VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

Natuurwetenschap
in het Nieuws
nummer 33, augustus 2007
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net
als de digitale versie van deze krant te vinden op:
www.phys.uu.nl/natunieuws/
Ziekte &
Gezondheid
Eitje bevroren, baby
geboren
Noorderlicht.vpro.nl, 2 juli 2007
Kinderen
krijgen
uit
ingevroren
eicellen. De vraag was niet of het ooit
mogelijk zou zijn maar wanneer. Het
antwoord is: nu.
Voor het eerst is een baby geboren uit een
bevroren eicel. Het Canadese kindje maakt het
goed en drie andere vrouwen zijn inmiddels
ook zwanger met behulp van bevroren,
ontdooide en daarna bevruchte eitjes. In totaal
is de methode bij twintig onvruchtbare
vrouwen gebruikt. Voor de vrouwen die
meededen aan het onderzoek is de gewone
IVF-behandeling te gevaarlijk, omdat zij lijden
aan het polycysteus ovarium syndroom.
Volgens Hananel Holzer van het McGill
Centrum voor reproductie in Montreal is de
methode vooral geschikt voor vrouwen met
kanker. De behandeling die zij krijgen om de
kanker uit te roeien zorgt er regelmatig voor
dat ze onvruchtbaar worden. En tijd voor een
vruchtbaarheidsbehandeling hebben ze vaak
niet. Van tevoren eitjes invriezen en ze later
bevruchten zou voor hen een oplossing
kunnen zijn. Het is nog niet bewezen dat het
ook werkt bij kankerpatiënten.
Voor het eerst is een baby geboren uit een
bevroren eicel.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Doorbraak voor baby’s met
leukemie
Kennislink.nl, juli 2007
Acute lymfatische leukemie is de meest
voorkomende vorm van kanker bij
kinderen. Vooral voor zuigelingen
waren de overlevingskansen tot nu toe
slecht: maar zo’n 15%. Een nieuwe
behandeling verhoogt dit tot 50%,
ontdekte de onderzoeksgroep van
kinderoncoloog en professor Rob
Pieters van het Erasmus MC.
Acute lymfatische leukemie (ALL) is de meest
voorkomende vorm van kanker bij kinderen.
Verbeteringen
in
de
combinatie
chemotherapie die twee jaar lang gegeven
wordt, hebben ertoe geleid dat de
genezingskans in de afgelopen 40 jaar
gestegen is van 10% naar 80%. Helaas geldt
deze hoge genezingskans niet voor zeer jonge
kinderen met ALL waarbij de diagnose reeds
voor het eerste levensjaar wordt gesteld.
Voor baby’s die acute lymfatische leukemie
kregen, zag de toekomst er lange tijd niet goed
uit. Dankzij een nieuwe behandeling stijgt de
overlevingskans nu van 15 naar 50%.
Leukemiecellen blijken gevoelig voor
alternatief antikankermiddel
De leukemiecellen bij zuigelingen blijken
echter
zeer
gevoelig
voor
een
antikankermiddel dat nog niet of nauwelijks
gebruikt werd bij de behandeling van ALL.
Door dit middel in te zetten in een nieuwe
behandeling stijgen de overlevingskans van de
baby’s van 15 naar 50%. De resultaten zijn
dermate hoopvol dat 22 landen de nieuwe
behandeling
inmiddels
als
standaard
gebruiken
en
verdere
verbeteringen
onderzoeken.
Alcoholmisbruik onder
jongeren
Kennislink, 11 mei 2007
Een verbod op drankverkoop aan
minderjarigen?
Volgens
nieuw
onderzoek is het inschakelen van de
directe omgeving de sleutel tot
terugdringen van drankmisbruik onder
jongeren.
Een proefballonnetje van de nieuwe minister
van Binnenlandse Zaken: jongeren moeten
van de drank af, desnoods door drooglegging
onder de achttien jaar en door alcohol uit de
supermarkt te halen. Alcoholmisbruik komt
onder steeds meer en steeds jongere pubers
voor. Compleet met nadelen: vechtpartijen,
verder gaan dan je eigenlijk wil en jezelf in
coma drinken horen er allemaal bij. Jeugdig
drankmisbruik remt ook nog eens de
ontwikkeling van de hersens. Geheugen en
intelligentie hebben daaronder te lijden en
vooral pubers met hun nog groeiende grijze
massa zijn er vatbaar voor.
De onderzoeksgroep van prof.dr. Rob Pieters,
kinderoncoloog in Erasmus MC -Sophia
Kinderziekenhuis,
heeft
een
nieuwe
behandeling opgezet voor zuigelingen met
acute ALL. Met de nieuwe behandeling stijgt
de genezingskans bij zeer jonge kinderen in
Nederland van 15% naar 50%. De nieuwe
behandeling
geldt
inmiddels
als
standaardbehandeling in 22 landen. Vandaag
publiceert de onderzoeksgroep deze resultaten
in The Lancet.
1
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Hersens
Alcohol
werkt
drempelverlagend.
De
werkzame stof (ethanol) stoort signalen tussen
hersencellen.
Ondertussen
krijgen
hersencellen die continu moeten inspringen
op nieuwe situaties het zwaar. Een dubbele
tong, waggelende loop en lodderige blik wijzen
erop dat het motorische deel van de hersens
moeite heeft alle spierbewegingen te
coördineren. Toch geeft alcohol een positieve
ervaring, doordat het de aanmaak van het
hormoon dopamine kunstmatig hoog houdt.
Zien drinken doet drinken
Drankmisbruik is volgens onderzoekers een
kwestie van groepsgedrag. Vooral mannen zijn
daar vatbaar voor, vertelde psycholoog
Reinout Wiers in De Pers van 27 april. 'Als je
in een groep zit die veel drinkt, ga je zelf ook
veel drinken, of je de andere mannen in die
groep nu kent of niet en of je daar goed ligt of
niet.'
In Frankrijk is de informele sociale controle op
pubers blijkbaar groter dan in Nederland. Niet
alleen de drankorgels, maar ook jongeren die
(nog) niet teveel drinken krijgen tegengas van
de directe omgeving. Nederlandse ouders en
leerkrachten staan volgens het onderzoek veel
onverschilliger
tegen
overmatig
alchoholgebruik. Dat heeft direct invloed op
het drinkgedrag, denkt STAP. Volgens de
stichting drinkt tweederde van de meisjes en
driekwart van de jongens het eerste glas al
voor de twaalfde verjaardag. Tweederde van
de jongeren drinkt minstens eens in de drie
dagen. Dat is twee keer zo vaak als andere
Europese jongeren. Eenderde van de
vijftienjarigen
is
eens
per
maand
aangeschoten.
bij wie de kolonisatie ongeveer hetzelfde
verliep.
Na één jaar was de chaos wel voorbij. Alle
kinderen hadden toen min of meer dezelfde
darmflora, zoals die van volwassenen.
Eerst afvallen, dan
dementeren
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Al meer dan tien jaar voordat dementie
bij vrouwen werd vastgesteld, begonnen
ze gewicht te verliezen. Bij mannen
gebeurde dat niet.
Een onderzoeksgroep onder leiding van de
neuroloog David Knopman van de Mayo Clinic
in Rochester (VS) schrijft dit in het vakblad
Neurology. De onderzoekers concluderen dit
uit de gegevens van 295 dementiepatiënten,
die werden vergeleken met evenveel mensen
die de ziekte niet kregen.
Misschien hebben vrouwen met aftakelende
hersenen minder zin in koken.
De kolonisatie van de menselijke
darmen is voor het eerst vanaf de
geboortedag
in
kaart
gebracht.
Amerikaanse wetenschappers speurden
een heel jaar naar bacteriesoorten in
babypoep.
Ze werden allemaal al vanaf 1966 in de gaten
gehouden in het omvangrijke 'Rochester
Epidemiology Project'. Op hun veertigste
wogen
de
latere
patiënten
en
de
controlepersonen evenveel. Maar op het
moment dat de diagnose gesteld werd, waren
de patiënten gemiddeld ruim vijf kilo lichter.
Het verschil kwam bijna helemaal voor
rekening van de vrouwen, die al lang voor dat
moment gewicht begonnen te verliezen.
Wat de oorzaak hiervan is, maakt zo'n
epidemiologische studie niet direct duidelijk.
Knopman denkt dat hersenschade leidt tot
minder interesse in voedsel. Dat zou kunnen
komen door algemene lusteloosheid, of
doordat zo iemand minder ruikt en proeft.
Licht dementerende mannen blijven wél op
gewicht, en dat komt misschien doordat hun
vrouwen voor ze zorgen, speculeert de
neuroloog. Of de mannen van dementerende
dames wel afvallen, heeft hij niet onderzocht.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Elektroden in brein brengen
patiënt bij
NRC, 2 augustus 2007
Voor het eerst hebben neurochirurgen diepe
hersenstimulatie toegepast bij een patiënt in
een minimaal bewuste toestand. Anders dan
bij een coma is een patiënt met minimaal
bewustzijn nu en dan korte tijd wat meer ‘bij’,
en kan dan soms zelfs communiceren met
mensen om hem heen.
Noorderlicht.vpro.nl, 26 juni 2007
De onderzoekers analyseerden al het bacterieDNA dat ze in de poep van veertien baby's
konden vinden, beginnend met de allereerste.
Ze identificeerden de bacteriën door hun
genen te vergelijken met bekend bacterieDNA. Opmerkelijk was dat de verschillende
bacteriesoorten niet in alle pasgeborenen te
vinden waren. De ene babydarm was daardoor
compleet anders bevolkt dan de andere. Op
die van twee baby's na - dat was een tweeling
Een dieet met veel ‘rood’ vlees en weinig vezels
en groenten wordt al heel lang als medeveroorzaker van darmkanker aangewezen. Er
is ook duidelijk een genetische aanleg. De
beste onderzoeken laten echter zien dat vezels
geen invloed hebben. Rood vlees blijft wel
overeind als boosdoener. In Nederland wordt
jaarlijks bij ongeveer 10.000 mensen
darmkanker gevonden.
Zes jaar nadat ernstig hersenletsel een
Amerikaanse man in een minimaal
bewuste toestand bracht, kan hij weer
zelf eten en praten. Dankzij twee
elektroden die diep in zijn brein
zenuwcellen stimuleren.
Darmflora neemt de tijd
Escheria coli is een van de bacteriesoorten die
uiteindelijk alle mensen bij zich dragen.
Patiënten die na hun operatie en aanvullende
chemotherapie een typisch ‘westers’ eten –
met veel rund- en varkensvlees, witbrood,
zoetigheden en desserts – lopen ruim driemaal
zoveel kans om binnen vijf jaar te overlijden.
Dat
blijkt
uit
gisteren
gepubliceerd
Amerikaans onderzoek in het Journal of the
American Medical Association.
Darmkanker blijft weg door
eten
NRC, 16 augustus 2007
Genezen darmkankerpatiënten lopen
een aanmerkelijk grotere kans op
terugkeer van hun kanker als ze
ongezond eten.
2
De patiënt, die vandaag beschreven wordt in
het tijdschrift Nature, volgde twee jaar een
rehabilitatieprogramma,
maar
daardoor
verbeterde zijn toestand niet. De vier jaar
daarna werd hij verpleegd in een
verzorgingsinstelling. Af en toe kon hij
communiceren met oog- of vingerbewegingen,
maar nooit met woorden. Voeding kreeg hij
via een maagsonde.
Een röntgenfoto van de hersenen.
Voor de experimentele behandeling startte de
patiënt met hetzelfde rehabilitatieprogramma
dat hij direct na het ongeluk had doorlopen.
Vervolgens plaatsten hersenchirurgen twee
elektroden diep in zijn brein en verbonden die
met
een
onderhuids
apparaatje
dat
gecontroleerd elektrische pulsen afgeeft. Die
techniek wordt al routinematig ingezet bij
ernstige vormen van de ziekte van Parkinson,
en wereldwijd experimenteren artsen met
andere toepassingen.
Binnen 48 uur na de operatie was de man
wakkerder, met open ogen, en draaide hij zijn
hoofd naar iemand toe wanneer die hem riep.
Na een lange herstelperiode zochten de artsen
vier maanden naar de beste instellingen van
de elektroden.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Elektrosmog alweer niet
ongezond
Noorderlicht.vpro.nl, 26 juli 2007
Ook het zoveelste onderzoek vindt geen
verband
tussen
straling
van
telefoonmasten en welbevinden.
Bewijzen dat iets níet bestaat blijft lastig, maar
bij het verband tussen straling van
telefoonmasten en gezondheid begint het
aardig in de buurt te komen. Een onderzoek
met vierenveertig 'elektrosensitieve' mensen,
die
zeggen
gevoelig
te
zijn
voor
elektromagnetische straling van telefoons en
telefoonmasten, wees het tegendeel uit.
Daarnaast
bestudeerde
De
Jong
veranderingen in de bloedvaten in het netvlies
(retina), omdat deze veel overeenkomsten
hebben met vaten in de hersenen. Wat bleek?
Verwijding van adertjes in de retina een maat
is voor ontsteking en atherosclerose
(slagaderverkalking) elders in het lichaam.
Bovendien zijn verwijde adertjes gerelateerd
aan een hogere kans op het ontwikkelen van
vasculaire dementie en het eerder optreden
van de ziekte van Alzheimer.
Noorderlicht.vpro.nl, 31 mei 2007
Bij een hernia is afwachten op de wat
langere termijn net zo effectief als
opereren,
schrijven
Leidse
onderzoekers vandaag in het New
England Journal of Medicine.
Gezonde leefstijl vertraagt
dementie
Kennislink.nl, 23 mei 2007
Dementie is nog steeds niet te
behandelen. Wel zou een ongezonde
leefstijl ervoor kunnen zorgen dat je op
jongere leeftijd last krijgt van de
symptomen van de ziekte van Alzheimer
of vasculaire dementie. Niet roken, veel
bewegen en gezond eten leveren dan
misschien meer gezonde jaren op.
Dementie als gevolg van de ziekte van
Alzheimer en vasculaire dementie zijn nog
steeds niet te behandelen. Onderzoek naar de
complexe oorzaken van dementie vordert
langzaam. Een ongezonde leefstijl kan de
ontwikkeling van dementie op oudere leeftijd
wellicht versnellen.
De promovendus keek naar relaties tussen het
ontwikkelen
van
dementie
en
hormoonspiegels van de deelnemers. Dit
omdat eerdere onderzoeken bij patiënten met
dementie meer schildklierhormoon en juist
minder testosteron vonden. De resultaten van
De Jong’s onderzoek geven echter een
aanwijzing dat deze concentraties geen
oorzaken zijn van de ziekte, maar gevolgen
zijn van het ziekteproces.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Het sluiten van scholen tijdens een
grote influenzapandemie, het verbieden
van massabijeenkomsten, en het apart
verplegen van patiënten, kunnen de
ernst van een griepepidemie sterk
verminderen. Dat blijkt uit Amerikaans
onderzoek naar de Spaanse griep van
1918.
Dementie is (nog) niet te genezen, en het
onderzoek naar de oorzaken ervan vordert
langzaam. Toch zijn er nu aanwijzingen dat een
gezonde leefstijl ook de leeftijd dat de
symptomen van vasculaire dementie of de ziekte
van Alzheimer zich voor het eerst openbaren kan
verhogen.
Laat die rug met rust
Gevreesd, bevochten en bejubeld: de UMTSmast
Snel ingrijpen scheelt kwart griepdoden
NRC, 9 augustus 2007
Lokale overheden die ingrijpen op het moment
dat de sterfte gaat stijgen, en die de
maatregelen volhouden tijdens de ziektepiek,
hebben in hun gebied gemiddeld ongeveer een
kwart minder sterfte dan overheden die laat
reageren. Zo was het tenminste eind 1918
tijdens de uitbraak van de Spaanse griep in de
Verenigde Staten.
In de buurt van een telefoonmast konden de
elektrosensitieven niet betrouwbaar zeggen of
die aan of uit was geschakeld. Angstgevoelens,
ongemak en gespannenheid werden wel
sterker als gezégd werd dat de mast aanstond,
maar een verband met de werkelijke aan- of
afwezigheid van straling was er niet.
Veel mensen zeggen last te hebben van de
masten, en willen ze daarom niet in de buurt
hebben. Een plausibel natuurkundig en
medisch verband tussen telefoonstraling en
gezondheid bestaat niet.
Lessen van de Spaanse griep
Neurochirurg Wilco Peul verdeelde een groep
van 283 patiënten met een lage rug-hernia in
tweeën. Wie waren het beste uit? Na een half
jaar leek er nog wel enig voordeel van
opereren te zijn, al hadden degenen die onder
het mes waren geweest nauwelijks minder pijn
dan de patiënten uit de afwachtende groep. Na
een jaar was er helemaal geen verschil meer te
zien in beenpijn, rugpijn of algemeen herstel:
95 procent van de patiënten uit beide groepen
vond zichzelf genezen.
Dus wat moet je doen als een uitstulpende
tussenwervelschijf de zenuwen in je onderrug
pijnlijk in de klem houdt, snel aandringen op
een operatie of rustig afwachten? Peul in een
persbericht van het LUMC: "Wacht het
natuurlijke beloop een maand of drie, vier af,
tenzij je de pijn niet meer kunt verdragen. Als
je enorm veel pijn hebt, je helemaal geen
herstel ziet en je je werk niet meer kunt doen,
dan is vroegtijdig opereren een optie."
Bij een hernia leidt een uitstulpende
tussenwervelschijf tot beknelling van zenuwen,
3
Een dokter onderzoekt zijn patiënt.
In Nederland liggen draaiboeken voor een
nieuwe influenzapandemie klaar, maar de
beslismomenten zijn daarin niet duidelijk
beschreven in relatie tot het aantal
ziektegevallen in een gebied. De burgemeester
besluit of er vrijheidsbeperkende maatregelen
worden opgelegd, maar hij is niet vrij in zijn
beslissing. In 2004 is de Infectieziektewet zo
gewijzigd
dat
de
minister
van
Volksgezondheid de eerste burger kan
dwingen om maatregelen te treffen.
Marburgvirus komt van
vleermuizen
NRC, 23 augustus 2007
Er is een verklaring voor de plotselinge
uitbraken van de dodelijke Marburgkoorts in Afrika. Het Marburg-virus
blijkt zich schuil te houden in
vruchtenetende vleermuizen van de
soort Rousettus aegyptiacus .
Zelf hebben de dieren weinig last van het
virus, maar ze dragen het makkelijk over aan
apen. Vandaar kan het op de mens overgaan.
De grote Rousettus-vleermuizen slapen
overdag met duizenden bijeen in grotten. ‘s
Nachts gaan zij op zoek naar vruchten.
Afhankelijk van het seizoen en de schaarste
aan fruit kunnen zij daarbij in aanraking
komen met apen die op hetzelfde voedsel azen.
Het Marburg-virus is sterk verwant aan het
beruchte Ebola-virus. Beide ‘filovirussen’
veroorzaken bij apen en mensen zogenoemde
hemorragische koortsen waarbij in het
eindstadium
bloedingen
optreden
uit
lichaamsopeningen en verzwakte plekken in
de huid. Afhankelijk van de virusstam en de
leeftijd van de slachtoffers kan de sterfte wel
90 procent bedragen. Er zijn nog geen
werkzame vaccins of antivirale middelen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Misselijkheid goed tijdens
zwangerschap
Viagra tegen jetlag
Noorderlicht.vpro.nl, 21 mei 2007
Noorderlicht.vpro.nl, 22 juni 2007
Erectiebooster zorgt voor een sneller
herstel van het dag- en nachtritme. Bij
hamsters.
Het is niet ongewoon om tijdens de
zwangerschap
misselijk
te
zijn.
Amerikaanse onderzoekers stellen vast
dat het een goed teken is, want wie
misselijk was, heeft later een fors
verlaagde kans op borstkanker.
Volgens de onderzoekers zijn hormonen
waarschijnlijk het meest verantwoordelijk
voor dit resultaat. Veel hormonen gaan tijdens
de zwangerschap op volle toeren draaien,
onder meer om de borsten geschikt te maken
voor melkgeven. Dat maakt de aanstaande
moeder niet alleen misselijk, maar beschermt
ook haar borsten, denkt Jaworowicz.
Sildenafil werd oorspronkelijk ontwikkeld als
middel tegen angina pectoris, een klemmende
pijn op de borst. Maar Viagra, zoals het middel
op de markt heet, blijkt nogal wat gunstige
bijwerkingen te hebben. De meest bekende is
dat het zorgt voor langer aanhoudende
erecties. Maar het kan ook worden ingezet
voor betere leer- en geheugenfuncties en tegen
een ziekelijk groot hart in muizen.
Mensen met Parkinson en narcolepsie hebben
dezelfde soort slaapproblemen: ze slapen ’s
nachts moeilijk en zijn overdag bijzonder slaperig.
Zo slaperig, dat ze soms zomaar in slaap vallen,
ook als dat ongepast of onhandig is.
En nu blijkt het ook goed te zijn tegen jetlags
bij hamsters. De beestjes werden 's nachts zes
uur te vroeg onder een felle lamp gezet. Als de
hamsters van tevoren een Viagra-boost
hadden gekregen herstelden ze 25 tot 50
procent sneller van de verschuiving van hun
dag- en nachtritme, dan de dieren die het
zonder de wonderpilletjes moesten stellen.
Nieuwe longen voor muis
Noorderlicht.vpro.nl, 12 juli 2007
Chirurgen verrichten bij mensen al
meer
dan
twintig
jaar
longtransplantaties. Nu kan het ook bij
piepkleine muisjes.
De combinatie misselijkheid en zwangerschap
levert op de lange termijn goede resultaten.
Mogelijke doorbraak in
Parkinsononderzoek
Kennislink.nl, 19 juni 2007
Nederlandse
en
Amerikaanse
onderzoekers hebben onafhankelijk van
elkaar de oorzaak van slaapproblemen
bij Parkinsonpatienten ontdekt. Het
verdwijnen van het stofje hypocretine
in de hersenen is waarschijnlijk de
boosdoener. De wetenschappers zelf
denken door deze doorbraak in de
toekomst slaapproblemen bij Parkinson
beter te kunnen behandelen.
Voordat de mens zichzelf iets aandoet, test hij
dat eerst op de labmuis. Dat voorkomt
beginnersfouten
bij
nieuwe
medische
ingrepen. De muis mocht als eerste
verbeteringen
voor
hart-,
leveren
niertransplantaties uitproberen. Twintig jaar
lang gold dit niet voor longtransplantaties. De
adertjes van muizen waren te lastig om aan
elkaar te verbinden. Dat is sinds kort
veranderd.
Volgens Okazaki is dit een belangrijke
vooruitgang, omdat longtransplantaties bij
mensen ontzettend vaak misgaan. Slechts 45
procent overleeft de eerste vijf jaar. Dat is bij
andere orgaantransplantaties ongeveer 70
procent. Nu longtransplantatie ook bij de
labmuis mogelijk is, kunnen medici het falen
ervan bij mensen beter begrijpen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Ziekmakers uit de diepte
Noorderlicht.vpro.nl, 4 juli 2007
De trucs die sommige ziekmakende
bacteriën
inzetten
om
zich
te
handhaven in het menselijk lichaam,
hebben ze in de diepzee ontwikkeld.
Twee diepzeebacteriën komen voor op plekken
met vulkanische activiteit en halen hun
energie uit chemische omzettingen. Hoe ze
precies leven, weten de onderzoekers niet,
want ze zijn door een robot opgepikt uit het
hete water rond een zogenaamde 'zwarte
spuiter'. Waarschijnlijk houden ze zich bij
voorkeur op in het lichaam van een gastheer,
bijvoorbeeld een reusachtige kokerworm. Het
lijkt waarschijnlijk dat onze ziekteverwekkers
ook zo begonnen zijn, en later de overstap
naar de voorganger van de inwendige mens
hebben gemaakt.
De ziekte van Parkinson is een veel
voorkomende neurologische aandoening, die
vooral bij ouderen voorkomt. De bekendste –
en meest in het oog springende – symptomen
zijn trillen (bijvoorbeeld trillende handen of
lippen), een stijve houding en een trage
manier van bewegen. Minder bekend is dat
veel mensen met Parkinson ook ernstige
slaapproblemen hebben. Ze slapen ’s nachts
niet goed en zijn overdag juist slaperig.
Onderzoekers uit Leiden, Amsterdam en
Nijmegen hebben een mogelijk nieuwe
oorzaak
gevonden
voor
de
ernstige
slaapstoornissen die patiënten met de ziekte
van Parkinson hebben. De resultaten van hun
onderzoek verschenen in het juninummer van
het prestigieuze neurologische tijdschrift
Brain.
Zodra de hamsters in hun looprad gingen rennen,
werd aangenomen dat ze van hun jetlag af
waren.
Proeven met kleine labmuisjes kunnen de mens
alvast waarschuwen voor vernieuwingen die bij
transplantaties niet werken.
4
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Wetenschap &
Onderzoek
Bossen beter dan
biobrandstoffen
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
NRC, 9 augustus 2007
De ruimte die nodig zou zijn om
gewassen
te
kweken
voor
biobrandstoffen, om daarmee de CO2uitstoot te beperken, kan beter gebruikt
worden voor bossen. Bij gebrek aan
beter moeten auto's voorlopig op
fossiele brandstoffen blijven rijden.
Zelfs worteltjes zijn lekkerder als ze uit
een McDonald’s frietzakje komen.
Terwijl worteltjes daar echt niet op het
menu staan. Jonge kinderen vinden
echter alles lekkerder wat ze in
verpakkingen van McDonald’s krijgen.
Onderzoekers maakten een overzicht van alle
soorten biobrandstoffen en rekenden uit
hoeveel CO2 ze netto besparen. Het extraatje
was dat ze dit keer rekening hielden met de
hoeveelheid land die de gewassen innemen.
Dat is belangrijk, want op datzelfde land
kunnen bossen groeien. En die nemen CO2 op.
Alles smaakt beter in
McDonald’s jasje
63 kinderen van 3 tot 5 jaar uit gezinnen met
lage inkomens kregen twee maaltijden
voorgezet: een in de kleurige zakjes met de
grote gele ‘M’ van ’s werelds grootste
fastfoodketen, de ander in witte verpakkingen
zonder vrolijke logo’s. Al het eten, behalve de
worteltjes, kwam van McDonald’s. Een
onderzoeker liet de kinderen in willekeurige
volgorde van de frietjes, hamburgers,
kipnuggets, melk en worteltjes uit de
verschillende verpakkingen proeven.
Babyvideo’s slecht voor
ontwikkeling
NRC, 16 augustus 2007
Dreumesen die vaak naar educatieve
video’s kijken hebben een kleinere
woordenschat dan kinderen die dat niet
doen.
Bovendien, schrijven de auteurs, hebben
bossen
grote
voordelen
boven
biobrandstofgewassen.
Ze
voorkomen
verwoestijning en helpen beschermde dieren
en
planten
overleven.
Een
akkertje
suikerbieten kan niets daarvan.
Franklin-vierkant van 12 bij
12 onmogelijk
Een tropisch regenwoud helpt veel beter tegen
CO2-uitstoot dan biobrandstofakkers met
suikerbieten, maïs of graan.
Duizenden volts met Duplo
Noorderlicht.vpro.nl, juni 2007
Een hele museumzaal vult hij, de
'ongemeen groote Elektrizeer-machine'
van het Teylers Museum in Haarlem, en
je kon er ongemeen lange vonken van
60 centimeter mee maken.
Kennislink.nl, 5 juni 2007
Waar lange tijd naar werd gezocht, een
Franklin-magisch vierkant van 12 bij 12,
blijkt niet te bestaan..
De Amerikaanse politicus en wetenschapper
Benjamin Franklin (1706-1790) maakte enkele
supermagische vierkanten, zoals het vierkant
van 8 bij 8 hieronder.
Noorderlichtredacteur
en
natuurkundige
Bruno van Wayenburg schreef er een boek
over voor de nieuwe Teylers-tentoonstelling
'Proefjes', en kon het niet laten om er in het
klein eentje na te bouwen. Zijn collega Arianne
Hinz filmde hem (en zijn verontruste vrouw).
Benjamin Franklin en een van zijn magische
vierkanten
Dat concluderen wetenschappers van de
University of Washington in Seattle deze week
in de Journal of Pediatrics. Babyvideo’s als
‘Baby Einstein’ en ‘Brainy Baby’, die de
intelligentie van jonge kinderen moeten
bevorderen, worden goed verkocht in de VS.
Het effect ervan is nooit bewezen. De
wetenschappers interviewden ouders van
meer dan duizend dreumesen en testten de
woordkennis van de kinderen. Het bleek dat
de woordenschat van kinderen tussen 8 en 16
maanden 17 procent kleiner werd met elk uur
dat ze per dag babyvideo’s keken.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Doordat de elektrische lading al snel uitgeput
is, zakt de hoogspanning bliksemsnel in, en
blijft de schok maar klein, zelfs via je tong.
Ideaal om, à la Van Marum, de maniakale
geleerde mee uit te hangen. Dat is in het
filmpje dat Arianne Hinz ervan maakte te zien.
De eindbalans was duidelijk: een hectare bos,
en met name regenwoud, neemt twee tot
negen keer meer CO2 op dan een hectare van
welk soort biobrandstof dan ook bespaart.
Zonde dus, die biobrandstoffen.
Een Duitse man met zijn zoon bij een McDonald's
in Venlo.
Vooral de frietjes scoorden het best in
McDonald’s-verpakking. 77 procent van de
kinderen vond die lekkerder dan frietjes uit de
witte zakjes. Ook smaakten de kipnuggets, de
melk en de worteltjes beter. Voor de
hamburgers maakte de verpakking minder uit:
48 procent vond de burgers uit de McDonald’s
zakjes lekkerder, tegenover 37 procent die de
kale zakjes prefereerde.
Het was het toppunt van de 'Physique
amusant', wetenschap als volksvermaak.
Razend populair waren demonstraties waarbij
bijvoorbeeld een juffrouw werd opgeladen,
waarna mannen werden uitgedaagd om haar
te kussen. Wie toehapte, kreeg een elektrische
schok op de lippen. Kwakzalvers brachten het
raadselachtige verschijnsel elektriciteit aan de
man als geneesmiddel voor allerlei kwalen.
Maar ook serieuze burgers verbonden zich
maar al te graag graag met het chique en
progressieve imago van wetenschappelijk
onderzoek.
In dit vierkant staan de getallen 1 tot en met
64 zó, dat de som van alle getallen in iedere rij
en in iedere kolom gelijk is aan 260. Verder
geldt de zogeheten ‘halve rij eigenschap’: de
som van alle getallen in iedere halve rij of
kolom (van de rand af gerekend) is gelijk aan
130. Ook heeft elk van de vier ‘gebroken’
diagonalen, zoals die gevormd door de getallen
52, 3, 5, 54, 10, 57, 63, 16, als som 260. Maar
er is meer: ook alle parallelle gebogen
diagonalen, zoals die gevormd door de getallen
5
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
61, 62, 12, 43, 23, 56, 2, 1, hebben als som 260.
Dan nog is niet alle magie beschreven: ook
hebben alle 2 x 2-deelvierkanten de
eigenschap dat de som van hun getallen gelijk
is aan 130.
Een vierkant van 12 bij 12
In maart van dit jaar haalden drie middelbare
scholieren uit Nijmegen alle tv-journaals met
een magisch vierkant van 12 bij 12. Dit
vierkant heeft alle bijzondere eigenschappen
van het vierkant van Franklin, op één na: aan
de halve rij en halve kolom eigenschap wordt
niet voldaan.
grote Franklin-magische vierkanten te maken,
zolang de afmeting van het vierkant maar een
veelvoud van 8 is.
Het geheim van de
natuurlijke stroombron
Het is niet moeilijk om aan te tonen dat een
vierkant waarvan de afmeting oneven of geen
veelvoud van vier is, niet Franklin-magisch
kan zijn. Een Franklin-magisch vierkant van
orde 4 bestaat ook niet, zoals je makkelijk kunt
checken. Met het werk van Hurkens en
Reijnders kan nu de volgende stelling worden
geformuleerd:
Kennislink.nl, 27 juli 2007
Franklin-magische vierkanten van orde n
bestaan precies dan als n een viervoud is,
behalve als n = 4 of n = 12
Gekkotape overtreft
gekkovoet
Noorderlicht.vpro.nl, juni 2007
Haartjes op de uiteinden van haartjes,
dat blijkt het geheim van de gekkopoot.
Daarmee kan de hagedis tegen muren
op lopen en zelfs ondersteboven bijven
hangen. Synthetische gekkopoottape
met zulke haren-op-haren blijkt zelfs
beter te plakken dan de gekko zelf.
Het ‘HSA-vierkant’ van de drie middelbare
scholieren Jesse Hoekstra, Willem Schilte en
Petra Alkema.
Sinds de scholieren hun vondst hebben
gepresenteerd, zijn veel amateurwiskundigen,
maar ook beroepswiskundigen, de zoektocht
naar een écht Franklin-magisch vierkant van
orde 12 gestart. Een van die wiskundigen was
Cor Hurkens van de TU Eindhoven. Hurkens
maakte een aantal vereenvoudigingen en
uiteindelijk bleven er zo’n zeventig gevallen
over die onderzocht moesten worden. Hiervan
waren er twintig eenvoudig op te lossen. Voor
de vierkanten die hun geheimen niet zonder
slag of stoot prijs gaven, deden computers het
werk. Het eindresultaat: een Franklin-magisch
vierkant van orde 12 bestaat niet!
Nu claimen Amerikaanse onderzoekers van de
universiteit van Akron in Ohio en het
Rensselaer Polytechnic in New York het
geheim gekraakt te hebben, met een tape die
vier keer harder kleeft dan de gekkopoot, niet
slijt en ook gemakkelijk loslaat als je hem
onder een hoek lostrekt. De gekkotape,
gebaseerd op koolstofnanobuisjes, bootst de
speciale structuur na van de echte
gekkopootzool.
Daarop
zitten
dichte
micrometergrote haartjes, of 'setae', en op de
uiteinden daarvan zitten weer nanometergrote
haartjes ofwel 'spatulae'.
Zonder fotosynthese is het hogere leven
op aarde ondenkbaar. Veel is bekend
over dit raadselachtige fenomeen, maar
er valt ook nog veel te ontdekken.
Leidse onderzoekers lichten een tipje
van de sluier op in het Amerikaanse
tijdschrift PNAS.
Lange tijd was de precieze volgorde in het
proces van fotosynthese niet bekend. Intussen
is bekend dat fotosynthese in twee stappen
verloopt: de licht- en de donkerreacties. Bij de
lichtreactie wordt water onder invloed van
licht en bladgroen ontleed in zuurstof en
waterstof. In de donkerreactie wordt de door
de lichtreactie vastgelegde energie gebruikt
voor
de
vorming
van
glucose
uit
koolstofdioxide.
Voor scheikundigen is dit proces zeer
ongewoon, omdat er een sterke stroombron
nodig is om de reactie tegengesteld aan de
natuurlijke richting te stuwen.
De natuur heeft daarvoor twee stroombronnen
ontwikkeld die na elkaar functioneren.
Fotosynthese II, de sterkste natuurlijke
oxidator, vormt het stadium waarin water
ontleed wordt, en fotosynthese I is de sterkste
reductor in de levende natuur. De verbinding
tussen
beide
systemen
maakt
de
elektronenstroom van water tot uiteindelijk
glucose mogelijk.
Het draaipunt van de reductor in fotosynthese II.
Door de schuine stand van de histidine (His 198)
ten opzichte van de ring van pyrrool (zie de pijl),
wordt het patroon van de dichtheid van de
elektronsprinresonantie omgekeerd en wordt
deze gedeelte verplaatst naar de histidine.
Gekkopoten (van verschillende gekko's)
Wisselwerking
Ge en collega's bootsten de setae-plus-spatula
na door nanobuisjes (dunne buisvormige
koolstofmoleculen) te maken in kleine
bundels. En inderdaad: de resulterende tape,
goed aangedrukt op de ondergrond, bleek een
zijwaartse kracht van 3,6 kilo per vierkante
centimeter te kunnen tegenhouden. Dat is tot
vier keer zoveel als echte gekko's.
‘De grote vraag is hoe een eiwit een zo grote
elektrische spanning kan opbouwen dat water
gesplitst kan worden, zonder daaraan kapot te
gaan’. Anna Diller ontdekte dat de dichtheid
van de elektronspinresonantie heel anders is
dan in fotosynthese I. Bovendien ontdekte ze
dat op een zijketen een elektronspin van het
aminozuur
histidine
kan
worden
waargenomen'.
Franklin
maakte
zelf
supermagische
vierkanten van orde 8 en van orde 16. Arno
van den Essen, wiskundige van de Radboud
Universiteit Nijmegen, geeft in zijn vorig jaar
verschenen boek Magische vierkanten: van LoShu tot Sudoku een methode om willekeurig
Recht omhoog is de tape, net zoals de
gekkopoot, moeilijk los te trekken. Opnamen
met elektronenmicroscoop laten zien dat
daarbij de nanobuisjes stukgetrokken worden.
Maar als je de tape onder een hoek lostrekt, is
de benodigde kracht veel kleiner, en blijft de
kleefkracht ook na honderden keren op peil.
En dat is dan ook precies de manier waarop de
echte gekko zijn poot lostrekt als hij verder
wil: netjes afrollen. En dat zullen aspirantspidermen dus ook moeten leren.
Op dit moment wordt dit model zuiver
theoretisch
geanalyseerd.
Omdat
de
natuurlijke
stroombronnen
veel
beter
functioneren dan de kunstmatige, kan het
voorbeeld van de reductor van fotosynthese II
een inspiratie vormen voor de ontwikkeling
van nieuwe kunstmatige stroombronnen,
bijvoorbeeld betere zonnecellen. In die
zonnecellen kan dan met behulp van
organische moleculen bijvoorbeeld stroom
worden opgewekt, of waterstof geproduceerd.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
6
Computerbewijs
Het komt vaker voor dat de computer wordt
ingeschakeld bij het bewijzen van wiskundige
stellingen. Dit gebeurde voor het eerst in 1976,
toen twee wiskundigen, Kenneth Appel en
Wolfgang Haken, de ‘Vierkleurenstelling’ met
behulp
van
een
computerprogramma
bewezen. Sceptici keurden dit computerbewijs
af, want wie zegt dat het computerprogramma
dat
de
gecompliceerde
berekeningen
uitvoerde, zélf geen fouten bevatte?
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Hoger IQ voor oudste zoon
Noorderlicht.vpro.nl, 21 juni 2007
Noorse rekruten scoren hoger op een
intelligentietest als ze zijn opgevoed als
eerste kind. Oók als een ouder broertje
of zusje jong is overleden.
In de wetenschap wordt al tientallen jaren
gekibbeld over de vraag of eerstgeborenen
echt slimmer zijn dan latere kinderen. Het
onderzoek van Petter Kristensen en Tor
Bjerkedahl, deze week gepubliceerd in Science,
lijkt die discussie te beslechten. Ze bekeken de
IQ-scores van 241.310 Noorse 18- en 19-jarige
jongens die tussen 1985 en 2004 werden
gekeurd voor militaire dienst , en zagen dat die
scores
gemiddeld
hoger
waren
bij
eerstgeboren kinderen.
staat kinderen op de wereld te zetten. De
verandering van sociale omgeving maakt de
lagergeplaatste molratten weer vruchtbaar.
Melissa Holmes en haar collega's van de
universiteit van Massachusetts vroegen zich af
of er iets van zo'n sociale verandering terug te
vinden was in de hersenen. Ze haalden een
aantal van de lager geplaatste molratten uit de
kolonie en gaven de dieren zo de gelegenheid
zich voort te planten. Na vier jaar vergeleken
ze hun hersenen met de onvruchtbare
molratten die de ze in de kolonie hadden laten
zitten. De ratten die, nadat ze uit de groep
waren gehaald, vruchtbaar waren geworden,
hadden duidelijk meer cellen in de
hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor
de voortplanting.
Nummers twee scoorden gemiddeld 2,3
punten lager dan nummers één. Tenzij hun
oudere broertje of zusje voor de eerste
verjaardag was overleden. Dan was er geen
verschil met eerstgeborenen.
Een verklaring die al eerder is geopperd, legt
de schuld bij het feit dat oudste kinderen zich
vaak opstellen als leraar voor jongere broertjes
of zusjes. De 'leraar' zou daar zelf meer van
opsteken van de 'leerling'. Het jongste kind
heeft niemand om zijn kennis aan over te
dragen en blijft dus achter in intelligentie.
Of de naakte molrat zich kan voortplanten hangt
af van zijn plaats op de sociale ladder.
IQ, afkomst en ijver even
belangrijk voor succes
NRC, 16 augustus 2007
Het is nu bewezen: een scherp verstand,
een goed sociaal milieu en gemotiveerd
werken op school helpen een mens
vooruit in het leven. Onderzoeker
Strenze ziet er vooral steun in voor
intelligentietesten.
Koop toch vlees a.u.b.
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Rundvlees eten houdt de spieren
gezond,
schrijven
Texaanse
wetenschappers. Maar het onderzoek
rammelt.
De onderzoekers, onder leiding van Douglas
Paddon-Jones, wilden weten in hoeverre
rundvlees de spiergroei stimuleert. Want, zo
bestaat het idee, vlees bevat aminozuren die
helpen bij de opbouw van spieren. Dat is
natuurlijk reuzegezond.
Dus lieten de wetenschappers jonge en oude
proefpersonen rundvlees eten. Dat zit vol
aminozuren. Ze tapten voor en na de maaltijd
wat van hun bloed af, op zoek naar
aminozuren
die spiergroei
stimuleren.
Daarmee maten de onderzoekers alleen of
proefpersonen na een vleesmaaltijd meer
aminozuren in hun bloed hadden. En niet of
rundvlees beter is voor spiergroei dan ander
soort voedsel. Niet onverwacht vonden de
onderzoekers meer aminozuren na het eten
dan ervóór. En daaruit concluderen ze in de
American Journal of Clinical Nutrition het
volgende. Rundvlees eten is voor jong en oud
een goede manier om spiergroei te stimuleren.
Het lijkt wat vreemd dat de wetenschappers
alleen rundvlees hebben getest. Het is bekend
dat dagelijks veel vlees eten niet bepaald
gezond is. De kansen op darmkanker en
verstopte aders nemen bijvoorbeeld toe. En er
is genoeg ander eiwitrijk voedsel te koop.
Maar in dit onderzoek is vlees het summum.
Zomaar. De Texaanse wetenschappers laten
verdere onderbouwing voor deze keuze
achterwege.
Een reden daarvoor kan de geldschieter zijn.
Die is de ‘National Cattlemen’s Beef
Association’,
oftewel
de
Amerikaanse
vereniging voor rundvleesindustrie. Voor deze
groep gaven twee auteurs trouwens ook
regelmatig betaalde lezingen.
Hoe succesvol iemand later wordt, hangt voor
een groot deel af van zijn of haar intelligentie,
maar evengoed van de schoolprestaties en de
sociaal-economische positie van de ouders.
Een doodgeboren broertje of zusje telt niet mee
als het gaat om de intelligentie van latere
kinderen.
Invloed sociale status op
brein
Noorderlicht.vpro.nl, 5 juni 2007
De plek die een naakte molrat in de
kolonie inneemt bepaalt of hij zich wel
of niet kan voortplanten. En dat is te
zien aan de hersenen.
Naakte molratten wonen in Afrika onder de
grond, in groepen van zestig tot tachtig dieren.
Ze hebben een eusociale samenleving, net
zoals mieren en bijen. In zo'n samenleving is
maar één vrouwtje vruchtbaar, de koningin.
Een tot drie mannetjes zijn in staat haar te
bevruchten en de rest van de kolonie kan zich
niet voortplanten.
Of een naakte molrat zich kan voortplanten
hangt af van zijn plek in de groep. Maar zodra
zo'n onvruchtbaar dier uit de gemeenschap in
zijn eentje bij een exemplaar van de andere
sekse wordt gezet, is hij ineens wel weer in
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Het onderzoek is een belangrijke bijdrage aan
een langlopend debat over de invloed van
intelligentie op maatschappelijk functioneren.
De ene positie is dat bovenal hun (erfelijk
bepaalde) denkvermogen bepaalt of mensen
op een hoge positie in de maatschappij terecht
komen en niet het milieu waarin iemand
opgroeit. Dat was bijvoorbeeld de stelling van
de Amerikaanse auteurs van de bestseller The
Bell Curve die in 1994 uitkwam. Maar anderen
zien het intelligentiequotiënt als een veel
misbruikte statistische constructie.
En inderdaad, intelligentie blijkt een goede
voorspeller van succes op latere leeftijd.
Vooral opleidingsniveau en baan houden nauw
verband met de uitslagen van IQ-tests. Maar
intelligentie heeft niet beduidend meer invloed
dan de maatschappelijke positie van ouders en
schoolprestaties. Al deze factoren voorspellen
de klim op de maatschappelijke ladder
ongeveer even goed.
Hieruit concludeert Strenze dat er drie
succesfactoren zijn: een goed stel hersens, een
goed sociaal milieu en gemotiveerd werken op
school.
7
Aminozuren zitten niet alleen in deze plak
rundvlees.
Magnetische data schrijven
met licht
Kennislink.nl, 19 juli 2007
Natuurkundigen uit Nederland en
Japan hebben laten zien dat je een
magneet kunt ompolen met een
ultrakorte laserflits. Dit gaat zo'n
honderdduizend keer sneller dan met
conventionele magnetische technieken
haalbaar is. Het team publiceert over
zijn gepatenteerde vondst in het
tijdschrift Physical Review Letters.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Als je een magneet wilt ompolen - dat wil
zeggen noord en zuid verwisselen - dan doe je
dat normaliter door er een sterkere magneet
dichtbij te brengen. Op dezelfde manier
gebeurt dat op de harde schijf van een
computer waar de bits (enen en nullen)
worden weggeschreven in kleine magnetische
domeinen. Tegenwoordig kan dat binnen een
paar nanoseconden (1 nanoseconde is een
miljardste deel van een seconde).
Matthias Mehl van de Universiteit van Arizona
(VS) en zijn collega’s hingen een digitale
stemrecorder. om de nek van een kleine
vierhonderd Amerikaanse en Mexicaanse
studenten, zowel mannen als vrouwen. De
uitkomsten waren nogal onverwacht. In plaats
van drie keer zo veel praatten de vrouwen
maar een heel klein beetje meer dan de
mannen. Per dag kwamen de psychologen uit
op een gemiddelde van 16.215 woorden voor
vrouwen en 15.669 woorden voor mannen.
Het verschil tussen deze getallen is zo klein dat
het wetenschappelijk gezien verwaarloosbaar
is, verduidelijken Mehl en zijn collega's. Er is
dus geen verschil in het aantal woorden dat
mannen en vrouwen dagelijks gebruiken.
Moederhaai blijkt maagd
oppikt. Maar zodra de zender en ontvanger
verder dan een penlengte uit elkaar staan, is
het veld is te zwak voor energieoverdracht. Dat
laatste probleem hebben de natuurkundigen
uit Cambridge opgelost.
De oplossing bleek simpel. De twee koperen
spoelen in de nieuwste opstelling zijn precies
zo ontworpen dat de ene spoel ultragevoelig is
voor het magnetisch veld dat de andere spoel
opwekt. De natuurkundigen verbazen zich
erover, dat ze het niet eerder hebben bedacht.
Maar niet alle energie haalt de overkant.
Slechts veertig procent van de oorspronkelijke
stroom doet de lamp branden. Dat betekent
dat zestig procent energie verloren gaat. Wat
daarmee
gebeurt,
beschrijven
de
wetenschappers niet. Voor mensen is het
ongevaarlijk, net als andere magnetische
velden.
Noorderlicht.vpro.nl, 24 mei 2007
Het principe van data schrijven met behulp van
superkorte circulair gepolariseerde laserpulsen.
De laserbundel zwaait heen en weer over het
monster. Tegelijkertijd wordt de polarisatie van de
laserbundel voortdurend gewisseld tussen
linksom en rechtsom.
De onderzoekers in Nijmegen wisten met een
zogeheten circulair gepolariseerde lichtflits die
slechts 40 femtoseconde duurt, ompoling te
bewerkstelligen. Dit is zo’n honderdduizend
maal sneller dan de huidige limiet van
magnetisch ompolen (een femtoseconde is een
miljoenste deel van een miljardste seconde).
Mannen praten evenveel als
vrouwen
Stop drie vrouwtjeshaaien in een tank
en na verloop van tijd kunnen het er
alleen maar minder worden. Dat
dachten
de
meeste
onderzoekers
tenminste. Groot was dan ook de
verbazing toen het er ineens vier waren:
een van de hamerhaaien had een kindje
gekregen.
Het DNA van de pasgeborene bood uitkomst:
er was geen aandeel van een vader in te
vinden. Een van de haaien had zich inderdaad
voortgeplant zonder seks, bevestigen de
onderzoekers nu in Biology Letters. Deze
vondst laat zoogdieren over als de enige groep
gewervelde dieren met een kaak, waarbij
spontane maagdelijke voortplanting nog nooit
is aangetoond. Volgens deze onderzoekers
tenminste. Andere mensen denken daar
ongetwijfeld anders over.
Rubiks kubus gekraakt
Noorderlicht.vpro.nl, juli 2007
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Vrouwen zijn veel praatgrager dan
mannen. Zo luidt het cliché tenminste.
Amerikaanse wetenschappers beweren
nu dat dit niet zo is.
Vraag een willekeurige man hoe zijn dag was
en het antwoord zal een stuk korter zijn dan
wanneer dezelfde vraag aan een willekeurige
vrouw gesteld wordt. In haar eerste boek 'The
female brain' schreef neuropsychiater Louann
Brizendine dat uit de mond van een vrouw per
dag gemiddeld twintigduizend woorden rollen
en uit die van een man maar zevenduizend.
Vrouwen praten dus drie keer zoveel.
Sindsdien is het idee dat vrouwen meer praten
dan mannen massaal overgenomen door de
media. Echt getest zijn ze sindsdien nooit
meer.
Wonderwetenschapper Nikola Tesla had ook de
droom van draadloze elektriciteit. Dat lukte niet,
maar hij maakte in andere experimenten mooi
vuurwerk.
Bij afwezigheid van een geschikte partner gaat
de hamerhaai 'Sphyrna tiburo' soms over tot
ongeslachtelijke voortplanting.
Rondvliegende stroom
Noorderlicht.vpro.nl, juni 2007
Het leek tot nu onmogelijk om
elektriciteit via de lucht over te
brengen. Amerikaanse natuurkundigen
zijn erin geslaagd een gloeilamp
draadloos te laten branden.
De kubus van Rubik, het puzzelspeeltje
dat in de jaren tachtig de wereld
stormenderhand veroverde, kan altijd
in maximaal 26 draaiingen opgelost
worden.
Dat hebben Dan Kunkle en Gene Cooperman
van Northeast University in het Amerikaanse
Boston uitgerekend met zware computers,
plus heel veel wiskunde. Die wiskunde was
nodig om de 43 miljard maal miljard
verschillende mogelijke kubuspatronen terug
te brengen tot iets behapbaars. Maar dan nog
waren er 8000 PC-uren en zeven terabyte
opslagruimte nodig voor de berekening.
Een laptop of een pacemaker zonder kabel
opladen. Amerikaanse natuurkundigen onder
leiding van Marin Soljacic schrijven in het
vakblad Science dat het mogelijk is:
elektriciteit via de lucht.
Vrouwen hebben een veel grotere
communicatiedrang, dacht men.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Een technisch team uit Cambridge (VS) heeft
zonder bedrading een gloeilamp laten
branden. De onderzoekers gebruiken een oud
principe, zogenaamde magnetische inductie.
Hoe werkt dat? Zet twee spoelen vlak bij
elkaar. Maar ze mogen geen contact maken.
Laat door één spoel een stroompje lopen en de
andere spoel zal dat stroompje overnemen.
Dat gebeurt doordat rond de eerste spoel een
magnetisch veld ontstaat, dat de andere spoel
8
Ikoon van de jaren tachtig, met Thatcher, Doe
Maar en de Commodore 64
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
RunBot gaat vooruit
Noorderlicht.vpro.nl, 13 juli 2007
Een Duits tweebenig robotje kan tegen
een helling op lopen zonder te vallen.
Hij past zijn tred aan op dezelfde
manier als wij.
De zogenaamde RunBot zal er niet snel
vandoor gaan, want hij bestaat uit niet veel
meer dan een stel beentjes dat met een flinke
bos draad verbonden is aan een computer. Die
computer doet het denkwerk. Hij krijgt
informatie van sensoren in de beentjes en een
infrarood 'oog' dat erboven is gemonteerd, en
verzint op basis daarvan welke bewegingen de
ledematen moeten maken. Op een relatief
simpele manier, die is afgekeken van het
menselijke systeem. Ons ruggenmerg en onze
hersenstam handelen standaardbewegingen
af, de kleine hersenen regelen de aangeleerde
reflexen (denk aan traplopen). En dan zijn er
nog de grote hersenen, die complexere
bewegingen voorbereiden.
waarvan de exacte structuur nog niet
achterhaald is. Melanine is hetzelfde pigment
dat ervoor zorgt dat mensenhuid bruin wordt
in de zon. De onderzoekers zagen dat dit
pigment van structuur verandert wanneer het
door straling getroffen wordt, waardoor het
energie kan overdragen aan andere stoffen in
de cel. Dit mechanisme doet denken aan de
manier waarop planten het molecuul chlorofyl
inzetten om energie te verkrijgen uit licht.
De schimmels zouden zelfs een onuitputtelijke
voedingsbron kunnen blijken wanneer
pogingen worden ondernomen andere
planeten te koloniseren. Behalve dat dit alles
wel erg veel aan sciencefiction doen denken, is
het ook erg onwaarschijnlijk dat astronauten
vrijwillig zullen tekenen voor een rantsoen van
melanine-schimmels. Ze lijken namelijk veel
op de zwarte schimmelwaas die je vaak
aantreft
op
de
onderkant
van
douchegordijnen.
Sudoku en grafentheorie
Kennislink.nl, 10 juli 2007
Met behulp van grafentheorie hebben
twee wiskundigen aangetoond dat er
een formule moet bestaan waarmee je
kunt vaststellen hoeveel oplossingen
een sudoku heeft.
Van de bekende sudoku, waarvan de
populariteit nog altijd niet te stuiten is, wordt
vaak gezegd dat bij het oplossen van de puzzel
geen wiskunde nodig is. Toch roept de puzzel
wiskundige vragen op: hoeveel sudoku’s
bestaan er, is een puzzel met minder gegeven
startwaarden altijd lastiger dan een puzzel met
meer startwaarden, wat is het kleinste aantal
startwaarden dat nodig is wil de sudoku een
unieke oplossing hebben?
De zwarte schimmels groeiden opvallend goed in
de buurt van de ontplofte kernsreactor bij
Tsjernobyl.
Smaakpapillen ook diep in
spijsverteringsstelsel
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
RunBot past zijn loopje aan het terrein aan op
dezelfde manier als wij dat doen.
Schimmel geniet van
radioactiviteit
Noorderlicht.vpro.nl, mei 2007
Sommige schimmels groeien opvallend
goed in de buurt van radioactief besmet
gebied. Niet zo gek, want deze zwarte
schimmels gebruiken straling als
energiebron.
Vijf jaar geleden tufte een onderzoeksrobot
rond in het zeer radioactieve gebied rondom
de ontplofte kernreactor van Tsjernobyl. Hij
nam monsters mee van zwarte schimmels die
daar opvallend veel voorkomen. Met die
schimmels is iets vreemds aan de hand. Ze
blijken energie te kunnen halen uit straling die
voor mensen juist heel gevaarlijk is.
Darmen
kunnen
suiker
proeven.
Dezelfde eiwitten die smaakpapillen
van de tong helpen om zoete smaak te
herkennen, huizen ook in de darmen.
De ontdekking kan diabetespatiënten
helpen.
De receptoren voor zoete smaak blijken nu ook
in de dunne darm te zitten. De receptoren zijn
van hetzelfde type als die op de tong, maar
dienen niet om te proeven. Ze houden zich
bezig met de opname van voedzame suikers,
zeggen de wetenschappers.
De vondst van de receptoren in de dunne
darm bracht de onderzoekers op het idee om
te kijken of ze misschien bedoeld zijn om het
lichaam te vertellen hoeveel suiker er in de
darm zit. Ze speculeerden dat op basis daarvan
het lichaam bepaalt hoeveel suiker de darm
moet opnemen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Agnes M. Herzberg en M. Ram Murty vertalen
een sudoku in een graaf, een figuur bestaande
uit punten (de knopen van de graaf) en lijnen.
Zo’n graaf heeft 81 knopen, die de hokjes van
de puzzel representeren. Een lijn verbindt
twee knopen, indien die knopen hokjes
voorstellen uit eenzelfde rij, eenzelfde kolom
of eenzelfde deelvierkant.
Hoewel sudoku’s doorgaans met de getallen 1
tot en met 9 worden ingevuld, kun je
natuurlijk negen willekeurige symbolen
gebruiken, zoals negen letters of negen
kleuren. Een wiskundige noemt een graaf met
gelabelde knopen een kleuring van de graaf.
Een sudoku is in de begintoestand nog niet
helemaal gekleurd: alleen de knopen die
corresponderen met de startwaarden hebben
een kleur. Als elke knoop is gekleurd en geen
twee met elkaar verbonden knopen dezelfde
kleur hebben, heet de graaf goed.
Herzberg en Murty gebruikten theorieën uit de
grafentheorie om aan te tonen dat er een
formule moet bestaan dat het aantal mogelijke
oplossingen bij een gegeven sudoku geeft. Een
goed ontworpen sudoku heeft precies één
oplossing. Een probleem echter is dat
Herzberg en Murty’s bewijs van het bestaan
van een dergelijke formule, niet constructief
is. Dat wil zeggen: ze hebben laten zien dát
zo’n formule moet bestaan, maar ze hebben
zo’n formule niet kunnen vinden.
Ekaterina Dadachova en collega's van het
Albert Einstein College in New York stelden
drie verschillende soorten schimmels bloot
aan een flinke dosis bètastraling uit het
radioactieve element cesium-137. Alledrie de
soorten groeiden veel beter als er straling
voorhanden was.
Dat sommige schimmels niet doodgaan in een
radioactieve omgeving, was al bekend. Maar
als het waar is dat ze de stralingsenergie
kunnen omzetten in energie om te groeien, is
dat groot nieuws. De schimmels maken hierbij
gebruik van het molecuul melanine, een stof
Bij een sudoku moeten de hokjes zó worden
ingevuld met de getallen 1 tot en met 9, dat elke
rij, elke kolom en elk deelvierkant van 3 bij 3 elk
van deze getallen precies één keer bevat. De
sudoku hierboven heeft 17 startwaarden. Tot op
heden heeft niemand een sudoku met minder
startwaarden kunnen maken.
Een microscoopdoorsnede van de dunne darm.
Ergens in dit weefsel zitten zoete
smaakreceptoren.
9
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Vogels peuteren nu al met
twee stokjes
Vroege vogel of een
nachtbraker
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Volkskrant, 24 augustus 2007
En het blijft een nek-aan-nekrace. Wie
is de slimste: kraai of aap? Was
afgelopen maand de de orang-oetan nog
in het nieuws om zijn ingenieuze
gebruik van water, deze week krijgt de
vernuftige Nieuw-Caledonische kraai de
volle aandacht in het vakblad 'Current
Biology'.
De huidige maatschappij is ingesteld op
vroege vogels: om negen uur op je werk
zijn en om zes uur achter de
aardappels-vlees-groente. En op tijd
weer naar bed. Veel mensen zijn echter
niet wakker te krijgen voor achten,
zitten tot een uur of elf slaperig naar het
scherm te staren met een bak koffie in
de hand.
Zeven Nieuw-Caledonische kraaien werden
achtereenvolgens geplaatst in een ruimte
waarin zich bevonden: twee op de zij gezette
kisten met tralies, een diepe, smalle doos met
voer en even verderop op de vloer, een stokje.
In de ene kist met tralies lag een langere stok,
in de andere een steen. Beide waren zo ver
naar achteren geschoven, dat de vogels ze niet
konden bereiken. Hun snavels pasten wel
tussen de tralies, maar hun koppen niet.
Nu was het wel zo, dat die lange satéprikker
achter tralies hét middel was om het voer in de
hoge smalle doos te pakken te krijgen. Aan de
steen hadden de vogels niks. Die lag er alleen
om te controleren of de vogels meteen snapten
dat zoiets als een kei in deze situatie volstrekt
waardeloos was, of daar pas achter zouden
komen na lang stumperen. Waarmee ze
natuurlijk ver achter de orang-oetans zouden
eindigen. Die hadden hun intelligentie
namelijk al bewezen in eerdere, vergelijkbare
proeven.
Uiteraard was het even verderop gelegen korte
stokje de oplossing. Met behulp daarmee
konden de kraaien de grote prikker uit zijn
kooi bevrijden en het voedsel uit de diepe doos
peuteren. Natuurlijk ging het er nu niet alleen
om dat de kraaien simpelweg slaagden, maar
ook hoe snel en met z'n hoevelen. Hoge cijfers
waren noodzakelijk om de apen te verslaan.
En die kwamen er. Zes van de zeven kraaien
vatten 'm direct en grepen het stokje om de
langere stok te bevrijden. Vier daarvan
slaagden er ook meteen in om het eten te
pakken te krijgen. Een geweldige score. Die
bovendien in het geheel niet schraal afsteekt
tegen die van de apen.
Het lijkt een onnozel probleem: die
avondmensen moeten gewoon wat eerder naar
bed. Maar het is geen slapheid of gebrek aan
discipline, vinden onderzoekers zoals prof. dr.
Martha Merrow van de afdeling humane
chronobiologie van de Rijksuniversiteit
Groningen.
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Iedere
backpacker
en
vrachtwagenchauffeur in de derde
wereld
kent
ze:
onverharde
wasbordwegen, met eindeloze ribbels,
slopend voor auto, zitvlak en humeur.
Volgens de vele wetenschappers die zich met
de bestudering van zich herhalende,
tijdsgebonden
biologische
processen
bezighouden, heeft elk mens een uniek ritme.
Waarschijnlijk zijn in elke cel van ons lichaam
klokgenen actief: genen die zorgen dat onze
hormonen op tijd worden geproduceerd, of dat
ons hart alvast wat harder gaat werken vóór
het opstaan.
Vul de lijst in via chrono.biol.rug.nl . Na afloop
ontvangt u per email gegevens over hoe uw
slaap-waakritme zich verhoudt tot die van
anderen.
Vrouw valt voor rood
Roze is een echte meisjeskleur. Volgens
Engelse hersenwetenschappers is die
voorkeur aangeboren. Komt doordat de
geslachten voor verschillende taken
geëvolueerd zijn, zeggen ze.
Maar de orang-oetan kan 'r ook wat van. Spugen
in een buisje om een pinda te pakken te krijgen.
Da's toch ook niet niks.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Vooral aantrekkelijk voor vrouwen?
Wasbordweg onuitwisbaar
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Hard bezig om een lang stokje met een korter
exemplaar te pakken te krijgen.
kunnen vinden. Jammer dat zo'n theorie nooit
te bewijzen is.
Britse en Franse natuurkundigen hebben ze
nagemaakt, in computersimulaties, en in een
laboratoriumopstelling waarin een tien
centimeter hoog wiel rondjes trekt in een
draaiende zandbak. Zowel in het lab als in de
computer duiken al na enkele tientallen
rondjes de eerste ribbels op, om daarna steeds
dieper en langgerekter te worden, beschrijven
de onderzoekers in het vakblad Physical
Review Letters van 10 augustus.
De ribbels verschijnen alleen bij snelheden
boven de vijf kilometer per uur, wat klopt met
de
ervaring
van
wegingenieurs.
De
onderzoekers vermoeden dat dat de snelheid is
waar het gedrag van het zand onder het wiel
overgaat van kneedbaar naar een hardere
vorm. Daardoor gaat het wiel stuiteren, wat
uiteindelijk tot de ribbels leidt.
Hoewel dit nog geen finale wasbordwegtheorie
is, is het verschijnsel in ieder geval niet te
danken aan aan lokale verdichtingen in het
zand of het schiften van verschillende
korrelgroottes, zoals eerder wel gedacht werd.
En dat is slecht nieuws: zo lang er zand ligt, en
auto's sneller rijden dan wandelsnelheid, blijft
het wasbord onuitroeibaar.
Blauwachtige tinten scoorden bij iedereen het
best, maar de piek van de vrouwelijke
voorkeur neigde wat meer richting rood. Of
roze, zo u wilt. Het verschil is niet alleen
cultureel bepaald, menen Hurlbert en Ling,
want het was ook te zien in een groep van 37
studenten die kortgeleden uit China waren
gearriveerd. Wel minder, want de Chinese
mannen waren meer gecharmeerd van rood
dan de Engelse. Misschien omdat rood in
China de kleur van het geluk is, opperen de
onderzoekers.
Als mogelijke verklaring voor het verschil
tussen de seksen wijzen ze naar het leven dat
de mensheid een groot deel van zijn bestaan
heeft geleid: dat van jager en verzamelaar. Het
verzamelen zou vooral voor rekening van
vrouwen zijn gekomen, en dan is het een pre
om goed rijpe bessen tussen het groen te
10
Kedeng kedeng
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Zonnestelsel &
Heelal
Staren naar sterrenstelsels
Noorderlicht.vpro.nl, 16 juli 2007
U bent beter in het beoordelen van
sterrenstelsels dan een computer,
daarom willen astronomen u graag
naar hun 'Galaxy Zoo' lokken.
Ze hebben er een miljoen bij het team van
galaxyzoo.org: plaatjes van sterrenstelsels.
Allemaal digitale foto's die de Sloan Digital
Sky Survey telescoop in New Mexico gemaakt
heeft. Spiraalvormige en ellipsvormige.
Hoeveel zijn er van elk, en waar zitten die?
Interessante vraag, vinden de astronomen,
maar het is natuurlijk een astronomisch
karwei om dat uit te zoeken. Daarom roept het
team de hulp in van het publiek. Ook u kunt in
een kwartiertje worden gepromoveerd tot
astronomisch hulpje.
Silicium op Mars wijst op
water in geologisch verleden
allesoversterrenkunde.nl, 21 mei 2007
De Amerikaanse Marswagen Spirit
heeft in een bodemmonster van de rode
planeet een extreem hoge concentratie
siliciumdioxide (SiO2) aangetroffen.
Dat is een zeer sterke aanwijzing voor
de aanwezigheid van vloeibaar water in
het geologisch verleden van de planeet.
Het hoge SiO2-gehalte (ca. 90 procent) werd
gemeten door de röntgenspectrometer aan het
uiteinde van de robotarm van Spirit. Een
mogelijke verklaring voor de aanwezigheid van
zoveel siliciumdioxide is de inwerking van
zure gassen op het bodemmateriaal. Zulke
gassen kunnen ontstaan wanneer er
vulkanische activiteit optreedt in de
aanwezigheid van water. Ook is het mogelijk
dat de oorsprong gezocht moet worden bij
warmwaterbronnen.
Zelf speuren op Mars
Noorderlicht.vpro.nl, 5 juni 2007
Er komen zoveel foto's van het
Marsoppervlak, dat het wetenschappers
jaren zal kosten om ze allemaal goed te
bekijken. U kunt ze voor zijn.
De HiRISE-camera draait met de Mars Orbiter
voortdurend rondjes om de rode planeet en
maakt elke dag haarscherpe foto's van het
oppervlak. Heel veel foto's. Een groot deel van
die plaatjes staat vanaf nu online voor
iedereen die ze bekijken wil. "Deze beelden
moeten honderden belangrijke ontdekkingen
over Mars bevatten". Nog nooit was het zo
gemakkelijk om zelf te speuren naar
marsmannetjes.
Een stukje Mars. Op de speciale website kun je
tot diep in de krater inzoomen.
Gravende Phoenix naar Mars
Foto van de vindplaats van het SiO2-rijke
bodemmonster.
Kennislink.nl, 6 augustus 2007
Toch ooit oceanen op Mars,
ondanks scheve kustlijnen?
Op 4 augustus lanceerde NASA de
ruimtesonde Phoenix op weg naar
Mars. De robot gaat bodemonderzoek
doen aan de noordelijke poolkap van
onze buurplaneet.
allesoversterrenkunde.nl, 13 juni 2007
Een makkie: M101 is typisch een spiraalvormig
sterrenstelsel, en het draait tegen de klok in.
Veertien dagen draaien om
de aarde
NRC, augustus 2007
Het Amerikaanse ruimteveer Endeavour tegen
de achtergrond van de aarde eerder deze week.
NASA gaf gisteren deze foto vrij die door een
van de astronauten werd gemaakt tijdens een
ruimtewandeling. Rechtsonder is ook een deel
van het International Spacestation te zien
waaraan de Endeavour twee weken lang
verbonden is. Voor zaterdag is een nieuwe
ruimtewandeling gepland. Mogelijk zal die
worden gebruikt om de scheur in een
hittetegel te repareren.
De planeet Mars heeft in het verleden
misschien toch uitgestrekte oceanen
gehad.
Het noordelijk halfrond van Mars ligt een paar
kilometer lager dan het zuidelijk halfrond, en
op oude Viking-foto's zijn in 1989 rond dit
kolossale 'bekken' duizenden kilometers lange
structuren ontdekt die doen denken aan
fossiele kustlijnen. Taylor Perron en zijn
collega's denken nu echter dat Mars een paar
miljard jaar geleden een andere stand had ten
opzichte van zijn rotatieas. De oceaan lag
aanvankelijk veel dichter bij de evenaar.
Zo zag Mars er een paar miljard jaar geleden
misschien uit, met een grote oceaan in de tropen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
11
Een lente en een zomer graven in bevroren
bodem, om dan dood te vriezen tijdens een
ijskoude poolnacht. Dat is het lot van NASA's
nieuwste Marssonde Phoenix, die op 4
augustus vertrok naar de Rode Planeet. De
robot landt in maart 2008 op Mars aan de
rand van de noordelijke ijskap. Daar is de
ijskap dan net aan het krimpen tijdens de
Marslente. De robot gaat sleuven tot een halve
meter diep graven in de bevroren bodem.
Camera's fotograferen de omgeving terwijl de
sensoren
van
Phoenix
opgegraven
bodemmonsters onderzoeken.
NASA-robot Phoenix landt op Mars aan de rand
van de noordelijke ijskap. Phoenix is vernoemd
naar een mythische vogel die zichzelf verbrandde
en dan herboren uit de as opstond.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Astronomen ontdekken
verste sterrenstelsels ooit
allesoversterrenkunde.nl, 11 juli 2007
Met de Keck II-telescoop op Mauna Kea,
Hawaii,
zijn
de
allerverste
sterrenstelsels ooit gevonden. Richard
Ellis, Dan Stark en hun collega's van het
California Institute of Technology in
Pasadena ontdekten zes sterrenstelsels
op afstanden van meer dan 13 miljard
lichtjaar.
Het licht van de stelsels vertrok dus ruim 13
miljard jaar geleden, toen het heelal nog maar
500 miljoen jaar oud was - vier procent van de
huidige leeftijd. De extreem ver verwijderde
sterrenstelsels konden waargenomen worden
dankzij de zwaartekrachtlenswerking van een
naderbij gelegen cluster.
Tijdens zo'n overgang schijnt sterlicht door de
planeetdampkring heen, waarbij een deel van
het licht geabsorbeerd wordt door moleculen
in de dampkring. Met de Spitzer Space
Telescope is op die manier ontdekt dat de
atmosfeer van HD 189733b waterdamp bevat.
Superholte in kosmos
ontdekt met middellijn van
één miljard lichtjaar
Hete, ‘luchtige’ exoplaneet
ontdekt
Op ongeveer acht miljard lichtjaar
afstand van de aarde in de richting van
het sterrenbeeld Eridanus is een
gigantische 'holte' in het heelal ontdekt.
Het gaat om een gebied met een
middellijn van ongeveer één miljard
lichtjaar
waarin
vrijwel
geen
sterrenstelsels voorkomen.
allesoversterrenkunde.nl, 6 augustus
2007
Een
internationaal
team
van
sterrenkundigen die deelnemen aan de
Trans-Atlantic Exoplanet Survey heeft
de ontdekking bekendgemaakt van
TrES-4, een nieuwe exoplaneet in het
sterrenbeeld Hercules.
TrES-4 blijkt ongeveer 1,7 maal zo groot te zijn
als Jupiter, terwijl hij een kleinere massa
heeft. Daardoor komt zijn gemiddelde
dichtheid uit op 0,2 gram per kubieke
centimeter. De planeet heeft zo weinig greep
op zijn atmosfeer, dat hij waarschijnlijk bezig
is deze te verliezen. Overigens is ook de
moederster van TrES-4 een bijzonder geval:
GSC 02620-00648 is ongeveer net zo oud als
onze zon, maar aanzienlijk zwaarder; hij is
bezig in een rode reus te veranderen.
allesoversterrenkunde.nl, 23 augustus
2007
Ook bevat de superholte geen grote
hoeveelheden intergalactisch gas of donkere
materie. Het bestaan van zulke enorm
uitgestrekte 'lege' gebieden is moeilijk te
verklaren met de huidige theorieën over de
evolutie van het heelal.
De ligging van de WMAP Cold Spot (links) komt
overeen met die van de superholte die ontdekt is
in de NRAO VLA Sky Survey (rechts).
Een van de zes extreem ver verwijderde
sterrenstelsels.
Nog een exoplaneet met
waterdamp in atmosfeer
allesoversterrenkunde.nl, 11 juli 2007
Voor de tweede keer is bij een verre
exoplaneet waterdamp ontdekt in de
atmosfeer.
Het
gaat
om
de
reuzenplaneet HD 189733b, die elke 2,2
dagen op 5 miljoen kilometer afstand
een rondje draait rond een zonachtige
ster op 63 lichtjaar afstand in het
sterrenbeeld Vosje.
De planeet is een zogeheten 'hete Jupiter': een
gasreus op zeer kleine afstand van zijn
moederster. De temperatuur van de planeet
ligt tussen 650 en 930 graden. Vanaf de aarde
zien we de baan van de planeet toevallig
precies van opzij, zodat hij elke omloop voor
zijn moederster langs beweegt.
Ook neutronensterren
vervormen de ruimtetijd
allesoversterrenkunde.nl, 27 augustus
2007
Is planeet TrES-4 bezig om te verdampen?
Google Earth uitgebreid met
Google Sky
allesoversterrenkunde.nl, 22 augustus
2007
In de nieuwste versie van het populaire
programma Google Earth is het nu ook
mogelijk
om
de
sterrenhemel
gedetailleerd te bekijken.
Sterrenkundigen hebben met behulp
van de röntgensatellieten XMM-Newton
en
Suzaku
vastgesteld
dat
de
vervorming van ruimte en tijd rond
neutronensterren zich aan de regels van
de algemene relativiteitstheorie houdt.
Neutronensterren zijn de compacte resten van
sterren die als supernova zijn ontploft. Hoewel
ze slechts enkele tientallen kilometers groot
zijn, hebben ze massa’s die vergelijkbaar zijn
met die van onze zon.
Google Earth maakt gebruik van een
gigantische database van satellietopnamen, en
biedt de gebruiker de mogelijkheid om op elke
gewenste plaats op aarde in te zoomen. Sky in
Google Earth doet hetzelfde met de
sterrenhemel, waarbij gebruik wordt gemaakt
van opnamen uit de Digitized Sky Survey, de
Sloan Digital Sky Suvrey, en een groot aantal
detailopnamen van grote telescopen zoals de
Hubble Space Telescope.
Impressie van een neutronenster met
omringende gasschijf.
Hierdoor is de zwaartekracht aan het
oppervlak van een neutronenster enorm sterk.
Door heel nauwkeurig naar het spectrum van
de stralende ijzeratomen te kijken, kon
worden vastgesteld dat de golflengte van het
licht dat de atomen in de buurt van het
oppervlak van de neutronenster uitzenden iets
langer is dan normaal. Dat is een effect dat
door de algemene relativiteitstheorie wordt
voorspeld en gravitationele roodverschuiving
wordt genoemd.
Illustratie van de hete reuzenplaneet HD
189733b.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
12
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
De melkweg is dood! Lang
leve Binominis!
Kennislink.nl, 15 augustus 2007
‘Binominis’, zo luidt sinds vorige week
een
bijnaam
van
het
nieuwe
sterrenstelsel dat over 5 miljard jaar zal
ontstaan uit de botsing van onze eigen
Melkweg
met
het
buurstelsel
Andromeda.
Om maar even een beeld te krijgen van de
schaal van zo’n intergalactische botsing: de
Melkweg bestaat uit ongeveer een miljard
sterren, en de Andromeda nevel heeft er 2
miljard. Zelfs al raast Andromeda op ons af
met een verbijsterende 100 kilometer per
seconde, dan heeft het toch nog twee lichtjaar
af te leggen tot de ontmoeting plaats vindt.
De feitelijke botsing zal veel minder
gewelddadig zijn dan je zou verwachten,
vertelt sterrenkundige professor Paul Groot
van de Radboud Universiteit in Nijmegen:
“Een ster is zo ongelofelijk klein vergeleken
met de ruimte tussen de sterren in, dat de
kans dat ze met elkaar botsen praktisch nihil
is. De Melkweg en de Andromeda galaxy
zullen vooral door elkaar heen vliegen, als
twee stromen voetgangers die elkaar kruisen
zonder elkaar zelfs maar aan te raken."
aantal
diamantachtige
moleculen.
De
resultaten geven aan dat er in het heelal
inderdaad
diamantachtige
moleculen
rondzweven. De onderzoekers publiceren hun
resultaten in The Astrophysical Journal van 1
juni 2007.
Diamantachtige moleculen. Koolstofframes van
de vier kleinste diamantoïde-moleculen.
Adamantaan is de kleinst mogelijke structuur. Het
bestaat uit één eenheidscel van de
diamantstructuur. Alle koolstofatomen zijn steeds
gebonden aan vier andere atomen in een
tetraedische structuur en afgesloten met
waterstofatomen (hier niet getekend). Vanaf
tetramantaan zijn verscheidene isomeren
(structuurvarianten) mogelijk. Beeld: FOM
Aangezien de diamantoïden erg stabiel zijn,
werd in de jaren tachtig van de vorige eeuw
gesuggereerd dat deze moleculen zouden
kunnen voorkomen in interstellaire wolken.
Daarin zagen sterrenkundigen namelijk
absorptie- en emissiebanden rond een
golflengte van 3,5 micrometer, precies de
golflengte
waarbij
de
spectra
van
diamantoïden liggen.
Doordat sterrenstelsels zo leeg zijn zullen
alleen de grote gaswolken die zich binnenin de
stelsels bevinden met elkaar vermengen. Dat
wordt volgens de sterrenkundige wel weer
interessant, want uit die mengeling van
gaswolken kunnen weer nieuwe sterren
ontstaan.
Kennislink.nl, 16 mei 2007
In stofwolken rond sterren en in de
ruimte tussen de sterren lijken
diamantachtige verbindingen voor te
komen.
Door sterrenkundigen opgenomen spectra op
golflengten in het infrarood wijzen daar sterk
op. Een internationale groep onderzoekers,
onder wie wetenschappers van het FOMInstituut voor Plasmafysica Rijnhuizen in
Nieuwegein,
heeft
de
astronomische
waarnemingen nu vergeleken met in het
laboratorium opgenomen spectra van een
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
De 'kaart' van HD189733b. De hete vlek (geel)
staat niet precies in het punt recht onder de ster,
vermoedelijk door krachtige oostenwinden op de
planeet. (beeld: NASA/JPL-Caltech/H. Knutson)
Sterrenkaart toont hete
noordpool
Noorderlicht.vpro.nl, 31 mei 2007
Onze buurster Altair, op 16,7 lichtjaar afstand,
is heter aan de noordpool dan bij de evenaar.
Dat bericht de website van het tijdschrift
Science, waar de plaatjes gepubliceerd zijn.
Uit eerder gepubliceerde experimenten,
waarbij
astronomische
emissiespectra
vergeleken werden met het emissiespectrum
van diamant nanodeeltjes, werd voor de
interstellaire diamantoïden een grootte van 50
nanometer of meer afgeleid. Omdat het
vooralsnog niet bekend is hoe deze chemisch
gevormd worden, is het moeilijk een schatting
te maken van hun gemiddelde afmetingen.
Nanoblingbling in heelal
De kaart is gemaakt met hulp van infraroodopnamen terwijl de planeet voor zijn ster
langsbeweegt. Doordat van de aarde gezien
steeds andere gedeelten van de planeet in zicht
komen, verandert het zwakke infrarode licht
van de planeet, terwijl het veel sterkere
sterlicht constant blijft.
Hoe krachtig telescopen ook zijn
geworden,
sterren
zijn
voor
astronomen nog altijd puntjes zonder
diameter gebleven. Tot nu toe: voor het
eerst is er een kaart gemaakt van het
oppervlak van een ster.
Een artistieke impressie van hemelobject HD
97048. Dit is een heel jonge ster die nog ingebed
ligt in de wolk van gas en stof waaruit hij
ontstond. Illustratie ESO
Botsing tussen twee melkwegen; zo zou een
botsing tussen onze Melkweg en Andromeda er
ook uit kunnen zien.
(bron: NASA)
naar naar de ster toegewend, en aan deze
permanente dagkant is ook de hete vlek te
vinden.
Hete streek op exoplaneet
Noorderlicht.vpro.nl, 15 mei 2007
Het instrument waarmee ze gemaakt zijn is de
Michigan Infrared Combiner (MIRC) op de
berg Mount Wilson in Californië. Dat is een
stelsel van infraroodtelescopen waarvan het
opgevangen infraroodlicht gecombineerd
wordt. Daardoor neemt het onderscheidend
vermogen van de beelden toe tot 0,64 milliboogseconden. Dat is ongeveer de dikte van
een haar gezien van 20 kilometer.
Op het resulterende plaatje blijkt de
noordpool van Altair helderder, dus warmer,
dan de evenaar. Dat komt doordat de ster snel
rond zijn as, waardoor het gloeiende
sterrengas aan de evenaar sterk uitpuilt.
Verder van het centrum van de ster is de
zwaartekracht minder sterk, dus ook de
gasdruk en de temperatuur. Vandaar de
relatieve koelte van 6700 graden Celcius,
tegen 7700 aan de pool.
Voor het eerst is er een kaart van een
planeet buiten ons zonnestelsel. Maar
er is maar één detail te zien.
Om er de weg me mee vinden is hij nog niet
echt geschikt, de 'kaart' van de exoplaneet
HD189733b die astronomen met NASA's
Spitzer-ruimtetelescoop hebben gemaakt. Te
zien is een vlek bij de evenaar waar het
wolkendek ongeveer 900 graden Celsius is, in
plaats van 650 graden elders op de planeet.
Die temperaturen geven al aan: het gaat hier
om een zogenaamde 'hete Jupiter', een
enorme gasbol, à la Jupiter in ons eigen
zonnestelsel. HD 189733b draait zijn kleine
rondjes om zijn ster in een 'jaar' van maar 2,2
dagen. De planeet heeft altijd dezelfde zijde
13
Altair in detail. De lichte vlek bovenaan is
mogelijk een 'artefact',
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
DNA, Stamcellen
& Klonen
achteruitging. Alleen bij muizen was het al wel
gelukt om meerdere generaties achter elkaar
te kloneren.
NRC, 27 augustus 2007
Pikant is dat deze nieuwe doorbraak van
Amerikaanse onderzoekers komt terwijl de
regering-Bush om religieuze redenen fel
gekant is tegen onderzoek met embryo’s. De
overheid geeft daarom geen subsidie voor dit
onderzoek. Tegelijkertijd is de gouverneur van
Californië, Arnold Schwarzenegger, een warm
pleitbezorger
van
embryonale
stamceltherapie, waardoor in deze staat
aantrekkelijke voorwaarden zijn geschapen
voor stamcelbedrijven als Geron.
Chinees, Swahili of Limburgs
moeilijker door genmutatie
Noorderlicht.vpro.nl, mei 2007
Chinees is berucht om zijn vier tonen,
waardoor woorden die voor Hollanders
hetzelfde klinken, in betekenis variëren
van 'paard' tot 'moeder'. Nieuw
onderzoek suggereert dat ons westers
onbegrip in het DNA ingebakken zit:
een genmutatie maakt ons -een heel
klein
beetjetoontaaldoof.
Maar
sommige taalkundigen twijfelen.
Iedere baby kan elke taal leren, is een van de
bijna-dogma's van de taalkunde. Ofwel: taal
erf je van je ouders door het van ze te leren,
hun genen hebben er niets mee te maken. Op
die wet lijken Dan Dediu en D. Robert Ladd
van de Universiteit van Edinburgh een
uitzondering gevonden te hebben: een
genmutatie bij Europeanen, Noord-Afrikanen
en andere volkeren, die het leren van
toontalen moeilijker lijkt te maken.
Een kolonie van embryonale (menselijke)
stamcellen.
Het bedrijf wil zijn hartspiercellen als product
op de markt brengen. Het bedrijf verwacht
over twee jaar de eerste klinische proeven met
mensen te kunnen doen. De potentiële markt
voor deze therapie is groot; in de Verenigde
Staten alleen al zijn er jaarlijks 865.000
mensen die een hartaanval krijgen. Na een
hartaanval is de kans op schade aan de
hartspier groot, waardoor mensen hun leven
lang hartpatiënt blijven.
Kloon van kloon van kloon
van kloon
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Japanse genetici melden de geboorte
van een biggetje dat een vierde
generatie kloon is.
Noorderlicht.vpro.nl, juni 2007
Stamcellen op maat, de ultieme
reparatiemiddelen voor het menselijk
lichaam, zijn waarschijnlijk te maken
uit mislukte embryo's. Het is drie
onderzoeksgroepen
gelukt
om
volwassen cellen in een embryo-achtige
toestand
te
brengen.
Komt
de
gekloonde mens er dan toch aan?
Doorbraak onderzoek
stamcellen
Ratten met een hartinfarct zijn
‘genezen’ door injectie van menselijke
hartspiercellen die zijn opgekweekt uit
embryonale stamcellen.
Stamcellen uit afval
Een toontaal is een taal waarin de intonatie
van lettergrepen uitmaakt voor de betekenis
van woorden. In het Mandarijn, ofwel
standaard-Chinees, betekent 'ma' met een
hoge toon 'moeder', met een dalende toon
'uitschelden' en met nog andere tonen
'hennep' of 'paard'.
Stamcelonderzoekers pleiten voor opheffing
van het verbod. Niet omdat ze kloonbaby's
willen maken. Maar ze zouden het wel willen
kúnnen. Want als je een embryo van enkele
cellen weet te maken met precies hetzelfde
DNA als een volwassene, kun je daaruit
weefsels of misschien zelfs hele organen
kweken voor transplantatie, zonder het risico
te lopen van afstoting.
Bij dieren lukt dit inmiddels, maar de mens is
een hardere noot om te kraken. Het onderzoek
wordt gehinderd door een overmaat aan regels
en een gebrek aan eicellen om mee te
experimenteren. Bovendien blijken technieken
die bij dieren werken, bij mensen tot nu toe
niet aan te slaan.
Stamcelonderzoeker Kevin Eggan en drie
collega's beschrijven hoe ze niet de celkernen
van onbevruchte eicellen vervingen, maar
alleen de chromosomen, van wél bevruchte
eitjes.
In tegenstelling tot wat de persdienst van
Nature suggereert en de wereldpers aan lijkt te
nemen, hebben de onderzoekers geen
chromosomen van dubbel bevruchte en dus
niet levensvatbare eicellen vervangen door
exemplaren uit huidcellen. Juist deze meest
spectaculaire truc hebben ze alleen uitgevoerd
met
embryonale
stamcellen
als
chromosoomdonor. Het staat dus nog niet vast
dat de techniek ook werkt met DNA uit
huidcellen van een volwassen dier.
Ongeveer de helft van alle talen ter wereld
bestaat uit toontalen. Chinees heeft tonen, net
als Thais en Vietnamees, maar ook het
Afrikaanse Swahili en veel andere talen van
Afrika onder de Sahara. Ook Amerikaanse
indianentalen zijn nogal eens tonale talen,
maar in Europa, het Midden-Oosten en
(aboriginal) Australië zijn toontalen zeldzamer
Het ging om ongeveer duizend genen,
waaronder de genen ASPM en Microcephalin,
die een rol spelen bij de aanleg van de
hersenen. Deze genen komen bij Europeanen
en sommige andere bevolkingsgroepen voor in
speciale varianten.
Het team van Hiroshi Nagashima aan de Meiji
Universiteit in Tokio zegt tegen persbureau
Associated Press hier als eerste in geslaagd te
zijn. Het is gelukt om vier keer achter elkaar
een embryo te creëren met het DNA van een
lichaamscel van een varken, en die weer uit te
laten groeien tot een nieuw dier, waarvan weer
DNA werd afgenomen, enzovoort. Eerdere
pogingen om klonen van klonen te maken, en
zo verder, werden geplaagd door problemen.
Waarschijnlijk omdat de kwaliteit van het
DNA uit de donorcellen steeds verder
Van stamcellen kun je alles maken.
Bindweefselcellen kunnen met de juiste
behandeling gereprogrammeerd worden tot iets
wat verdacht veel lijkt op embryonale stamcellen.
De tonen van het Vietnamees
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
14
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
DNA achter tralies
Noorderlicht.vpro.nl, juni 2007
De angst dat DNA uit genetisch
veranderde gewassen ontsnapt, kan
mogelijk tot het verleden behoren.
Wetenschappers ontdekten een manier
om genetisch gemodificeerd materiaal
in gewassen beter vast te zetten.
Genetisch
aangepaste
planten,
die
bijvoorbeeld tegen insectenvraat bestand zijn,
dragen genen die schadelijk kunnen zijn voor
het milieu. Stel je voor dat onkruid ineens ook
bestand is tegen vraatzuchtige rupsen, of
ongevoelig voor bestrijdingsmiddelen. Wilde
verspreiding van zulke genen is daarom
ongewenst.
De biologen onderzochten de verspreiding van
genetisch materiaal bij tabaksplanten. Ze
concludeerden dat DNA uit de plastide
honderd tot duizend keer minder vaak
voorkomt in stuifmeelkorrels dan celkernDNA. Dus waait plastide-DNA, dat voor de
natuur schadelijk kan zijn, niet zomaar weg,
maar blijft het bij de moederplant.
weer aan elkaar, waardoor de spore op den
duur niet meer levensvatbaar is.
Het weer tot 2014
Noorderlicht.vpro.nl, aug 2007
Een nieuw klimaatmodel is volgens zijn
makers
nauwkeurig
genoeg
om
temperatuurschommelingen
in
de
komende zeven jaar te zien aankomen.
Bacterie overleeft half
miljoen jaar
NRC, 28 augustus 2007
"Alle grafieken in die film stopten ongeveer bij
1980", zegt hij. "En ik wist waarom: omdat ze
daarna heel anders gingen lopen." De film
schetst een onvolledig en daardoor vals beeld.
Lockwood: "Je kunt niet zomaar een deel van
de gegevens negeren, als die je niet aanstaan."
Het wordt wereldwijd eerst nog een paar jaar
níet warmer, verwachten Dough Smith en zijn
collega’s van het Met Office in Exeter, GrootBrittannië. Maar daarna wel, en stevig ook.
Ten minste de helft van de jaren na 2009 zal
warmer zijn dan 1998, de huidige
recordhouder, schrijven ze in Science. Ze
baseren hun harde voorspellingen op een
vernieuwd klimaatmodel. Dat is beter dan
eerdere versies geschikt voor voorspellingen
op de korte termijn, tot een jaar of tien
vooruit.
Ze baseren hun vertrouwen op tests met het
model, dat ‘voorspellingen achteraf’ mocht
doen op basis van gegevens sinds 1982. Het
bleek de gemeten wereldtemperatuur voor
periodes van tien jaar goed te benaderen. Niet
perfect, maar dat kwam deels doordat de
uitbarsting van de Filippijnse vulkaan
Pinatubo in 1991 en de jaren daarna voor een
wat lagere temperatuur zorgde. Een flinke
vulkaanuitbarsting
kan
het
temperatuurverloop ook in de komende zeven
jaar een duwtje omlaag geven. Maar dat is
vooralsnog niet te voorspellen.
Lelijk onkruid dat rupsen van zich af schudt, is
een nachtmerrie voor boeren en gepassioneerde
tuiniers.
Klimaat &
Evolutie
wijten aan variaties in de activiteit van de zon,
stelt regisseur Martin Durkin met zijn
documentaire.
Door menselijke invloeden wordt de wereld
steeds warmer. Maar de komende twee jaar even
niet. (© Wellcome LIbrary, Londen)
Nee, het ligt niet aan de zon
Noorderlicht.vpro.nl, juli 2007
In de permafrost van Siberië, Alaska en
de Zuidpool zijn levende bacteriën
ontdekt van een half miljoen jaar oud.
Het zijn de oudste levende wezens op
aarde.
Er is een flinke stapel bewijs voor de
stelling dat veranderingen in de
zonneactiviteit het aardse klimaat in het
verleden hebben beïnvloed. Maar de
opwarming van de laatste veertig jaar is
daar niet aan toe te schrijven. Want de
zon is in die tijd niet actiever geworden.
De micro-organismen zijn al die tijd intact
gebleven doordat ze actief spontaan
optredende beschadigingen in hun DNA
repareerden. Lang dachten biologen dat
bacteriën het best konden overleven als spore.
Sporen zijn slapende, ingekapselde cellen die
geen actieve stofwisseling meer hebben. Maar
die strategie is niet toereikend voor extreem
lange overleving. Vroeg of laat gaat het
genoom van deze organismen ten onder aan
hydrolyse en oxidatie. De DNA-ketens breken
en plakken soms in de verkeerde volgorde
Morgenavond vertoont de KRO een film die
wel wordt gezien als de tegenhanger van Al
Gore's 'An Inconvenient Truth': 'The Great
Global Warming Swindle'. De wereldwijde
opwarming die we nu zien, wordt helemaal
niet door menselijke activiteiten veroorzaakt,
is de boodschap van deze film. Dat we dit tóch
bijna allemaal geloven, is te wijten aan een
groot complot van klimaatwetenschappers, die
op onderzoeksgeld azen en de ontwikkeling
van arme landen willen tegenhouden. Nee, in
werkelijkheid is alle klimaatverandering te
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
15
De zon is de afgelopen eeuwen erg actief, dat is
waar. Maar dat verklaart niet waarom de
temperatuur op aarde de laatste decennia zo
sterk is gestegen.
In feite is er met het artikel van Lockwood en
Fröhlich weinig nieuws onder de zon. Het
rapport 'Scientific Assessment of Solar
Induced Climate Change' dat het KNMI in
november vorig jaar uitbracht, trok dezelfde
conclusies, en zo is er meer te vinden in de
wetenschappelijke literatuur. De zon is er niet
actiever op geworden, de afgelopen veertig
jaar. Intussen liep de wereldtemperatuur wel
met bijna een halve graad op.
Er zijn drie mogelijke mechanismen geopperd
via welke de zon het klimaat zou kunnen
beïnvloeden. Ten eerste variaties in de totale
hoeveelheid straling die de zon op de aarde
afstuurt, ten tweede veranderingen in de
hoeveelheid ultraviolette straling (want die is
minder constant dan de totale straling) en ten
derde de invloed van de zonnewind, die de
afscherming van de aarde tegen kosmische
straling kan verminderen. De toename in
kosmische straling die tot de atmosfeer
doordringt,
zou
op
zijn
beurt
de
wolkenvorming stimuleren, en daarmee het
vasthouden van warmte.
Rechtop lopen was haalbaar
voor evolutie
Noorderlicht.vpro.nl, juli 2007
Onze
aapachtige
voorouders
ondergingen een logische overgang van
viervoeter naar tweevoeter, melden
Amerikaanse wetenschappers. Ze lieten
chimpansees
rechtop
lopen.
Één
daarvan was er goed in. Eerder was de
evolutie van kromme vruchtenplukker
naar kaarsrechte rendierjager moeilijk
te verklaren.
Probeer het eens. Zak door de hurken en loop
in deze houding zo'n vijftig meter. Dat is
allerminst prettig. Het zweet begint langs uw
ledematen te parelen. Een plakkerig gevoel
doemt op achter de knieën. Het is behoorlijk
uitputtend. Veel mensen zeggen dan ook dat
deze manier van lopen onhandig is. Rechtop
lopen is veel beter.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
En toch zijn wij haast de enige dieren die dat
doen. Zelfs onze naaste verwanten, de
mensapen, lopen zo krom als een banaan.
Waarom doen ze dat, terwijl het zo
vermoeiend is? Een meer prangende vraag is
misschien: om welke reden is de mens rechtop
gaan lopen, maar hebben onze neven en
nichten het bij een gebogen postuur
gehouden?
Om het verschil tussen chimpansees en
mensen op twee voeten te meten, liet Pontzer
de chimpansees rechtop lopen. "Dat doen ze
niet zomaar. Maar we hebben het voor elkaar
gekregen, met veel geduld en vooral veel
snoep", zegt Pontzer. "Rechtop lopen is voor
de chimpansees nog steeds een gehurkte
houding. Hoe krom dat precies is, berekenden
we met witte markeerpunten op de gewrichten
van
de
dieren.
Samen
met
de
spierkrachtmetingen blijken de gebogen
knieën van de apen voor een grote hefboom te
zorgen. Ze moeten daardoor meer kracht dan
mensen zetten om hetzelfde gewicht te
verplaatsen. De mens heeft nauwelijks last van
zo'n hefboom". Het verschil bleek groter dan
de wetenschappers verwachtten: de mens
loopt op twee voeten ruim zeventig procent
efficiënter dan de chimpansee.
in ieder geval niet opstijgen. Maar hoe kwam
het dier dan van de grond? Waarschijnlijk
rende hij een berg af of sprong hij van een
verhoging af om snelheid te krijgen. Eenmaal
in de lucht maakte hij gebruik van natuurlijke
opwaartse luchtstromen om te kunnen blijven
zweven. De fossiele botten van het dier werden
gevonden in een vallei in de Andes, waar ten
tijde van Argentavis het klimaat zeer gunstig
was voor dit soort opwaartse luchtstromen.
De kleine babymammoet ziet er nog goed uit.
Zelfs de oogjes zitten er nog in.
Reuzenpinguin in de tropen
Noorderlicht.vpro.nl, 26 juni 2007
Hoe dichter bij de pool, hoe groter en
vetter de dieren, zegt de biologische
theorie. De vondst van een 34 miljoen
jaar oude reuzenpinguin in Peru is dus
vreemd.
Anderhalve meter hoog kon hij worden, de
reuzenpinguin Icayptes salasi. Amerikaanse
onderzoekers beschrijven een fossiel van de
reuzenvogel in het tijdschrift Proceedings of
the National Academy of Sciences van
maandag.
Fossiele reuzenpinguins waren al eerder
vertoond, maar vooral de vindplaats, in de
warme tropen, is eigenaardig. Algemeen geldt:
hoe groter het beest, hoe kleiner de
verhouding tussen huidoppervlak en gewicht,
en hoe minder snel het dier afkoelt. Daarom
zijn ijsberen zijn de grootste berensoort. Maar
die regel gaat in dit geval niet op.
Krom of niet, sommige chimps kunnen prima op
twee voeten lopen. Foto: Cary Wolinsky.
Gaaf mammoetje
Noorderlicht.vpro.nl, 11 juli 2007
Argentavis magnificens in actie (Illustratie: Jeff
Martz)
EO censureert evolutie
Noorderlicht.vpro.nl, 29 juli 2007
De Evangelische Omroep (EO) heeft
fragmenten uit een natuurserie van de
BBC waarin de evolutietheorie aan bod
kwam, aangepast of verwijderd.
De EO blijkt elke verwijzing naar de miljoenen
jaren die de evolutie duurt, te hebben
verwijderd, door scenes weg te laten of van
ander commentaar te voorzien. Het laatste
deel van de tiendelige serie The Life of
Mammals (Het leven van zoogdieren, met
David Attenborough), dat gaat over mensapen
en de mens, heeft de EO zelfs niet aangekocht.
Een Russische rendierhouder vond in
mei een bevroren babymammoetje.
Volgens
wetenschappers
is
deze
mammoet
het
best
bewaarde
prehistorische slurfdier tot nu toe.
Zes maanden oud, al tienduizend jaar dood.
En toch ziet ie er nog goed uit. In mei van dit
jaar werd een babymammoet gevonden, een
vrouwtje. Ze is duizenden jaren lang onder
ijskoude
omstandigheden
zo
bewaard
gebleven, dat zelfs haar oogjes er nog in zitten.
Alleen de flinterdunne staart ontbreekt. Dat
meldt de BBC.
Het mammoetje is 130 centimeter lang en
weegt zo'n 50 kilo. Omdat het genetisch
materiaal van het diertje waarschijnlijk ook
vrij goed bewaard is, bestaat onder sommige
wetenschappers de hoop dat ze in de nabije
toekomst mammoeten kunnen klonen.
Mammoeten
leefden
vanaf
ongeveer
driehonderdduizend tot vierduizend jaar
geleden. Ze zijn vrij plotseling uitgestorven; er
bestaat veel twijfel over hoe dat gebeurde.
Sommige wetenschappers denken dat de mens
verantwoordelijk is.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 33
Van links naar rechts: Perudyptes devriesi
(fossiel ook in het artikel beschreven), de huidige
peruviaanse pinguin, en de gigant Icadyptes
salasi. beeld: Kristin Lamm
Presentator David Attenborough met een
chimpansee, beeld uit de tiende, niet door de EO
uitgezonden, aflevering.
Grootste vogel was zwever
De BBC heeft, naar zeggen van de EO, 'geen
bezwaar' gehad tegen de censuur van de EO.
Niet bestellen bij de EO dus, de DVD-serie,
maar bij de BBC. Dan maar zonder
Nederlandse ondertitels.
Noorderlicht.vpro.nl, 3 juli 2007
Hoe heeft een vogel van zeventig kilo,
met vleugels met een spanwijdte van
zeven meter, ooit kunnen vliegen?
Wetenschappers rekenden het uit met
behulp van een computermodel.
Met behulp van een computermodel konden
de wetenschappers uitrekenen dat constant
flapperen voor zo'n enorme vogel geen doen is.
Dat zou veel te veel kracht kosten. Zo kon hij
16
St. Bonifatiuscollege, Utrecht