VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

Natuurwetenschap
in het Nieuws
nummer 39, oktober 2008
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net
als de digitale versie van deze krant te vinden op:
www.natunieuws.nl
Wetenschap &
Onderzoek
Waarom herfstbladeren rood
zijn
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Sommige bomen steken in de herfst
veel energie in het roodkleuren van hun
bladeren. Wat heeft dat voor zin? Drie
Britse biologen denken dat het een truc
is om luizen af te schrikken. Die komen
namelijk gretig af op gele bladeren,
maar laten rood loof links liggen.
Een loofbos kan in de herfst dieprood kleuren.
Prachtig. Maar de bomen doen dat niet om
mooi gevonden te worden. Waarom dan wel?
De anthocyanen die bladeren rood kleuren,
maken de bomen in de herfst speciaal aan. En
dat is raar, want even later dwarrelen diezelfde
bladeren met de herfstwind weg.
fotoreceptoren, dus waarschijnlijk ziet een
bladluis het verschil tussen een rood en een
groen blad niet eens. Waarschijnlijk ja, maar
echt getest was dit nog nooit.
Grootste deeltjesversneller
ter wereld gestart
NRC, september 2008
In Genève is vandaag de grootste
deeltjesversneller ter wereld gestart. De
jacht op de ultieme bouwsteen van de
kosmos is begonnen. Onderzoekers
krijgen een brok in hun keel.
door deeltjesfysici in de loop van de jaren
zeventig werd gemaakt. Het model rangschikt
de bouwsteentjes van de materie in twee
families en beschrijft de krachten die deze
deeltjes tot materie bijeenbinden.
Een groot deel van de fysici van CERN keek
toe vanuit een andere zaal, vertelt even later
de Nederlandse onderzoeker Paul de Jong. Hij
werkt mee aan het grote ATLAS-experiment
dat straks bij de LHC-versneller metingen gaat
doen. De Jong: „We stonden op de tafel. En
eerlijk gezegd had ik een brok in mijn keel.
Hier hebben we zo lang naar toe gewerkt.”
Om half tien ’s morgens hangt er een
onwezenlijke sfeer in The Globe, een
koepelvormig expositiegebouw bij het CERN,
het Europese instituut voor deeltjesonderzoek.
Vanmorgen wordt op dit instituut de Large
Hadron Collider (LHC) aangezet: de grootste
en krachtigste versneller ter wereld. Het is een
complexe, enorm spannende operatie.
Het laatste deel van de ATLAS-detector, een 100
ton wegend element.
Deeltjesversneller-rap is hit
De bladeren worden rood om de bomen
onaantrekkelijk te maken voor bladluizen,
meenden sommige biologen. Die insecten
leggen hun eitjes in de herfst. In de lente
komen daaruit nieuwe luizen tevoorschijn, en
die is een boom liever kwijt dan rijk, zeker aan
het begin van het groeiseizoen.
NRC, september 2008
Een rap op de ‘poging om in de buurt
van Genève een zwart gat te creëren’ is
inmiddels een hit op YouTube.
De tekst begint met:
Dertig jaar is er, het denkwerk meegerekend,
aan dit apparaat gewerkt. De meest
geavanceerde hightech is erin verwerkt. Er zijn
duizenden mensjaren in gestoken en zes
miljard euro’s. Allemaal bedoeld om eindelijk
weer baanbrekende ontdekkingen te kunnen
doen in de deeltjesfysica. Die tak van de
natuurkunde onderzoekt de bouwstenen van
de kosmos, en de krachten die de deeltjes
bijeenhouden.
Ja maar wacht eens even, wierpen collega’s
tegen, luizenogen hebben helemaal geen rode
Het belangrijkste nieuwe deeltje dat de fysici
graag zouden vinden is het Higgsdeeltje. De
Higgs moet verklaren hoe alle andere
bouwstenen van de kosmos aan hun massa
komen. Daarmee zou dit deeltje de ‘kroon’
kunnen worden op het Standaard Model dat
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
1
Een Hollands herfsttafereel. Rood en bruin lijken
ook voor mensenogen best veel op elkaar.
‘Twenty
seven
kilometres,
a
tunnel
underground Designed with a mind to send
protons around
A circle that crosses through Switzerland and
France Sixty nations contribute to scientific
advance.’
De rap leverde een 5-minuten-video op,
grotendeels gefilmd in de tunnel van de
gisteren opgestarte Large Hadron Collider
(LHC). De tekst is van Kate MacAlpine
(rapnaam Alpinekat). Die zei stomverbaasd te
zijn over de plotselinge populariteit. Ze dacht
dat ze er een natuurkundecollege mee had
kunnen opvrolijken.
Bekijk de Large Hadron Rap op YouTube.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Jacht op Higgs geopend
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
De deeltjesversneller LHC moet de
komende jaren antwoord geven op
fundamentele natuurkundige vragen
over de oerknal, antimaterie en het
ondoorgrondelijke Higgsdeeltje.
stoffen die goed in vet kunnen oplossen zich
sneller door de membraan kunnen verplaatsen.
Unwin toont met moderne technieken juist aan
dat stoffen die goed oplossen in vet trager door
de membraan getransporteerd worden.
Chemicus Patrick Unwin van de universiteit
van Warwick vindt dat het tijd wordt om de
regel te herzien. Met de meest moderne
microscopietechnieken bepaalde hij dat
Overton’s rule in de praktijk niet geldig is.
Sterker nog, het omgekeerde is waar:
moleculen die goed oplossen in vet worden
juist trager getransporteerd dan stoffen die
goed oplossen in water. Maar is de regel van
Overton na 100 jaar zomaar te verwerpen?
Fermentatie zorgt ervoor dat koolhydraten
worden omgezet in alcohol en een aantal
restproducten. Deze restproducten zijn van
invloed op het uiterlijk, de geur en de smaak
van het eindproduct. Engels bier en pils zijn
twee verschillende producten, waarvoor ook
aparte gistsoorten worden gebruikt.
Pils werd voor het eerst gebrouwen in de
Tjechische stad Plzen, door Joseph Groll in
1842. De pilsgist is een kruising tussen twee
verschillende
gistsoorten,
namelijk
Saccharomyces buyanus en bakkersgist. Het is
de enige gistsoort die overleeft bij lage
fermentatie temperaturen.
De koe als kompas
De protonen vliegen in wolkjes van elk 100
miljard protonen door de 27 kilometer lange
tunnel. Tussen de opeenvolgende wolkjes zit
zeven en een halve meter afstand, en in totaal
passen er 2000 wolkjes in de tunnel. Als de
versneller op volle kracht werkt, vliegen de
protonenwolkjes er bijna met de lichtsnelheid
doorheen.E lk proton maakt dan meer dan
10.000 rondjes per seconde door de tunnel.
Peter Higgs (79) bij de in aanbouw zijnde
CMS-detector, waar als het goed is binnenkort
het naar hem genoemde deeltje zal worden
gevonden.
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Koeien staan bij voorkeur in de richting
van het aardmagnetisch veld. Dat
ontdekten Tsjechische onderzoekers op
satellietopnames van Google Earth.
Het is een boerenwijsheid: als het flink waait,
staan koeien het liefst met hun kop in de wind.
Op koude, zonnige dagen daarentegen staan of
liggen ze bij voorkeur dwars op de zon, zodat
een zo groot mogelijk deel van hun lichaam de
zonnewarmte opvangt.
Maar wat doen ze op de dagen dat het niet
waait, en de zon achter een dik pak wolken is
verscholen? Ook dan staan ze bij voorkeur
allemaal met hun kop dezelfde kant op,
schrijft een groep Tsjechische onderzoekers
deze week in het tijdschrift PNAS. De
onderzoekers plozen zorgvuldig enkele
honderden satellietopnames van Google Earth
na van weidegebieden verspreid over zes
continenten.
Een fysisch model van
grootste wiskundig raadsel
Fysici gebruiken kwantumtheorie om
de Riemannhypothese, een van de
grootste open vraagstukken uit de
wiskunde, te bestuderen.
Als twee natuurkundigen gelijk hebben, weet
één enkel elektron meer van getallen dan alle
wiskundigen bij elkaar. De Spanjaard Germán
Sierra en de Brit Paul Townsend menen dat de
beweging van een elektron de sleutel kan zijn
voor de oplossing van de Riemannhypothese.
www.kennislink.nl, september 2008
Scheikundigen van de universiteit van
Warwick bewezen dat de al 100 jaar
geldende Overton’s rule onjuist is.
In 1890 ontdekte Ernst Overton dat chemische
stoffen die makkelijk oplossen in vet, snel door
de celmembraan heen getransporteerd worden
en dus snel hun werk in de cel kunnen doen.
Omdat
de
gebruikte
gist
mede
verantwoordelijk is voor het uiterlijk, de geur
en de smaak van pils zijn genetische
verschillen tussen pilsgiststammen erg
belangrijk.
www.kennislink.nl, september 2008
100 jaar oude chemische
regel ongeldig
Deze regel, die stelt dat moleculen die goed
oplossen in vet snel in de cel worden
opgenomen, is een veelgebruikt hulpmiddel bij
medicijnonderzoek. De ontdekking heeft dan
ook grote gevolgen voor het ontwikkelen en
testen van nieuwe medicijnen.
De genetische verschillen in pilsgiststammen
bepalen de unieke eigenschappen van elke
brouwerij. Uit deze kennis kunnen aanwijzingen
voortvloeien om op een directe manier de smaak
en geur van pils verder te verbeteren.
Ook in Afrika staat tweederde van de koeien in
noordzuidrichting [Flickrfoto, mr.katchalou].
Ook draaiden de koeien niet met de zon mee,
zoals je zou verwachten als ze zich naar de
zonnewarmte richtten. De Tsjechen komen in
hun artikel tot de opmerkelijke conclusie dat
de
koeien
zich
richten
naar
het
aardmagnetisch veld.
De Riemannhypothese is een probleem uit de
wiskunde van bijna 150 jaar oud, dat ondanks
diverse pogingen van grote wiskundigen tot op
de dag van vandaag onopgelost is. De
Riemannhypothese heeft belangrijke gevolgen
voor de theorie over priemgetallen: het
impliceert dat de priemgetallen op een ‘nette’
manier verdeeld liggen.
Een beter pilsje
www.kennislink.nl, september 2008
De celmembraan is voor een belangrijk deel
opgebouwd uit vetten (de fosfolipide-dubbellaag).
Overton's rule gaat ervan uit dat chemische
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
De gistsoort waarmee tegenwoordig pils
wordt gebrouwen, is ontstaan door een
kruising van twee andere gisten. Een
belangrijke ontdekking, want met deze
kennis kunnen bierbrouwers op een
directe manier de smaak en geur van
hun pils verbeteren.
Gist is een essentieel micro-organisme voor
het brouwen van bier (Engels bier en pils).
2
Een elektron heeft een bepaalde hoeveelheid
energie, die veroorzaakt wordt door de
krachten die op het elektron werken. Sierra en
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Townsend stellen dat de energiewaarde van
een elektron dat zich in twee dimensies
beweegt,
tot
de
oplossing
van
de
Riemannhypothese kan leiden. Het is de
eerste keer dat een concrete fysische
beschrijving
wordt
gegeven
van
de
Riemannhypothese, een probleem uit de – op
het eerste gezicht – zuivere wiskunde.
Gebogen oppervlakken
verrassend eenvoudig
www.kennislink.nl, september 2008
De gecompliceerde vorm van een
kromgetrokken blad of de oren van een
mens kun je wiskundig tamelijk
eenvoudig beschrijven. Dat blijkt uit
een
nieuwe
studie
van
twee
onderzoekers uit Frankrijk.
Als je uit een cirkelvormig stuk papier een wig
knipt en de twee uiteinden vervolgens aan
elkaar plakt, krijg je een kegel. Je kunt dit
opvatten als een cirkel waarvan de omtrek te
klein is in verhouding tot de straal. Knip een
wig uit een cirkel en plak in deze ruimte een
grotere wig. Als je een wig met een hoek van
bijvoorbeeld 45 graden wegknipt en je plakt er
een wig met een hoek van 60 graden in, dan
krijg je ‘overschot’ van 15 graden. De
onderzoekers noemen dit de ‘overtollige hoek’
(in het Engels: excess angle).
De ontstane vorm doet denken aan een zadel.
Maar anders dan bij een werkelijke zadelvorm,
geldt hier dat alleen de omtrek is
kromgetrokken; van elk punt op de rand is de
afstand tot het middelpunt gelijk.
Jongens ook krengen
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
De krabbenmand is niet meer uniek
voor vrouwen. Amerikaans onderzoek
toont aan dat jongens ook heel gemeen
kunnen zijn.
Als je tegen een stootje kunt, kun je beter ruzie
hebben met jongens dan met meisjes. Want
jongens slaan of schoppen alleen, terwijl
meisjes heel gemeen over je gaan roddelen en
je buitensluiten. Toch? Het klopt wel dat
jongens vaker fysiek geweld gebruiken, maar
dat het een fabel is dat sociale agressie vooral
bij meisjes voorkomt. Jongens zijn net zo vaak
op die manier gemeen.
Wat opviel was dat kinderen bij problemen op
het emotionele vlak, en als ze niet
geaccepteerd worden door hun klasgenoten,
vaker overgaan tot slaan en schoppen.
Roddelen en buitensluiten doen ze vooral als
ze depressief zijn of een slecht zelfbeeld
hebben.
Bij de laatste vorm van agressie komt
bovendien meer sociaal gedrag kijken.
Waarschijnlijk omdat je vrienden nodig hebt
om iemand buiten te kunnen sluiten, denken
de onderzoekers.
Nederlandse universiteiten scoren hoog
op de jaarlijkse ranglijst van het Times
Higher Education Supplement. Elf van
de 13 universiteiten komen voor bij de
200 beste opleidingen ter wereld.
LHC tot de lente plat
Tien dagen nadat de eerste protonen een heel
rondje door de 27 kilometer lange tunnel
aflegden, ging het flink mis. Het persbericht
van CERN is niet zo scheutig met informatie,
maar meldt wel dat er een grote hoeveelheid
helium de tunnel in is gelekt. Als
vermoedelijke oorzaak wordt een foutieve
verbinding
tussen
twee
supergekoelde
magneten aangewezen, die gesmolten zou zijn.
Lief lijkt op mama – of papa
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Echt romantisch is het niet. Volgens een
Hongaarse studie kiezen mensen vooral
partners die lijken op hun ouders.
Vrouwen houden van mannen die
overeenkomsten vertonen met hun
vader. Mannen vallen voor vrouwen die
lijken op hun moeder.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
En jawel. De vrouwelijke helft van een
gelukkig stel leek volgens de studenten meer
op de schoonmoeder dan op andere,
willekeurige vrouwen. De mannelijke helft van
een koppel vertoonde meer overeenkomsten
met zijn schoonvader dan met andere,
ongerelateerde mannen.
Volkskrant, september 2008
De Large Hadron Collider is sinds
afgelopen vrijdag stuk. Reparatie van de
reusachtige
deeltjesversneller
gaat
minstens twee maanden duren.
Acetabularia acetabulum
Hoe zou de (toekomstige) vrouw van dit jongetje
eruitzien?
Nederlandse universiteiten
hoog op ranglijst
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
De twee onderzoekers geven een wiskundige
analyse van deze vorm. Zij menen dat deze
vorm terug te vinden is in de natuur:
Acetabularia acetabulum zijn algen die in
bepaalde fasen van hun groei deze vorm
aannemen.
en de wederzijdse ouders. Ook zetten ze een
dikke driehonderd andere Hongaren, die niks
met de families van doen hadden, voor de lens.
De Hongaarse psychologen Tamas Bereczkei,
Gabor
Hegedus
en
Gabor
Hajnal
fotografeerden 52 families. Van iedere familie
legden ze zes personen vast: een gelukkig paar
3
De Universiteit van Amsterdam staat daarin
op plaats 53. Leiden staat op 64, Utrecht op
67. Van de technische universiteiten staat
alleen Delft met plaats 78 bij de eerste
honderd.
De beste universiteit ter wereld is volgens de
THES Harvard, op de voet gevolgd door Yale.
De Britse universiteiten van Cambridge en
Oxford komen direct daaronder. De hoogste
Europese technische universiteit is de ETH in
Zürich, op plaats 24, aldus de ranglijst, die
donderdag bekend werd gemaakt.
Nobelprijs natuurkunde voor
symmetriebreking
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Twee Japanners en een Japanse
Amerikaan
krijgen
dit
jaar
de
Nobelprijs voor natuurkunde vanwege
hun theoretische bijdragen aan het
onderzoek naar elementaire deeltjes.
Het simpele feit dat wij er zijn, en dat sterren,
planeten en melkwegstelsels alleen uit gewone
materie bestaam, bewijst dat de symmetrie
tussen gewone materie en antimaterie bij de
geboorte van het heelal niet helemaal perfect
kan zijn geweest. Er moet een heel klein beetje
meer gewone materie zijn ontstaan. Een lullig
klein beetje: op elke tien miljard deeltjes
antimaterie moeten er tien miljard plus één
deeltjes gewone materie zijn ontstaan. Dat
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
ogenschijnlijke minieme verschil verklaart ons
bestaan.
Priemgetallen van meer dan
tien miljoen cijfers
www.kennislink.nl, september 2008
Voor het eerst in de geschiedenis
kennen we priemgetallen, getallen die
slechts deelbaar zijn door 1 en door
zichzelf, van meer dan tien miljoen
cijfers. De twee getallen, 243.112.609 - 1
en 237.156.667 - 1, zijn volledig
uitgeschreven
12.978.189
respectievelijk 11.185.272 cijfers lang.
De droom van elke natuurkundige: het Higgsdeeltje. Hier is een (hoopvolle) simulatie te zien
van een deeltjesbotsing waarbij het Higgs-deeltje
ontstaat. CMS/Cern
Aanvankelijk konden natuurkundigen niet
verklaren hoe dat minieme verschil moet zijn
ontstaan. De wetten van de natuurkunde leken
geen onderscheid te maken tussen deeltjes en
antideeltjes. Zoals Newtons theorie van de
zwaartekracht ook geen onderscheid maakt
tussen appels en peren: ze vallen beide even
snel
naar
beneden.
Maar
uit
deeltjesexperimenten in 1964, met het
zogeheten kaon-deeltje, bleek dat de
natuurwetten wel degelijk een voorkeur
hebben. Kaon-deeltjes zijn meesters in
gedaanteverwisselingen: ze kunnen relatief
eenvoudig in hun eigen antideeltje overgaan.
Het merkwaardige gedrag van de kaonen was
onverklaarbaar, als gewone materie en
antimaterie aan dezelfde wetten onderworpen
zijn.
De rij priemgetallen begint zo: 2, 3, 5, 7, 11, 13,
17, 19. Het zijn de getallen die alleen deelbaar
zijn door 1 en door zichzelf. Al zo'n 300 jaar
voor Christus bewees de Griekse wiskundige
Euclides dat er oneindig veel van zijn. Er
bestaat dus geen allergrootste priemgetal, er
zijn altijd nog grotere te vinden. Toch is maar
van een eindig aantal getallen bekend of ze
priem zijn. Dat komt doordat het testen op
deelbaarheid bij grote getallen een tijdrovende
klus is, ook voor snelle computers.
Ter vergelijking: het totale aantal cijfers van
alle telefoonnummers in De Telefoongids van
Amsterdam is ongeveer twee miljoen. Nooit
eerder werd een priemgetal van meer dan tien
miljoen cijfers gevonden. Het getal werd
gevonden door (de computer van) Edson
Smith, in het kader van GIMPS (Great
Internet Mersenne Prime Search), een project
waarbij duizenden vrijwilligers de ongebruikte
rekencapaciteit van hun computer beschikbaar
stellen voor via internet gedistribueerde
berekeningen.
Poker geluk of behendigheid?
Vooruitkomen door tegenwind, het lijkt te gek
om waar te zijn. Maar het kan best, blijkt
vandaag. De wind die de wieken vangen, wordt
voor een groot deel omgezet in een
voorwaartse kracht, en die weegt op tegen de
achterwaartse kracht die de wind op de rest
van de wagen uitoefent. En voilà, de wagen
rijdt.
De Nederlandse wagen valt op door zijn kleur en
zijn stroomlijn. Voor dat laatste kreeg hij een prijs.
Op de voorgrond de snelste wagen, InVentUs uit
Stuttgart. (alle foto's: Wind Energy Events)
Volgens Winkler is het onmogelijk voor dit
soort wagens om met meer dan de helft van de
windsnelheid te rijden. Hij is daar zo vast van
overtuigd, dat hij duizend euro heeft
uitgeloofd voor degene die de ‘wet van
Winkler’ weet te breken.
Na een paar ritten lijkt duidelijk dat het in de
finale zal gaan tussen ECN’s Impulse, de
InVentUs van de universiteit van Stuttgart en
de Wind Turbine Racer van de technische
universiteit van Denemarken. Professor
Winkler is zijn duizend euro kwijt, want
alledrie deze wagens overtreffen de helft van
de windsnelheid. ECN rapporteert een
topsnelheid van 22 kilometer per uur en de
InVentUs is zelfs nog sneller.
www.kennislink.nl, september 2008
De Hoge Raad heeft poker in 1998
gekwalificeerd als kansspel. Het spel
mag daarom niet zonder vergunning
gespeeld worden. Hoogleraar Ben van
der Genugten van de Universiteit van
Tilburg stelde in zijn afscheidsrede op
26 september dat het oordeel van de
Hoge Raad onjuist is.
Hij ontwikkelde een beoordelingssystematiek
om te bepalen wat een zuiver kansspel is.
Volgens deze methode is poker een
behendigheidsspel, en zou de Hoge Raad haar
uitspraak moeten herzien.
Schatten is goed voor je
www.kennislink.nl, september 2008
Op één pagina van De Telefoongids staan ruim
400 telefoonnummers van elk zeven cijfers. Als je
alle telefoonnummers uit De Telefoongids van
Amsterdam achter elkaar schrijft, krijg je een
getal van ongeveer twee miljoen cijfers. Het
nieuwe priemrecord is zes keer zo groot!
Racen tegen de wind
Veel pech bij eerste wedstrijd voor
molens op wielen
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Wiskunde is niet alleen een kwestie van
abstract denken. Het gevoel voor
getallen (hoeveel mensen lopen er op
vrijdagmiddag in de Kalverstraat?) zegt
al heel veel over iemands wiskundige
capaciteiten.
De resultaten van hun onderzoek, waarbij ze
gegevens van kinderen gedurende tien jaar
verzamelden, publiceerden zij vorige maand in
het tijdschrift Nature. Er blijkt een verband te
bestaan tussen het aangeboren getalbegrip van
een persoon en zijn of haar succes in algebra.
'Racing Aeolus' in Den Helder was de
eerste wedstrijd in zijn soort. Karretjes
die dankzij windmolens tegen de wind
in kunnen rijden, namen het tegen
elkaar op. En tegen de pech, want er
ging veel mis.
Het casinospel Golden Ten was heel populair
in de jaren tachtig en negentig van de vorige
eeuw. In 1991 werd het echter na verscheidene
rechtszaken door de Hoge Raad beoordeeld als
kansspel, en daarmee in feite verboden.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Aan de wind ligt het niet, de eerste dag. Het
waait stevig op de dijk van Kijkduin, bij Den
Helder. Precies zoals de organisatoren van het
tweedaagse evenement 'Racing Aeolus' hadden
gehoopt. De regen gooit even roet in het eten,
maar 's middags kan er toch gereden worden.
Puur op windkracht, recht tegen de wind in.
Zes teams doen mee.
4
Een gemiddelde volwassen persoon heeft bij de
stippentest een score van ongeveer 75 procent,
mits het experiment voldoende vaak is herhaald
(ten minste 25 keer).
Het team experimenteerde met 64 kinderen
van 14 jaar. Zij kregen in een flits een
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
computerscherm te zien met daarop gele en
blauwe stippen. Aan de kinderen de taak om
vast te stellen van welke kleur er meer stippen
waren. Met tien blauwe en twintig gele stippen
had vrijwel niemand moeite, ook al was het
scherm slechts 200 milliseconden zichtbaar.
Voor sommige kinderen werd het schatten van
de aantallen gele en blauwe stippen moeilijker
naarmate de aantallen dichter bij elkaar lagen.
De onderzoekers waren verrast door de grote
verschillen: sommige kinderen gaven vrijwel
altijd het goede antwoord, zelfs bij 9 blauwe
stippen en 10 gele stippen.
Seks met een stopwatch
Gen bepaalt hoe snel man klaarkomt
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Mannen die altijd al veel sneller tot een
zaadlozing komen dan ze lief is, kunnen
hun genen daarvan de schuld geven,
stellen Nederlandse onderzoekers. Ze
vonden een genvariant die de duur van
het intiemste samenzijn bij deze
mannen met de helft bekort – van 25
naar 13 seconden.
Binnen een minuut na penetratie een
zaadlozing, dat is het internationaal aanvaarde
criterium voor premature ejaculatie, kortweg
PE. Veel mannen die neuropsychiater Marcel
Waldinger in zijn Haagse kliniek ziet, zijn nog
veel sneller. Voor sommigen is het feestje
altijd binnen 15 seconden afgelopen. Ze
kunnen er niks aan doen.
Waldinger wel. Hij schrijft onder meer
serotonine heropnameremmers (SSRI’s) voor,
middelen die vooral bekendstaan als
antidepressiva. Wat bij de meeste gebruikers
een vervelende bijwerking is, is voor mannen
met PE een uitkomst: de pillen zorgen dat het
langer duurt voor ze klaarkomen. Soms wel
acht keer zo lang.
Sociaal contact grote invloed
op jonge kinderen
lijkt en een ander op een waterpistool. Zo
slingeren ze hun sporen vanaf een drol de
wijde wereld in, zo'n tweeenhalve meter ver.
Volkskrant, september 2008
Omdat de sporen zo licht zijn, moet dat met
een behoorlijke snelheid gebeuren, hadden
onderzoekers al eens berekend. Maar hoe rap
precies, dat wisten ze niet. Tot nu, schrijven
Amerikaanse wetenschappers deze week in het
tijdschrift PloS ONE. Dankzij high speed
cameraopnames kwamen ze erachter dat de
sporen snelheden halen tot 25 meter per
seconde, oftewel 90 kilometer per uur, en
versnellingen van wel 180 duizend g.
Kinderen van 2,5 jaar blijken al in staat
om ritmisch met iemand mee te
trommelen in een tempo dat onder hun
natuurlijke motorische ritme ligt.
Een ritme met een slag van 400 ms (= 150
slagen per minuut) gaat zulke kleine kinderen
nog wel af, want dat is ongeveer hun eigen
bewegingsritme. Maar trager (100 of 75 slagen
per minuut) lukt ze normaal gesproken bijna
niet en tot nu gingen bewegingsfysiologen en
ontwikkelingpsychologen er dan ook vanuit
dat ze het nog niet konden.
Soms vroeg de experimentator (die ook zo’n
drum had) aan het kind om ‘met hem mee te
drummen’. Soms vroeg hij het kind om mee te
drummen met een drummachine en in de
andere gevallen vroeg hij het kind mee te doen
met een drumslag uit een luidspreker. In die
laatste twee gevallen deed de experimentator
zelf niet mee. Als hij wel zelf drumde, bleken
de jongste kinderen redelijk te volgen, ook in
het lagere tempo van 100 slagen per minuut
en dat helemaal niet slechter dan de oudere
kinderen. Maar in de twee andere gevallen dus
niet.
Vooral de proef met de (speciaal gemaakte)
drummachine was belangrijk omdat die zo
geconstrueerd was dat de kinderen de slag op
de trommel konden zien. Als de kleintjes ook
met deze machine mee zouden trommelen,
was duidelijk dat hun verbeterde prestaties
ontstonden door die extra visuele informatie.
Maar dat was niet het geval. Het is het
menselijk contact, aldus de onderzoekers.
High speed opnames van de schimmelsporen
Totale monogamie nooit
regel bij de mens
Oerman bleef vaak kinderloos
Volkskrant, september 2008
Sommige
mannen
hadden
geluk,
andere pech – bezien vanuit de
voortplanting. In de menselijke evolutie
zijn er veel meer mannen kinderloos
gebleven dan vrouwen. Een relatief
klein aantal mannen kreeg dus veel
kinderen bij meerdere vrouwen en veel
andere mannen geen enkel. Totale
monogamie is nooit de regel geweest bij
de mens.
De vroegtijdige zaadlozing wordt nog vaak
afgedaan als een gevolg van psychische
problemen, vertelt Waldinger. “Toen ik in
1992 in dit vakgebied begon, dacht iedereen er
zo over en was gedragstherapie de
standaardbehandeling. Maar dat helpt niet of
nauwelijks. Het wordt nog steeds toegepast,
maar gelukkig al veel minder.”
Supersnelle schimmelsporen
Dit blijkt uit een vergelijking van de genetische
variatie op het vrouwelijke X-chromosoom
met de variatie op de andere chromosomen.
Een grotere variatie op het chromosoom
betekent dat er onder de voorouders van de
huidige mensheid zeer waarschijnlijk veel
meer vrouwen zijn geweest dan mannen.
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Medicijnen kunnen het moment uitstellen,
gedragstherapie niet.
Waldinger en zijn collega’s vertellen al meer
dan tien jaar aan iedereen die het horen wil
dat PE bij mannen die dat al vanaf hun eerste
seks hebben geen psychische, maar een
genetische oorzaak heeft. Nu kunnen ze
eindelijk een gen aanwijzen dat er invloed op
heeft.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
High speed camera’s leggen vast hoe
snel
schimmels
hun
sporen
katapulteren. En wat blijkt: ze halen
daarmee een snelheidrecord!
Schimmels die groeien op de poep van
konijnen en koeien hebben één probleem: om
zich voort te planten moeten hun sporen
worden geconsumeerd door dezelfde dieren op
wier drollen ze leven. Maar de meeste dieren
houden er niet van om vlak naast hun eigen
stront te grazen.
Bill Clinton, ook ooit overspelig.
Om hun sporen toch te verspreiden maken de
schimmels daarom gebruik van verschillende
mechanismen, waarvan er een op een katapult
De ‘polygamie’ in de menselijke evolutie heeft
waarschijnlijk niet de vorm gehad van één
man met een harem vol vrouwen, zoals bij de
5
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
walrus en de gorilla. Want een dominant
kenmerk van de menselijke evolutie is juist dat
mannen en vrouwen in gewicht en lengte
steeds dichter bij elkaar zijn gekomen.
Harembazen zijn vaak juist twee keer zo groot
als hun vrouwtjes.
Er zijn ook andere aanwijzingen voor het
verschil in nakomelingenkans. De stamboom
van het mannelijk Y-chromosoom gaat veel
minder ver terug (ca. 60.000 jaar) dan de
stamboom van het via de vrouwelijke lijn
overervende
mitochondriaal
DNA
(ca.
150.000 jaar). De neiging van mannen om
meer risico’s te nemen dan vrouwen wordt ook
wel verklaard uit deze verschillende kans op
nakomelingschap: een man heeft (evolutionair
gezien) meestal iets te winnen. En een vrouw
heeft vooral iets te verliezen.
kunnen weerstaan zonder kapot te gaan. In
een fusiereactor zit een heet, geladen gas
(plasma) van waterstof gevangen in
magneetvelden. Bij temperaturen van 150
miljoen graden smelten waterstofkernen
samen en komt energie vrij. Dat is de
energiebron van de zon en wetenschappers
dromen ervan die in te kunnen zetten als
schone, onuitputtelijke energiebron op aarde.
Een kooi van magneetvelden zorgt ervoor dat
het plasma niet in direct contact komt met de
reactorwand, maar die krijgt desalniettemin
toch hoge temperaturen te verwerken.
"Ik dacht dat het nuttig zou zijn de data voor
een reactorwand te vergelijken met het
verzwakkende skelet van de Twin Towers.
Maar ik was echt verbaasd toen bleek dat de
twee grafieken van verzwakkend staal bijna
precies op elkaar pasten."
Twin Towers verzwakten net
als wandmateriaal
fusiereactor
www.kennislink.nl, september 2008
Het instorten van de New Yorkse Twin
Towers had dezelfde reden als het
verzwakken van de wanden van een
kernfusiereactor.
Het was al langer bekend dat de Twin Towers
konden instorten doordat het stalen frame
heet werd en verzwakte, zoals ook in een
kernfusiereactor staal blootstaat aan bijzonder
hoge temperaturen, wat leidt tot schade. Maar
hoe dat precies gebeurde, was tot nu toe een
raadsel.
In koud staal zijn de metaalatomen verdeeld in
kleine groepjes, waarin het magneetveld van
alle atomen dezelfde kant op wijst.
Minimagneetjes, als het ware, waarvan de
magnetische velden elkaar op grotere schaal
uitdoven. Die ordening verdwijnt als de
atomen heel heet worden, en dat verandert de
structuur van het staal. De magnetische
ordening van staal is verantwoordelijk voor
zijn grote sterkte, en verlies van die ordening
zorgt ervoor dat het metaal sneller buigt en
breekt.
In een kernfusiereactor, zoals de EFDA-JET in
Engeland, te zien op deze foto, krijgen de
wanden enorme temperaturen te verduren.
Vingerafdrukken blijven achter dankzij een
klein laagje zweet op de vingertoppen. Het
zweet stempelt een afdruk als het ware op een
oppervlak. Zweet is een complex brouwsel: het
bevat water, anorganische zouten zoals
natriumchloride (ook wel bekend als
keukenzout) en verschillende oliën. Bij
forensisch onderzoek naar vingerafdrukken
laten detectives het zweet reageren met stoffen
als cyanoacrylaat, het werkzame bestanddeel
van secondelijm. Dit slaat neer met het
zweetspoor waardoor de afdruk zichtbaar
wordt. Een andere veelgebruikte methode is
het bepoederen van een afdruk, waarna de
onderzoeker met een borstel al het poeder
wegveegt dat niet vastzit aan een vingerafdruk.
Wat minder bekend is, is dat zweet zelf ook
reageert met het oppervlak. Dankzij de zouten
die erin zitten, met name de chloride ionen,
kan zweet een metalen oppervlak een beetje
laten roesten. Hierdoor blijft er een spoor van
de vingerafdruk achter op het metaal, zelfs
nadat het is afgeveegd. Dit roesten gaat
normaal gesproken erg traag, te traag om een
goede afdruk zichtbaar te maken. Wat Bond
tijdens zijn onderzoek ontdekte was dat het
roesten veel sneller gaat als het metaal wordt
verhit, en laat dat nou precies zijn wat er
gebeurt bij het afvuren van een pistool. Het
helpt ook dat pistolen en kogels zijn gemaakt
van messing, een legering van koper en zink
die extra gevoelig is voor zweet.
Vingerafdrukken vinden
www.kennislink.nl, september 2008
De Britse natuurkundige John Bond
publiceerde onlangs een methode om
vingerafdrukken
te
vinden
op
schoongeveegde
oppervlakken.
Vingerafdrukken laten roestige plekken
achter op metaal. Met hitte en
elektriciteit worden de vastgeroeste
afdrukken zichtbaar.
Hollywood produceert al jaren de beste
instructievideo’s voor schietgrage cowboys in
spé: elke filmkenner weet dat je een pistool
met een doekje moet afvegen nadat het is
afgevuurd. Zo blijven er geen vingerafdrukken
achter, en heeft de politie geen idee wie de
trekker overhaalde. Zo ontlopen criminelen al
jaren hun verdiende straf, maar als het aan
John Bond ligt komt hier snel een einde aan.
De
Britse
natuurkundige,
die
zijn
werkzaamheden aan de Universiteit van
Sussex verruilde voor een baan als
wetenschappelijk medewerker bij politie van
Northamptonshire,
perfectioneerde
een
methode om vingerafdrukken te vinden op
schoongeveegde pistolen en afgevuurde
kogels.
De New Yorkse Twin Towers konden bij de
terroristische aanslagen van 11 september 2001
instorten doordat hun metalen frame verzwakte.
Dat kwam door de grote warmte die bij de
branden ontstond.
De torens waren trouwens niet Dudarev’s
eigenlijke onderzoeksobjecten. Zijn onderzoek
richt zich in eerste instantie op materialen
waarvan kernfusiereactoren gebouwd kunnen
worden. Het is van belang dat de
reactorwanden hele hoge temperaturen
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Het is mogelijk om vingerafdrukken op pistolen te
vinden nadat ze zijn afgeveegd. Ook op
afgevuurde kogels staan nog herkenbare
afdrukken
6
Forensische detectives zoeken vingerafdrukken
met poeder dat aan de afdrukken blijft kleven.
Door de rest van het poeder weg te borstelen
worden de afdrukken zichtbaar. Bron: Wikipedia.
Vingerafdrukken die zichtbaar zijn gemaakt met
Bond’s methode. De linker kogel is verhit tot 400
graden nadat deze is afgevuurd, en vervolgens
gewassen met oplosmiddel in warm water. De
rechter kogel onderging dezelfde behandeling, en
is daarna onder elektrische spanning bestrooid
met geleidend poeder.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Wondermiddel voor
hersenonderzoek
Volkskrant, september 2008
De
hersenen
kunnen
worden
gestimuleerd met een flinke magneet.
Een
wondermiddel
voor
hersenonderzoek, maar de uitvinder
blijft nuchter.
Dwars door de schedel heen kan een sterke
magneet elektrische stroompjes opwekken in
de onderliggende hersencellen. Daardoor kan
plots een arm bewegen, de spraak verdwijnen,
of de stemming opklaren. Sinds de ontdekking
van deze techniek, transcraniale magnetische
stimulatie
(TMS)
genaamd,
willen
onderzoekers
er
een
lange
lijst
hersenaandoeningen mee verbeteren.
Maar het meeste succes heeft TMS als
hulpmiddel bij experimenten in het lab. Door
tijdelijk gericht een hersengebied lam te
leggen komen wetenschappers meer te weten
over
de
functie
van
dat
gedeelte.
Wetenschappers proberen er zware depressie
mee te behandelen, schizofrenie, epilepsie,
obsessief gedrag, en de hevige trillingen van
mensen met de ziekte van Parkinson. Er zijn
zelfs mensen die er verborgen creativiteit mee
hopen aan te boren, of hun bewustzijn aan te
scherpen. Tot nu toe zijn de gevonden effecten
matig, en meestal van korte duur.
Zeewaterkas op zonneenergie in woestijn
www.kennislink.nl, september 2008
Het Sahara-forest project biedt een
nieuwe methode om op een duurzame
manier drinkwater, voedsel en energie
te
produceren in woestijnachtige
kustgebieden.
Met behulp van zeewater en zonlicht kunnen
in deze gebieden het hele jaar door gewassen
worden verbouwd. Uiteindelijk moet het zelfs
mogelijk zijn om van de woestijn een
vruchtbaar landbouwgebied te maken.
Eerste peiler van het Sahara-forest project is
de zeewaterkas, ontworpen door de Schot
Charlie Paton. Deze kas zet, simpel gezegd,
zout zeewater om in drinkwater. Op een aantal
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
plaatsen (bijvoorbeeld in Tenerife en Oman)
zijn al zeewaterkassen te vinden. Deze kassen
werken echter door het oppompen van
grondwater, waardoor een gebied op de lange
termijn alleen maar droger wordt.
Zo blij als een kind
Door de zeewaterkas iets onder zeeniveau te
plaatsen, is het niet nodig om een
pompsysteem te gebruiken. Oppervlakte
zeewater stroomt op die manier vanzelf het
systeem binnen. Daardoor koelt de lucht in de
kas af en wordt ook wat vochtiger. Dakpanelen
van de zeewaterkas filteren zonlicht en
bovendien zorgt zonlicht ervoor dat zeewater
verdampt tot zoet water. De zeewaterkas
produceert ongeveer 5 keer zoveel zoet water
als de hoeveelheid die nodig is om de
gewassen in de kas te onderhouden. Al het
water dat overblijft, kan dus worden gebruikt
als drinkwater.
Cadeautjes krijgen is leuk, maar het is
nóg leuker als je jong bent. Dat komt
doordat bepaalde hersengebieden dan
gevoeliger zijn voor de signaalstof die
ons blij maakt, ontdekten neurologen.
De zeewaterkas kan draaien op energie
verkregen uit geconcentreerde zonne-energie
(CSP). CSP vangt zonlicht op via reflecterende
spiegels. Door het reflecterende effect, kun je
met CSP extra veel energie opwekken. In een
normaal zonne-energie systeem zou slechts
25% van deze energie worden omgezet in
elektriciteit. Maar een deel van de gewonnen
zonne-energie is nodig om de verdamping van
zeewater tot zoet water in de zeewaterkas te
bevorderen. Bij de verdamping komt stoom
vrij waarmee elektriciteitsturbines worden
aangedreven. Het Sahara-forest project levert
dus niet alleen voedsel en water, maar ook
goedkope stroom.
Zo moet het project eruit komen te zien: 'hagen'
van zeewaterkassen met daar tussendoor enkele
CSP-systemen. Op deze manier kunnen ook
buiten de kassen planten gaan groeien en kan de
woestijn veranderen in een vruchtbaar
landbouwgebied.
Zelfvertrouwen van meisjes
is te laag voor wiskundekeus
NRC, september 2008
Niet een gebrek aan inzicht of
belangstelling maar een gebrek aan
zelfvertrouwen weerhoudt veel meisjes
ervan om op middelbare school of
universiteit vakken met wiskunde en
natuurwetenschappen te kiezen. Het
zijn in de eerste plaats de ouders die het
tekort aan zelfvertrouwen kunnen
aanvullen. Maar ook de rol van de
leraar is belangrijk.
Dat is gebleken uit een studie door
psychologen van de University of WisconsinMilwaukee in opdracht van de National
Science Foundation. Zij volgden drie jaar lang
leerlingen en studenten uit Milwaukee en
Phoenix. Er is een nauw verband tussen
zelfvertrouwen en interesse: de interesse nam
vanzelf toe als het zelfvertrouwen groeide.
Frappante uitkomst van het onderzoek was
dat wiskunde en natuurwetenschappen
(science) elk hun eigen barrières hadden.
7
Jong brein gevoeliger voor beloning
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Want een jong brein is veel gevoeliger voor het
krijgen van kadootjes
Maar anders dan verwacht circuleerde er in de
jonge hersenen niet meer dopamine dan in de
rijpere breinen. En dat is opvallend, want deze
boodschapstof wordt geassocieerd met het
blije gevoel dat iemand krijgt als hij of zij een
flinke smak geld gewonnen heeft. Toch
reageerde het beloningscentrum in jonge
breinen bij evenveel dopamine heftiger.
Zouden oudere hersenen minder gevoelig zijn
voor
deze
signaalstof,
vroegen
de
onderzoekers zich af.
Zonnestelsel &
Heelal
2008 is een vrijwel
'vlekkeloos' zonnejaar
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Op 27 september jl. bereikte de zon een
bescheiden mijlpaal: het was de 200ste
dag van dit jaar dat zij in het geheel
geen zonnevlekken vertoonde. Om een
vlekkelozer zonnejaar tegen te komen,
moeten we helemaal terug naar 1954,
toen het uiterlijk van de zon 241 dagen
ongeschonden was.
Als de zonneactiviteit zo laag blijft als nu, zou
het aantal vlekkeloze dagen in 2008 nog
kunnen oplopen tot 290. Maar echt
uitzonderlijk is zelfs dat niet: eind 19de en
begin 20ste eeuw waren er in vele jaren op
200 tot 300 dagen geen zonnevlekken te zien.
De huidige zonnevlekken-armoede valt samen
met een afname in de zonnewind. In hoeverre
de twee verschijnselen verband met elkaar
houden is nog onduidelijk. Zeker is wel dat de
zon in perioden met weinig zonnevlekken iets
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
minder energie uitstraalt dan anders, wat van
invloed kan zijn op het klimaat op aarde.
botsing niet zo erg lang geleden hebben
plaatsgevonden - waarschijnlijk voltrok deze
zich hooguit een paar honderdduizend jaar
geleden.
Zo vertoont de zon zich de laatste tijd wel vaker:
smetteloos.
Zonnewind bereikt laagste
niveau in 50 jaar
Bij een botsing tussen twee planeten blijft niet
veel over.
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Gegevens van de ruimtesonde Ulysses
laten zien dat de intensiteit van de
zonnewind het laagste niveau in vijftig
jaar heeft bereikt. De huidige toestand
van de zon kan tot gevolg hebben die het
beschermende
omhulsel
van
het
zonnestelsel - de heliosfeer - verzwakt.
De zonnewind is een aanhoudende stroom
deeltjes die door de zon worden uitgezonden.
Deze deeltjes blazen als het ware een
beschermende bel op die het hele zonnestelsel
omhult. Dit omhulsel fungeert als een schild
dat een aanzienlijk deel van de kosmische
straling van elders uit het Melkwegstelsel
tegenhoudt. Als de zonnewind verzwakt, kan
meer kosmische straling de binnendelen van
het zonnestelsel bereiken.
Aardmagnetisch veld is
oorzaak van zuurstoflek in
aardatmosfeer
Dat kan worden geconcludeerd uit de
gegevens die Cluster tussen 2001 en 2003
heeft verzameld. Daarbij is vastgesteld dat
geladen
zuurstofatomen
vanuit
de
poolgebieden de wijde ruimte in gaan. Maar
die bundels van zuurstofionen blijken er niet
altijd te zijn: alleen als het aardmagnetische
veld verstoord wordt, en de magnetische
veldlijnen van richting veranderen, krijgen de
deeltjes genoeg snelheid om te ontsnappen.
Het
gaat
daarbij
overigens
om
verwaarloosbaar kleine hoeveelheden, maar
als de zon, zoals verwacht, in de toekomst
heter wordt, zal ook het zuurstoflek groter
worden.
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
De stofschijf omringt beide sterren op een
afstand die vergelijkbaar is met de afstand
tussen zon en aarde. Omdat zulk stof zich in de
loop van de tijd verspreid, kan de planetaire
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Het is niet uitgesloten dat er meteorieten op
aarde neerkomen, maar verder is er geen enkel
gevaar te duchten: de kleine planetoïde
overleeft de tocht door de dampkring niet.
Naar schatting komen 'inslagen' van objecten
met afmetingen van een paar meter enkele
keren per jaar voor, maar dit is de eerste keer
dat zo'n indringer vooraf is ontdekt.
Er verdwijnt voortdurend zuurstof uit
de aardatmosfeer de ruimte in. En met
behulp van de vier Europese Clustersatellieten is nu ontdekt waardoor dat
komt: het is de schuld van het
magnetische veld van de aarde.
Aanwijzingen gevonden voor
planetaire botsing
De stille getuige van het planetaire drama is
een stofschijf rond de ster, die overigens al in
2005 ontdekt werd. Op zich is een stofschijf
rond een ster geen bijzonderheid: heel veel
jonge sterren zijn omgeven door stof dat is
overgebleven bij hun eigen ontstaan. Maar in
dit geval gaat het om een miljarden jaren oude
ster, BD+20 307 'geheten', waarbij normaal
gesproken niet zo veel stof meer aanwezig zou
mogen zijn.
Het rotsblok werd maandag ontdekt door de
Catalina Sky Survey op de Mt. Lemmonsterrenwacht in Arizona, waar continu jacht
gemaakt wordt op zogeheten 'aardscheerders'.
De indringer, die inmiddels gecatalogiseerd is
als 2008 TC3, komt onder een hoek van ca. 20
graden de atmosfeer binnen, beweegt van west
naar oost (in tegenstelling tot wat in sommige
persberichten wordt vermeld), en zal vanuit
een groot gebied in het noordoosten van
Afrika zichtbaar zijn als een extreem heldere
vuurbol, die mogelijk in verschillende
fragmenten uiteen zal vallen.
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
De heliosfeer houdt kosmische straling op
afstand.
Twee aarde-achtige planeten bij een
zonachtige ster op 300 lichtjaar van de
aarde zijn in relatief recente tijden
geleden met elkaar in botsing gekomen.
de aardse dampkring terecht, boven het
noorden van Soedan.
De aardatmosfeer lekt soms ionen de ruimte in.
Infrarood-echo van ontplofte
ster waargenomen
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Wetenschappers hebben met behulp
van de infrarood-satelliet Spitzer de
'lichtecho'
onderzocht
van
een
supernova-explosie die meer dan drie
eeuwen geleden heeft plaatsgevonden.
De lichtecho bestaat uit een aantal
warmere plekken in het stof rond de
ontplofte ster, die nu bekendstaat als
Cassiopeia A.
De stofwolken bevinden zich vanaf de aarde
gezien op een afstand van 160 lichtjaar achter
Cassiopeia A. Het licht van de supernovapuls
heeft er dus 160 jaar over gedaan om het stof
te bereiken. De infraroodstraling van het
opgewarmde stof moest op haar beurt weer
160 lichtjaar extra overbruggen om de aarde te
bereiken. Vandaar dat we de lichtecho pas 320
jaar na de supernova-explosie te zien krijgen.
Opmerkelijk genoeg is de supernova zelf
destijds aan ieders aandacht ontsnapt.
Astronomen voorspellen
inslag van mini-planetoïde
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Voor het eerst in de geschiedenis
hebben sterrenkundigen de inslag van
een hemellichaam op aarde voorspeld.
Een kleine planetoïde, met een
middellijn van hooguit een paar meter,
komt in de nacht van maandag 6 op
dinsdag 7 oktober rond 04.46 uur
Nederlandse tijd met hoge snelheid in
8
Supernovarest Cassiopeia A.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Astronomen 'zien' planeten
in gas rond jonge sterren
dubbelster: door fragmentatie
samentrekkende gas- en stofwolk.
van
een
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Een
internationaal
team
van
astronomen, onder wie de Leidse
Spinozapremiewinnares Ewine
van
Dishoeck, heeft voor de eerste keer
moleculair gas in kaart gebracht op
plekken rond jonge sterren waar
nieuwe planeten kunnen ontstaan.
Uit de verdeling en beweging van het gas is af
te leiden dat er zich al jonge planeten hebben
gevormd. In de afgelopen jaren zijn meer dan
300 zogeheten exoplaneten ontdekt, planeten
die hun rondjes draaien rond andere sterren
dan onze zon. Deze planeten zijn, evenals de
planeten in ons eigen zonnestelsel, in een
miljoenen jaren durend proces gevormd uit
wolken van circumstellair stof en gas.
Nieuw aan het onderzoek is dat de
astronomen in de protoplanetaire schijven
rond drie soortgenoten van onze zon
moleculair gas hebben ontdekt, precies in de
gaten waar het stof is verdwenen. De
astronomen concluderen uit de verdeling en
beweging van het gas dat het stof is
samengebald tot planetaire embryo's of dat de
planeten al zijn gevormd en nu als een soort
zwaartekracht-stofzuigers het gas in de
omgeving aan het 'opruimen' zijn.
ook uitstekend in staat om zich verder te
vermenigvuldigen.
De
opmerkelijke
ontdekking biedt ondersteuning aan het
speculatieve idee van panspermie. Volgens de
aanhangers van die theorie is het leven niet op
aarde ontstaan maar elders in het heelal, en
zijn micro-organismen uit de kosmos kort na
de vorming van onze planeet op aarde
aangekomen.
Het cirkeltje linksboven markeert de planeet bij
de ster 1RXS J160929.1-210524.
Europese sterrenkundigen
zoomen in op jonge sterren
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Europese sterrenkundigen hebben met
behulp van de Very Large Telescope in
Chili
enkele
zeer
jonge
sterren
onderzocht. De sterren zijn enkele
malen zo zwaar als onze zon en nog
druk bezig met het aantrekken van gas
uit de omgeving.
Dat gas valt niet rechtstreeks op de ster, maar
verzamelt zich in eerste instantie in een
zogeheten accretieschijf die de ster omringt.
Wat zich precies in zo'n schijf afspeelt, laat
zich niet gemakkelijk onderzoeken: de meest
nabije stervormingsgebieden zijn ongeveer
500 lichtjaar van ons verwijderd, waardoor
het zeer veel moeite kost om accretieschijven
nauwkeurig te bekijken.
Illustratie van een protoplanetaire schijf.
Exoplaneet bij zonachtige
ster gefotografeerd
Opname van een beerdiertje.
Is er leven op... aarde?
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Wetenschappers gebruiken de om
Venus draaiende ruimtesonde Venus
Express om de leefbaarheid van de
aarde te bestuderen. Dat lijkt vragen
naar de bekende weg, maar het
onderzoek heeft wel degelijk nut.
De waarde van de opnamen die Venus Express
van de aarde maakt, schuilt in het feit dat onze
planeet voor zijn camera's kleiner is dan één
beeldpixel. Feitelijk vertoont de aarde zich
daardoor precies zoals planeten bij andere
sterren, waarvan sterrenkundigen binnen
afzienbare tijd de eerste 'aarde-achtige'
exemplaren hopen te ontdekken. Door nu vast
te stellen wat je over de leefbaarheid van de
aarde kunt leren als deze slechts als een nietig
lichtpuntje te zien is, hopen de onderzoekers
straks gemakkelijker te kunnen ontdekken
welke omstandigheden er op die verre aardes
heersen.
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Bij de ster 1RXS J160929.1-210524 is
een planeet gezien. Het is voor het eerst
dat er een foto is gemaakt van een
exoplaneet in een (vermoedelijke) baan
rond een ster die veel op de zon lijkt. De
ster
maakt
deel
uit
van
het
stervormingsbegied Upper Scorpius 1,
op ca. 500 lichtjaar afstand van de
aarde.
Zijn massa bedraagt 85 procent van die van de
zon. Wel is de ster veel jonger: ongeveer vijf
miljoen jaar. De eveneens zeer jonge planeet
heeft nog een hoge temperatuur, en kon
daardoor vastgelegd worden met de gevoelige
NIRI-infraroodcamera op de 8-meter Gemini
North-telescoop op Mauna Kea, Hawaii.
Het is onduidelijk hoe er op zo'n grote afstand
van een ster een planeet kan ontstaan uit een
protoplanetaire schijf. Mogelijk ontstond de
planeet op een kleinere afstand, en is hij later
naar buiten gemigreerd. Ook is het denkbaar
dat ster en planeet op dezelfde manier
ontstonden als de twee componenten van een
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Opengewerkte tekening van de accretieschijf
rond een jonge ster.
Beerdiertjes zijn
ruimtebestendig
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Zweedse onderzoekers hebben ontdekt
dat beerdiertjes bestand zijn tegen de
extreme omstandigheden in de ruimte.
Beerdiertjes
(tardigraden)
zijn
ongewervelde organismen van hooguit
anderhalve millimeter groot die onder
andere op mossen en schimmels leven.
Er was al bekend dat ze buitengewoon goed
bestand zijn tegen kou en droogte. Nu blijkt
dat de diertjes ook geen last hebben van de
afwezigheid van lucht (in de ruimte heerst een
vacuüm) en van de energierijke ultraviolette
straling van de zon.
Na terugkomst op aarde bleken de beerdiertjes
het verblijf in de ruimte niet alleen
ongeschonden te hebben overleefd; ze waren
9
Venus Express kijkt niet alleen naar Venus, maar
ook naar de aarde.
Bouwstenen van leven in de
ruimte?
www.kennislink.nl, september 2008
In een wolk interstellair gas is naftaleen
aangetroffen. Naftaleen is een stof die
wellicht betrokken was bij het ontstaan
van leven op aarde. Door deze vondst
wordt misschien meer duidelijk over
wat er in de oersoep is gebeurd, en over
de mogelijkheid van leven buiten de
aarde.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Naftaleen is een verbinding van koolstof en
waterstof, en was wellicht een voorwaarde
voor het ontstaan van leven op aarde.
Naftaleen (C10H8) is een verbinding van koolstof
en waterstof, die met ammonia en water kan
reageren tot verschillende aminozuren en
bouwstoffen van vitaminen.
De ontdekking van naftaleen in de ruimte is
van groot belang voor de vraag waar leven
vandaan komt, en of onze planeet de enige is
waar leven voorkomt. Als naftaleen samen met
water en ammonia, twee stoffen die overal in
de ruimte voorkomen, wordt bestraald met
ultraviolet licht, kunnen er spannende
chemische reacties plaatsvinden. Er kunnen
bijvoorbeeld aminozuren worden gevormd, die
zich aaneen kunnen schakelen om eiwitten te
vormen. Veel biologische processen worden
door eiwitten geregeld.
Zwarte gaten blijven niet
eeuwig groeien
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Zwarte gaten - gebieden in het heelal
waar de zwaartekracht zo sterk is dat er
zelfs geen licht uit kan ontsnappen zuigen materie uit hun omgeving op,
waardoor ze in de loop van de tijd
steeds zwaarder worden.
In de kernen van sterrenstelsels bevinden zich
bijvoorbeeld superzware zwarte gaten die een
paar miljoen of zelfs een paar miljard keer zo
zwaar zijn als onze zon. Maar volgens
astrofysicus Priyamvada Natarajan van de
Yale-universiteit is er een bovengrens aan de
massa van een zwart gat. Als ze eenmaal tien
miljard keer zo zwaar zijn als de zon, stoppen
ze met groeien.
Donkere-materieschijf in
Melkwegstelsel?
Eerste beelden van
scheervlucht langs Mercurius
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Volgens supercomputersimulaties van
een team van Zwitserse en Engelse
astronomen bevindt zich in het platte
vlak van ons Melkwegstelsel een schijf
van donkere materie. Donkere materie
bestaat uit onbekende elementaire
deeltjes. Het bestaan ervan blijkt uit de
zwaartekrachtwerking.
Afgelopen
maandag
vloog
de
Amerikaanse
ruimtesonde
MESSENGER voor de tweede keer dit
jaar op kleine afstand (200 km) langs de
planeet Mercurius.
Eerdere computersimulaties lieten zien dat
donkere materie zich in de beginperiode van
het heelal vooral opgehoopt moet hebben in
min of meer bolvormige halo's rond
sterrenstelsels. Uit de nieuwe, gedetailleerdere
berekeningen blijkt nu dat een flink deel van
de donkere materie in een platte,
ronddraaiende schijf terecht moet zijn
gekomen, die samenvalt met de schijf van gas
en sterren.
Illustratie van de donkere-materieschijf (rood) in
het centrale vlak van het Melkwegstelsel.
Dwergstelsel Segue 1 bevat vrijwel
uitsluitend donkere materie
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Het kleine, zwakke dwergstelseltje
Segue
1,
een
zeer
onopvallend
begeleider
van
ons
eigen
Melkwegstelsel,
bevat
vrijwel
uitsluitend donkere materie.
Segue 1 is één miljard keer zo zwak als het
Melkwegstelsel, en bevat slechts enkele
honderden zichtbare sterren. Op basis van de
gemeten helderheid verwachten astronomen
ook een zeer geringe massa, maar uit de
interne bewegingen van de sterren blijkt dat
het zwakke dwergstelsel ongeveer duizend
keer zo zwaar is als je op het oog zou zeggen.
Bij die gelegenheid zijn honderden opnamen
van het kraterrijke planeetoppervlak gemaakt,
waarvan de eerste inmiddels naar de aarde
zijn overgeseind. Op de eerste foto die de
NASA heeft verspreid, is duidelijk de
opvallend heldere krater Kuiper te zien, die
genoemd is naar de Nederlands/Amerikaanse
astronoom Gerard Kuiper.
Het gebied ten oosten (rechts) van deze krater
is nooit eerder gefotografeerd. Opvallend aan
de foto zijn de grote stralenstelsels die zich
over bijna het gehele afgebeelde deel van de
planeet uitstrekken. Later vandaag worden
meer beelden van Mercurius getoond.
Een van de meest recente beelden van
Mercurius.
Haumea is de vijfde dwergplaneet
in het zonnestelsel
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Het zonnestelsel telt met ingang van
vandaag officieel vijf dwergplaneten:
Eris, Pluto, Ceres, Makemake en
Haumea. Die laatste naam is gegeven
aan de grote ijsdwerg (136108) 2003
EL61, waarvan de ontdekking in de
zomer van 2005 bekend werd gemaakt.
Haumea is de Hawaiiaanse godin van
vruchtbaarheid en geboorte.
Dat betekent volgens de onderzoekers dat het
vrijwel uitsluitend uit donkere materie bestaat
- een nog onbekende vorm van materie die wel
zwaartekracht op zijn omgeving uitoefent,
maar geen licht uitzendt of absorbeert. De
waarnemingen van Segue 1 zijn beschreven in
een artikel in Astrophysical Journal.
Illustratie van een superzwaar zwart gat in de
kern van een sterrenstelsel.
Het ijzige hemellichaam, dat net als Eris, Pluto
en Makemake deel uitmaakt van de
Kuipergordel buiten de baan van de buitenste
planeet Neptunus, heeft een langgerekte vorm
als gevolg van zijn snelle rotatie, en meet
ongeveer tweeduizend kilometer in middellijn.
Er zijn twee kleine maantjes bij ontdekt, die
voortaan Hi'iaka en Namaka worden
genoemd, naar twee van de vele nakomelingen
van Haumea.
Dat de groei tot stilstand komt, heeft het
superzware zwarte gat waarschijnlijk aan
zichzelf te danken: in de directe omgeving
wordt zoveel energie geproduceerd dat er geen
nieuwe sterren of gaswolken meer opgezogen
kunnen worden. Het bestaan van een
bovenmassa voor zwarte gaten heeft
vermoedelijk
consequenties
voor
de
wordingsgeschiedenis van sterrenstelsels.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
10
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Van de vijf dwergplaneten die het zonnestelsel
nu telt is Eris de grootste (ca. 2400 km), Pluto
de op een na grootste (ca. 2300 km), en Ceres
(ca. 950 km) de kleinste en tevens de enige die
zich niet in de Kuipergordel bevindt: Ceres is
de grootse planetoïde, tussen de banen van
Mars en Jupiter.
Het sneeuwt op Mars
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
De
Marslander
Phoenix
heeft
sneeuwval uit bewolking op Mars
waargenomen. Dat blijkt uit onderzoek
met een laserinstrument. Deze sneeuw
komt overigens niet op de grond
terecht: hij verdampt onderweg.
Een ander onderzoeksresultaat is dat in de
Marsbodem calciumcarbonaat, een belangrijk
bestanddeel van kalk, en kleiachtige deeltjes
zijn aangetoond. Op aarde ontstaan
carbonaten en klei alleen op plaatsen waar
vloeibaar water is (geweest).
Eerder heeft Phoenix al bevestigd dat er
bevroren water in de bodem op zijn
landingsplek is. De verwachting is dat de
Marslander, die al ruim vier maanden in
bedrijf is, nog enkele weken onderzoek kan
doen.
de elektrische geleidingseigenschappen van de
bodem gemeten kunnen worden. Terwijl op
aarde (ook bij temperaturen onder het
vriespunt)
altijd
wel
wat
vloeibare
watermoleculen aanwezig zijn op het
oppervlak
van zandkorrels
of
ander
bodemmateriaal, lijkt dat op Mars niet het
geval te zijn, tot verbazing van de
onderzoekers.
Marswagentje Opportunity
heeft een nieuw reisdoel
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Het Marswagentje Opportunity, dat al
meer dan drie jaar op Mars rondrijdt,
heeft een nieuw reisdoel gekregen: de
22 kilometer grote en 300 meter diepe
krater Endeavour.
Deze inslagkrater ligt ongeveer 11 kilometer
ten zuidoosten van de veel kleinere krater
Victoria, die Opportunity de afgelopen twee
jaar onderzocht heeft. Of Opportunity ooit bij
Endeavour zal aankomen, is overigens nog
maar de vraag: het wagentje vertoont steeds
meer tekenen van slijtage en de rit gaat
waarschijnlijk een jaar of twee duren.
Merkwaardige eigenschap van
lichtende nachtwolken verklaard
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Hoog in de aardatmosfeer ontstaan
soms ijle wolken die geruime tijd nadat
de zon is ondergegaan nog direct
zonlicht ontvangen. Deze spookachtige
wolkensluiers,
die
lichtende
nachtwolken
worden
genoemd,
ontstaan
met
name
in
de
zomermaanden, als de hoge atmosfeer
(vreemd genoeg) op zijn koudst is.
Een opmerkelijke eigenschap van lichtende
nachtwolken is dat ze op radarbeelden heel
helder zijn: ze weerkaatsen dus radiostraling.
Een Amerikaanse onderzoeker denkt daar nu
een verklaring voor te hebben gevonden: de
ijsdeeltjes waaruit lichtende nachtwolken
bestaan, zijn bedekt met een dun laagje metaal
- voornamelijk natrium en ijzer.
In combinatie met de rimpelingen in de
wolkenstructuur zou dat de oorzaak zijn van
hun hoge radarreflectiviteit. Het natrium en
ijzer is afkomstig van de (micro)meteorieten
waarmee de aarde voortdurend bestookt wordt
Lichtende nachtwolken
De grote krater Endeavour is het nieuwe reisdoel
van Opportunity.
Marsgrond is extreem droog,
ondanks aanwezigheid van water
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Ja,
de
Amerikaanse
Marslander
Phoenix heeft ijs gevonden vlak onder
het oppervlak van het noordpoolgebied.
En ja, de ijle Marsdampkring bevat
waterdamp, en meetinstrumenten van
Phoenix
zien
de
relatieve
luchtvochtigheid in de loop van het
Marsetmaal sterk fluctueren.
Regende het op Mars?
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
Een
internationaal
team
van
onderzoekers
heeft
aanwijzingen
gevonden dat zich in kraters op Mars
ongeveer vier miljard jaar geleden
meren hebben gevormd, die door
tijdelijke rivierstromen werden gevoed.
Deze rivieren kregen hun water op hun beurt
in de vorm van neerslag aangeleverd. Het
water verzamelde zich in kraters waar rivieren
door de kraterrand heen braken, en aan de
monding van de rivieren vormden zich delta's
zoals we die nu ook op aarde aantreffen.
Spectaculaire luchtfoto's tonen
bouw LOFAR-telescoop
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
De stichting ASTRON is deze zomer
begonnen met het inrichten van het 400
hectare grote centrale gebied voor de
LOFAR-radiotelescoop tussen Exloo en
Buinen in Drenthe. Op spectaculaire
luchtfoto's
zijn
de
inrichtingswerkzaamheden te zien.
De foto's tonen onder andere een grote terp,
de superterp genoemd. Deze cirkelvormige
superterp, met een middellijn van 300 meter,
vormt het centrum van LOFAR (LOwFrequency ARray) en biedt plaats aan zes
LOFAR-antennestations.
In sommige kraters zijn duidelijk de gelaagde
sedimenten te zien - plaatselijk wel vijftig
meter hoog - die de rivieren daar hebben
achtergelaten.
Het instrument waarmee de elektrische
geleidingseigenschappen van de Marsbodem
worden onderzocht.
De luchtfoto's zijn gemaakt met een camera
onderaan een kleine zeppelin, die vanaf de
grond bediend werd. Ze laten een spectaculair
beeld zien van de werkzaamheden aan de
Maar toch is de Marsgrond extreem droog, zo
blijkt uit metingen van een vorkachtig
instrument aan boord van de lander waarmee
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
11
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
superterp,
de
slenken,
de
opnieuw
kronkelende beek en de overige terpen. Het
centrale LOFAR-gebied, dat plaats biedt aan
ruim 2600 antennes, krijgt duidelijk vorm. De
superterp en de terpen voor de overige
antennestations komen 60 tot 90 cm hoger te
liggen dan het omliggende maaiveld.
Zwaartekrachtlens biedt zicht op
'voorloper' van Melkwegstelsel
allesoversterrenkunde.nl, sept. 2008
niet in staat zich op eigen houtje voort te
planten en manipuleert bepaalde types
immuuncellen op een dusdanige manier, dat
die dat voor de indringer doen. Deze
zogeheten T-cellen gaan fungeren als
virusfabrieken en wanneer ze genoeg vers
virus hebben uitgespuugd, leggen ze het
loodje. Hiv krijgt menselijke cellen dus niet
alleen zo ver dat ze voor hem gaan werken,
maar legt tegelijkertijd een belangrijk deel van
het immuunsysteem lam, waardoor het de weg
vrij maakt voor andere, ziekmakende
indringers.
Met de 10-meter Keck-telescoop op
Hawaii is een sterrenstelsel bestudeerd
op maar liefst 11 miljard lichtjaar
afstand, waarbij gebruik werd gemaakt
van de zwaartekrachtlenswerking van
een veel naderbij gelegen stelsel.
In het verre sterrenstelsel, dat waargenomen
wordt zoals het er minder dan drie miljard jaar
na de oerknal uitzag, zijn rotatiesnelheden van
sterren en gaswolken gemeten, waaruit blijkt
dat het zich uiteindelijk zal ontwikkelen tot
een ordelijk roterend spiraalstelsel zoals ons
eigen Melkwegstelsel.
De zwaartekracht van het lensstelsel, op
'slechts' 2,2 miljard lichtjaar afstand, buigt de
lichtstralen van het verre achtergrondobject
af, waarbij het beeld van het verre stelsel niet
alleen versterkt maar ook ongeveer acht keer
vergroot wordt.
Onderzoekers vinden nieuw soort
antibioticum
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Amerikaanse onderzoekers hebben een
molecuul gevonden dat bacteriën niet
simpelweg doodt, maar ze als het ware
verblindt.
Daardoor
‘weten’
de
microben niet dat ze zich in een te
zieken gastheer bevinden, ontstaat er
geen infectie en - ook niet onbelangrijk geen resistentie.
Met de ontdekking van penicilline, door de
Brit Alexander Fleming in 1928, had de mens
eindelijk een sterk wapen tegen de bacterie.
Die bleek niet te zijn opgewassen tegen het
schimmeleiwit en de microben vielen bij
bosjes. Maar de bacteriën sloegen terug. Hun
weerstand nam toe en de tegenstander
wankelde.
Vers HIV-deeltje dat geboren wordt uit een T-cel
[Foto: C. Goldsmith]
Antidepressivum schaadt
sperma
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Het sperma van gezonde mannen die
voor
een
onderzoek
het
antidepressivum Seroxat slikten, was
ogenschijnlijk gezond. Maar het aantal
zaadcellen met gebroken DNA was na
vier weken ruim verdubbeld.
Hubble-opname van het 'kosmische oog': het
beeld van het ver verwijderde stelsel (blauw) is
versterkt en uitgesmeerd door de zwaartekracht
van het dichterbij gelegen lensstelsel (geel).
Blinde bacteriën
Een team van het Cornell Medical Center in
New York (VS) onderzocht de spermakwaliteit
van 35 gezonde, niet- depressieve mannen en
liet ze vervolgens Seroxat slikken. Na vier
weken werd het sperma opnieuw onder de
loep genomen. Aan het aantal cellen was er
niets veranderd, en ook hun vorm en
beweeglijkheid waren nog als vanouds. Maar
toch was er iets mis, leerde een blik op het
DNA. Het percentage spermacellen met DNAbreuken was gestegen van 13,8 naar 30,3
procent.
Ziekte &
Gezondheid
Salmonella typhimurium, onder meer te vinden in
rauwe eieren en kip en bekende veroorzaker van
bijvoorbeeld buikgriep.
Bacteriën hebben weliswaar geen ogen, maar
beschikken over andere manieren om hun
omgeving waar te nemen. Een voorbeeld
daarvan is de QseC-receptor, een antenne die
gevoelig is voor hormonen van de gastheer,
zoals adrenaline en noradrenaline. Sperandio:
“Als de antenne die signalen oppikt, weet de
bacterie dat-ie zich in een gastheer bevindt en
start een ingewikkeld proces om die te
infecteren.” Allerlei genen in de bacterie
worden aangeschakeld, voor de aanmaak van
gifstoffen, het koloniseren van de gastheer en
het kapen van diens cellen, oftewel om het
leven van de onfortuinlijke gastheer zo goed
mogelijk te verzieken.
Darmbacterie beschermt
tegen diabetes
www.kennislink.nl, september 2008
Afweercel als Paard van Troje
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Immunologen van het Amsterdamse VU
medisch centrum hebben ontdekt hoe
hiv wordt geholpen door andere
seksueel overdraagbare aandoeningen
(soa’s) zoals gonorroe en chlamydia,
waardoor
mensen
met
zo’n
geslachtsziekte meer kans hebben op
besmetting met hiv. Met behulp van een
mede-soa weet hiv cellen die normaal
gesproken het lichaam beschermen, in
te zetten als Paard van Troje.
Het Human Immunodeficiency Virus (hiv) is
klein, maar bepaald niet dom. Het aids
veroorzakende virus is net als andere virussen
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Van buiten leek alles in orde, maar van binnen
was er na vier weken Seroxat toch iets mis bij
veel zaadcellen.
Seroxat
is
een
selectieve
serotonine
heropnameremmer
(SSRI).
Het
lijkt
waarschijnlijk dat ook andere antidepressiva
uit
deze
veelgebruikte
klasse
van
geneesmiddelen slecht kunnen uitpakken voor
het sperma. Dat kan een extra reden zijn om
het slikken af te bouwen. In overleg met de
behandelend arts uiteraard.
12
Muizen
met
een
verzwakt
immuunsysteem die opgroeien in een
bacterievrije omgeving ontwikkelen een
ernstige vorm van diabetes type 1. Een
cocktail met nuttige darmbacteriën
zorgt ervoor dat het aantal muizen met
deze vorm van suikerziekte afneemt.
Strachan, een Engelse arts, formuleerde in
1989 de hygiëne hypothese. De westerse
samenleving zou veel hygiënischer zijn
geworden, waardoor jonge kinderen minder
blootgesteld worden aan parasieten, bacteriën
en virussen. Een verontrustende ontwikkeling
volgens Strachan, omdat het immuunsysteem
op die manier te weinig gestimuleerd wordt;
met als gevolg steeds meer kinderen met
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
allergieën, astma en vervelende autoimmuunziekten. De hygiëne hypothese is
echter niet onomstotelijk bewezen, vandaar
dat er zowel voor- als tegenstanders te vinden
zijn.
Epidemiologisch onderzoek geeft Strachan tot
dusver gelijk. Er zijn verschillende studies
gedaan waaruit bleek dat een hogere mate van
hygiëne leidt tot een stijging in allergieën,
astma en auto-immuunziekten. Zo zijn
dergelijke
aandoeningen
in
ontwikkelingslanden veel minder voorkomend
dan in de westerse wereld.
De klassieke kijk op kanker kan dit resultaat
niet goed verklaren. Die gaat er namelijk van
uit dat verschillende celtypen in een gezwel
geleidelijk ontstaan, doordat zich steeds meer
genetische fouten ophopen. Als je één van die
cellen
overplaatst
naar
een
nieuwe
groeiomgeving, kun je niet verwachten dat het
hele proces weer precies hetzelfde verloopt.
Door
hun
slaapverwekkende
en
spierverslappende uitwerking, beïnvloeden
deze medicijnen de rijvaardigheid. Met een
speekseltest
kan
de
concentratie
benzodiazepinen, die een gebruiker heeft
ingenomen, worden vastgesteld. Veel sneller
en makkelijker dan de bloedtest die de politie
op dit moment gebruikt.
Er is een betere verklaring: de kankerstamcelhypothese. Volgens die visie zit in elke tumor
maar
een
klein
aantal
cellen
dat
verantwoordelijk is voor alle ellende. Alleen
die cellen delen zich voortdurend, en alleen zij
kunnen dus aan de basis staan van
uitzaaiingen op andere plaatsen in het
lichaam. De rest van de kankercellen kan zich
minder goed delen en zit misschien zelfs in de
weg.
Elk jaar schrijven artsen zo’n tien miljoen
recepten voor slaappillen voor. Door hun
slaapverwekkende
en
spierverslappende
werking, beïnvloeden deze medicijnen de
rijvaardigheid van de bestuurder. Beitske
Smink, toxicologe van het Nederlands
Forensisch Instituut (NFI): “Mensen die niet
kunnen slapen, nemen vaak midden in de
nacht een pil. Vervolgens stappen ze ’s
ochtends in de auto, terwijl het middel nog
niet uitgewerkt is.”
Eén peptide, meerdere
verslavingen
www.kennislink.nl, september 2008
Een aantal variaties in de genen die
coderen voor het hormoon ghreline en
de ghreline-receptor stimuleren het
beloningsysteem in de hersenen.
Het gaat steeds verder met de hygiëne in de
westerse wereld. Kinderen worden steeds minder
blootgesteld aan parasieten, bacteriën en
virussen. De hygiëne hypothese stelt dat er
hierdoor steeds meer mensen zijn met allergieën,
astma en vervelende auto-immuunziekten.
De kankercel die alles kan
Amsterdammers isoleren drijvende
kracht achter darmkanker
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
De genvariaties zijn al aangetroffen bij
patiënten met verschillende verslavingen,
waaronder overeten en alcoholmisbruik. Wie
een genetische verandering heeft in de
ghreline genen is dus gevoelig voor
verschillende verslavingen.
Sommige patiënten die zichzelf overeten,
hebben een verhoogde concentratie ghreline in
het bloed. Maar ook bij een aantal alcoholisten
komt het hormoon in buitensporige
concentraties voor. Heeft ghreline dan ook nog
een andere functie?
Je hebt maar één kankercel nodig om
een complete menselijke darmtumor in
een
muis
te
laten
groeien,
demonstreren onderzoekers van het
Amsterdamse AMC. Dat is steun voor
een alternatieve kijk op kanker, die
grote gevolgen kan hebben voor de
behandeling.
Niet alle kankercellen zijn hetzelfde. Een
darmtumor bestaat uit verschillende typen,
die zijn te herkennen aan eiwitten op hun
buitenkant. De onderzoekers wisten een van
die typen kankercellen uit menselijke
darmgezwellen te selecteren en spoten de
cellen één voor één onder de huid van muizen.
“Uit een enkele cel ontstond vaak een tumor
met alles erop en eraan, die een kopie leek van
de oorspronkelijke tumor”, vertelt Vermeulen,
promotieonderzoeker aan het AMC, aan de
telefoon. “Dat wil zeggen dat die nieuwe tumor
uit dezelfde celtypen bestond als de oude.”
DNA, Stamcellen
& Klonen
Baby met ingebouwd virus
Veroorzaker ‘zesde ziekte’ lift mee in
menselijk DNA
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Mensen die zichzelf overeten hebben soms een
verhoogde concentratie ghreline in het bloed.
Dit komt doordat ghreline en de ghrelinereceptor er bij verslaafde patiënten net iets
anders uitzien dan bij gezonde mensen. Kleine
variaties in de genen die coderen voor het
hormoon en zijn receptor maken in dit geval
het
grote
verschil
tussen
een
gezelligheidsdrinker en een alcoholist.
Speekseltest vindt
medicijnmisbruikers
www.kennislink.nl, september 2008
Medicijnmisbruik in het verkeer vormt
een
steeds
groter
probleem.
Benzodiazepinen
uit
slaapen
kalmeringsmiddelen zijn boosdoener
nummer één.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Mensen die niet kunnen slapen, nemen vaak
midden in de nacht een pil. Vervolgens stappen
ze ’s ochtends in de auto, terwijl het middel nog
niet uitgewerkt is.
13
Sommige kinderen zijn vóór hun
geboorte
al
besmet
met
een
herpesvirus. Al voor de eerste celdeling
zelfs, blijkt nu. Ze erven het virale DNA
samen met de rest van hun erfelijk
materiaal van pa of ma. Deze manier
van virusoverdracht was nog nooit
aangetoond.
Een onopvallende kinderziekte blijkt opeens
een spectaculaire kant te hebben. De zesde
ziekte wordt hij genoemd, of de driedaagse
koorts. De boosdoener heet ‘humaan
herpesvirus nummer zes’, of kortweg HHV-6.
Het is een relatief groot virus, dat bestaat uit
een eiwitmantel met een sliert DNA erin.
Toen dacht iedereen dat de baby’s via de
navelstreng besmet waren geraakt, maar het
blijkt anders te liggen. Het virus besmet de
ongeboren baby’s meestal niet van buitenaf,
maar zit al vanaf het prilste begin bij ze
ingebouwd.
De New Yorkse kinderartsen betrapten het
virus-DNA op heterdaad door er een
lichtgevende stof aan te hangen, zodat de
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
plaats waar het in het chromosoom zat, te zien
was onder een microscoop.
het HIV virus, ook al komen zij daar
meerdere malen mee in aanmerking.
GM-katoen houdt
buurplanten pestvrij
www.kennislink.nl, september 2008
Genetisch
gemodificeerde
katoenplanten kunnen het insecticide
Bt produceren. Hiermee verdrijft de
plant
de
schadelijke
‘boll’rups.
Bijkomend voordeel: niet alleen de Bt
producerende katoenplant, maar ook
buurtplanten hebben geen last meer
van rupsenplagen.
Bijna ieder kind krijgt de 'zesde ziekte' in zijn
eerste levensjaren, en dat verloopt vrijwel nooit
ernstig.
Daar komen de stamcellen
Toepassing dichtbij nu virusgenen
buitenboord blijven
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Opnieuw een doorbraak in stamcelland.
Gevaarlijke virusgenen inbouwen is nu
niet meer nodig om volwassen cellen te
veranderen in handige stamcellen. De
reparatie van het menselijk lichaam
met cellen van eigen kweek komt nu
serieus in zicht.
Konrad Hochedlinger en zijn collega’s van de
Harvard universiteit in Boston (VS) willen
eerst zeker weten dat of de stamcellen die ze
op een nieuwe manier gemaakt hebben, net zo
veel kunnen als de cellen van een pasgevormd
embryo. En of wat ze nu met muizencellen
gedaan hebben, ook lukt met menselijk
materiaal, en dan graag wat sneller en
gemakkelijker.
Als de antwoorden op die vragen positief zijn,
luidt dat een nieuw tijdperk in de geneeskunde
in. Dan wordt het waarschijnlijk snel mogelijk
om stamcellen op maat te maken, die precies
het zelfde DNA bevatten als het lichaam van
de
patiënt
en
dus
nooit
afstotingsverschijnselen zullen opwekken.
Sommige mensen die Apobec 3 tot expressie
brengen zijn resistent voor het HIV virus, zelfs
wanneer zij daar meerdere malen mee in
aanraking komen.
Inactivatie van Apobec 3 maakt muizen die
resistent zijn tegen het FV virus plotseling
gevoelig voor infectie. Bovendien was bij
geïnfecteerde muizen het Apobec 3 gen
beschadigd,
waardoor
het
geen
neutraliserende
antistoffen
meer
kon
produceren.
Deze
twee
waarnemingen
overtuigden de onderzoekers ervan dat
Apobec 3 inderdaad codeert voor Rfv3 en dat
het gen mogelijk ook betrokken is bij het
menselijke retrovirus HIV.
In 1997 ontdekten wetenschappers het Bt
katoen,
een
genetisch
gemodificeerde
katoenplant die het insecticide Bt produceert.
Vanaf 2001 werd dit GM-katoen intensief
geplant in zes provincies in Noord-China. In
dit gebied staan ongeveer 3 miljoen hectare
katoenplanten en 22 miljoen hectare aan
andere gewassen. Tien miljoen kleine
boerenbedrijfjes zijn verantwoordelijk voor
deze productie.
Gentherapie voor doven
www.kennislink.nl, september 2008
Wetenschappers
van
het
Oregon
Hearing Research Center hebben een
gentherapie ontwikkeld die ingezet kan
worden voor de behandeling van
doofheid en ziekten van het binnenoor.
De behandeling is erop gericht om
beschadigde haarcellen in het binnenoor te
vervangen en werkt al uitstekend bij muizen,
zo melden de onderzoekers deze week in
vakblad Nature.
De 'boll' rups richt veel schade aan bij katoen,
maïs, soja, pinda en verschillende
groentensoorten. Bron: Science
Kong-Ming Wu van de Chinese academie voor
landbouwwetenschappen
in
Beijing
analyseerde de populaties van de ‘boll’ rups
tussen 1997 (het invoeren van Bt katoen) en
2006. In die periode kwamen er steeds minder
eitjes en larven voor. Na 2000 vond Wu bijna
alleen nog maar rupsen van de eerste of
tweede generatie. En aangezien katoen een
belangrijke gastheer is voor tweede generatie
‘boll’ rupsen lijkt hier de valstrik te liggen. Bt
katoen doodt de meeste larven van de tweede
generatie, waardoor ook soja, pinda’s en
groenten niet meer aangevreten worden.
Knuffelen is erfelijk
Het gen dat mannen slechtere
echtgenoten maakt
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Er is niet veel aan te zien, maar dit is een klompje
stamcellen.
Gen levert antistoffen tegen
HIV
www.kennislink.nl, september 2008
Lichaamscellen van sommige mensen
brengen Apobec 3 tot expressie, een gen
dat neutraliserende antistoffen tegen
retrovirussen produceert. Deze mensen
zijn niet gevoelig voor een infectie met
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
In drie stappen wordt de luchttrilling die door de
oorschelp wordt opgevangen vertaald naar een
elektrisch signaal waardoor wij geluid kunnen
horen.
Het probleem met beschadigde haarcellen is
dat zij niet meer herstellen. Kapotte haarcellen
betekent dus gelijk een permanente
gehoorbeschadiging. “We kunnen het gen
Atoh1, dat betrokken is bij de ontwikkeling
van haarcellen in muizenembryo’s, op een
andere manier tot expressie brengen. Cellen
die niet voorbestemd zijn om uit te groeien tot
zintuigcellen, worden dan aangemoedigd om
te transformeren tot haarcellen.”
14
Ja ja, geef je genen maar weer de
schuld. Een klein stukje DNA heeft
invloed op het vermogen van mannen
om een goede band met hun vrouw te
onderhouden,
stellen
Zweedse
onderzoekers vast. Zoiets was al bekend
van woelmuizen, maar blijkt nu ook
voor mensen te gelden.
De inspiratie voor het onderzoek kwam uit de
woelmuizenwereld, waar het liefdesleven van
nauw verwante soorten er heel verschillend
uitziet. Prairiewoelmuizen blijven hun hele
leven bij dezelfde partner, terwijl berg- en
veldwoelmuizen juist erg losbandig zijn. Het
verschil, bleek enkele jaren geleden, is toe te
schrijven aan een klein stukje DNA, dat de
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
prairiewoelmuizen wel hebben en de andere
soorten niet.
Klimaat &
Evolutie
geslacht, gezinssituatie, ander drugsgebruik,
en het alcohol- en drugsgebruik van de ouders.
Dino met vogellongen
www.kennislink.nl, september 2008
Blijven mannen met DNA-variant 334 vaker
alleen?
Het extra sliertje erfelijk materiaal zorgt
ervoor dat het woelmuizenbrein gevoeliger
wordt voor de signaalstof vasopressine, en dat
maakt de beestjes stapelgek op hun partner.
De Zweedse onderzoekers besloten te kijken of
zoiets ook bij mensen opgaat.
Ze bekeken dezelfde regio in het DNA van
ruim tweeduizend Zweedse mannen en
vrouwen: 552 heteroseksuele tweelingen en
hun partners, met wie ze minstens vijf jaar een
relatie hadden en minimaal één kind. Walum:
“Dat DNA lag al klaar, omdat deze mensen
hadden meegedaan aan een eerder onderzoek,
waarbij bloed was afgenomen. Bovendien
hadden ze allerlei vragenlijsten ingevuld om
de kwaliteit van hun relatie in kaart te
brengen.”
Stamcel uit zaadbal
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Uit de zaadvormende regio’s in de
mannelijke
testikels
zijn
relatief
eenvoudig cellen te halen die kunnen
uitgroeien tot alle mogelijke weefsels,
schrijven Britse en Duitse onderzoekers
in Nature.
Deze ‘pluripotente stamcellen’ lijken erg veel
op de cellen in een pril embryo. Ze kunnen in
de toekomst misschien gebruikt worden om
nieuwe weefsels voor patiënten te kweken,
zonder kans op afstotingsverschijnselen. Maar
dan alleen voor mannelijke patiënten,
uiteraard, die daarvoor een klein hapje uit hun
voortplantingsapparaat
zouden
moeten
afstaan.
Paleontologen uit Argentinië vonden in
1996 het skelet van een 10 meter lange,
vleesetende dinosaurus langs de oever
van de Colorado rivier. Zij ontdekten
dat het ademhalingssysteem van het
dier erg veel weg had van dat van
moderne vogels. Een nieuwe aanwijzing
dat vogels inderdaad afstammen van
dino’s.
In het dijbeen van de Colorado dino werden
kleine openingen met een sponsachtige
structuur gevonden. Geen beschadiging (zoals
je op het eerste gezicht misschien zou denken)
maar een plek waarbij kleine luchtzakjes het
bot binnendringen.
Het ademhalingssysteem van vogels is uniek.
De longen kunnen niet uitzetten, maar hebben
een vast volume. In plaats daarvan hebben
vogels
(meestal
negen)
verschillende
luchtzakjes die zuurstofrijke lucht door het
lichaam
transporteren.
Het
ademhalingssysteem is opgebouwd uit de
luchtpijp, achterste luchtzakken, de longen
zelf en de voorste luchtzakken.
Ook bij moderne vogels hechten de luchtzakjes
dus aan het bod. De botten van zowel vogels
als de Colorado dino zijn hol, waardoor ook
daar lucht doorstroomt.
Hiv-virus China resistent
Volkskrant, september 2008
Chinezen met hiv hebben steeds vaker
niets aan hun medicijnen, omdat het
virus resistent is geworden tegen
geneesmiddelen. Op de Chinese markt
zijn
slechts
zeven
hiv-remmende
cocktails
beschikbaar,
terwijl
er
wereldwijd meer dan twintig in omloop
zijn.
Volgens Zhiwei is de kans op verspreiding van
het resistente virus groot, omdat patiënten in
China lang niet altijd adequaat worden
behandeld. In China is volgens Zhiwei een
gebrek aan artsen en zorg op het platteland.
Bovendien zijn de mensen onwetend,
waardoor de kans op resistentie hoog is. Het
virus kan ook ongevoelig worden voor
medicijnen omdat patiënten de pillen niet
volgens de regels slikken.
Leve de luchtvervuiling
Wereldwijde opwarming tijdelijk
gehalveerd
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
We boffen. De wereldwijde opwarming
door
broeikasgassen
wordt
voor
pakweg de helft teniet gedaan door
verkoelende luchtvervuiling. Maar het
zit er dik in dat die dempende invloed
de komende eeuw fors minder wordt,
betogen
twee
Amerikaanse
klimaatwetenschappers.
Een reconstructie van het ademhalingssysteem
van de Colorado dino. In rood zijn de longen te
zien en met een aantal verschillende kleuren
worden luchtzakken weergegeven.
Eerder verslaving bij vroege
alcohol
Als alleen broeikasgassen ertoe deden, zou de
wereldtemperatuur nu al zo’n 2,4 graden
hoger moeten liggen dan voor de uitvinding
van de stoommachine, betogen de twee
klimaatonderzoekers. In werkelijkheid is de
planeet tot nu toe maar 0,8 graden
opgewarmd. Het verschil, 1,6 graden, hebben
we nog tegoed.
Volkskrant, september 2008
En weer is een nieuwe bron van stamcellen
gevonden.
Met deze ontdekking is wederom een nieuwe
bron van stamcellen gevonden. Gehannes met
embryo’s komt daardoor steeds verder buiten
beeld. Toch mogen we ons nog niet rijk
rekenen van de onderzoekers. De cellen die ze
gekweekt hebben, gedragen zich weliswaar
precies zo als embryonale stamcellen, maar er
zouden nog addertjes onder het gras kunnen
zitten.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Kinderen die voor hun vijftiende hun
eerste alcoholische drankje drinken,
lopen 50 procent meer kans om er
verslaafd aan te raken dan kinderen die
pas na hun achttiende beginnen.
Ook als ze tussen hun vijftiende en
zeventiende beginnen te drinken is die kans
verhoogd. In persoonlijke interviews werden
de deelnemers twee keer ondervraagd over
hun drinkgewoonten.
Het verhoogde risico voor kinderen onder de
15 bleef bestaan als de onderzoekers
corrigeerden voor andere risicofactoren zoals
15
Als alle luchtvervuiling zou wegvallen, komt de
'magische grens' van twee graden opwarming
heel snel dichterbij. Dan worden catastrofes
verwacht, zoals het verdwijnen van gletsjers
die nu honderden miljoenen mensen van
drinkwater voorzien.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Ook Neanderthaler had grote
hersenen
www.kennislink.nl, september 2008
bewoning, de ijstijdperiode toen de zeespiegel
lager stond, lag de uitgang van de grotten 1 à 2
kilometer van het strand achter een reeks
zandduinen.
hij dat grote dieren op den duur zullen
uitsterven.
De hersenen van onze vroege voorloper,
de Neanderthaler, ontwikkelen zich
ongeveer op dezelfde manier als onze
eigen hersenen. Deze conclusie konden
fysisch antropologen trekken na het
bestuderen van drie Neanderthaler
kinderskeletten.
Ten opzichte van een chimpansee heeft de
moderne mens bij de geboorte erg grote
hersenen. In het eerste jaar na de geboorte
verdubbelt het hersenvolume ook nog eens
een keer. Het kost heel veel energie om zulke
grote, snel groeiende hersenen te ontwikkelen.
Niet alleen voor de baby, maar ook voor de
moeder die daardoor zelf ook groot is en over
het algemeen laat rijp.
Oudste aardkorst gevonden
www.kennislink.nl, september 2008
Mineraalkorrels als overblijfselen van
een 4,3 miljard jaar oude aardkorst
waren al gevonden in Australië. Nu is er
ook gesteente van een 4,3 miljard jaar
oude aardkorst zelf gevonden in Canada
(Quebec).
Toen de aarde ontstond, was was het een
extreem hete, gesmolten bol. De zwaarste
elementen zoals ijzer bewogen zich naar de
kern, en de lichtere bleven nabij het oppervlak.
Uiteindelijk werden verschillende lagen in de
aarde gevormd: aardkern, aardmantel en
aardkorst. Maar om aardkorst te vormen,
moest de aarde eerst afkoelen.
Normaal gesproken worden voor de datering
zirkoonkristallen
gebruikt,
waaruit
de
verhouding van uranium-lood wordt bepaald.
De onderzoekers hebben in dit geval echter
niet voor deze methode gekozen, omdat er in
het monster geen zirkoonkristallen zaten. Ze
gebruikten de verhouding tussen de elementen
samarium en neodynium om tot een
ouderdom te komen: een relatief nieuwe en
complexe methode.
Fysisch antropologen van de universiteit van
Zurich wisten een reconstructie te maken van
de hersengrootte van Neanderthalers bij de
geboorte. Het gemiddelde hersenvolume van
Neanderthalers moet bij de geboorte ongeveer
400 ccm zijn geweest. In de vroege kindertijd
groeien de hersenen van Neanderthalers
sneller dan de hersenen van de moderne
mens. Omdat de hersenen wel op dezelfde
leeftijd uitgegroeid zijn, worden volwassen
Neanderthaler hersenen net wat groter dan die
van de moderne mens.
Laatste Neandertalers namen
het ervan
Volkskrant, september 2008
De laatste Neandertalers namen het er
28 duizend jaar geleden goed van. Niet
alleen stond er everzwijn, steenbok,
beer, schildpad en grottenhyena op het
menu,
maar
ook
deden
deze
Neandertalers zich te goed aan
mosselen, babyzeehonden, zeebaars en
dolfijnen.
Dat blijkt uit archeologisch onderzoek in twee
grotten - Gorham’s en Vanguard cave- aan de
voet van de rots van Gibraltar. Nu liggen die
pal aan zee, maar tijdens de NeandertalNatuurwetenschap in het Nieuws, nummer 39
Als het warmer wordt rond de polen zullen
ijsberen kleiner worden, of misschien wel
uitsterven.
Uitstoot kooldioxide overtreft
nachtmerriescenario's
Volkskrant, september 2008
De toename van de hoeveelheid
kooldioxide in de lucht stijgt wereldwijd
sneller dan tot nog toe in de ergste
scenario's is aangenomen. Dat blijkt uit
cijfers die vrijdag worden vrijgegeven
van het Global Carbon Project (GCP).
Vorig jaar bereikte de uitstoot uit fossiele
brandstoffen volgens de analyses een nieuw
hoogtepunt: 10 miljard ton koolstof in 2007.
Per saldo neemt de concentratie CO2 in de
atmosfeer opnieuw toe: tot 383 delen per
miljoen (ppm).
De groei is hoger dan het hoogste
groeiscenario waarmee het VN-klimaatpanel
IPCC zijn prognoses voor de opwarming van
de aarde maakt. Die scenario's voorspellen tot
6 graden opwarming in het jaar 2100.
Vernieuwde hockeystick
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Er is een nieuwe versie van de
veelbekritiseerde
temperatuurreconstructie van de afgelopen twee
millennia. De vorm is hetzelfde: een
hockeystick.
De eerstgevormde aardkorst zag er waarschijnlijk
net zo uit dit landschap op Hawaï na een
vulkaanuitbarsting. (bron: USGS)
Red de reuzen!
Maar deze is langer en robuuster. In de
vernieuwde grafiek zitten veel meer gegevens
verwerkt, wat hem betrouwbaarder maakt,
schrijven Michael Mann en collega’s in
Proceedings of the National Academy of
Sciences. Ook hebben ze de statistische
bewerkingen na kritiek aangepast en zijn
temperatuurmetingen van de afgelopen
decennia gecorrigeerd.
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Grote dieren hebben over het algemeen
minder te vrezen dan kleine beestjes.
Groter is dus beter, dacht men. Tot nu.
Dieren in de tropen zijn kleiner dan beesten
die rondom de polen leven en ook uit
laboratoriumonderzoek blijkt dat dieren in een
warme omgeving minder groot worden.
Als de wereld verder opwarmt, is het te
verwachten dat alle diersoorten kleiner
worden, meent Roy. Aangezien grote
exemplaren daarnaast een aantrekkelijkere
prooi zijn voor jagers – een jager is blijer met
een grote vis, dan met een kleine – verwacht
16
Dit is de oude hockeystickgrafiek. De nieuwe
versie gaat verder terug in de tijd. En is volgens
de makers nog betrouwbaarder.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht