzheimer krijgen zijn heel zwart-wit. Het
onderscheid is duidelijker dan bij MRIscanners.’
Zaadcel in de kiem gesmoord
Leidt nieuwe stof toch tot 'mannenpil'?
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Zaadcellen onklaar maken voordat ze
goed en wel volwassen zijn. Dat is
volgens onderzoekers de manier om
mannen - tijdelijk - onvruchtbaar te
maken. Zij testten een stof die de band
verbreekt tussen de rijpende spermacel
en zijn steun en toeverlaat, de Sertolicel. En dromen al van een nieuw
anticonceptiemiddel voor mannen.
Zo groot worden spermacellen dus nooit, als het
aan Adjudin ligt.
De chemische stof waar het om gaat heet
Adjudin. Hij is vrij nieuw, maar wel eerder
getest door Mruk en collega's. Ze gaven het
goedje destijds aan mannelijke ratten via de
mond, maar dat ging niet helemaal goed. De
dieren werden weliswaar onvruchtbaar, maar
kregen ook last van leverontstekingen en
verschrompelende spieren. En dat schrikt
menselijke mannen waarschijnlijk nog meer af
dan borsten.
De onderzoekster veranderde het hormoon
daarom een beetje en spoot het vervolgens
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
samen met Adjudin in de buiken van ratten.
Na vier weken waren er vrijwel geen onrijpe
zaadcellen, genaamd spermatiden, meer over
in de balletjes. De lever en andere ingewanden
waren bovendien niet aangetast. Ook de
hormoonhuishouding van de mannetjesratten
was nog in orde. Het effect van de behandeling
bleek ook omkeerbaar. Na twaalf weken was
de helft van de ratten weer vruchtbaar en na
twintig weken kon elk mannetje weer
nakomelingen verwekken.
orgasme te maken hadden maar met het
bewegen van de arm."
Wetenschap &
Onderzoek
Alle remmen los
Cognitie op laag pitje tijdens orgasme
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Vrouwen verliezen even de controle
over zichzelf, als ze klaarkomen. Dat
concluderen Groningse onderzoekers
na het bestuderen van de hersenen van
vrouwen, die in een PET-scanner
klaarkwamen.
"Seks is een enorme drijfveer voor mensen en
een orgasme hoort daarbij. Er wordt dan ook
ontzettend veel over gepraat, maar niemand
weet eigenlijk precies hoe klaarkomen werkt.
En onderzoekers wagen zich er niet aan, want
het is toch een beetje 'not done', een taboe.
Het orgasme, daar moet je afblijven. Net zoals
je volgens sommigen moet afblijven van
religie."
In totaal 29 vrouwen deden mee aan het
onderzoek, na een oproep op internet. De
resultaten van twaalf van hen kwamen
uiteindelijk in het wetenschappelijke artikel
terecht, dat vandaag is verschenen in het
European Journal of Neuroscience.
En waar het rood is, is vrij veel bloed aanwezig.
In dit geval in de kleine hersenen. [Foto Janniko
Georgiadis]
Het meest lastige aan de proef was de timing.
"Een PET-scanner moet je van tevoren
instellen. Je weet daardoor tot op de seconde
nauwkeurig wanneer een scan begint.", vertelt
de promovendus. "Tot veertig seconden na dat
moment mochten de dames een orgasme
krijgen."
Bejaard lichaam is constant
in onderhoud
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Rotterdamse onderzoekers maakten de
puzzel die veroudering heet weer iets
completer met een onderzoek waarin
een Duitse tiener, hoogbejaarde muizen
en wormpje elegans een hoofdrol
speelden. Ze berichten erover in de
nieuwste editie van Nature.
Er leek niks aan de hand, het Duitse jongetje
zag eruit als alle andere. Maar ineens ging het
mis. Organen functioneerden steeds slechter
en al bij een klein beetje zon raakte zijn huid
verbrand. Op zestienjarige leeftijd stierf de
jongen, aan naar bleek een opmerkelijk
genetisch defect. Een Duitse arts toog met het
verhaal naar het Erasmus Medisch Centrum in
Rotterdam. Daar ontdekten onderzoekers dat
de bijzondere aandoening van de jongen
opvallend veel gemeen had met doodgewone
veroudering.
Een vrouwenbrein tijdens een orgasme. De
blauwgekleurde gebieden zijn relatief slecht
doorbloed. Zoals u ziet, betreft dat vooral de
voorste kwab. [Foto Janniko Georgiadis]
Het experiment ging als volgt. De vrouwen
moesten in een PET-scanner gaan liggen,
zodat de onderzoekers de doorbloeding van de
hersenen konden bekijken. Hun partners
waren er ook bij, want zij hadden de taak de
dames een orgasme te bezorgen. Georgiadis:
"De vrouwen laten masturberen was wellicht
ook een optie geweest, maar dan zouden de
vrouwen teveel bewegen. Bovendien waren
dan
waarschijnlijk
allerlei
andere
hersengebieden 'opgelicht', die niet met het
6
Beide muizen zijn drie weken oud, maar toch zien
ze er niet even oud uit. Het rechter diertje heeft
een genetisch defect waardoor hij razendsnel
veroudert.
De jongen had een mutatie in het zogeheten
XPF-gen. "XPF is onderdeel van een complex
dat met chirurgische precisie foutjes uit het
DNA knipt", legt Jan Hoeijmakers uit,
hoogleraar moleculaire genetica aan het
Erasmus MC.
Het is dan ook niet moeilijk voor te stellen dat
er in een lijf met een kapot of raar XPF-gen
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
van alles mis gaat. Fouten hopen zich op,
eiwitten blijven achterwege, cellen leggen het
loodje en organen beginnen te haperen. Of
zoals Hoeijmakers het formuleert: "Die jongen
werd razendsnel oud."
Borrel beschermt brein
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Mensen die bij een ongeluk ernstig
hersenletsel oplopen, hebben een
hogere overlevingskans als ze een
glaasje
alcohol
op
hebben.
De
onderzoekers vermoeden een "neurobeschermend" effect van milde doses
alcohol.
Eilandjes in rivier voeren
hoogwater sneller af
Volkskrant, 22 december 2006
Door eilandjes in de rivieren aan te leggen aan
de kop van de huidige kribben kan het
hoogwater beter worden afgevoerd. Ook zal de
natuur minder last hebben van sterke
stroming rond de kribben.
Wie rijdt met alcohol op, heeft een grotere
kans op een ongeluk. In Bij 30 tot 40 procent
van de zware ongelukken is alcohol in het spel.
Automobilisten met alcohol op veroorzaken
jaarlijks in Nederland 195 verkeersdoden en
3.300 zwaargewonden, aldus Veilig Verkeer
Nederland.
Zoals deze twee jongens, die lijden aan de ziekte
progeria, zag de Duitse tiener er niet uit. Bij hem
was niet zozeer aan de buitenkant te zien dat hij
snel verouderde, als wel aan de binnenkant.
Nu is veroudering het favoriete onderwerp van
Hoeijmakers en collega's. Hoe dat precies in
zijn werk gaat, waardoor mensen aftakelen of
waardoor ze juist lang leven, is iets waar zowel
de Nederlandse als andere genetici zich al
jaren het hoofd over breken. Misschien kon
het geval van de Duitse jongen de puzzel wat
completer maken.
Maar wie met een glaasje op ernstig
hoofdletsel oploopt, heeft een hogere
overlevingskans dan een broodnuchter
slachtoffer, blijkt uit een zestien jaar durende
studie onder 1158 patiënten die met
hersenletsel zijn binnengebracht op de eerste
hulp in Toronto. Patiënten met een
alcoholgehalte tot 0,23 promille, oftewel één
glaasje op, hadden minder kans om te sterven
aan hun hersenletsel dan niet-drinkers of
zware drinkers. De getallen: 28 procent van de
milde drinkers stierf, 36 procent van de nietdrinkers en 44 procent van de zware drinkers.
Blinde muizen zien na
transplantatie
NRC, december 2006
Blinde volwassen muizen reageren weer
op licht na een transplantatie met een
soort netvliesstamcellen. Voor het eerst
is het bij een zoogdier gelukt om een
netvliestransplantaat zenuwcontact te
laten maken.
de Volkskrant, november 2006
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Bij de winnende Eilandkrib wordt het voorste
deel van de pier verlaagd en er een eilandje
aan toegevoegd. De ontstane opening fungeert
als een soort nevengeul, waardoor het water
trager stroomt dan in de hoofdgeul. De sterke
stromingen die nu rond de kribben optreden,
verdwijnen. Daardoor kunnen waterplanten
terugkeren, wat weer vissen moet lokken.
NRC, december 2006
De ongehoorde verspilling
van energie in Nederland
Met microscopische analyses en door
pupilreflexen te meten is de lichtgevoeligheid
aangetoond. De resultaten zijn nog zeer
bescheiden, maar de principiële mogelijkheid
van zenuwcontact is aangetoond. Probleem is
dat de staafjescellen bij de mens al tijdens het
tweede trimester van de zwangerschap in
dezelfde ontwikkelingsfase zitten. En die
cellen zijn moeilijk verkrijgbaar, zodat er nooit
voldoende zullen zijn om allerlei vormen van
ouderdomsblindheid te herstellen. Maar
wellicht biedt weefselkweek op den duur een
uitkomst, schrijft de auteur van de News &
Views in Nature.
Dat blijkt uit een plan van ingenieursbureau
Royal Haskoning en milieukundigen van de
Radboud Universiteit in Nijmegen, dat als
eerste is geëindigd in een prijsvraag van
Rijkswaterstaat.
Eisprong heeft invloed op
kleding
Vooruit, ééntje dan.
Het lijkt zo makkelijk. Bij veel vormen van
blindheid zijn de lichtgevoelige cellen (de
staafjes en kegeltjes) verloren gegaan, maar
het bijbehorende zenuwnetwerk blijft meestal
intact. Er zijn dus alleen nieuwe staafjes- of
kegeltjescellen nodig, die wel contact moeten
maken met een zenuwuiteinde dat in het
netvlies al klaar ligt.
Eilandkrib
In de eerste helft van de jaren tachtig
ging de Nederlandse economie elk jaar
2,5 procent efficiënter om met energie.
We moesten wel. Het was de eerste
Golfoorlog. Olieprijzen rezen de pan
uit.
In 1995 was de efficiency-verbetering gedaald
tot 0,3 procent per jaar. En terwijl de rest van
de EU nu jaarlijks op ongeveer 0,5 uitkomt,
haalt achterblijver Nederland net de helft. In
2000 daalde in Duitsland het energieverbruik
bij gelijkblijvend nationaal product, in
Nederland steeg het.
Rond de eisprong, als vrouwen het
vruchtbaarst zijn, kleden ze zich het
aantrekkelijkst. Dit blijkt uit oordelen van
mannen en vrouwen over foto’s van in totaal
dertig Amerikaanse vrouwen op verschillende
momenten in hun cyclus. Ze droegen vaker
modieuze kleding, meer sieraden en ze lieten
meer huid zien.
Het gevonden ‘ornamentatie-effect’ is vrij
sterk: in de vergelijking tussen twee foto’s
werd 59 procent van de ‘vruchtbare’ foto’s als
aantrekkelijker beoordeeld. Dat is veel, omdat
bij zoiets als kleedgedrag veel andere factoren
een rol spelen: misschien hadden sommige
proefpersonen later op de dag wel een
belangrijke afspraak. Daarmee is dit effect een
van de duidelijkste aanwijzingen dat de
eisprong
bij
vrouwen
niet
helemaal
onzichtbaar is.
De bulkchemie met zijn inefficiente
naftakrakers moet betere warmtewisselaars
aanschaffen. Er moet worden geïnvesteerd in
elektriciteitscentrales die geen 42 procent
rendement hebben maar 60 of 75.
Energiezuinige
lampen
schelen
een
huishouden 60 procent elektriciteit. Als
iedereen een zuinige koelkast neemt, zijn twee
centrales minder nodig. Een betere pomp in
alle cv's scheelt nog eens een halve centrale.
Goed geïsoleerde huizen kunnen met honderd
kuub gas toe, in plaats van duizend.
7
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Europese elektriciteit kan
schoon
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Veruit het grootste deel van de
Europese elektriciteit kan in 2050
'schoon' worden opgewekt, becijfert een
Duits rapport. Dat is bovendien
goedkoper dan blijven inzetten op
fossiele brandstoffen. Belangrijkste
maatregel:
massaal
zonne-energie
importeren uit Afrikaanse en Arabische
woestijnen.
Het jaar 2006 maakt kans de geschiedenis in
te gaan als het keerpunt in het denken over
energie. In westerse landen is vrij plotseling
het besef aan het doorbreken dat ze niet
kunnen blijven doorgaan met het verstoken
van grote hoeveelheden fossiele brandstoffen.
Prima plek voor een zonnecentrale.
De schrijvers van het rapport zijn afkomstig
uit Duitsland en een aantal landen rond de
Middellandse zee. Volgens hen kan in 2050 80
procent van de elektriciteit uit duurzame
bronnen komen, waardoor de CO2-uitstoot
van deze sector nog maar een kwart zal
bedragen van het huidige niveau. "Wanneer er
nu mee begonnen wordt, dan zal de
omschakeling naar een mix van duurzame
energiebronnen binnen ongeveer vijftien jaar
leiden tot een goedkopere opwekking van
elektriciteit dan voortgaan op de huidige weg".
Heb je morgen een belangrijk examen, dan
moet je vooral niet de hele nacht blijven
doorblokken, zeggen alle deskundigen. Je hebt
namelijk slaap nodig om de nieuwe kennis
goed te verankeren.
Dertien geneeskundestudenten van de
universiteit van Lübeck kregen een lijst van
willekeurige woordparen, die ze 's avonds uit
hun hoofd moesten leren. Konden ze bij 60
procent het juiste koppelwoord opnoemen,
dan mochten ze naar bed, met twee elektroden
op hun voorhoofd geplakt en één achter ieder
oor. Elke student deed dit twee keer. De ene
nacht werd geen stroom op de elektroden
gezet. De andere nacht wel, in de eerste
periode van diepe slaap die de student
doormaakte.
Dat slapen inderdaad het geheugen versterkt,
bleek ook uit de proeven zonder stroom op de
elektroden. Want 's morgens konden de
studenten zich net iets meer woordparen
herinneren dan de avond ervoor, direct na het
leren. De score ging van 37.42 correct
herinnerde woorden naar 39.50, een verschil
van ongeveer twee woorden. Na een nacht met
elektrische breinstimulatie was het verschil
echter bijna vijf woorden.
Floepende magneetjes en
verdwijnende elektronen
Er zijn nogal wat verschillende
beeldvormende
technieken.
Hoe
werken ze? En welke voor- en nadelen
kleven
eraan?
Biomedicus
Klaas
Nicolay zet de mogelijkheden op een rij.
Extra snel leren met
elektroden op je hoofd
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Elektrische breinstimulatie tijdens het
slapen kan zorgen dat studenten zich
beter herinneren wat ze de vorige avond
geleerd
hebben,
rapporteren
onderzoekers in Nature. Langzame
hersengolven zijn volgens hen een
sturende kracht achter het vastleggen
van herinneringen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Een minder veilige maar ook veelgebruikte
techniek is computertomografie, kortweg CT.
Deze methode werkt met röntgenstraling,
maar in tegenstelling tot de traditionele
röntgenfotografie levert CT driedimensionale
afbeeldingen op. Dit kan doordat het lichaam
vanuit veel verschillende hoeken plakje voor
plakje wordt doorgelicht. Een computer
combineert
alle
informatie
tot
een
driedimensionaal beeld van het gescande
object.
Na een nacht slaap weet je meer dan ervoor.
Zes manieren om in je lijf te kijken
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
De zon levert in de Sahara veel meer energie
dan de wereldbevolking aan elektriciteit verbruikt.
In theorie zou de EU aan een klein stukje
woestijn genoeg hebben.
In een MRI scanner lig je in een magnetisch veld
dat meer dan tienduizend keer zo sterk is als het
aardmagneetveld.
Een
van
de
meest
gebruikte
beeldvormingstechnieken is MRI, wat staat
voor magnetische resonantie imaging. De
patiënt ligt hierbij in een magneetveld dat
meer dan tienduizend maal sterker is dan het
magnetische veld van de aarde.
De waterstofatomen in het lichaam van de
patiënt gaan zich dan gedragen als kleine
magneetjes en zich richten naar het veld. Als
deze atomen vervolgens worden bestookt met
radiogolven nemen ze energie op en gaan ze
zich tijdelijk van het magneetveld africhten.
Na een tijdje 'floepen' ze terug en zenden ze
weer radiogolven uit. Die golven vertellen
waar de watermoleculen zitten, en daarmee
verraden ze veel over het weefsel. Uit deze
informatie
kan
een
computer
een
driedimensionaal beeld opbouwen.
8
Een tumor op het hart, zichtbaar gemaakt met
een CT-scanner.
Positronemissietomografie, oftewel PET, lijkt
op CT voor wat betreft het stralingsrisico behalve dan dat de straling nu van binnenuit
komt. Bij een PET-scan wordt de patiënt
namelijk
geïnjecteerd
met
radioactief
gelabelde moleculen. Zo'n molecuul vervalt na
een tijdje tot lichtere moleculen en produceert
daarbij een positron (een anti-elektron). Het
positron botst op zijn beurt kort daarna op een
elektron, waarbij beide deeltjes in het niets
verdwijnen. Het enige wat van ze overblijft is
een tweetal fotonen (lichtdeeltjes), die in exact
tegengestelde richtingen wegschieten. Door te
zoeken naar fotonen die de detector precies
tegelijk bereiken, kan het apparaat bepalen
waar het molecuul zich bevond op het moment
dat het verviel.
PET scan van een niet-roker en een roker,
waarop het enzym monoamine oxidase B
zichtbaar is gemaakt, dankzij een radioactieve
stof die aan het enzym bindt.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Beeldvorming kan ook veel simpeler: met
echografie. Daarbij wordt het lichaam
bestookt met ultrasone geluidsgolven, die
boven de menselijke gehoorgrens liggen. Deze
golven weerkaatsen op de grensvlakken tussen
hardere en zachtere weefsels. Uit deze
gereflecteerde
geluidsgolven
kan
een
computer een beeld maken.
de 65 procent goed, dus die kunnen nog wél
meer hebben. Voor beide diersoorten gold, dat
ze gemiddeld langer nadachten voor ze een
fout antwoord gaven. Ook maakten ze minder
fouten bij de plaatjes die ze het eerst en het
laatst hadden gezien, een effect dat u
waarschijnlijk herkent als u het spel memory
wel eens hebt gespeeld - en wie heeft dat niet?
Oppervlakken worden
zelfreinigend door extreem
waterafstotende coating
www.kennislink.nl, december 2006
Hee, dat is mijn slurf!
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Bestek schoonmaken met alleen een
beetje water zonder dat boenen en
poetsen nodig is. Binnenkort wordt het
wellicht werkelijkheid dankzij een
nieuwe zelfreinigende coating die
ontwikkeld is door chemicus Pieter van
der Wal. Met dank aan het lotus-effect.
Olifanten behoren tot de selecte groep
van dieren die zichzelf in de spiegel
kunnen herkennen, blijkt uit een proef
in de Bronx Zoo te New York.
Joshua Plotnik, Frans de Waal en Diana Reiss
lieten een stevige spiegel van acryl maken,
2.44 bij 2.44 meter groot, en plakten die op de
binnenmuur van het buitenverblijf van de
Aziatische olifanten. Daarmee wilden ze testen
of drie van deze dieren, Maxine, Patty en
Happy genaamd, in staat waren om te
begrijpen wat een spiegelbeeld is.
satellietgegevens dat aangeeft waar het veilig
is om te zwemmen, is een zinvolle aanvulling
op het weerbericht.'
De twee mannetjesbavianen van Joël Fagot
zagen meer dan zesduizend verschillende
plaatjes voorbijtrekken.
Nederlander onderzoekt
blauwalgen met Envisat
‘Het lotus-effect is in de jaren zeventig onder
de aandacht gebracht door professor Barthlott
uit Bonn met zijn onderzoek aan de Indische
lotus’, legt Van der Wal uit. ‘Het bladoppervlak
van die plant is extreem waterafstotend,
waardoor vuil en water geen grip krijgen op
het
oppervlak.
Die
extreme
waterafstotendheid maakt het zelfreinigend.
Daarom
is
het
bladoppervlak
altijd
brandschoon'. En dat terwijl de plant in water
en modder groeit.
www.kennislink.nl, december 2006
Satellieten kunnen een belangrijke rol
spelen bij het volgen van blauwalgen in
de meren op aarde. Voor het onderzoek
gebruikte Simis de MERIS-sensor van
ESA’s ENVISAT observatiesatelliet.
Hoe hangt mijn slurf er vandaag bij?
De drie olifanten werden gefilmd met drie
camera's, waarvan er eentje in het midden van
de spiegel was gemonteerd. Enkele dagen later
smeerden ze met geurloze verf een wit kruis
boven het linkeroog van iedere olifant, dat het
dier zonder spiegel niet kon zien. Happy
raakte dat kruis herhaaldelijk aan met haar
slurf, nadat ze het in de spiegel had gezien.
Haar twee soortgenoten niet; die vonden hun
spiegelbeeld al niet interessant meer.
De
MERIS-sensor
neemt
licht
van
verschillende kleuren waar. Eén van die
kleuren komt overeen met het voor
blauwalgen
kenmerkende
pigment
fycocyanine. Samen met zijn begeleider
Herman Gons onderwierp Simis meren zoals
de Loosdrechtse Plassen, het IJsselmeer en
veel Spaanse meren aan een onderzoek. Ze
vergeleken de pigmentsamenstelling in het
water met hun metingen van de waterkleur
vanaf een boot en via de satelliet.
Memory voor dieren
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Een beetje duif kan ruim duizend
plaatjes onthouden. Voor een baviaan is
de grens nog niet bereikt als hij
zesduizend beelden in zijn geheugen
bewaart.
Heb je dit plaatje eerder gezien? Druk op de
knop links. Komt het je niet bekend voor, druk
dan rechts. Volgende plaatje. En nog één.
Enzovoort. Met dit spelletje heeft Joel Fagot
jarenlang twee bavianen lastiggevallen. Robert
Cook deed hetzelfde met twee duiven. Hun
conclusie: de geheugencapaciteit van deze
dieren is tot nu toe schromelijk onderschat.
Natuurlijk maakten de dieren wel eens een
foutje. Leg je de grens op 65 procent goede
antwoorden, dan kun je zeggen dat de duiven
1315 en 1202 plaatjes konden onthouden,
maandenlang als dat moest. Meer konden de
vogels niet aan, bleek uit de proeven. De
bavianen
zaten
zelfs
bij
zesduizend
verschillende plaatjes nog een heel stuk boven
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Onderzoek naar het lotus-effect. Beeld:
Universiteit Bonn
Van der Wal probeerde een zelfreinigende
coating te maken die makkelijk en goedkoop te
produceren is. Met succes. ‘Onze methode
maakt gebruik van Teflon, dat van nature
waterafstotend is en goedkoop. We bedekken
een onderlaag met een speciaal mengsel van
zelforganiserende microbolletjes van Teflon en
polystyreen. De polystyreenbolletjes worden
daarna weggehaald en daardoor ontstaat er
een ruw oppervlak met allemaal piepkleine
ruimtes met lucht. Lucht is waterafstotend.
Door de combinatie met Teflon ontstaat zo een
extreem waterafstotende en dus zelfreinigende
coating.’
Satellietbeelden laten duidelijk de verspreiding
zien van blauwalgen over het IJsselmeer.
Hittegolf
Satellietbeelden
laten
duidelijk
de
verspreiding zien van blauwalgen over het
IJsselmeer tijdens de hittegolf in juli, de
langste van de afgelopen dertig jaar. Simis:
'Een
blauwalgalarm
op
basis
van
9
Waterdruppel op het 'kunstmatige lotus'
oppervlak van Pieter van der Wal.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Het Wetenslab
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Dol op proefjes? Grijp dan de camera en
zet je experiment op Wetenslab, VPRO's
digitale verzamelplaats van de leukste
en meest rare proefjes.
De Nationale Wetenschapsquiz zit vol
proefjes. Maar thuis kunnen 'gewone' mensen
er ook wat van. Vandaar Wetenslab, waar
iedereen
zijn
huis-tuin-en-keukenexperimenten kwijt kan.
De regels zijn simpel. Het filmpje mag niet
meer dan vijf minuten lang zijn. Ideaal is een
video van tussen de een en drie minuten. Het
moet gaan om een wetenschappelijk
experiment, voorzien van uitleg, mondeling of
door middel van tekst. Te zien op de website
zijn al enorm uitdijende negerzoenen en een
handleiding voor het maken van een lavalamp.
Daarom komt de Nationale Hoorstichting
binnenkort met een online ‘oorcheck’.
Verschillende bekende Nederlanders lenen
hun stem aan de ‘check’. Rappers Lange Frans
en Baas B hebben vorige week als eersten hun
stemmen laten opnemen.
Controleer zelf je gehoor op www.oorcheck.nl
Prutswerk met polonium210, maar erg effectief
In het hart van een kerncentrale zitten
radioactieve brandstofstaven. De populairste
splijtstof is uranium, een zware, instabiele
atoomsoort. Na verloop van tijd valt een
uraniumatoom spontaan uit elkaar in lichtere
atomen. Daarnaast zendt het ook neutronen
uit, kerndeeltjes die andere uraniumkernen
kunnen 'aansteken' en de kettingreactie in
stand houden, maar ook antineutrino's,
allesdoordringende deeltjes die met bijna de
lichtsnelheid wegracen, dwars door de
reactormantel heen.
Volkskrant, 9 december 2006
Polonium is de opvolger van thallium,
het slimste gif voor sluipmoord tot nog
toe. Maar alle begin blijkt moeilijk.
De Amerikaanse firma United Nuclear heeft
op zijn website een speciale mededeling
geplaatst over polonium-210, het radioactieve
element waarmee in Londen de voormalige
KGB-spion Alexander Litvinenko is vermoord.
United maakt polonium-210 en verkoopt bet
ook. Via internet. Voor 69 dollar per sample
plus taxes. Klopt allemaal.
De SONGS1-detector die de Amerikanen
ontwikkelden kan in een loos hoekje van het
reactorgebouw staan en maand na maand
bijhouden of er stiekem kernbrandstof
verdwijnt. Dat is meteen zichtbaar als een
plotselinge dip in de stroom antineutrino's.
Zet een negerzoen onder een stolp, zuig de lucht
weg en hopla, je krijgt echt een enorme
negerzoen. Maar helaas, geef het ding zijn lucht
terug en hij krimpt weer tot normale grootte.
Gelooft u het niet? Kijk zelf maar, op Wetenslab.
Pas uit je dak bij honderd
decibel
NRC, december 2006
Iedereen kent wel de fluittoon in zijn
oren, na een concert of discobezoek. Bij
steeds meer jongeren gaat die toon niet
meer weg. Zij worden vroeg doof.
Bij de ingang van discotheken hangen ze
steeds vaker: bordjes met de waarschuwing
dat de muziek harder gaat dan honderd
decibel. Maar niet alleen in disco’s staat de
muziek hard. Evenementen, een bruine kroeg
en mp3-spelers: geluid is overal. En bijna
overal hard – steeds harder, om precies te zijn.
Straling als gammastraling (lichtdeeltjes van
hoge energie), bètastraling (elektronen) of
alfastraling (heliumkernen) kun je met de
juiste afscherming tegenhouden. Neutrino's
reizen juist bijna ongehinderd door barrières
heen.
Maar uitsluitend in minieme hoeveelheden,
namelijk 0,1 microCurie, elektrochemisch en
onlosmakelijk ingebed in het oog van een
naald. 'Voor een gevaarlijke dosis moet u
ongeveer vijftienduizend naaldjes kopen. Zo'n
bestelling zou nogal opvallen.'
Op zich, zegt Emsley, is een gifmoord op een
politieke opponent in een wereldstad als
Londen niet heel merkwaardig. 'Londen is het
hol van de leeuw. Er zijn hechte exilgemeenschappen. Overal zijn camera's en
politie. Als je als buitenstaander iemand wilt
vermoorden en tijdig wegkomen, dan ligt gif
meer voor de hand dan kogels of bommen.
Slim gif levert tijd op om het land te verlaten
voordat iemand beseft water gebeurt.'
Geheime diensten, Oost-Europese maar
bijvoorbeeld ook de Iraki's, hebben er hun
tegenstanders mee aangepakt.
De SONGS1-detector. Ook al staat die tien meter
onder de grond, de gevoelige apparatuur wordt
nog steeds gestoord door kosmische straling snelle deeltjes die vanuit het heelal op aarde
inslaan. De buitenlaag is ontworpen om die
deeltjes op te pikken en uit de antineutrino-telling
te filteren.
Spookdeeltjes verraden
splijtstof
Training van het geheugen
helpt oudere
www.kennislink.nl, december 2006
En dat heeft gevolgen. Steeds vaker, zegt
audioloog Jan de Laat van het Audiologisch
Centrum van het Leidse UMC, krijgt hij
jongeren met gehoorschade in zijn praktijk.
„Het is een duidelijke trend.”
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Nachtmerrie: gestolen brandstofstaven
uit een kernreactor worden gebruikt in
een
terroristische
aanslag.
De
Amerikaanse
natuurkundigen
Nathaniel Bowden en Adam Bernstein
ontwikkelden een apparaat dat door
muren heen bijhoudt of er splijtstof uit
een reactor verdwijnt.
Menselijke controleurs die bijhouden hoeveel
splijtstof een reactor in- en uitgaat kosten
miljoenen, maar hoe kun je anders
achterhalen wat er in de reactor gebeurt?
10
NRC, december 2006
Ouderen die nog niet dement zijn,
weten zich vijf jaar nadat ze tien korte
geheugentrainingen
hebben
gehad,
beter in het huishouden te redden dan
mensen die de trainingen indertijd niet
kregen.
Daarmee is voor het eerst aangetoond dat door
cognitieve training bij ouderen niet alleen de
getrainde vaardigheid verbetert (zoals bridgen,
getallen onthouden of sudoku’s maken), maar
dat de oefening jaren later ook in het gewone
dagelijks leven nog nut heeft.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
De mensen die een training hadden gehad
waren minder achteruit gegaan dan de
mensen die niet waren getraind. Het effect was
niet groot, maar de trainingsinspanning was
eveneens klein. Het is alsof iemand tien weken
eenmaal per week naar de sportschool gaat en
vijf jaar later nog fitter blijkt te zijn dan
mensen die niet hadden gesport. De
onderzoekers concluderen zelf dat ze ‘beperkt
bewijs’ leveren voor het nut van trainen.
onder invloed van de hogere temperatuur in
een gel verandert, wanneer hij wordt
ingebracht. Zo ontstaat er een beschermend
laagje in de vagina. En dat is nog niet alles. Bij
contact met sperma verandert de gel namelijk
weer in een vloeistof, omdat de zuurgraad
door het mannelijk vocht verandert.
De onderzoekers gaven niet iedereen dezelfde
training. Eén groep kreeg geheugentraining.
Ze moesten voorgelezen woordjes onthouden
en kregen ook strategieën aangereikt om dat
beter te doen. Een tweede groep leerde om
snel en effectief gegevens op te zoeken, in
telefoonboeken en agenda’s bijvoorbeeld. De
derde groep leerde manieren om patronen in
series woorden of letters te vinden.
Zeventiende-eeuwse
nanotechnologie
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Nanobuisjes zijn niet alleen iets van de
21ste eeuw. IJzersmeden fabriceerden
ze vierhonderd jaar geleden al, zonder
dat ze het wisten.
Unieke geurvlaggen
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Wat honden al lang wisten, brengt een
grootschalig Oostenrijks onderzoek nu
ook aan het licht: ieder mens heeft zijn
eigen karakteristieke geurenpalet.
Een groep onderzoekers onder leiding van
Dustin Penn nam herhaaldelijk okselzweet,
urine en speeksel af van 197 volwassenen uit
een Oostenrijks bergdorp. De ijverige
wetenschappers
lieten
geavanceerde
apparatuur op de vloeistofmonsters los en
zagen dat vooral zweet veel verschillende
stoffen bevat.
Spoelcellen zijn tot nu toe alleen bij mensen
gevonden én bij mensapen: gorilla’s,
chimpansees, bonobo’s en orang-oetans, de
evolutionair meest naaste verwanten van de
mens. De precieze functie van deze cellen is
nog onduidelijk. Ze zijn bij mensen uitsluitend
te vinden in twee hersengebieden die
belangrijk zijn voor sociale emotie en
empathie.
De nieuwe vaginale gel is vloeibaar bij het
inbrengen en vormt dan een stevig laagje op de
vaginawand. Sperma doet de pH (zuurgraad)
stijgen, waardoor het spul weer vloeibaar wordt.
Een condoom dat als sneeuw voor de zon
verdwijnt wanneer er sperma op terechtkomt,
dat klinkt niet erg handig. Maar dat wordt het
straks wel, zegt Kiser, dankzij een antivirale
stof die in de vloeistof/gel zal worden
bijgemengd. Die komt pas vrij bij het vloeibaar
worden van de gel, dus precies op het moment
dat een grote toevloed van virussen te
verwachten is.
Vlijmscherp en fijn gestreept waren ze, de
zwaarden van Damascus. Ze werden onder
anderen gebruikt door moslims die vochten
tegen de kruisvaarders, tijdens de bloedige
militaire campagnes van de christenen in
Jeruzalem in de elfde, twaalfde en dertiende
eeuw. Duitse onderzoekers van de Universiteit
van Dresden namen een zeventiende-eeuws
exemplaar onder de loep en zagen dat een
geraamte van nanobuisjes en -draden het
wapen zijn stevigheid en karakteristieke
bandenpatroon gaven.
Walvis heeft menselijke
hersencellen
NRC, december 2006
Grote walvissen hebben cellen in hun
brein die tot nu toe uniek waren voor
mensen en mensapen. Het gaat om
‘spoelcellen’ die vermoedelijk een rol
spelen bij sociale interactie en het
verwerken van emoties.
Een unieke geur waait u tegemoet. Vooral uit de
mannenoksel komen veel geurstoffen vrij, zagen
de onderzoekers. Maar dat wist u vast al.
De aan- of afwezigheid van 373 stoffen vormt
een soort herkenbare 'vingerafdruk' van
iemands zweet. Hoe uniek die precies is, weten
de onderzoekers nog niet. Om daar meer
duidelijkheid over te krijgen, zullen ze ook
buiten het bergdorp zweet moeten verzamelen.
De hersenonderzoekers Patrick Hof en Estel
van der Gucht onderzochten het brein van een
ruim 13 meter lange aangespoelde vrouwelijke
bultrugwalvis tot in microscopisch detail. Ze
vergeleken het brein met dat van een vinvis, en
met de hersenen van verschillende andere
soorten walvissen, waaronder een potvis, een
beloega, een orka en drie tuimelaars.
Het karakteristieke bandenpatroon op een
Damascus-zwaard.
De minuscule koolstofbuisjes en draden zijn
volgens de onderzoekers het gevolg van een
eeuwenoud, Indiaas recept, dat ergens in de
achttiende eeuw verloren ging. Verhitting tot
de juiste temperatuur en de toevoeging van
specifieke plantenextracten en ertsen waren
cruciaal, zeggen de Duitsers in Nature.
Zonnestelsel &
Heelal
Vloeibaar condoom
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Een nieuwe gel zou vrouwen kunnen
beschermen tegen aids. Het spul wordt
vloeibaar wanneer het in contact komt
met sperma, en laat dan een antivirale
stof vrij.
'Een moleculair condoom', noemt Patrick
Kiser de vinding waaraan hij met zijn collega's
werkt. De onderzoekers van de universiteit van
Utah (VS) hebben een stof ontwikkeld die
vloeibaar is bij kamertemperatuur, maar
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
De jacht op verre planeten is
geopend
Een pasgeboren Beluga walvis zwemt naast zijn
moeder (Foto AP)
In het brein van de bultrugwalvis, maar ook in
dat van de vinvis, de potvis en de orka, stuitten
Hof en van der Gucht op de bijzondere
zenuwcellen. De kleinere walvissoorten
hadden de cellen niet.
11
NRC, december 2006
De nieuwe Franse satelliet Corot gaat
vanuit een baan om de aarde naar verre
planeten zoeken. Hij houdt bij of
sterrenlicht tijdelijk verzwakt, dan
draait er een planeet voorlangs.
Meer dan 120.000 sterren gaat de Franse
onderzoekssatelliet Corot de komende jaren in
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
de gaten houden. Hij bekijkt of er ook
planeten voorlangs bewegen. Gisteren werd de
vier meter lange ruimtetelescoop succesvol
gelanceerd
vanuit
het
lanceercomplex
Baikonoer in Kazachstan. Zijn hoofdtaak: de
jacht op planeten buiten ons zonnestelsel.
Sinds 1995 zijn al 210 van zulke ‘exoplaneten’
ontdekt, meestal door detectie van de kleine
schommelingen die ze in hun eigen ster
oproepen. Maar dit zijn vrijwel allemaal zware
gasreuzen, vergelijkbaar met Jupiter. Lichtere
planeten met een hard oppervlak, zoals de
aarde, zijn veel moeilijker te detecteren, omdat
ze hun ster nauwelijks laten schommelen. Van
eerdere ontdekkingen van zulke ‘rotsachtige’
exoplaneten wordt de betrouwbaarheid
betwijfeld.
Verse watersporen op Mars
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Misschien stroomt er nog steeds water
op Mars. Onderzoekers van NASA
hebben
daar
althans
sterke
aanwijzingen voor gevonden: twee
geulen waarin vers sediment is afgezet.
Vermoedelijk door water.
IJs is er wel, maar stromend water werd tot nu
toe niet gevonden op de 'rode planeet'. Daar is
het ook een beetje koud voor. In tegenstelling
tot de steeds warmer wordende aarde, vriest
het op Mars. Voortdurend. Vandaar dus dat
ijs.
De 'Mars Global Surveyor' van NASA heeft
echter iets gefotografeerd wat lijkt op recente
sporen van stromend water. Te zien zijn twee
vingervormige geulen, op de helling van een
krater, waarin zich relatief lichtgekleurd puin
bevindt. De manier waarop het sediment is
afgezet, wijst op de aanwezigheid van
stromend water.
European Space Agency (ESA)
13 december 2006
Kleine stromingsgeulen aan de binnenzijde
van diepe kraters, ontdekt op foto’s van Mars
Global Surveyor, ontstonden waarschijnlijk
toen dat ondergrondse ijs vrijkwam en in
vloeibare vorm langs de kraterhellingen naar
beneden stroomde. De ouderdom van die
geulen was echter niet bekend. De ontdekking
van nieuwe geulen, gevormd tussen 1999 en
2005, toont aan dat er nog steeds af en toe
water op Mars stroomt.
NASA wil permanent
basiskamp op maanpool
Tekening van de Franse satelliet Corot in de
ruimte. De telescoop moet tientallen aardachtige
planeten bij andere sterren gaan ontdekken.
(Illustratie ESA)
Geschiedenis Mars wordt
langzaam ontrafeld
gevonden, en het Marswagentje Opportunity
heeft ook mineralogische aanwijzingen
gevonden voor de aanwezigheid van water in
een ver verleden. Een groot deel van dat
Marswater bevindt zich nu waarschijnlijk in
bevroren vorm onder de grond.
Volkskrant, 5 december 2006
Verse, lichtgekleurde afzettingen van sediment in
een geul op Mars.
NASA gaat vanaf 2020 een permanent
internationaal basiskamp vestigen op
een van de polen van de maan. Dat heeft
het Amerikaanse ruimtevaartbureau
maandag bekendgemaakt.
‘We zijn vastbesloten een basis op de maan te
vestigen’, verklaarde Scott ‘Doc’ Horowitz,
NASA's hoogste baas voor exploratie,
maandagavond laat in een teleconferentie
vanuit het Johnson Space Center in Houston.
Het basiskamp moet gaan fungeren als een
experimenteercentrum en een mogelijk
tussenstation voor toekomstige bemande
missies naar Mars. NASA wil er in het
algemeen ook ideeën opdoen voor het
koloniseren van nieuwe planeten.
En zo zag de krater er zes jaar eerder, in 1999,
uit. Toen was er nog niks te zien.
Het gelaagde ijs op de noordpool van Mars.
De vloot ruimtesondes en rovers die
momenteel rond en op Mars te vinden zijn,
levert in hoog tempo nieuwe inzichten op over
de geschiedenis van de planeet. De eerste
radarmetingen van de Mars Reconnaissance
Orbiter laten zien dat de ijsafzettingen aan de
polen duidelijk gelaagd zijn.
De waargenomen variaties in de dikte en
samenstelling van de lagen kunnen gebruikt
worden om recente klimaatveranderingen op
Mars te reconstrueren. Gelaagdheid is ook wat
de Marsrover Opportunity heeft waargenomen
in de wanden van de krater Victoria, waar hij
bovenlangs rijdt. Deze lagen, die zich onder
het materiaal bevinden dat bij het ontstaan
van de krater is opgeworpen, zijn
waarschijnlijk
oude
overblijfselen
van
zandduinen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
NASA: Sporadisch water op
Mars
Volkskrant, 7 december 2006
Er stroomt nog steeds af en toe water op
Mars. In twee kraters op de rode
planeet
zijn
stromingspatronen
gevonden die er een paar jaar geleden
nog niet waren.
De nieuwe geulen, met afmetingen van enkele
honderden meters, zijn gefotografeerd door de
planeetverkenner Mars Global Surveyor.
Algemeen wordt aangenomen dat Mars een
paar miljard jaar geleden veel warmer en
vochtiger was dan nu, en dat er toen vloeibaar
water aan het oppervlak voorkwam. Op tal van
plaatsen zijn sporen van watererosie
12
orion500
President Bush maakte in 2004, een jaar na
het fatale ongeluk met het ruimteveer
Columbia, al een plan bekend om na decennia
in 2020 weer astronauten naar de maan te
sturen, op termijn gevolgd door een ruimtereis
naar Mars. De laatste bemande Apollovlucht
naar de maan was in 1972.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Gloed van eerste objecten in
het heelal waargenomen?
Jet Propulsion Laboratory
18 december 2006
Met de Spitzer Space Telescope, een NASAsatelliet die waarnemingen doet aan infrarode
straling uit het heelal, is mogelijk de zwakke
gloed opgevangen van de allereerste objecten
in het heelal.
Kort na de oerknal klonterde materie zich
samen tot extreem zware sterren, gegroepeerd
in mini-sterrenstelsels. Die eerste objecten
zonden energierijke ultraviolette straling uit.
Maar omdat die straling miljarden jaren naar
ons op weg is geweest door het uitdijende
heelal, is de golflengte ervan opgerekt tot in
het infrarood. Sterrenkundigen hebben lang
geleden al een 'infrarode achtergrondstraling'
ontdekt, maar de ware aard daarvan was nooit
bekend.
de pluim voor tien procent uit kooldioxide,
stikstof en methaan bestaat. Onder de lage
druk in het inwendige van Enceladus zou
water eigenlijk niet zo veel stikstof en methaan
mogen bevatten.
Wat wel mogelijk is, is dat het inwendige van
Enceladus methaanhydraat of -clathraat bevat.
Dat is water in bevroren toestand, dat binnen
zijn kristalstructuur gasmoleculen heeft
ingevangen. Als zulk ijs aan de luchtledige
ruimte wordt blootgesteld, breken deze
gasmoleculen uit, waardoor het ijs verpulverd.
Tektonische processen aan de zuidpool van
Enceladus zouden ertoe kunnen leiden dat er
steeds nieuwe barsten in het ijsoppervlak
ontstaan, waardoor er steeds weer vers
methaanhydraat komt bloot te liggen.
Rustig schuift Mercurius voor
de zon langs
de Volkskrant, 9 november 2006
De zonnesatelliet SOHO heeft reeksen
beelden gemaakt van de passage
donderdagnacht
van
de
planeet
Mercurius voor de zon langs.
Ook andere observatoria en veel amateurs
registreerden de overgang, woensdagavond en
-nacht Nederlandse tijd, nauwgezet. De
Mercurius-passage was niet vanuit Europa
zichtbaar, maar wel in grote delen Azië en de
VS. Beelden werden live op internet
uitgezonden.
Intensiteitsverschillen in de infrarode
achtergrondstraling, vastgelegd door de Spitzer
Space Telescope.
Toch geen vloeibaar water in
Enceladus?
van de maan via nauwkeurige zwaartekrachtsmetingen).
De dampkring van Venus: onderzoeksdoel van
de Vesper-missie.
Zon vertoont flinke activiteit
European Space Agency (ESA)
15 december 2006
Hoewel de gemiddelde zonneactiviteit van de
laatste maanden laag is, vertoont onze ster de
laatste weken flinke uitbarstingen. Het laatste
wapenfeit is de grote zonnevlam en
daaropvolgende coronale massa-ejectie (CME)
van 13 december jl, die de vluchtleiding van
ESA ertoe dwong om maatregelen te nemen,
omdat verscheidene systemen aan boord van
satellieten uitvielen.
Om 21.09 uur Centraal Europese tijd (CET)
schoof het zwarte stipje voor de zon, om 2.57
uur CET was het laatste contact. Het planeetje,
dat in het zonnestelsel het dichtst bij de zon
staat, dekte slechts 1/194ste deel van de
zonneschijf af. Het verschijnsel was alleen met
een telescoop met zware filters te volgen.
University of Illinois
14 december 2006
Toen de ruimtesonde Cassini vorig jaar
ontdekte
dat
de
Saturnusmaan
Enceladus een pluim van waterdamp
uitstoot, werd al snel de conclusie
getrokken dat er onder het ijsoppervlak
van deze maan vloeibaar water moet
zitten.
De zon op 13 december jl.
Vluchten naar planetoïde,
Venus en maan in de race
voor Discovery-missie
National Aeronautics and Space
Administration (NASA)
30 oktober 2006
Enceladus en zijn waterpluim.
Dat zou opmerkelijk zijn, omdat Enceladus
slechts 500 kilometer groot is en door en door
bevroren zou moeten zijn. Onderzoekers van
de universiteit van Illinois te UrbanaChampaign hebben nu echter een alternatieve
verklaring voor de pluim bedacht (Science, 15
december). Volgens hen is het opmerkelijk dat
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Drie Amerikaanse ruimteonderzoeksprojecten
zijn nog in de race om geselecteerd te worden
als de volgende missie in NASA's Discoveryprogramma van relatief goedkope onbemande
ruimtevluchten in het zonnestelsel.
In de loop van volgend jaar moet een
definitieve keuze worden gemaakt. De drie
finalisten zijn OSIRIS (een ruimtevlucht die
een bodemmonster van een planetoïde moet
terugbrengen naar de aarde), Vesper (voor
onderzoek aan de dampkring van Venus) en
GRAIL (onderzoek aan de inwendige structuur
13
De gevolgen van de uitbarsting werden onder
meer ‘gevoeld’ door Integral, Cluster en
Envisat. Uiteraard werd de uitbarsting ook
waargenomen met de zonnesatelliet SOHO.
De stroom geladen deeltjes die de zon
uitstootte veroorzaakte bovendien een flinke
geomagnetische storm op aarde, met
bijbehorende poollichtverschijnselen. Volgens
ESA tonen de recente gebeurtenissen maar
weer eens aan hoe belangrijk het is een
systeem te ontwikkelen dat het optreden van
grote uitbarstingen op de zon kan voorspellen.
Veelbelovende eerste
zonnefoto's van Hinodesatelliet
NASA, 22 december 2006
De
Japanse
zonnesatelliet
Hinode
('zonsopkomst') heeft veelbelovende röntgenen ultravioletfoto's van de zon gemaakt.
Hinode werd op 22 september in een baan om
de aarde gebracht. De eerste röntgenfoto's die
Hinode van de hete, ijle zonnecorona heeft
gemaakt, laat ongekend veel details zien.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Datzelfde geldt voor de Solar Optical
Telescope, die in zichtbaar licht detailfoto's
van het hete 'oppervlak' van de zon heeft
gemaakt. Zowel ESA als NASA nemen deel aan
het Japanse Hinode-project.
gat, maar begon er vervolgens in te stromen.
De heldere uitbarsting van ultraviolette
straling die daarbij ontstond, en na verloop
van tijd zwakker werd, is door Galex
gedetecteerd. Dankzij aanvullende gegevens
van de röntgensatelliet Chandra en telescopen
op Hawaï kon de gebeurtenis gedurende twee
jaar op verschillende golflengten worden
waargenomen.
Klimaat &
Evolutie
2006 warmste jaar in drie
eeuwen
de Volkskrant, 29 december 2006
Röntgenfoto van de zon, gemaakt door de
Japanse ruimtesonde Hinode.
Zonnevlam veroorzaakt
‘tsunami’ op de zon
National Solar Observatory
8 december 2006
Het
prototype
van
een
nieuwe
zonneobservatietelescoop in New Mexico (VS)
heeft na de verschijning van een zonnevlam,
afgelopen woensdag, een tsunami-achtige
schokgolf op de zon waargenomen. Grote
schokgolven als deze, die zeker in tijden van
lage zonneactiviteit vrij zeldzaam zijn, breiden
zich in luttele minuten over de hele zon uit. De
zonnevlam vond plaats in een actief gebied
aan de rand van de zonneschijf, waartoe ook
een grote (nog steeds waarneembare)
zonnevlek behoort.
Impressie van een zwart gat dat een ster aan
flarden trekt.
Reusachtige sterrevlam
waargenomen
National Aeronautics and Space
Administration (NASA)
6 november 2006
Amerikaanse sterrenkundigen hebben
met behulp van de Swift-satelliet een
uiterst krachtige uitbarsting van een
nabije ster waargenomen. Als onze zon
vergelijkbare
uitbarstingen
zou
vertonen,
zou
dat
verwoestende
gevolgen hebben voor het leven op
aarde.
Met een gemiddelde temperatuur van
11,2 graden in De Bilt was 2006 het
warmste jaar sinds het begin van de
regelmatige waarnemingen in 1706. Het
langjarig gemiddelde ligt op 9,8 graden.
Het oude record van 10,9 graden
dateert uit de jaren 1990, 1999 en 2000.
De hoeveelheid neerslag was normaal
dit jaar.
Het jaar begon koud en dat bleef zo tot april.
Januari was de koudste maand sinds 1997 en
ook februari en maart waren frisser dan
normaal. De min 11,8 graden die op 4 maart in
Heino werd gemeten, was de laagste
temperatuur. Het warmst was het met 37,1
graden op 19 juli in het Zeeuws-Vlaamse
Westdorpe. Dat was meteen een record voor
juli.
Juli kende twee hittegolven. De eerste van 30
juni tot en met 6 juli, met drie tropische dagen
(30 graden of meer). De tweede begon op 15
juli, duurde tot en met de 30e en telde acht
tropische dagen. Deze laatste behoort met
zestien tot de langstdurende hittegolven sinds
1901.
Zon was er in overvloed. Gemiddeld 1780 uur
straalde zij, terwijl 1550 uur normaal is.
Vlissingen was het zonnigst met 1925 uur en
Deelen op de Veluwe met 1600 het somberst.
Uitzonderlijk zonnig was juli, met 316 uur
tegen 201 volgens het langjarig gemiddelde.
Valkenburg sprong er met 340 uur nog eens
extra bovenuit. Nooit eerder registreerde een
KNMI-station zoveel uren zonneschijn als in
juli.
Biodiversiteit bedreigd door
opwarming
NRC, december 2006
Impressie van een 'sterrevlam'.
Een 'tsunami' op de zon.
Zwart gat slokt ster op
National Aeronautics and Space
Administration (NASA)
5 december 2006
Met de NASA-satelliet Galex is waargenomen
hoe een superzwaar zwart gat een ster heeft
verorberd. Het enkele tientallen miljoenen
zonsmassa’s wegende zwarte gat bevindt zich
in de kern van een naamloos elliptisch
sterrenstelsel in het sterrenbeeld Boötes en
heeft waarschijnlijk lange tijd geen activiteit
vertoond.
Maar enkele jaren geleden waagde zich een
ster te dicht in de buurt, waardoor deze door
de sterke getijdenkrachten in de buurt van het
zwarte gat aan flarden werd getrokken. De
stermaterie kolkte aanvankelijk om het zwarte
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
De ‘sterrevlam’, die enkele uren duurde, vond
in december 2005 plaats op een zonachtige
ster in het sterrenbeeld Pegasus. Uitbarstingen
als deze, waarbij veel röntgenstraling vrijkomt,
treden op in de corona van een ster en
ontlenen hun energie aan magnetische velden.
De magnetische veldlijnen in de corona
kunnen zodanig verstrengeld raken, dat ze
breken en grote aantallen geladen deeltjes
wegschieten. De ster in Pegasi maakt deel uit
van een dubbelstersysteem van twee sterren
die snel om elkaar heen draaien. Het gevolg
daarvan is dat beide sterren in slechts 7 dagen
om hun as wentelen. Het is deze snelle rotatie
die tot meer en heftiger uitbarstingen leidt.
Het is niet waarschijnlijk dat er op onze
kalmpjes ronddraaiende zon van deze
verwoestende explosies plaatsvinden.
14
De opwarming van de aarde heeft
gevolgen voor dieren en planten in alle
milieus op aarde en zal leiden tot een
verhoogde uitsterving van soorten. Dat
blijkt uit de grootste tot nu toe
gemaakte overzichtsstudie.
Als gevolg van de stijging van de gemiddelde
temperatuur op aarde verschuiven de
leefgebieden van soorten vrijwel overal
richting de polen. Daardoor komen met name
gespecialiseerde soorten van de poolgebieden
en bergmilieus in het nauw. Dat concludeert
ecoloog Camille Parmesan van de University
of Texas in het decembernummer van het
vakblad Annual Review of Ecology, Evolution
and Systematics.
Tropische koraalriffen en amfibieën worden
het
zwaarst
getroffen
door
de
temperatuurstijging. Koraal is het slachtoffer
van een toename in intensiteit en frequentie
van
het
El
Niño-effect;
extreme
temperatuurwisselingen zorgen voor bleking.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Amfibieën worden geplaagd door een
dodelijke schimmel die beter gedijt in een
warmere omgeving. Waarschijnlijk is hierdoor
eenderde van Midden- en Zuid-Amerikaanse
soorten harlekijnkikkers uitgestorven.
Vooral pool- en bergsoorten zien hun
leefgebied razendsnel inkrimpen. IJsberen
gaan in het zuidelijke deel van hun
verspreidingsgebied achteruit in aantal en
lichaamsgewicht. Ze teren in op hun
lichaamsreserves omdat het ijsplateau tijdens
de zomermaanden steeds langer wegblijft. En
hun belangrijkste voedselbron, de ringelrob, is
door de temperatuurstijging in aantal
afgenomen. Aan de Zuidpool hebben de
ijsafhankelijke adélie- en keizerspinguïns de
laatste
decennia
hun
noordelijkste
broedgebieden verlaten.
Hongerige roofkwal in
Waddenzee
Volkskrant, 16 december 2006
Een
vleesetend
ribkwalletje
van
‘Amerikaanse origine’ bedreigt de
Nederlandse kustwateren. Sinds de
zomer komt de Mnemiopsis leidyi op
grote schaal voor in de Waddenzee en
het Grevelingenmeer.
In de Zwarte Zee leidde de komst van deze
exoot ooit tot ecologische kaalslag en de
ineenstorting van de ansjovisvisserij.
honderd miljoen ton koolstof uit CO2
vastleggen in organisch materiaal. Daarmee
vormen ze een belangrijke voedselbron voor al
het andere zeeleven. Ze zijn bovendien
belangrijk voor het wegvangen van een deel
van het overtollige koolstofdioxide, dat
mensen de lucht in zenden.
Nóg een klimaatfilm
Fytoplankton.
De
oorzaak
is
volgens
Behrenfeld
klimaatverandering, meer specifiek de
opwarming van de aarde. Er is althans een
sterk
verband
tussen
de
omgevingstemperatuur en de dichtheid van
het fytoplankton. In 1997, 1998 was het
zeewateroppervlak
relatief
koud.
De
minuscule algen leven in die bovenlaag. Daar
krijgen ze nog voldoende zonlicht voor de
fotosynthese en benodigde voedingsstoffen
worden aangevoerd vanuit de diepere, koudere
waterlagen. Als de bovenlaag vrij warm is,
mixt die echter nauwelijks met het frisse en
voedselrijke water eronder. Maar als het
oppervlak relatief koud is, mengen de lagen
beter en is er voor de algen meer aanvoer van
voedsel. Het resultaat: meer algen.
trouw, december 2006
Mogelijk verdwijnen de dieren na een strenge
winter, maar Tulp houdt zijn hart vast. Vooral
omdat deze kwallensoort in het water
zwevende eitjes en larven van schelpdieren en
vissen eet.
Na introductie in de Zwarte Zee, zo’n 25 jaar
geleden, ontwikkelden de ribkwallen zich bij
gebrek aan natuurlijke vijanden zo massaal
dat ze het overige dierenleven decimeerden.
‘Gezien het belang van de Waddenzee voor
trekvogels vind ik hun komst angstaanjagend.’
Sinds 2005 geldt de opslag van CO2 als
reductiemaatregel onder het Kyoto-protocol,
waardoor onderzoek naar de techniek een
hoge vlucht heeft genomen. Wereldwijd wordt
de opslag van CO2 in lege olie- en gasvelden,
zoutwaterlagen en kolenlagen nu beschouwd
als manier om CO2-emissies te beperken.
In landen als de Verenigde Staten, Australië,
Groot-Brittannië en Noorwegen verdwijnen al
miljoenen ton CO2 onder de grond, hoewel
aan de meeste projecten nog niet wordt
verdiend. Oliemaatschappijen struinen de
wereld af op zoek naar geschikte reservoirs om
CO2 op te slaan. In oude Nederlandse velden
kan naar schatting 11 gigaton (11 miljard ton)
worden opgeslagen.
CO2 onder de grond heeft
toekomst
Ribkwal M. leidyi op archiefbeeld. (MBL)
lekkage van CO2 op drie kilometer onder de
grond goed in te schatten.
Ondergrondse
opslag
van
het
broeikasgas CO2 wint internationaal
terrein.
Ook
oude
Nederlandse
gasvelden lenen zich daar prima voor.
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Wat Al Gore kan, kunnen wij ook,
dachten de wetenschappers achter een
groot Europees klimaatonderzoek. Met
hun film laten ze zien dat Europa de
afgelopen
4500
jaar
al
stevige
klimaatveranderingen heeft ondergaan.
Dankzij
die
kennis
kunnen
voorspellingen
verfijnd
worden,
betogen ze.
Wie het klimaat van de toekomst wil kunnen
voorspellen, moet allereerst kijken naar het
verleden. Boringen in aarde, ijs en zeebodems
geven een steeds gedetailleerder beeld van de
schommelingen
in
temperatuur
en
vochtigheid. Van miljoenen jaren geleden,
maar ook van tijden die nog niet zo ver achter
ons liggen.
Broeikasgassen spelen daar een belangrijke rol
bij, maar variaties in zonneactiviteit zijn ook
belangrijk. Ze kunnen plaatselijk soms forse
verschillen in neerslag veroorzaken. Om de
resultaten ervan onder de aandacht te brengen
van beleidsmakers en studenten, hebben de
deelnemers een film gemaakt over hun werk
en
de
betekenis
daarvan
voor
de
klimaatdiscussie.
Diep onder het Friese Akkrum ligt een oud
gasveld, waarin het bedrijf SEQ uit Schiedam
CO2 denkt op te bergen. SEQ bouwt bij
Drachten een elektriciteitscentrale zonder
uitstoot, de eerste ter wereld. En door het CO2
dat vrijkomt bij de verbranding van aardgas in
de bodem te ’injecteren’, wordt ook nog eens
moeilijk winbaar gas uit het Akkrumse veld
naar boven geperst.
Minder algen door
klimaatverandering
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Veengebieden kunnen veel zeggen over het
klimaat van vroeger.
De algen in de oceanen worden niet blij
van een warmere wereld. Dat bewijzen
satellietbeelden van de wereldzeeën, die
tien jaar lang vanuit de ruimte werden
geschoten. Naarmate de temperatuur
stijgt, neemt het aantal algen af. En
daarmee een belangrijke voedselbron
voor andere zeebewoners.
Een grote groep wetenschappers heeft de
afgelopen drie jaar boringen gedaan in
veengebieden in heel Europa. Veen is heel
geschikt om nieuw licht te werpen op de
klimaatschommelingen van de afgelopen paar
duizend jaar. Dat is onder meer te danken aan
het feit dat de aangroei en de erin levende
microscopische diertjes sterk afhankelijk zijn
van de regenval. Ook geven bewaard gebleven
stuifmeelkorrels
informatie
over
de
omliggende plantengroei, en daarmee over
temperatuur en vochtigheid.
SeaWiFS richtte de lens specifiek op het
fytoplankton, in zee zwevende, microscopisch
kleine algen, die samen elke dag meer dan
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
Voor SEQ is het wachten op een
milieuvergunning, zodat de centrale in 2009
kan gaan draaien. Deze wordt niet zomaar
afgegeven, want het is moeilijk de risico’s van
15
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Noren kopen als eersten CO2rechten voor vliegverkeer
trouw, december 2006
De
Noorse
overheid
gaat
emissierechten kopen ter compensatie
van
vliegreizen
van
de
Noorse
ambtenaren.
De emissierechten vormen een onderdeel van
het zogeheten Kyoto-protocol. Door nu
emissierechten op te kopen voor de
dienstreizen van de ambtenaren probeert de
Noorse overheid die leemte op te vullen.
Stoltenberg
hoopt
dat
bedrijven
en
instellingen zijn initiatief overnemen. De
Noorse staatsoliemaatschappij Statoil heeft al
een regeling voor het eigen personeel
getroffen.
Veel is er niet over van de oer-olifant, maar de
Afrikaanse onderzoeker Jeheskel Shoshani
(weer zo'n fijne naam) en collega's weten er
toch een hoop over te vertellen. Zo is het
fossiel volgens hen pakweg 27 miljoen jaar
oud, leek het dier veel op de moderne olifant,
maar was met een schofthoogte van 130
centimeter en een kilo'tje of 480 een stuk
kleiner.
Resten reuzendino gevonden
in Spanje
Volkskrant, 22 december 2006
AMSTERDAM - Paleontologen hebben
in het Spaanse Teruel resten gevonden
van de grootste dinosauriër die ooit in
Europa op land heeft rondgelopen.
NRC, december 2006
Er is een nauwe samenhang tussen
snelle klimaatveranderingen aan de
Noordpool en die aan de Zuidpool. De
verklaring kan van niets anders komen
dan
van
veranderingen
in
de
zeestroming in de Atlantische Oceaan.
Het optreden van dit wipeffect heet in
vakkringen de bipolar seesaw. Voor trage
klimaatveranderingen, die zich in millennia
voltrekken, was het bestaan van het effect al
aangetoond. Dat het ook voor korte, snelle
veranderingen blijkt te bestaan, geeft
belangrijke zekerheid over de rol van de
oceanen in klimaatverandering.
Turiasaurus
Het beest leefde 150 miljoen jaar geleden en
had een voorpoot met een bovenbot zo hoog
als een volwassen man: bijna 1,80 meter. Van
kop tot staart was hij 30 tot 37 meter lang.
De Turiasaurus riodevensis is een nieuwe
dinosoort, waarvan de kenmerken deze week
in het blad Science (22 december) worden
beschreven. Het gaat om een wat primitiever
gebouwd dier dan de sauriërs die in de
Amerika's en Afrika leefden aan het einde van
het Jura-tijdperk.
Ook op een tijdschaal van eeuwen blijken de
veranderingen in noord en zuid secuur met
elkaar samen te hangen. Precies in tegenfase,
zoals bij een echte wip, zijn ze niet, maar de
relatie is onmiskenbaar.
Het beest moet volgens de opgravers 40 tot 48
ton hebben gewogen. Behalve de poten en
klauwen, zijn ook kleinere fragmenten
gevonden van de schedel, tanden en andere
skeletdelen als ribben.
Oer-olifant
Stamcelkliniek omzeilt
nieuwe wet
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Meer olifantennieuws deze week in
PNAS: onderzoekers beschrijven een
circa 27 miljoen jaar oude voorvader
van de moderne olifant, gevonden in
Eritrea.
Stijging zeespiegel
onderschat
noorderlicht.vpro.nl, december 2006
Bijna anderhalve meter extra zeewater
in
het
jaar
2100.
Eerdere
computermodellen onderschatten de
stijging die de afgelopen jaren al is
opgetreden.
Het feit dat een groot deel van de
Nederlanders onder zeeniveau woont, leidt in
het buitenland vaak tot een mengeling van
bewondering en afkeuring. Heel daadkrachtig
en moedig om al dat land op het water te
veroveren, maar is het niet verschrikkelijk
gevaarlijk? Wat als er een dijk doorbreekt?
Nederlanders zelf lagen er tot voor kort niet
wakker van. Maar de stijging van de zeespiegel
dreigt onze nachtrust te verstoren.
Oceaan maakt de polen om
beurten warm
Die bepalen hoeveel warmte er uit zuidelijke
wateren in de richting van Groenland wordt
gebracht. Gaat er veel van zuid naar noord dan
warmt Groenland op, terwijl tegelijk
Antarctica afkoelt, en andersom.
Cells4Health en de Rotterdamse privékliniek
PMC bieden stamceltherapie niettemin al
commercieel aan. De stamcelpraktijk van PMC
werd in oktober door de Inspectie voor de
Gezondheidszorg stilgelegd nadat een patiënt
na een behandeling een allergische reactie had
gekregen. De herkomst van de gebruikte cellen
bleek dubieus.
Hoeveel wordt het? Minimaal negen
centimeter in een eeuw, volgens het derde
rapport van het Intergovernmental Panel on
Climate Change (IPCC), dat in 2001
verscheen. En maximaal 88 centimeter,
schatte
deze
denktank
van
klimaatwetenschappers toen.
In februari 2007 verschijnt editie vier van het
rapport. De kladversie daarvan is onder
deskundigen al in omloop. Daarin wordt een
tamelijk geruststellende zeespiegelstijging van
maximaal 44 centimeter voorspeld. Maar
helaas, de voorspelling wordt de komende
maanden weer naar boven bijgesteld, aldus
klimatoloog Stefan Rahmstorf, de hoofdauteur
van de voorspellingen in het rapport.
de Volkskrant, 11 november 2006
Het
bedrijf
Cells4Health
blijft
behandelingen
met
stamcellen
aanbieden als op 1 januari 2007 een
verbod op klinische stamceltherapie
van kracht wordt.
Volgens de ‘regeling stamceltransplantatie’ die
minister Hoogervorst van Volksgezondheid
eind oktober bekendmaakte, is klinische
toepassing van stamceltherapie in Nederland
vanaf 1 januari 2007 verboden. Dit in
navolging van andere Europese landen. Alleen
universitaire medische centra en het
Nederlands Kanker Instituut komen in
aanmerking voor een vergunning.
Eritreum melakeghebrekrisosi is het kleintje. Hij
staat naast een van zijn nazaten, verwant aan de
mastodont.
Bij deze behandelingen worden stamcellen
getransplanteerd om onder meer beschadigd
weefsel te herstellen. Volgens het ministerie is
de werkzaamheid van deze (veelbelovende)
therapieën nog niet aangetoond, en zijn er ook
de nodige gezondheidsrisico’s.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 30
16
Bij het ontwerpen van de deltawerken is met een
structurele stijging van de zeespiegel geen
rekening gehouden.
Rahmstorf, die werkt aan het Instituut voor
Klimaatimpact-onderzoek
in
Potsdam
(Duitsland), publiceert op de website van
Science alvast een voorspelling die er niet om
liegt. In het jaar 2100 is de zeespiegel
minimaal een halve, en maximaal bijna
anderhalve meter hoger dan hij in 1990 was,
schrijft Rahmstorf. Hij komt tot die
voorspelling door een andere benadering te
kiezen dan tot nu toe gebeurde. Eentje die in
zekere zin grover is, maar desondanks wel
geloofwaardiger resultaten oplevert.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht