VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

Natuurwetenschap
in het Nieuws
nummer 27, maart 2006
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net
als de digitale versie van deze krant te vinden op:
www.phys.uu.nl/natunieuws/
DNA, Klonen &
Stamcellen
Verbouwd bloed
Genetische wisseltruc kan sikkelcellen
vervangen
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Hoe genees je sikkelcelanemie? Maak
een kloonembryo, haal daar een
stamcel uit en verwissel een van zijn
kapotte genen door een gezond
exemplaar.
Kweek er dan genoeg cellen uit om het
beenmerg van je patiënt te vervangen. Die
laatste twee stappen zijn goed mogelijk,
bewijst nieuw onderzoek bij muizen. Nu alleen
het klonen nog.
Sikkelcelanemie is al te genezen. Dat kan door
het beenmerg, waar alle bloedcellen ontstaan,
te vervangen door stamcellen van een donor.
Lichaamseigen stamcellen, met hetzelfde DNA
als de patiënt, maar dan natuurlijk zónder de
genetische afwijking die sikkelcelanemie
veroorzaakt, zouden een patiënt helemaal
kunnen genezen.
Voor zo'n therapie met lichaamseigen
stamcellen moet je twee dingen onder de knie
hebben. Ten eerste moet je stamcellen te
pakken krijgen met het DNA van je patiënt
erin. Dat leek al mogelijk, gezien de
kloonsuccessen die vanuit Korea waren
gemeld. Ten tweede moet je het gen waarmee
iets mis is, weten te vervangen door een
gezonde versie. In dat laatste zijn de drie
onderzoekers nu geslaagd, althans: bij
stamcellen die ze uit speciale muizenembryo's
hadden gehaald en vervolgens in het
laboratorium hadden vermenigvuldigd. Deze
stamcellen hadden twee kopieën van het
'sikkelcel-gen'.
Kiezen voor een jongetje of
een meisje
NRC, 23 januari 2006
Bepaling van genetische eigenschappen
bij een kunstmatig ‘in de reageerbuis’
bevrucht
embryo
moet
worden
toegestaan als dat dodelijke ziekten kan
voorkomen of genezen. Dat heeft de
Gezondheidsraad
geadviseerd
aan
staatssecretaris Ross-van Dorp van
Volksgezondheid).
Bij een kunstmatige bevruchting (IVF) van
eicellen met zaadcellen kiest de arts welke
cellen
in
de
baarmoeder
worden
teruggeplaatst in de baarmoeder om tot een
baby uit te groeien. Hij kan dus kiezen voor
een mannelijk of een vrouwelijk embryo.
Een sikkelcel tussen drie gezonde rode
bloedcellen
Vooralsnog is de techniek alleen geschikt om
muizen mee te behandelen, maar toepassing
bij echte patiënten leek heel dichtbij. Zonder
klonen blijft er echter weinig van die
verwachting over.
Ook ouders die al een kind hebben verloren
aan een erfelijke ziekte, mogen het embryo van
een volgend kind laten onderzoeken op die
ziekte. En als het embryo ‘aangedaan’ is, mag
het, vindt de Gezondheidsraad, vernietigd
worden, om te voorkomen dat er opnieuw een
ten dode opgeschreven kind wordt geboren.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
1
Embryoselectie mag niet altijd, vindt de
Gezondheidsraad. Het mag bijvoorbeeld niet
zo zijn dat ouders kunnen zeggen ‘doe ons
maar een jongetje, want we hebben al twee
meisjes'. Ook een selectie op bijvoorbeeld
spierkracht voor sportprestaties blijft uit den
boze.
Baby-als-medicijn moet ook
verder
Trouw, februari 2006
Embryoselectie
om
een doodziek
broertje of zusje te helpen, lijkt een
knap staaltje medische vooruitgang.
Maar wat is het belang voor de baby die
langs deze weg wordt 'gemaakt'? Is die
welkom als kind of als geneesmiddel?
De ontwikkeling van medisch onderzoek op
het gebied van de genetica schrijdt steeds
verder voort. Daarbij komt de vraag op in
hoeverre de ethiek nog parallel loopt met de
medisch-technische of medisch-biologische
research. Hoe moet bijvoorbeeld een gewenst
leven als middel ter genezing ethisch worden
beoordeeld? Ik doel dan op de zogenaamde
love baby's of design baby's die, als het aan de
Gezondheidsraad ligt, 'gemaakt' gaan worden
om bijvoorbeeld beenmerg te verkrijgen voor
een bestaand leven, een ernstig ziek kind uit
hetzelfde gezin dat zonder dat 'geneesmiddel'
geen of weinig levenskansen heeft.
In de ogen van de Gezondheidsraad moet het
mogelijk zijn om een selectieprocedure op
genetisch materiaal toe te passen. Dat moet
ervoor zorgen dat de geselecteerde baby
speciaal bloed kan afstaan ten behoeve van de
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
broer
of
zus
die
levensbedreigende ziekte.
lijdt
aan
een
De Gezondheidsraad stelt wel dat de baby ook
welkom moet zijn. Hier ligt echter een cruciale
vraag. Is de baby welkom als baby of welkom
als geneesmiddel? Verondersteld mag worden
dat de baby als geneesmiddel een hogere
welkomswaarde heeft dan als 'gewone' baby.
Bewijs uit DNA raakt
omstreden
Volkskrant, vrijdag 27 januari 2006
Medewerkers van het Nederlands
Forensisch Instituut (NFI) verschillen
geregeld
van
inzicht
over
de
interpretatie van DNA-profielen. Door
moderne technieken leveren sporen
meer informatie op, maar die is minder
duidelijk.
Dat
probleem
speelt
bijvoorbeeld als het DNA beschadigd is
door zonlicht en vocht.
Vaccin tegen bioterreur
EU moet genvoedsel toelaten
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Volkskrant, 8 februari 2006
Wie er een paar milligram van inademt,
is ten dode opgeschreven. Tegen ricine,
een van de sterkste gifstoffen ter
wereld, is geen kruid gewassen.
Texaanse onderzoekers komen nu
echter met een middel dat bescherming
mogelijk maakt. Worden we straks
allemaal ingeënt tegen bioterreur?
De Europese Unie mag genetisch
gemodificeerd
voedsel
uit
het
buitenland niet weren. Dat heeft de
Wereldhandelsorganisatie (WTO) in
Genève dinsdagavond geoordeeld in een
slepend conflict tussen de Europese
Unie en de VS.
Ricine is zulk sterk spul, dat inademing of
inspuiting van een duizendste gram een
volwassen mens kan doden. Bij inslikken is
één à twee gram nodig voor een moord,
ongeveer zoveel als op een theelepeltje past.
De symptomen van de vergiftiging zijn
moeilijk te herkennen, en na enkele uren is het
gif niet meer in het lichaam van het slachtoffer
aan te tonen. Een tegengif is er niet.
‘DNA was in eerste instantie krachtig bewijs
en dat is het vaak nog’, zegt Ton Broeders,
chief scientist bij het NFI. ‘Maar niet als we
moeten werken met kleine sporen die DNAprofielen van mindere kwaliteit opleveren. Er
wordt steeds meer van ons gevraagd, maar er
zijn vaak stevige discussies over deze
profielen. Er zit een subjectief element in. In
onze rapporten wordt daarover nog te weinig
geschreven.’
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
De
onderzoeksresultaten
die
de
aanvraag vergezelden, deugden niet.
Toch is de kans groot dat de Nationale
Universiteit in Seoul de wereldwijde
rechten op therapeutisch kloneren in
zijn zak kan steken.
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Melkzuurbacteriën leven van nature in de
vagina, maar niet in de variant die HIVspecialist Bharat Ramratnam en collega's
hebben ontwikkeld. Zij bouwden extra genen
in bij Lacotococcus lactis. Daardoor maakt de
bacterie cyanovirine, een stof die zich aan het
aidsvirus bindt en daarmee voorkomt dat het
kan binnendringen in cellen.
De wonderboom, familie van de
Wolfsmelkachtigen, staat leuk in de tuin.
Ideaal voor bioterrorisme dus, dat ricine. En
daarvoor lijkt het ook te worden ingezet. In
maart 2003 werden in een Parijse
stationskluis twee flesjes ricine gevonden, in
februari 2004 dook het op in een pakketje in
de Amerikaanse Senaat. Een middel dat
beschermt tegen ricine zou bijzonder welkom
zijn.
Een paar zaden, meer is er niet nodig om een
mens te doden.
1 x per week een lepel inbrengen. Niet voor oraal
gebruik.
Vooral maïs, katoen en sojabonen worden in
landen als de VS, Canada en Argentinië
veelvuldig
gemodificeerd.
Omdat
de
technologie nieuw is en er over risico’s relatief
weinig bekend is, heeft Europa zich altijd
terughoudend opgesteld in het gebruik ervan.
In 1998 besloot de EU geen nieuwe gmo’s
meer toe te laten op de Europese markt.
Onderzoek nep, patent echt
Yoghurt tegen aids
Iedere week een klodder speciale
yoghurt inbrengen kan vrouwen straks
misschien beschermen tegen aids.
Europa verbood tot voor kort vrijwel alle
voedingsmiddelen
waarin
genetisch
gemodificeerde organismen zijn verwerkt
(gmo’s), uit angst voor de risico’s die de
gewassen met zich zouden meebrengen voor
de volksgezondheid en het milieu.
Onderzoekers de Universiteit van Texas
namen het gen uit de wonderboom dat zorgt
voor de productie van ricine, en brachten er
twee kleine veranderingen in aan. Dit
gewijzigde gen bouwden ze in bij bacteriën, die
daardoor een afwijkende vorm van ricine
gingen maken, die niet giftig is.
De bacteriën kunnen lang in de vagina
overleven, omdat dat hun natuurlijke
omgeving is. Een dosis van deze nieuwe
bacteriën kan zorgen voor minstens een week
bescherming, verwachten de onderzoekers.
Als je dat nepgif inspuit bij een proefdier,
maakt het beest daar antistoffen tegen. Die
antistoffen zorgen dat het een volgende keer
snel uit het bloed wordt gevist. En het mooie
is, dat ook het echte gif door deze antistoffen
onschadelijk wordt gemaakt.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
2
Het populair-wetenschappelijke weekblad
New Scientist heeft uitgezocht hoe het zit met
de
octrooiaanvraag
van
de
gevallen
kloonkoning Hwang Woo-Suk en zijn
collega's. Die aanvraag werd ingediend op 30
december 2003 en claimt voor meer dan 120
landen het alleenrecht op het maken van "een
embryonale stamcellijn, afgeleid van een eicel
met getransplanteerde kern, gemaakt door het
overbrengen van een kern van een menselijke
lichaamscel in een ontkernde menselijke
eicel".
Inbrengen van een nieuwe kern in een eicel. Bij
dieren werkt dat, bij mensen vooralsnog niet.
In Europa maken de Koreanen een goede kans
om het octrooi toegewezen te krijgen, schrijft
journalist
Barry
Fox.
Dat
de
onderzoeksresultaten die ze ter ondersteuning
hadden meegestuurd, vervalst waren, maakt
daarbij geen verschil. Een octrooi wordt
verleend op een nieuw idee, ongeacht de vraag
of het werkt of niet.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Ophokplicht vooral voor
biologische kip een ramp
Ziekte &
Gezondheid
Dossier | Vogelgriep
www.volkskrant.nl
De vogelgriep verspreidt zich nu snel in
Europa. Het gevaarlijke H5N1-virus, dat
ook dodelijk kan zijn voor mensen, is
nu
ook
aangetroffen
in
dode
watervogels in Noord-Duitsland en
Oostenrijk. In Roemenië, waar de
vogelgriep al eerder woedde, is een
nieuwe uitbraak geconstateerd.
Het virus heeft naast Azië en Europa ook
Afrika bereikt. In Nigeria is een uitbraak
geconstateerd. Dat is een aanwijzing dat
trekvogels het virus overbrengen. Het is voor
het eerst dat de dodelijke variant van het virus
in Afrika opduikt. Virologen waarschuwen
voor het risico dat het H5N1-virus zich mengt
met het menselijke griepvirus, waardoor het
van mens op mens overdraagbaar wordt.
Volkskrant, 16 februari 2006
Veerman: vogelgriep komt
zeker
Volkskrant, 18 februari 2006
Minister Veerman van Landbouw is
‘zeer beducht’ voor de komst van het
H5N1-virus. Na afloop van de wekelijkse
ministerraad zei Veerman dat het niet
meer de vraag is of de vogelgriep
Nederland zal bereiken, maar wanneer
dat gebeurt.
De twee dode zwanen die in de Flevopolder en
bij Kampen zijn gevonden, hebben overigens
geen vogelgriep. Het ministerie van Landbouw
maakte de definitieve uitslag van het
onderzoek gisteren bekend.
Den Haag wil komende week een plan voor de
vaccinatie van alle hobbyvogels indienen bij de
Europese Commissie. Die moet daar
toestemming voor geven. Het ministerie
overweegt ook de Europese Commissie alvast
goedkeuring te vragen voor de mogelijke
vaccinatie van scharrelkippen.
Zeven weken hebben zijn kippen van de
buitenlucht kunnen genieten, de rest
van de tijd zijn ze opgehokt geweest.
Het kannibalisme tussen de kippen
onderling ligt op de loer.
Voor biologische pluimveehouder Chris
Borren is opnieuw storm op komst. Na de
uitbraak van de vogelgriep in 2003, de
ruiming van zijn bedrijf en de ophokplicht van
augustus tot eind december vorig jaar, komt
het H5N1-virus dagelijks dichterbij. Borren
heeft de hele ochtend proberen te achterhalen
of de gevonden virusvariant in de zwanen op
het Duitse eiland een ‘laag of hoog patogeen’
(ziekmaker, red.) is. Alleen de hoge variant
baart hem zorgen. ‘Die kan een virusexplosie
teweegbrengen.’
Zijn kippen hebben in hun leven welgeteld
zeven weken van de buitenlucht mogen
genieten. Nu mogen ze dat niet meer; officieel
vanaf maandag, maar Borren houdt de
schuiven al dicht. Niet alleen omdat kippen
regen haten, maar vooral om de omgeving niet
te frustreren.
Veerman kondigt algehele
ophokplicht af
Volkskrant, 16 februari 2006
Twee veterinair specialisten verzamelen dode
zwanen op het Duitse eiland Rügen, waar zeker
twee zwanen gestorven zijn aan vogelgriep.
Mogelijk vaccinatie
hobbyvogels
Volkskrant, 17 februari 2006
Het ministerie van Landbouw gaat
volgende week bij de Europese
Commissie een plan van aanpak
indienen voor de vaccinatie van
hobbyvogels tegen het vogelgriepvirus.
Minister Veerman van Landbouw roept
houders van pluimvee op per direct hun
dieren af te schermen van wilde
watervogels.
Aanleiding voor die oproep is de snelle
verspreiding van het vogelgriepvirus in
Europa. Woensdag werd het voor mensen
gevaarlijke virus H5N1 voor het eerst
aangetroffen bij zwanen in Duitsland. Eerder
deze week kondigde Veerman al aan dat
pluimveehouders in verband met de
voorjaarstrek van wilde vogels vanaf komende
maandag verplicht zijn hun dieren op te
hokken, dan wel af te schermen.
Volkskrant, 16 februari 2006
Vanaf aanstaande maandag geldt officieel een
ophokplicht voor al het pluimvee in
Nederland. Eerder was de verplichting tot
afscherming afgekondigd voor bedrijven en
hobbydieren in gebieden met een verhoogd
risico.
Pluimveehouders: Alle houders van
buitenlopende kippen of eenden moeten hun
pluimvee afschermen van wilde vogels. Dat
betekent binnenhouden en de uitloop
afschermen met gaas of netten.
Ook wil het ministerie op korte termijn
buitenloopkippen in commerciële bedrijven
vaccineren, zodat die weer naar buiten
kunnen. Een plan daarvoor, vergelijkbaar met
het vaccinatievoorstel dat Frankrijk in Brussel
heeft ingediend, is in voorbereiding.
Tentoonstellingen: Pluimveemarkten en
tentoonstellingen in de openlucht zijn vanaf
maandag verboden.
Reizigers: Reizigers naar landen als Turkije,
Indonesië, Thailand en Nigeria krijgen
adviezen om verdere verspreiding tegen te
gaan. Geen kip meenemen uit het buitenland.
Na het verplicht ophokken van pluimvee vanaf
maandag, komt preventieve vaccinatie tegen
het vogelgriepvirus steeds meer in beeld. ‘Door
de vondst van besmette zwanen in landen om
ons
heen,
is
het
proces
in
een
stroomversnelling
geraakt’,
zegt
een
woordvoerder van het ministerie.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
Geen kip meenemen uit het
buitenland
Vervoer: De Europese commissie verbiedt
import van kippen(vlees) uit een aantal
Aziatische en Oost-Europese landen.
Dierentuinen: Dierentuinen in de bebouwde
kom, waar de kans op contact tussen de vogels
in de dierentuin en wilde vogels hoog is,
moeten worden afgeschermd. Gevaccineerde
dieren vormen een uitzondering.
3
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Nederland wil Europees fiat
voor vaccinatie van pluimvee
die in oktober en november wordt geprikt,
beschermt niet tegen de vogelgriep H5N1.
NRC, 17 febr 2006
Waarom is er geen vaccin tegen het
H5N1-virus?
Nederland
wil
volgende
week
toestemming van de Europese Unie
krijgen voor het preventief vaccineren
van pluimvee in de strijd tegen het ook
voor mensen dodelijke vogelgriepvirus
H5N1. Dat heeft het ministerie van
Landbouw gisteren bekendgemaakt.
Dat is ontworpen, maar verdere productie
heeft eigenlijk pas zin als er een H5N1-virus is
ontstaan dat zich wereldwijd onder mensen
verspreidt.
Waarom is er plotseling zo'n angst voor
het ontstaan van een wereldwijde
epidemie?
Onder deskundigen is die angst al erg groot
sinds begin 2004 toen de H5N1-vogelpest in
Zuidoost- Azië uitbrak en onvoldoende werd
bestreden. Daarbij krijgt het virus keer op keer
de kans om te muteren tot virussen die veel
mensen ziek kunnen maken.
Is
het
onmogelijk
zo'n
nieuw
mensenvirus onmiddellijk de kop in te
drukken?
Met de maatregel wil minister Veerman
(Landbouw, CDA) voorkomen dat mogelijk
miljoenen stuks pluimvee preventief moeten
worden gedood bij een uitbraak van vogelgriep
in Nederland. In 2003 had zo’n uitbraak de
vernietiging van 30 miljoen kippen en andere
vogels tot gevolg. Dit leidde tot grote onrust,
vooral onder houders van hobbykippen.
Tien vragen over de
vogelgriep
Trouw, 16 februari 2006
Nee, niet onmogelijk, hebben onderzoekers
met wiskundige modellen uitgerekend. Maar
het is een kwestie van snel handelen. Binnen
twee of drie etmalen na de eerste
ziekteverschijnselen moeten alle mensen in
een straal van 5 kilometer rond de eerste
patiënten griepremmers slikken.
Zijn er voldoende griepremmers?
Wel om rond zo'n eerste, vroeg ontdekt
ziektegeval de verdere verspreiding de kop in
te drukken. N
Wat zijn de ziekteverschijnselen?
verspreidt. Er zijn geen aanwijzingen dat het
Turkse virus goed van mens naar mens
overspringt. Als dat gebeurt ontstaat de
gevreesde nieuwe wereldwijde influenzaepidemie.
Aan de genvolgorde van influenzavirussen
kunnen virologen tegenwoordig zien of een
virus beter mensencellen dan vogelcellen
infecteert. Maar de genkenmerken van een
goed van mens-op-mens overspringend virus
zijn niet bekend. Wat precies een goede
transmissie veroorzaakt, weten virologen nog
niet goed. Dat het virus nog geen epidemie
veroorzaakt blijkt uit de Turkse praktijk.
Was u niet!
Natuurlijke barrière tegen HIV verwatert
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Na
tien
jaar
onderzoek
onder
prostituees in Kenia is duidelijk dat
regelmatig wassen van de vagina de
kans op een HIV-besmetting verhoogt.
En niet zo'n beetje ook: inwendig
gebruik van water verdrievoudigde het
risico, en als er ook nog zeep bij kwam
kijken, was de besmettingskans bijna
viermaal zo hoog.
Keniaanse prostituees die hun vagina plegen
te reinigen, hebben een sterk verhoogde kans
het aids-virus op te lopen. Ze kregen
bovendien gratis condooms, en als ze een
geslachtsziekte onder de leden bleken te
hebben, werd die behandeld.
Eerst is het gewone griep: algemene malaise,
hoofdpijn, koorts en spierpijn. Daarna wordt
het meestal snel een ernstige virale
longontsteking.
Hoe
gevaarlijk
is
het
H5N1vogelgriepvirus dat nu zwanen in
Duitsland, Oostenrijk en Italië ziek
maakt?
Het is voor mensen moeilijk om met het nu
heersende vogelgriepvirus besmet te raken.
Om er ziek van te worden is intensief contact
met zieke vogels nodig. Maar wie besmet
raakt, heeft een flinke kans om te overlijden.
Zeep lijkt de natuurlijke verdeding tegen HIV
ernstig te schaden.
Mag ik nog op reis naar landen waar de
vogelgriep is gevonden?
Ja, u kunt rustig naar Oostenrijk op
wintersport. En vakantiegangers kunnen ook
naar Indonesië, Vietnam en Thailand, waar
hetzelfde virus al ruim twee jaar sterfte onder
pluimvee en waterwild veroorzaakt.
Welke
persoonlijke
voorzorgsmaatregelen kan ik treffen?
Vermijd direct contact met watervogels en
pluimvee. Ook met mest, veren en dons. Ga
niet naar markten waar levende dieren worden
verkocht. Werk hygiënisch bij het bereiden
van vogelvlees.
En áls ik reis naar een land waar zieke
vogels zijn, hoe voorkom ik dat ik na
terugkomst de kippen van de buren
besmet?
Het is verboden om vlees, kaas, melk, veren,
dons en jachttrofeeën mee op reis te nemen.
Er kan virus in zitten.
Als ik een griepprik heb gehad, ben ik
dan beschermd tegen vogelgriep?
Nee. Dat hangt er van af hoe goed de dokter
zijn vak bijhoudt. Het vaccin in de griepprik
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
Het H5N1 vogelgriepvirus (geel) in niercellen van
een hond (groen) Foto AP/Center for Disease
Control
Turks vogelgriepvirus in
mens gemuteerd
NRC, 13 januari 2006
Het H5N1 vogelgriepvirus in één van de
twee eerste overleden Turkse patiënten
was volgens de WHO zo gemuteerd dat
het beter aan lichaamscellen van
mensen dan aan kippencellen bindt.
Waarschijnlijk is de mutatie in één van de
Turkse patiënten ontstaan, omdat de andere
patiënt – een familielid – de mutatie niet had.
Door de mutatie infecteert het virus
makkelijker mensencellen, maar dit betekent
niet dat het zich beter van mens naar mens
4
Foto van een witte bloedcel geïnfecteerd met het
HIV-virus.
Prostituee zijn is een gevaarlijk beroep in
Kenia, bleek uit de resultaten: 222 van de 1270
vrouwen kregen tijdens het onderzoek te
horen dat ze besmet waren met HIV. Slechts
vijf van hen kwamen uit de groep die niet aan
inwendige wasbeurten deed. Conclusie: het
wassen van de vagina lijkt samen te gaan met
een drie- tot viermaal verhoogde kans op HIVbesmetting.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Biologische groenten niet
echt gezonder dan gewone
Volkskrant, 1 februari 2006
Ontnuchterende boodschap voor velen:
gewone groenten zijn net zo gezond als
biologisch geteelde producten, blijkt uit
een onderzoek van de Consumentenbond.
De bond heeft vijftien biologisch geteelde
groenten en reguliere varianten daarvan
bekeken. Van broccoli, spinazie, bloemkool,
witlof, andijvie en komkommers tot tomaten
(tros en gewone), sla (kropsla en ijsbergsla),
champignons, winterwortel en ui.
Ze zijn geanalyseerd op onder meer het
gehalte aan vitamine C, mineralen (ijzer en
calcium), vezels en antioxidanten: stoffen die
als gezond door het leven gaan. Antioxidanten
verlagen het risico op kanker en hart- en
vaatziekten. In sommige groenten zitten wat
meer van die ‘gezonde’ stoffen, in andere wat
minder. De verschillen zijn echter zo klein dat
het voor een groente-eter niet of nauwelijks zal
uitmaken of hij biologische of reguliere
groenten kiest.
In veel biologische producten zijn bij
herhaling hogere gehalten aan gezonde stoffen
gevonden, zegt het instituut. ‘Maar wat voor
effect dat heeft op de gezondheid is niet
bekend, ook al niet omdat onbekend is hoe dat
moet worden gemeten.’
Wonderpil tegen vetzucht en
veel meer
NRC, 4 februari 2006
Dit jaar komt een geneesmiddel op de
markt dat helpt bij vermageren en
stoppen met roken, en dat gunstig
werkt
op
vetcellen,
bloedvaten,
vetstofwisseling en ouderdomsdiabetes.
Wellicht is het middel ook te gebruiken om
van een alcoholverslaving af te komen en helpt
het bij ontwenning van softdrugs en mogelijk
zelfs ook tegen erectiestoornissen. Het middel,
rimonabant, zal onder de naam Acomplia door
het Franse farmaceutisch concern SanofiAventis worden geïntroduceerd.
Bij proefnemingen verloren mensen die twee
jaar een dieet volgden en daarbij rimonabant
slikten gemiddeld zeven kilo. Wie die hetzelfde
dieet volgde, maar een neppil slikte, kwam uit
op krap 2,5 kilo gewichtsverlies.
Na 7,5 jaar waren de vrouwen die een weinigvet-dieet volgden gemiddeld vier ons lichter
dan de vrouwen die zelf mochten weten hoe ze
aten. Dat verschil is verwaarloosbaar klein. In
het eerste jaar van het onderzoek zag het er
heel anders uit: de (erg) weinig vet etende
vrouwen waren aanvankelijk meer dan 2 kilo
lichter. Na 5 jaar waren ze weer op hun
oorspronkelijke gewicht.
Appel tegen Alzheimer
Noorderlicht.vpro.nl, 24 januari 2006
Je tanden worden er waarschijnlijk niet
blij van, maar je hersenen des te meer.
Met een appel of twee per dag gaan die
een stuk langer mee.
Vetarm dieet verlaagt de
kans op kanker en
hartkwalen niet
NRC, 9 februari 2006
Een dieet met weinig vet, zonder op het
soort vet en op lichaamsgewicht te
letten, verlaagt de kans op borst- en
darmkanker niet. En ook is zo’n dieet
niet goed voor het hart.
Vrouwen die acht jaar lang hun vetconsumptie
met een kwart verlaagden en meer groenten,
fruit en graanproducten aten, kregen net zo
vaak borstkanker, darmkanker en hart- en
vaatziekten als vrouwen die zich bij hun oude
voedselgewoonten hielden.
De onderzoeken bevestigen wat kritische
voedingskundigen ook tijdens de let-op-vetcampagnes van eind jaren tachtig en begin
jaren negentig al riepen: het gaat niet om de
hoeveelheid vet, maar om het soort vet. En om
de totale calorie-inname. Vandaar dat nu
plantaardige olie, vet uit vis en handhaving
van een goed lichaamsgewicht veel meer
aandacht krijgen.
Groen tegen rood
Noorderlicht.vpro.nl, 13 februari 2006
Biefstuk
vergroot
de
kans
op
darmkanker. Maar gelukkig is er een
effectief tegengif: spinazie.
Dat fervente vleeseters meer kans hebben om
darmkanker te krijgen, is al een tijdje bekend.
Maar hoe komt dat? De beschuldigende vinger
wijst nu naar heemijzer, de stof die bloed en
vlees rood maakt. Hoe roder het vlees, hoe
sterker het kankerbevorderende effect.
Gelukkig is er iets tegen te doen. Spinazie en
andere groenten bieden bescherming.
Een stel appels per dag houdt de hersenen jong
Het ei van Columbus tegen een ziekte als
Alzheimer blijkt een appel te zijn. De
onderzoekers lieten jongvolwassen muizen en
oudere
exemplaren
testen
doen
en
onderzochten daarna hun hersenen. Een deel
van de proefdieren kreeg een normaal dieet,
een deel een vitamine-arm dieet en de laatste
groep kreeg een vitamine-arm menu
aangevuld met appelsap.
De positieve werking van de appel heeft te
maken met zijn hoge dosis antioxidanten, die
in meer soorten groenten en fruit voorkomen.
Antroposofie en allergie
Stoffig onderzoek naar beschermend vuil
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Kinderen die antroposofisch worden
opgevoed, hebben minder last van
astma en allergieën. Waar ligt dat aan?
Minder vaccinaties, meer viezigheid,
minder antibiotica? Het stof is het niet,
eerder de medische terughoudendheid.
"Er wordt alweer een hele tijd vermoed dat te
weinig blootstelling aan viezigheid allergie in
de hand werkt", zegt Schram-Bijkerk. "Dat is
de bekende 'hygiëne-hypothese'. Maar in
hoeverre dat klopt, en om welk soort
viezigheid het gaat, is nog steeds niet goed
duidelijk. Ik heb het stof uit een heleboel
huizen geanalyseerd, en wat bleek: er waren
geen
duidelijke
verschillen
tussen
antroposofische huishoudens en 'gewone'
huizen.
Weinig vet is geen garantie
voor afvallen
NRC, 5 januari 2006
Een dieet met weinig vet biedt geen
enkele
garantie
op
blijvend
gewichtsverlies. Dat blijkt uit een
onderzoek naar de effecten van een
weinig-vet-veel-koolhydraten dieet.
In dat onderzoek onder bijna 50.000 vrouwen
na de overgang kregen bijna 20.000 een dieet
voorgeschreven waarin het aandeel vet was
gereduceerd tot 20 procent van de dagelijkse
energie-inname. In een normaal dieet halen
mensen 30 tot 40 procent van hun calorieën
uit vet.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
Doe er nog maar een schepje spinazie bij.
Chlorofyl, het groen uit groente, blijkt als een
puzzelstukje te passen op het rood uit het
vlees, en zo neutraliseert de spinazie de
biefstuk. Om het kankerverwekkende effect
van rood vlees tegen te gaan, moet de groene
groente wel tijdens dezelfde maaltijd genuttigd
worden als het lapje vlees.
5
Vrije School-kinderen hebben een 25 procent
verlaagde kans op allergie.
Waar zit het 'm dan wél in? "Het zou kunnen
liggen aan spaarzaam gebruik van antibiotica
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
en vaccinaties. Kinderen die niet waren
ingeënt tegen de mazelen, maar de ziekte zelf
hadden gekregen, leken minder vaak
allergisch te zijn, al was dat niet significant.
Misschien dat ook voeding van belang is, want
die heeft natuurlijk ook invloed op de
bacteriën in de darmen."
De andere helft van het onderzoek
concentreerde zich op boerenkinderen. Hun
kans op allergie is nog lager: de helft van het
gemiddelde. Ook hier kon het stof niet de
hoofdoorzaak van het verschil zijn, vonden de
onderzoekers. Maar aan antibiotica of
vaccinaties lag het ook niet. Het drinken van
rauwe melk gooide veel hogere ogen als
verklaring. Dat lijkt flink te beschermen tegen
allergie. Misschien door de bacteriën die erin
zitten, of door het vet, oppert de promovendus
in haar proefschrift, maar meer dan
statistische verbanden kan dit onderzoek niet
leggen.
De verzekeraars Ohra en Delta Lloyd
gaan bij wijze van proef een jaarlijkse
gezondheidstest aan hun klanten
aanbieden.
Hierdoor
kunnen
veelvoorkomende ziekten als kanker,
diabetes en hart- en vaatziekten in een
vroegtijdig
stadium
worden
opgespoord.
De jaarlijkse test bestaat uit een vragenlijst,
een
lichamelijk
onderzoek
en
een
laboratoriumonderzoek van bloed, urine en
ontlasting. Op basis van de resultaten hiervan
kan de verzekerde worden geadviseerd
preventieve maatregelen te nemen of worden
doorverwezen voor aanvullend onderzoek of
behandeling.
Jongetje met het Down-syndroom, een van de
meest voorkomende aangeboren afwijkingen.
Chinese nieren op bestelling
Afstandelijke dokters
De
Nierpatiënten
Vereniging
waarschuwt voor donornieren van
geëxecuteerde Chinezen. Voor zeker
één patiënt komt dat advies te laat.
Noorderlicht.vpro.nl, 16 februari 2006
Wie
's
nachts
een
Amerikaans
ziekenhuis binnenhinkt, moet niet
vreemd opkijken als de beelden van zijn
enkel worden beoordeeld door een
radioloog in India.
Boerenkinderen hebben maar half zo vaak een
allergie als andere kinderen. Astma komt bij hen
een derde minder voor.
Geneeskunde op afstand gaat een grote
toekomst tegemoet, het beoordelen van
medische beelden op afstand, is in de
Verenigde Staten nu al aardig ingeburgerd.
Röntgenfoto's en scans die 's nachts worden
gemaakt, gaan steeds vaker over het internet
naar India, waar het op dat moment dag is.
Een radioloog bekijkt ze en stuurt zijn oordeel
direct terug. "Wie gaat ons nog 350 duizend
dollar per jaar betalen als hij een goedkope
Indiase radioloog kan inhuren voor 25
duizend dollar?", schreef een bezorgde
radioloog op zijn weblog.
NRC, 23 januari 2006
Dietske van der Brugge, beleidsmedewerkster
van de Nierpatiënten Vereniging Nederland,
weet het zeker. Zelfs als ze de dood in de ogen
zou kijken en ze had de benodigde 60.000
dollar, dan nog zou ze geen levensreddende
nier willen hebben van een geëxecuteerde
Chinees. In dat land zijn nieren, levers, longen
en harten verkrijgbaar afkomstig van
geëxecuteerde gevangenen.
Acht miljoen babydrama's
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Elk jaar worden circa acht miljoen
kinderen geboren met een ernstige
erfelijke afwijking. Dat is 6 procent van
alle geboortes in de wereld. Niet geheel
onverwacht zijn de problemen in arme
landen het grootst.
Acht miljoen baby's met een aangeboren
afwijking per jaar. Dit schrikbarende cijfer is
afkomstig uit een rapport van March of the
Dimes, een Amerikaanse organisatie die zich
inzet voor de gezondheid van baby's. March of
the Dimes doet aan educatie, organiseert
campagnes en financiert onderzoek rond dit
onderwerp. In het rapport wordt voor het eerst
een globale schatting gemaakt van het aantal
aangeboren afwijkingen in de wereld.
Voor een gebroken enkel als deze hoeft een
Amerikaanse radioloog tegenwoordig niet altijd
wakkergemaakt te worden.
Niet geheel onverwacht worden de meeste
baby's met een genetische aandoening geboren
in arme landen. Het verschil met de rijkere
naties is echter enorm: 94 procent van alle
baby's met een aangeboren afwijking komt ter
wereld in de minder bedeelde delen van de
wereld. En 95 procent van alle sterfgevallen bij
kleine kinderen vindt daar plaats. Volgens de
onderzoekers heeft dit te maken met het feit
dat er in die landen veel meer dan hier binnen
de familie getrouwd wordt en dat vrouwen
behalve meer, ook op latere leeftijd nog
kinderen krijgen.
Volgens Wachter komt er nog veel meer aan:
hij vind het niet ondenkbaar dat een patiënt
op de intensive care straks in de gaten wordt
gehouden door een specialist in een ander
land, of dat operaties dankzij robottechnologie
door een verre chirurg zullen worden
uitgevoerd.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
6
Verzekeraars doen proef met
gezondheidstest
Volkskrant, 25 januari 2006
„Harde bewijzen hebben we niet”, zegt Van der
Brugge. „Maar het is wel heel toevallig dat
iemand die in een Chinees ziekenhuis zijn
belangstelling toont, binnen een week een nier
kan krijgen die aan zijn bloed- en
weefselkenmerken voldoet.”
Duivelse kanker
Bizarre tumoren bedreigen
buidelroofdier
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Een vreemde vorm van kanker heeft het
aantal Tasmaanse duivels in tien jaar
gehalveerd. De ziekte wordt vrijwel
zeker
op
een
unieke
manier
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
overgedragen:
doordat
losse
kankercellen van dier naar dier
verhuizen wanneer ze elkaar bijten.
De dieren jagen 's nachts op alles waar vlees
aanzit en zetten hun tanden ook graag in
kadavers. In tien jaar tijd is het aantal duivels
gezakt van 150 duizend naar ongeveer de helft
daarvan. De dieren sterven massaal aan grote
kankergezwellen die hun gezicht misvormen.
In 1996 werd voor het eerst een Tasmaanse
duivel gefotografeerd met zo'n lelijk gezwel.
Het leek toen een incident, maar tegenwoordig
is deze vorm van kanker doodsoorzaak
nummer één onder de dieren.
lijntje gehouden. De ene helft kreeg dagelijks
pillen te slikken waar slechts maïszetmeel
inzat en de andere helft onderging tweemaal
per week een acupunctuurbehandeling met
inschuifbare naalden, die de huid niet echt
doorboorden.
Toen volgde weer een splitsing, waarna de
helft van de pillenslikkers overging op een echt
geneesmiddel (amitriptyline) en de helft van
de acupunctuurgroep daadwerkelijk geprikt
werd. De rest bleef op de oude manier
behandeld worden. Oorspronkelijk was het
allemaal bedoeld om de effectiviteit van de
echte behandelingen te testen, maar de
behandelaars realiseerden zich dat ze met de
resultaten ook een vergelijking konden maken
tussen twee nepbehandelingen.
Schilderij, gemaakt door een migraine-patient.
Een Tasmaanse duivel met een gezicht dat zo
vol tumoren zit, overleeft meestal niet lang meer.
Een gaatje tussen de linker en de
rechterboezem.
Acupunctuur met nepnaalden heeft minder nare
bijwerkingen dan een pil die puur uit zetmeel
bestaat.
Qua geloofwaardigheid bleken de twee
placebo's uiteen te lopen: van de slikkers
meende de helft ten onrechte dat ze een echte
pil slikten, bij de nep-acupunctuurgroep had
driekwart het idee met echte naalden bewerkt
te worden. Voor beide behandelingen gold, dat
'gelovigen' iets meer verbetering lieten zien
dan 'ongelovigen'.
Zo horen ze eruit te zien. Hier een mannetje dat
nerveus zijn tanden laat zien (en nee, dat is niet
z'n staart).
Wat veroorzaakt al die gezwellen? De
verdenking ging eerst uit naar een virus, maar
hoe goed onderzoekers ook speurden, dat
werd niet gevonden. Het vermoeden rees, dat
dit een heel bijzondere vorm van kanker zou
kunnen zijn, eentje die zich door de overdracht
van losse kankercellen verspreidt.
Ze hebben de kankercellen van elf Tasmaanse
duivels bestudeerd. Zoals bij kanker altijd het
geval is, hadden die afwijkende chromosomen
in hun kern.
Het beste placebo
Nep-acupunctuur werkt iets beter dan pillen
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Soms knapt een patiënt op van een
nepbehandeling. Maakt het dan nog uit
op welke manier de dokter hem
bedriegt? Acupunctuur met nepnaalden
werkt langzamer, maar deed RSIpatiënten
uiteindelijk
iets
meer
opknappen dan het slikken van loze
pillen.
Aan het onderzoek deden 270 mensen mee
met aanhoudende klachten aan de arm na het
veelvuldig herhalen van dezelfde beweging. De
eerste twee weken werden ze allemaal aan het
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
Aan het einde van de behandeling waren de
armklachten
in
beide
placebogroepen
weliswaar niet verdwenen, maar wel
verminderd. Aan de knijpkracht van hun hand
veranderde echter niets. De pijn was iets meer
afgenomen
bij
de
behandeling
met
nepnaalden, en de bijwerkingen waren wat
minder, vandaar waarschijnlijk dat de
onderzoekers
dit
tot
de
beste
placebobehandeling bestempelen.
Mes in migraine
Operatie aan het hart vermindert
hoofdpijn
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Ongeveer tweederde deel van de
migrainepatiënten blijkt een shunt te
hebben, een verbinding tussen de
linker- en rechterboezem in het hart.
Het sluiten van dit gaatje zou een
enorme verlichting kunnen betekenen
voor
een
grote
groep
hoofdpijnpatiënten.
Leidse neurologen en genetici vonden in 2004
een migraine-gen. Hersenonderzoek bij
muizen die met het gen werden opgescheept,
liet zien wat er omging in het brein tijdens een
aanval. Een golf van grote elektrische activiteit
breidt zich langzaam uit over de hersenschors
en laat de cellen langdurig uitgedoofd achter.
7
De cardioloog in opleiding Marco Post
ontdekte dat veel migrainepatiënten een gaatje
in het hart hebben, een verbinding tussen de
twee boezems. Het hartgaatje komt bij 60 tot
70 procent van de migrainepatiënten voor. Dat
is drie tot vier keer zo vaak als gemiddeld.
Ook bleek dat migrainepatiënten drie tot vier
keer zoveel kans hebben op een herseninfarct.
Post speelt met de gedachte dat bij de
migrainepatiënten kleine herseninfarctjes
plaatsvinden
zonder
dat
er
uitvalsverschijnselen zijn. Kleine bloedklontjes
worden
door
het
hartgaatje
niet
tegengehouden maar naar de hersens
geschoten.
Schizo door een parasiet?
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
De
toxoplasma-parasiet
verandert
ratten in kattenliefhebbers, met fatale
gevolgen. Bij mensen wordt hij in
verband gebracht met schizofrenie.
Als mens kun je ook door deze parasiet
geïnfecteerd raken. Dan heb je toxoplasmose.
De ziekteverwekker kan een tijdje moeheid
veroorzaken, en soms opgezwollen klieren en
spierpijn, maar meestal merk je helemaal niets
van zijn aanwezigheid.
Ben je eenmaal geïnfecteerd, dan blijft de
parasiet levenslang in je lijf zitten, met name
in hersencellen. Dit komt verrassend veel
voor: naar schatting een derde van de mensen
is drager van toxoplasma. Veel kwaad kan dat
niet, is de gangbare gedachte Alleen als je
immuunsysteem ernstig verzwakt raakt, kan
de parasiet gaan woekeren en psychiatrische
klachten als verwardheid, angstaanvallen en
depressie veroorzaken.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Een konijnenoog is geen mensenoog.
Toch geldt dat eerste als de standaard,
als het gaat om het testen van
cosmetica.
Sommige
cosmetische
ingrediënten irriteren het konijnenoog
niet, maar zijn wel degelijk vervelend
voor menselijke oogcellen.
Ingekleurde elektronenmicroscopische foto van
een cyste in een muizenbrein, die vol
toxoplasma-parasieten zit.
Zelfs als je niet echt van konijnen houdt, krijg
je een brok in je keel. Foto's op de websites
van dierenactivisten tonen afgeschoren
vachten, rode vellen waardoorheen de botten
zichtbaar zijn en oogjes met blaren vol pus.
Veroorzaakt toxoplasma de wanen en angsten
van sommige schizofreniepatiënten, en is het
dus - in een deel van de gevallen - een
infectieziekte? Definitief bewijs levert ook het
onderzoek van Webster en collega's niet, maar
hun uitkomsten maken het wel een klein
beetje aannemelijker.
Linthorne en Everett verwachten niet dat
voetballers en hun coaches onder de indruk
zullen zijn van hun onderzoeksresultaten. Die
hebben allang aan den lijve ondervonden hoe
je een bal het beste zo ver mogelijk het veld in
kunt werpen. "Maar nu weten wetenschappers
dat ook"
De hersenprinter
Noorderlicht.vpro.nl, 31 januari 2006
Stress baart meer meisjes
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
In tijden van rampspoed worden
relatief minder jongetjes geboren,
doordat
gestresste
baarmoeders
strengere eisen stellen aan embryo's.
Omdat jongens maar één X hebben, zijn
foutjes in dat chromosoom voor hen veel
gevaarlijker dan voor meisjes, die nog een
reserve-exemplaar in huis hebben. En
inderdaad: onder de doodgeboren kinderen is
het aandeel van de jongetjes in Nederland
bijna 54 procent en als baby hebben ze ook
meer kans om te sterven.
De Draize-test: voordat wij een crèmepje op het
gezicht kunnen smeren, wordt het voor onze
veiligheid eerst getest op een konijn.
De weefsels in de kweekschaaltjes reageerden
hetzelfde als de proefdieren, waarop de
gegevens in de toxicologische databank zijn
gebaseerd. Hoewel... het gekweekte hoornvlies
reageerde op drie stoffen anders. Hadden ze in
de databank het label niet-irriterend gekregen,
het hoornvlies van De Wever raakte wel
degelijk van slag.
De drie stoffen werden ook getest op
koeienogen en op slakken - twee andere
alternatieven voor konijnenoogjes - en het
resultaat was hetzelfde. Ook die konden er niet
tegen. Dit kon volgens hem maar één ding
betekenen: de 'Draize-konijnentest', dé huiden oogirritatieproef, is onbetrouwbaar. Het is
dus niet alleen zielig dat konijnen worden
opgeofferd, het is ook zinloos. Want hun ogen
reageren blijkbaar niet altijd hetzelfde als de
onze.
De fysica van voetbal
Wordt een baarmoeder strenger door stress?
De verhouding tussen de aantallen jongens- en
meisjesbaby's is niet overal en altijd hetzelfde.
In moeilijke omstandigheden zakt het aandeel
van de jongetjes, schrijven Ralph Catalano en
Tim Bruckner deze week in Proceedings of the
National Academy of Sciences. Ze zijn ervan
overtuigd dat stresshormonen daarvan de
schuld dragen, via het opwekken van extra
miskramen. De zwakste embryo's zijn daarbij
de pineut, en dat zijn dus meestal jongetjes.
Wetenschap &
Onderzoek
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Twee Britse natuurkundigen hebben
zich gebogen over de vraag hoe een
voetbalspeler het beste een bal kan
ingooien.
Volgens
de
meeste
natuurkunde-boeken kan een ingooi
vanaf de zijlijn het beste bij een hoek
van 45 graden gebeuren.
Nicholas Linthorne en David Everett van
Brunel Universiteit ondekten dat de
natuurkundeboeken
ernaast
zitten.
Ze
maakten video-opnames van voetbalspelers
die onder verschillende hoeken de bal opnieuw
in het spel brachten. Bij een ingooi onder een
hoek van 30 graden komt de bal het verst. Om
de bal nóg een stukje verder te krijgen, is het
bovendien aan te raden de bal te voorzien van
achterwaarste spin, schrijven de onderzoekers
in het tijdschrift Sports Biomechanics.
Printers zijn er al lang niet meer alleen voor
tekst. Al eerder maakten we melding van een
printer voor architecten, die hele gebouwen
uitdraait. En nu is er eentje waar we ècht op
zaten te wachten: een omgebouwde inkjetprinter, die geen inkt maar hersencellen print.
Apparaat waarmee het krachtige elektrische veld
wordt gemaakt.
Als het apparaat gevoed wordt met cellen uit
een muizenbrein, maakt de printer er een
dunne weefsellaag van, die bijna cel voor cel
opgebouwd kan worden. Om druppels te
maken die per stuk slechts enkele cellen
bevatten, moesten de Britse uitvinders gebruik
maken van een krachtig elektrisch veld. Tot
hun opluchting bleken de cellen daar geen
enkele last van te hebben.
Het eerste uitgeprinte brein laat intussen nog
op zich wachten. Daarvoor is een printer nodig
die
driedimensionale
structuren
kan
uitdraaien, die ook na het printen in leven
blijven.
De zelfreinigende badkamer
Noorderlicht.vpro.nl, 8 februari 2006
Geen Ajax, Muscle en schrale handen
meer! Australische wetenschappers
werken aan een stof die ervoor zorgt dat
vieze tegeltjes zichzelf schoonmaken.
De stof waar het om gaat heet titaniumdioxide.
De minuscule deeltjes absorberen ultraviolet
licht en krijgen daardoor een oxiderend
vermogen dat sterker is dan dat van welk
bleekmiddel ook. Het gevolg is dat bacteriën
het loodje leggen en andere organische
viezigheid wordt afgebroken.
Cellen beter dan proefkonijn
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
8
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Hydrotalciet is een klei die bestaat uit lagen
van
een
mix
van
magnesium
en
aluminiumhydroxide. Na activatie is de klei
geschikt als katalysator. De katalysator van de
Utrechtse promovendus bestond uit zeer
kleine
afgezette
hydrotalcietplaten
op
koolstofvezels. Zo wist Winter een zeer actieve
katalysator te maken, die qua deeltjesgrootte
en mechanische sterkte prima geschikt is voor
industriële toepassing.
De katalysator van Winter kan ook in andere
industriële processen worden ingezet, zoals
andere organische reacties. De ontwikkelde
materialen kunnen ook worden ingezet bij de
zuivering van afvalwater of voor het
wegvangen van kooldioxidegas.
Helaas straalt de gemiddelde badkamerlamp
geen uv-licht. Maar met toevoeging van wat
ijzer en stikstof lijken de deeltjes het ook te
doen bij kunstlicht. Sterker nog, de eerste
Escherichia coli's (potentieel ziekmakende
darmbacteriën) zijn al gevallen!
Mollig model maakt
ongelukkig
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Veel wetenschappers vragen zich af wat voor
effecten deze vorm van reclamemaken idolized advertising genoemd - heeft. Zo ook
de Tilburgse onderzoeker Dirk Smeesters en
zijn Amerikaanse collega Naomi Mandel. Zij
onderzochten wat advertenties doen met het
zelfbeeld van vrouwen. Hun bevindingen
worden gepubliceerd in het maart-nummer
van het Journal of Consumer Research.
Een deprimerende formule
Noorderlicht.vpro.nl, 23 januari 2006
Een Britse psycholoog heeft maandag
23 januari tot de meest deprimerende
dag van 2006 uitgeroepen.
De formule die Arnall ontwierp om de meest
deprimerende dag van het jaar uit te rekenen.
W staat voor het weer, D voor schulden, d is
uw maandelijkse salaris, T is de tijd die
verstreken is sinds kerstmis, Q is de tijd die is
verstreken sinds uw laatste stoppoging, en NA
is de noodzaak om actie te ondernemen.
Maar betrof het een medespeler die eerder,
tijdens het spelletje, verraad had gepleegd,
dan was de activiteit in het hersengebied in
kwestie een stuk lager. Vooral mannen hadden
beduidend minder empathie, afgaand op de
hersenactiviteit. Bovendien leken de mannen
plezier te beleven aan de milde marteling van
de verraders.
Van al die graatmagere modellen wordt
de gemiddelde vrouw ongelukkig, maar
toch wordt ze van de mollige varianten
niet blijer. Om producten te verkopen,
kunnen fabrikanten misschien beter
kiezen voor slechts enigszins slanke, of
juist heel dikke dames.
Hopelijk behoort dit soort gore beelden snel tot
het verleden.
Arnall beroept zich daarbij op een door
hemzelf bedachte formule, waarin factoren als
het weer en mislukte goede voornemens
meegenomen worden. Arnall grossiert in
vreemde formules. Naast de formule voor de
meest verschrikkelijke dag heeft hij ook een
formule voor de prettigste dag van het jaar, en
voor de dag die het meest geschikt is om in het
slop geraakte nieuwjaarsvoornemens op te
poetsen.
Oog om oog. Halen mannen meer voldoening uit
wraak dan vrouwen?
Mannen houden van wraak
Noorderlicht.vpro.nl, 19 januari 2006
Mannen lijken meer plezier te beleven
aan wraak dan vrouwen.
Dat concluderen Tania Singer en collega's uit
een experiment waaraan 32 proefpersonen
deelnamen. Na het spelletje namen de
vrijwilligers een voor een plaats in een fMRIscanner. Ze kregen beelden te zien van de
andere proefpersonen, die onderworpen
waren aan een milde marteling. Op de foto's
was te zien hoe ze reageerden op een
elektrisch schokje op de rug van hun
rechterhand.
Zowel mannen als vrouwen in de scanner
hadden mededogen met de gepijnigde
proefpersonen op de foto's. Dat maken de
onderzoekers op uit de verhoogde activiteit in
hersengebieden die pijnprikkels registeren. De
vrijwilligers in de scanner voelden als het ware
wat de slachtoffers doormaakten.
Klei zorgt voor schonere
productie oplosmiddel
Zeep- en smeerselfabrikant Dove is voor de
advertenties overgestapt op meer 'volslanke'
vrouwen.
"Het werkt als volgt", verklaart Smeesters. "Bij
het zien van mild magere modellen denken
vrouwen: 'Zo slank kan ik ook zijn!'. Maar bij
het zien van ietwat dikke modellen, denken ze:
'O o, maar zó kan ik ook worden'. En dat
resulteert in een negatief zelfbeeld." Dat
negatieve zelfbeeld ontstaat overigens ook als
de proefvrouwen 'extreem magere' modellen
krijgen voorgeschoteld. "Want hierbij denken
ze: 'Dat haal ik nooit! Om zo dun te zijn moet
ik wel heel veel afvallen'." Na het zien van wat
de onderzoekers 'extreem dikke modellen'
noemden, werden de dames niet ongelukkiger
met zichzelf. Bij het zien van deze modellen
denken ze: 'O, maar zo word ik ook nooit!'.
Rat ruikt in stereo
Noorderlicht.vpro.nl, 3 februari 2006
www.kennislink.nl, februari 2006
In een enkele snif weet een rat waar hij
voor z'n eten heen moet. De reden is dat
hij niet ruikt in mono, maar in stereo.
Op het eerste gezicht lijkt het niet te
kunnen. Rattenneusgaten zitten maar 3
millimeter uit elkaar en dat lijkt te
dichtbij om tegelijkertijd twee kanten
op te ruiken.
De door Ferry Winter ontwikkelde
katalysator maakt deel uit van een
categorie nieuwe katalysatoren die
'geactiveerde hydrotalcieten' worden
genoemd.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
9
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Ademhalingstudies lieten desalniettemin twee
afzonderlijke luchtstromen zien. En nadere
bestudering van de neusgaten leerde dat de
luchtgangen vrijwel volledig van elkaar zijn
gescheiden en bovendien bekleed zijn met
verschillende cellen. Sterker nog, vanuit het
linker- en rechterneusgat liepen twee
afzonderlijke zenuwbanen richting brein.
goed en bewust na te denken, voordat wordt
overgegaan tot aankoop.
Ap Dijksterhuis beweert iets anders. Volgens
hem zijn de beslissingen die iemand neemt na
een zorgvuldige, bewuste afweging vaak
helemaal niet bevredigend. Sommige dingen
kun je beter even laten bezinken.
Dijksterhuis bewees zijn theorie aan de hand
van een aantal experimenten. In één daarvan
gaf hij proefpersonen informatie over fictieve
auto's. Eén deel van de proefpersonen kreeg
vier minuten de tijd over de aankoop na te
denken, de andere groep mocht in die tijd
puzzels doen. Beide groepen moesten na de
vier minuten de beste auto kiezen.
Snaren op de labtafel
www.kennislink.nl, februari 2006
Een rat heeft al na één snif door waar hij de bron
van een luchtje moet zoeken.
De ratten deden het bijzonder goed: in negen
van de tien testen lokaliseerden ze het geurtje
en kozen voor de goede waterdruppelaar. Vaak
hadden ze daar maar één snif voor nodig.
Werd een van de neusgaten echter
dichtgenaaid, dan ging het ineens een stuk
slechter.
De snaartheorie is de opvolger van de
bestaande deeltjesnatuurkunde, en is
nog nooit getest - weten de Utrechters
de snaren op de labtafel te krijgen?.
Volgens de snaartheorie (Engels: string
theory) bestaat alle materie in het heelal uit
dezelfde bouwstenen: snaren, absurd kleine
elastiekjes. De snaren zijn zo klein, dat één
waterstofatoom miljarden miljarden snaren
lang is - terwijl er 'maar' tien miljard
waterstofatomen in een meter passen.
komt zonder problemen uit de wiskundige
machinerie gerold, heel anders dan in de
kwantumtheorie. De prijs is een ingewikkelder
theorie die moeilijker is te vertalen naar de
energie en deeltjes van het dagelijks leven.
Sportende muizen slimmer
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Op een heel laag pitje worden in het
volwassen brein voortdurend nieuwe
hersencellen
aangemaakt.
Lichaamsbeweging zorgt voor een
hogere productie. Biologe Karin van der
Borght onderzocht of die nieuwe cellen
ook echt slimmer maken.
"Ratten zijn lui," vertelt Karin van der Borght.
"Als je een rat een loopwiel geeft, gaat hij er in
liggen slapen. Maar muizen rennen uit zichzelf
vijf tot twaalf kilometer in een nacht, die
vinden het leuk."
Van
der
Borght
onderzocht
de
muizenhersenen na één, drie en zes dagen
lichaamsbeweging. "Al na drie dagen zagen we
meer
nieuwe
zenuwcellen
in
de
muizenhersentjes. Maar toen we het loopwiel
uit de kooi weghaalden bleek dat de
celproductie al binnen een dag naar het oude,
lagere niveau was teruggezakt."
Slaap er een nachtje over
Onderbewustzijn maakt betere keuzes
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
Of de keuze nu gaat tussen huizen,
banen of zelfs een rib- en een
spijkerbroek, laat de boel even
bezinken, slaap er een nachtje over.
Visualisatie uit Ultracold Superstrings. De
pannekoekjes zijn wolkjes rubidium,
neergeslagen als een ultrakoud Bose-Einsteincondensaat (BEC).
In hun pas verschenen artikel beschrijven
Stoof en de zijnen hoe je met bestaande
techniek een snaar na kunt bootsen.
Paradoxaal genoeg doen ze dat met extreem
weinig energie: hun voorstel werkt een
miljoenste graad boven het absolute nulpunt.
Een
langgerekte draad kaliumatomen,
gevangen in supergekoeld rubidiumgas, trilt
volgens het viertal zoals een van de snaren in
de snaartheorie.
Dijksterhuis besloot de geheimen van het
beslissen te ontrafelen en startte een
uitgebreid onderzoek. Deze week publiceert hij
zijn bevindingen in Science. Zijn conclusie:
een nachtje slapen doet vaak wonderen.
Een 'gewone' muis moet je dertig tot veertig
keer in het doolhofje zetten voordat ie
doorheeft dat het voer maar in een van de twee
armen ligt. Bij een muis die twee weken
gerend heeft, valt het kwartje al na zo'n vijf
pogingen.
Zonnestelsel &
Heelal
Bliksemontladingen op
Saturnus
allesoversterrenkunde.nl, 14 februari
2006
Een auto kopen is niet gemakkelijk, de keuze is
complex. Het is duidelijk een klusje voor het
onderbewustzijn.
Er zijn moeilijke en makkelijke beslissingen.
Over de aankoop van een set handdoeken
doen de meeste mensen niet moeilijk. Het
wordt lastig als er een nieuwe keuken of een
nieuwe auto moet worden aangeschaft.
Heersende gedachte was dat het het beste is
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
Snaartheorie zit vol breinbrekers. Zo voorspelt de
theorie dat je ons heelal niet drie, maar tien
richtingen kent.
Met het radio- en plasma-instrument
van NASA's planeetverkenner Cassini
zijn
extreem
krachtige
bliksemontladingen ontdekt in de
dampkring van de reuzenplaneet
Saturnus.
De wiskunde van de sterke kernkracht lijkt
prachtig op die van trillende snaren,
ontdekten natuurkundigen Nambu, Susskind
en Nielsen onafhankelijk van elkaar in 1970.
Het was het begin van de snaartheorie, die
steeds verder werd uitgebreid. Zwaartekracht
Het instrument registreert de radiostraling
van de ontladingen. In de Saturnusdampkring
is een groot complex van witte wolken gezien
op de plaats waar de bliksemontladingen
ontstaan. Het zijn de krachtigste ontladingen
die tot nu toe op Saturnus zijn waargenomen,
10
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
ongeveer duizend maal zo energierijk als die
op aarde. De oorsprong van de krachtige
bliksemactiviteit is niet precies bekend.
Dat verreweg de meeste materie in het heelal
onzichtbaar is (en niet uit gewone atomen en
moleculen bestaat) lijkt boven alle twijfel
verheven. De zwaartekrachtsinvloed van die
donkere materie is overal merkbaar.
Bovendien is donkere materie nodig om het
ontstaan van sterrenstelsels en clusters in het
heelal te verklaren.
allesoversterrenkunde.nl, 1 februari
2006
Bij een pasgeboren ster in het
sterrenbeeld Slangendrager zijn de
organische bouwstenen van leven
gevonden.
De ster, IRS46, staat op 375 lichtjaar afstand.
Hij lijkt veel op de zon, en wordt omgeven
door een schijf van gas en stof waaruit
planeten kunnen ontstaan.
Hulp internetgebruikers gevraagd
Noorderlicht.vpro.nl, januari 2006
Als alles goed gaat, arriveert komende
zondag de kostbare lading van het
ruimteschip Stardust op aarde. Na een
reis van zeven jaar is dan eindelijk het
fel begeerde stof van de komeet Wild 2
in
handen
van
nieuwsgierige
wetenschappers.
Een theelepeltje sterrenstof. Dat moet, als het
goed is, komende zondag met een zacht plofje
in de zoutwoestijn van Utah landen. In die
capsule bevindt zich het kostbare sterrenstof,
dat de afgelopen jaren uit de ruimte is
opgeveegd door een uit de kluiten gewassen
vliegenmepper.
Bliksemontladingen op Saturnus produceren
radiostraling die opgepikt wordt door Cassini.
Bouwstenen leven gevonden
bij andere ster
Sterrenstof komt thuis
Foto van een dwergsterrenstelsel.
In een heelal met koude donkere materie
worden grote sterrenstelsels zoals ons eigen
Melkwegstelsel omgeven door honderden
dwergstelseltjes. Tot nu toe zijn er minder dan
vijftien van die dwergstelsels ontdekt in de
directe omgeving van het Melkwegstelsel, wat
op zich al licht verontrustend was. Nu blijkt
bovendien dat die dwergstelsels veel minder
zwaar zijn, en dat de donkere materie die ze
bevatten helemaal niet zo ‘koud’ is.
Eerste succes voor nieuw
instrument om exoplaneten
op te sporen
De kubus in handen van Nasa-onderzoeker Peter
Tsou is gemaakt van aerogel, een vederlicht
materiaal dat voor 99,8 procent uit lucht bestaat.
allesoversterrenkunde.nl, 11 januari
2006
Sterrenkundigen hebben, gewapend
met een vrij kleine telescoop, een
planeet ontdekt bij een jonge ster op
bijna 100 lichtjaar van de aarde.
Organische bouwstenen zijn gevonden in de
stofschijf rond een jonge, zonachtige ster.
De ontdekking vormt een ruggensteun voor de
theorie dat de bouwstenen van het leven op
aarde afkomstig zijn uit het heelal. Maar
volgens Lahuis duurt het nog wel een miljard
jaar voordat er leven ontstaat op een planeet
van IRS46.
Bij het nieuwe instrument, de Exoplanet
Tracker, is de spectrograaf vervangen door een
interferometer. Omdat deze gevoeliger voor
licht is dan een spectrograaf, hoeft de
telescoop waarmee wordt waargenomen niet
zo groot te zijn – in dit geval is een 90-cm
kijker gebruikt.
Zo moet dat er dan uitzien, deeltjessporen in
aerogel.
Tijdens een spectaculaire ontmoeting met de
komeet in januari 2004, waarbij de
ruimtesonde met een snelheid van meer dan
20.000 kilometer per uur door de staart van
de komeet raasde, zijn miljoenen stofdeeltjes
verzameld
met
de
geavanceerde
vliegenmepper. Het ding is opgebouwd uit
compartimenten gevuld met 'aerogel', een
onwaarschijnlijk licht, schuimig materiaal op
basis van silicium. Daarin worden de
komeetdeeltjes afgeremd en opgeslagen, zoals
je kogels kunt afremmen in een blok
piepschuim.
Donkere materie veel heter
dan verwacht
allesoversterrenkunde.nl, 11 februari
2006
De mysterieuze donkere materie in het
heelal blijkt warmer te zijn dan altijd is
aangenomen. Zo’n tienduizend graden
om precies te zijn.
Om wat voor vreemde deeltjes het gaat is nog
steeds niet opgehelderd, maar door hun hoge
bewegingssnelheden
laten
de
donkeremateriedeeltjes zich in elk geval
minder gemakkelijk samenpakken dan
verwacht.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
Illustratie van een reuzenplaneet in een kleine
baan rond een zonachtige ster.
11
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Komeetstof op aarde:
Stardust-missie geslaagd
allesoversterrenkunde.nl, 15 januari
2006
Om tien minuten over elf Nederlandse tijd is
de Stardust-capsule met stofjes van komeet
Wild 2 zondagmorgen veilig neergekomen in
de Air Force Utah Test and Training Range ten
zuidwesten van Salt Lake City.
Het is voor het eerst sinds het Apolloprogramma dat vast materiaal van een ander
hemellichaam is opgehaald en op aarde wordt
teruggebracht. Onderzoek aan het komeetstof
biedt inzicht in de ontstaansperiode van het
zonnestelsel. Tijdens zijn reis naar de komeet
verzamelde Stardust naar schatting ook enkele
tientallen stofdeeltjes uit de interplanetaire
ruimte.
Bovendien neemt fytoplankton (microscopisch
kleine algjes) tijdens de fotosynthese het
broeikasgas koolstofdioxide op. De oceanen
beslaan ruim 70% van het aardoppervlak. De
opname van koolstofdioxide door fytoplankton
over deze uitgestrekte oppervlakte beperkt de
toename van koolstofdioxide in de atmosfeer.
Opwarming van de oceanen als gevolg van
klimaatsverandering leidt tot een sterkere
gelaagdheid van het oceaanwater, en daardoor
tot minder menging van voedingsstoffen.
Groenland smelt sneller
Noorderlicht.vpro.nl, februari 2006
De Groenlandse ijskap brokkelt in hoog
tempo af. De snelheid waarmee de
gletsjers naar zee bewegen is de
afgelopen
tien
jaar
meer
dan
verdubbeld.
De
zeespiegel
stijgt
daardoor sneller dan tot nu toe werd
aangenomen.
Als je een uurtje blijft staan kijken, kun je hem
zien bewegen. De Kangerdlugssuag-gletsjer
aan de oostkust van Groenland beweegt met
een snelheid van 38 meter per dag zeewaarts.
De snelheid van de Kangerdlugssuag-gletsjer,
een van de snelst bewegende gletsjers op
aarde, is de afgelopen tien jaar meer dan
verdubbeld.
Wanneer het plankton sterft zinkt het naar de
bodem van de oceaan, waar het blijft liggen.
De Stardust-capsule wordt in veiligheid gebracht.
Klimaat &
Evolutie
Opwarming oceanen heeft
negatieve gevolgen voor
plankton èn klimaat
www.kennislink.nl, februari 2006
Wetenschappers toonden aan dat de
planktongroei sterk gaat fluctueren als
de
aanvoer
van
voedingsstoffen
afneemt.
Plankton
speelt
een
belangrijke rol in onze oceanen. Het
vormt de basis voor de voedselketens in
zee.
De computerberekeningen geven aan dat de
planktongroei sterk gaat fluctueren als de
menging van voedingsstoffen afneemt. Deze
voorspelling kwam volkomen onverwacht, en
is in strijd met het gangbare idee dat het diepe
plankton van de oceanen een zeer stabiel
systeem vormt.
Aarde warmt in ongekend
tempo op
Trouw, februari 2006
Door het versterkte broeikaseffect
warmt de aarde in een ongekend tempo
op. De tweede helft van de twintigste
eeuw was de warmste periode in de
afgelopen 1200 jaar.
Met opvallende stelligheid rekenen Britse
wetenschappers vandaag in Science af met de
vele onzekerheden waarmee hun werkterrein
wordt omringd: een historische reconstructie
van de temperaturen op aarde. Daarmee
zetten ze de klimaatsceptici op grote
achterstand. Deze verkondigen de laatste tijd
regelmatig dat de historische reconstructies
van de temperatuur veel te onzeker zijn, of dat
zij daar heel andere conclusies uit kunnen
trekken.
’De bronnen geven aan dat het midden en het
eind van de twintigste eeuw de warmste
perioden waren’, schrijven de Britten. ’En als
je de directe temperatuurmetingen ernaast
legt, is het overduidelijk dat het eind, met de
ongekend hoge concentraties broeikasgassen,
de extreemste opwarming kende’.
Plankton speelt een belangrijke rol in onze
oceanen. Het vormt de basis voor de
voedselketens in zee.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 27
12
Het aandeel van de Groenlandse gletsjers aan
de zeespiegelstijging kan alleen nog maar
groter worden, betogen de onderzoekers. Uit
hun meetgegevens blijkt dat ook noordelijker
gelegen gletsjers sinds 2000 aan het
versnellen zijn.
Bomen planten blijft zinvol
in bestrijding broeikaseffect
NRC, 16 januari 2006
Bomen leggen niet alleen CO2 vast,
maar produceren ook het broeikasgas
methaan. Dat is geen reden om af te
zien van bosaanplant. De bijdrage van
methaan is beperkt.
„We zijn niet ongerust”, zegt Sjaak de Ligt over
het bericht dat bomen het broeikasgas
methaan produceren. Volgens een publicatie
in het wetenschappelijke tijdschrift Nature
nemen bomen niet alleen CO2 op, maar
produceren ze ook methaan (CH4). Dat is een
sterker broeikasgas dan CO2.
Deze opvatting wordt gesteund Michiel van
Weele,
onderzoeker
atmosferische
samenstelling bij het KNMI. „Het aanplanten
van bossen is minder effectief dan we dachten,
maar we moeten de methaanproductie niet
groter maken dat zij is”, zegt hij.
Ook het Wereld Natuur Fonds (WNF) wijst er
op dat volgens het Nature-onderzoek de
methaanproductie niet zó groot is, dat het de
positieve werking van het vastleggen van CO2
door bossen overtreft.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht