VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

Natuurwetenschap
in het Nieuws
nummer 31, februari 2007
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net
als de digitale versie van deze krant te vinden op:
www.phys.uu.nl/natunieuws/
DNA, Stamcellen
& Klonen
Alcoholisch gen
Drankzucht diep in DNA
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
De ene zuipschuit smacht meer naar
alcohol dan de andere. Psychologe
Esther van den Wildenberg onderzocht
de verschillen in drankzucht bij
Maastrichtse mannen met verschillende
varianten van een gen.
Alcoholisme wordt voor ongeveer de helft
bepaald door genen. Eén van die genen in dit
complot ligt op het zesde chromosoom en
komt in twee variaties voor: een G- en een Aversie. Mensen met de G-versie, het G-allel,
hebben een veel sterkere hunkering naar
alcohol.
Zo'n stoornis wordt vastgesteld als iemand aan
een aantal criteria voldoet. Daar horen
bijvoorbeeld controleverlies, het vertonen van
alcoholtolerantie
en
ontwenningsverschijnselen bij. "Gek genoeg is
een duidelijke hunkering naar alcohol geen
maatstaf," zegt Van den Wildenberg, die juist
die alcoholzucht onderzocht.
"Er zijn aanwijzingen dat alcoholisme bij
mannen
sterker
overerfbaar
is.
Alcoholverslaving zie je ook meer bij mannen.
Vrouwen grijper eerder naar slaappillen,"
vertelt
de
psychologe.
Vandaar dat ze voor mannen koos bij deze
studie.
Elke dag een kakelvers eitje
tegen de kanker
Volkskrant, 20 januari 2007
Onderzoekers hebben kippen genetisch
zo gemanipuleerd dat ze eieren met
menselijk eiwit leggen. Slim?
op de gezondheid bekend, maar er zijn al meer
dan 6000 verschillende soorten gevonden. Er
lopen tal van onderzoeken naar bijvoorbeeld
het effect op diverse kankersoorten,
huidveroudering, afslankeffecten en hart- en
vaataandoeningen.
Een woordvoerder van de Wageningen
Universiteit, waar Schijlen zijn onderzoeken
deed, verwacht niet dat er snel gezondere
fruit- en groentesoorten in de winkel zullen
liggen. Daarvoor is het onderzoek nog te
experimenteel. Maar dat de genetisch
gemodificeerde producten op termijn de
gewone, en minder gezonde soorten
verdringen, lijkt wel zeker
Het maken van geneesmiddelen en andere
medisch werkzame stofjes is bewerkelijk en
kostbaar. Het kan dan goedkoper, sneller en
efficiënter zijn die stoffen door genetisch
gemanipuleerde organismen te laten maken.
Zo worden bacteriën al jaren ingezet voor de
bulkproductie van insuline. Als biofabriekjes.
Voor complexere eiwitten heb je echter hogere
organismen nodig. Biotechnologiebedrijven
zoals het Nederlandse Pharming sleutelen
daarom aan transgene geiten, koeien en
konijnen die de nuttige stofjes afscheiden in
hun melk.
Aan dat rijtje kan de kip worden toegevoegd.
Deze week meldde het Roslin Institute bij
Edinburgh – waar in 1996 schaap Dolly, de
eerste zoogdierkloon, werd geboren – dat ze
kippen zó hebben gemanipuleerd dat ze eieren
leggen met eiwitten waarmee je onder meer
een kankermedicijn kunt maken.
Druivengen maakt tomaat
gezonder
Genen uit onder andere druiven en alfalfa zorgen
ervoor dat in tomaten meer gezondheidsbevorderende stoffen ontstaan.
Kanker komt én blijft door
zelfde genfout
NRC, 25 januari 2007
Het opnieuw activeren van één niet
meer werkend gen in tumoren is
voldoende om die kankers te doden.
Voor het kankerveroorzakende p53-gen
is deze week aangetoond dat het de
kanker ook in leven houdt.
Genen uit onder andere druiven en
alfalfa zorgen ervoor dat in tomaten
meer gezondheidsbevorderende stoffen
ontstaan.
Met
deze
genetische
modificatie zouden op termijn allerlei
fruit- en groentesoorten nog veel
gezonder kunnen worden dan ze al zijn.
Met twee publicaties in de Nature van vandaag
en
een
derde
publicatie
in
het
wetenschappelijke tijdschrift Cell, laten drie
concurrerende onderzoeksgroepen zien dat
tumoren vaak maar door één beslissende
genfout in leven blijven en groeien. Het
beslissende gen dat een tumor groeiend houdt,
is bijna altijd een van de kankerbevorderende
of -onderdrukkende genen die de afgelopen
decennia bekend zijn geworden.
Bij het zien van welk glas voelt u zich het meest
gelukzalig?
Tomaten bevatten net als onder meer appels,
spruitjes, rode wijn en peulvruchten veel
flavonoïden. Van deze stof is een gunstig effect
In de nu gepubliceerde onderzoeken is in
muizen – op verschillende manieren – een
stuk DNA in het p53-gen geplaatst dat ervoor
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
1
Trouw, 1 februari 2007
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
zorgt dat het gen niet werkt. De muizen
groeien op met een niet-functionerend p53gen en krijgen al snel kanker. Maar het
geïntroduceerde DNA heeft een ‘schakelaar’
waardoor het in de levende muis met een
specifiek stofje uitschakelbaar is. Na toedienen
van dat stofje werd het p53-gen actief, stopte
de kanker met groeien en verdween zelfs vaak
grotendeels.
Kruisen mens en dier: handig
maar eng
prionen in het runderlichaam vouwen zich ook
verkeerd, waardoor eiwitklonters ontstaan. De
dieren worden ziek, krijgen omvangrijke
hersenbeschadigingen en gaan ten slotte dood.
Wetenschappers rond het Amerikaanse
biotechnologiebedrijfje Hematech in ZuidDakota kweekten een cellijn van een
Holsteinstier, waarbij ze het gen dat codeert
voor het prioneiwit uit het DNA knipten. Deze
cellen gebruikten ze om klonen te maken. Zo
werden er twaalf stierkalfjes geboren.
NRC, 11 januari 2007
De doorgaans liberale Britten durfden
vandaag nog niet te beslissen of je een
embryo mag maken van een koe of
konijn en een mens. De Nederlandse
wet geeft de wetenschap veel vrijheid.
De Chinese onderzoekster Hui Zhen Sheng
maakte begin 2003 in het vakblad Cell
Research bekend maakte dat zij menselijk
DNA had ingebracht in de eicel van een konijn
en zo een embryo had gemaakt. Sindsdien zijn
dit soort hybriden realiteit. Dat is zeker te
merken in het Verenigd Koninkrijk, dat geen
verbod heeft op het maken van menselijke
embryo’s
voor
experimenten.
Twee
onderzoeksteams hebben een aanvraag lopen
voor onderzoek naar vergelijkbare studies als
die van Sheng, met gefabriceerde mens-dierembryo’s. Chimaera’s heten ze, naar monsters,
(deels geit, slang en leeuw) uit de Griekse
mythologie.
Ziekte &
Gezondheid
Alles weten heeft een prijs
NRC, 19 januari 2007
Van welke van de vele erfelijke ziekten
zou je willen weten of je pasgeboren
baby eraan lijdt, vroeg Symone Detmar
van onderzoeksinstituut TNO aan
ouders die net een kind hadden
gekregen of nog net niet. Ze vroeg het
ook aan ouders van kinderen met
erfelijke ziekten die wel en die niet
behandeld konden worden.
Griep, verkoudheid, acute bronchitis en keelen oorontsteking zijn infecties die veroorzaakt
worden door virussen. Antibiotica werken
alleen tegen bacteriën. Dankzij eerdere
antibioticacampagnes is het gebruik ervan in
België in vijf jaar tijd met 24 procent gedaald
Anti-hiv gel faalt
noorderlicht.vpro.nl, februari 2007
Een vaginale gel die bedoeld was om
vrouwen tegen het aidsvirus te
beschermen,
blijkt
het
aantal
besmettingen in de praktijk juist te
verhogen. De proeven ermee zijn ijlings
gestopt.
Vrouwen in Zuid-Afrika, Benin, Oeganda en
India deden mee aan een experiment met het
virusdodende middel Ushercell, 1333 in totaal.
Maar bij een tussentijdse evaluatie bleek, dat
gebruiksters juist vaker besmet waren geraakt
dan een controlegroep. De proef is daarom
met onmiddellijke ingang gestopt, kondigde
fabrikant Polydex Pharmaceuticals gisteren
aan. Ook een andere praktijkproef met
ditzelfde middel, onder 1700 Nigeriaanse
vrouwen, is direct beëindigd, hoewel daar geen
aanwijzingen waren voor een verhoogde
besmettingskans. De aandelenkoers van het
Canadese Polydex stortte na die mededeling
in.
De ouders wilden alles weten. Allemaal. Ook
als de ziekte van hun kind niet te genezen zou
zijn, zoals bij taaislijmziekte. Maar, zeiden ze
er wel bij, alléén als daarmee onherstelbare
schade kon worden voorkomen. Als er toch
niets aan te doen was, zeiden veel minder
ouders hun kind te willen laten screenen.
Omstreden gebruik van hybride embryo’s is
volgens Nederlandse wet toegestaan
En het DNA kan ook van een mens komen, om
een menselijke kloon te maken. Het is de
laatste jaren een veelgenoemde utopie
geworden van het stamcelonderzoek. Stap één:
neem, bijvoorbeeld, een Parkinson-patiënt.
Stap twee: maak met zijn DNA een kloon en
haal er embryonale stamcellen uit. Stap drie:
kweek zo nieuwe hersencellen en spuit die in
bij de patiënt. In de praktijk komt de techniek
nog niet verder dan stap één. Alleen de
Koreaan Woo Suk Hwang kon stap twee, maar
alleen cum fraude.
Prionvrije koeien blijven
gezond
NRC, 4 januari 2007
Runderen die door een genetische
ingreep prionvrij gemaakt zijn, blijken
na ruim anderhalf jaar even gezond als
normale soortgenoten.
De hoop is dat de dieren dankzij de ingreep
niet
langer
vatbaar
zijn
voor
gekkekoeienziekte (BSE). Deze dodelijke
infectieziekte wordt overgebracht door
verkeerd
gevouwen
prioneiwitten.
De
verkeerde vouwing is besmettelijk: gezonde
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Sinds 1 januari van dit jaar en na veel
discussie, worden pasgeboren baby’s in
Nederland niet meer getest op drie erfelijke
aandoeningen, zoals in veel landen, maar op
zeventien. Daarmee zullen jaarlijks bij
gemiddeld 89 extra kinderen, ziekten in een
vroeg stadium kunnen worden opgespoord. De
ziekten die het kabinet op advies van de
Gezondheidsraad sinds 1 januari van dit jaar
aan de screening toevoegde, zijn ziekten die
niet altijd te genezen zijn, maar waarbij door
vroeg te behandelen schade kan worden
voorkomen. Ouders zouden anders onnodig
ongerust gemaakt worden.
Amper twee dagen na de invoering van de
uitgebreidere hielprik pleitte een klinisch
geneticus er al voor de hielprik nog verder uit
te breiden. Ook onbehandelbare ziekten
zouden volgens hem in de screening kunnen
worden opgenomen. Ouders kunnen met die
kennis over de ziekte bijvoorbeeld de geboorte
van een tweede kind met diezelfde erfelijke
aandoening voorkomen.
Antibiotica zinloos bij griep
Trouw, 30 januari 2007
Het slikken van antibiotica is zinloos bij griep,
acute bronchitis, verkoudheid en de meeste
vormen van keel- en oorontsteking. Met een
campagne over de misvattingen rond
antibiotica wil het Belgische ministerie van
Volksgezondheid het gebruik terugdringen.
2
Na seksuele onthouding nog steeds het meest
effectieve middel om hiv-besmetting te
voorkomen: het condoom.
Onderzoek naar alcoholbaby’s
Toenemende bezorgdheid over
drankgebruik tijdens zwangerschap
Trouw, 12 januari 2007
Kinderartsen melden sinds 1 januari
alle
kinderen
met
het
foetaal
alcoholsyndroom (FAS) aan bij een
centrale
databank.
Dit
landelijke
onderzoek moet aantonen hoe vaak
deze
aandoening
in
Nederland
voorkomt.
FAS is een combinatie van groeiachterstand,
afwijkingen
in
het
gelaat
en
een
hersenbeschadiging als gevolg van (fors)
alcoholgebruik tijdens de zwangerschap.
Zo publiceerde de Gezondheidsraad in 2005
een rapport waarin werd gesteld dat niet aan
te geven is hoeveel alcohol zonder risico is.
Het enig veilige advies aan vrouwen die
zwanger willen worden of zijn, is géén alcohol
drinken. Ook af en toe een glaasje kan
schadelijk zijn en leiden tot een miskraam.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Beschadigd voor je hele
leven
Drank en zwangerschap
Trouw, januari 2007
Ach, af en toe een glaasje als je zwanger
bent, kan toch geen kwaad?! Voor Diane
Black en Martha Krijgsheld is er geen
enkele
reden
voor
dergelijke
nonchalance. De twee hebben de zorg
voor
kinderen
met
het
foetaal
alcoholsyndroom.
van scans gebeurt al langer, alleen zijn die
scans dan niet tegelijk gemaakt.
"Een hoge concentratie ultrasoon geluid kan
op een specifieke plek in het lichaam warmte
genereren
en
zo
plaatselijk
weefsel
vernietigen.
Met
MRI
kun
je
warmteverschillen waarnemen en dus kun je
de sterkte en focus van de geluidsgolven
sturen en controleren."
De killer van 1918 leeft weer
Diane Black en Martha Krijgsheld wensen niet
laconiek te doen over drankgebruik tijdens de
zwangerschap. Black is de moeder van de 14jarige Niek en de tweeling Willem en Sonja
van 12, die ze zo’n tien jaar geleden met haar
man vanuit Rusland adopteerde. Krijgsheld is
pleegouder van de 8-jarige Jos, die kort na zijn
geboorte bij haar in huis kwam. Alle vier
hebben ze het foetaal alcohol syndroom (FAS),
een
combinatie
van
groeiachterstand,
gezichtsafwijkingen
en
een
hersenbeschadiging
als
gevolg
van
alcoholgebruik tijdens de zwangerschap.
Volkskrant, 16 februari 2007
Veertig
miljoen
doden
eiste
de
griepepidemie van 1918. Onderzoekers
wekten het virus weer tot leven en
ontdekten hoe het te werk gaat. Het
Spaanse griepvirus remt kennelijk de
afweer
'Herbouwd virus stuit op angst en wantrouwen
‘Als Taubenberger in een Iraans laboratorium
zat, zou zijn werk beslist worden beschouwd
als een smoking gun voor een agressief
biologisch wapenprogramma.’ Dat schreven
Amerikaanse vredesactivisten jaren geleden al
over hun landgenoot Jefferey Taubenberger,
de microbioloog van het US Armed Forces
Institute of Pathology in Washington die sinds
midden jaren negentig werkt aan een
reconstructie van het griepvirus dat in 1918-’19
wereldwijd circa veertig miljoen mensen
doodde. Een levende reconstructie, om precies
te zijn.
De vrouwen hadden daarvan geen idee op het
moment dat de kinderen aan hen werden
toevertrouwd. Krijgsheld: „We wisten dat de
moeder van Jos veel dronk. Hij moest afkicken
toen hij bij ons kwam wonen. Hij zweette
enorm, overstrekte zich voortdurend, kon
bijna niet huilen. De eerste zes maanden
waren erg zwaar, maar ik dacht: we moeten er
doorheen, daarna wordt het beter.”
Het foetaal alcohol syndroom wordt
veroorzaakt door drankgebruik tijdens de
zwangerschap. Alcohol beinvloedt de aanleg
van de hersenen en het centrale zenuwstelsel.
Gevolg daarvan: Vertraagde groei. FASkinderen hebben een groeiachterstand bij de
geboorte en groeien ook daarna heel traag.
Doorgaans blijven ze mager.
Het Spaanse-griepvirus, dat in 1918 circa
veertig miljoen doden veroorzaakte, zet het
hele immuunsysteem op zijn kop. Dat is een
belangrijke oorzaak achter de extreme
virulentie van dat virus, menen Japanse,
Canadese en Amerikaanse virologen in Nature
van deze week.
Gezichtsafwijkingen. Hoewel niet zo duidelijk
als bij kinderen met Down hebben kinderen
met FAS vaak een ’eigen’ gezicht: een platte
neus, smalle bovenlip, smalle oogspleetjes.
Neurologische aandoeningen. Hierbij valt te
denken aan een laag IQ (soms verstandelijke
handicap), leerstoornissen, dyslexie, slecht
sociaal functioneren, hyperactiviteit en
autistisch gedrag.
Sterrenkijken op klaarlichte
dag
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Waar gaat het naartoe met de medische
beeldvorming? Een gesprek met twee
experts leert dat het vakgebied nog lang
niet uitgegroeid is, zowel in het maken
van plaatjes als het slim oppikken van
informatie daaruit. Maar het trekken
van conclusies blijft artsenwerk.
Beeldvormende technieken zijn er om
anatomische afbeeldingen te maken, maar ook
steeds meer om te kunnen zien wat er in het
lichaam gebeurt. Welke stoffen zitten waar,
zijn er ergens nog ontsnapte kankercellen,
hoeveel bloed stroomt er op een bepaald
moment naar een orgaan of een hersengebied?
Een tweede belangrijke ontwikkeling is
volgens Luijten het real-time combineren van
verschillende scantechnieken. Het combineren
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
ieder chromosoom ligt. Bij iedere celdeling
wordt de telomeer iets korter en een cel met
een te sterk ingekorte telomeer kan niet meer
delen. Niet-delen betekent dat weefsels zich
niet meer verjongen. Korte telomeren zijn
daardoor een kenmerk van veroudering.
Sommige kankercellen zijn in staat om hun
telomeren ‘op lengte’ te houden, waardoor ze
bij deling niet verouderen. Sommige
verouderingsonderzoekers kijken of ze de
telomeerverkorting ook in gezonde cellen
kunnen tegengaan.
Hepatitisvirus eist duizenden
levens
Volkskrant, 2 februari 2007
Schildkliertumor (SPECT) en Schildklier (CT). Als
de twee beelden gecombineerd worden, is
precies te zien waar de tumor zich bevindt.
Beelden: Universiteitskliniek Erlangen (Duitsland)
Chromosoom voorspelt
hartaanval
NRC, 16 januari 2007
Mensen
met
korte
telomeren
(chromosoomuiteinden) in hun witte
bloedcellen hebben bijna tweemaal
zoveel kans op hartziekten als mensen
met
lange
telomeren.
Cholesterolverlagers verkleinen het
risico.
De kans op een hartaanval daalt bij het slikken
van statinen (cholesterol verlagende pillen)
bijna tot het niveau van de mensen met de
lange telomeren. Mensen die een hartaanval
krijgen, hebben bijna allemaal ook al korte
telomeren.
Telomeren zijn de stukken DNA aan de beide
uiteinden van het lange DNA-molecuul dat in
3
Vierduizend Nederlanders zullen de
komende twintig jaar sterven aan
chronische hepatitis B. Als er niets
verandert aan het huidige beleid, komt
het aantal doden twee maal zo hoog te
liggen als het aantal aids-slachtoffers in
die periode.
In Nederland lopen zestigduizend tot 75
duizend mensen rond die besmet zijn met het
chronische hepatitis B-virus. Dat blijkt uit een
studie van de universiteit van Bielefeld en het
Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam.
Dit aantal besmette mensen is de laatste
decennia verdubbeld door immigratie uit
landen waar het virus op grote schaal
rondwaart, zoals in Afrika en Oost-Europa. Bij
tijdige diagnose is een chronische besmetting,
die vaak sluimert zonder ziekteverschijnselen,
adequaat te behandelen.
De leverspecialisten pleiten voor vaccinatie
van alle baby’s, zoals in veel omringende
landen, om de verspreiding van het virus in te
dammen. Zo’n vaccin tegen hepatitis B is al
meer dan twintig jaar voorhanden.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Malaria komt naar je toe
deze zomer!
Kennislink.nl, februari 2007
Rijdend over de ‘route du soleil’ dwalen
je gedachten af naar de witte stranden
van Lloret de Mar. Zonnebrandcrème
genoeg in je bagage, maar plotseling...!
Helemaal
vergeten
om
de
malariaprofylaxe
mee
te
nemen.
Gelukkig dat de apotheek in Spanje ze
ook verkoopt.
Malariapillen? Spanje? Er is toch helemaal
geen malaria in Europa? Pas maar op: dat ga
je nog meemaken! Toename in temperatuur
doet wetenschappers vermoeden dat dit de
toekomst is. Het broeikaseffect heeft tot gevolg
dat er opwarming van de aarde optreedt. Het
klimaat verandert langzaam en de gemiddelde
temperatuur stijgt. Het warmer worden van de
wereld heeft niet alleen tot gevolg dat
bijvoorbeeld de zeespiegel stijgt, maar ook
infectieziekten kunnen zich wijder te
verspreiden.
Plakken tegen Alzheimer
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Inenten via de huid komt uit
Amerikaans onderzoek naar voren als
een veelbelovende manier om de ziekte
van Alzheimer te bestrijden. Muizen
worden er deels mee beschermd tegen
eiwitklontering in hun hersenen. Zou
het bij mensen ook zo goed werken?
Wekelijks een pleister op je rug plakken om te
voorkomen dat je seniel wordt, dat klinkt
eerder als volksverlakkerij dan als serieuze
wetenschap. Jun Tan en collega's maken
vaccins tegen de ziekte van Alzheimer, een
hersenaandoening die gekenmerkt wordt door
eiwitophopingen in en tussen hersencellen. Ze
hopen te bereiken dat het lichaam van de
patiënten die ophopingen zelf gaat afbreken,
na toediening van een vaccin dat deels uit
dezelfde stof bestaat: fragmenten van het eiwit
amyloïd-beta.
Uitslapen helpt tegen dik
worden – een beetje
Volkskrant, 10 februari 2007
Een kind dat vijf jaar lang een uur
minder slaapt, komt anderhalve kilo
aan, althans statistisch. Maar is dat nou
veel?
Eindelijk een aanpak van overgewicht bij
kinderen die ook kinderen zal aanspreken:
langer uitslapen. Tot deze onontkoombare
aanbeveling komt een groep Amerikaanse
onderzoekers in het jongste nummer van het
blad Child Development. Heel veel maakt het
niet uit, moet er direct bij gezegd worden,
maar geen enkele aanpak van overgewicht bij
kinderen lijkt heel veel uit te maken. En een
uur later naar school zal kinderen als muziek
in de oren klinken.
Het verband tussen weinig slaap en veel
gewicht is al eerder aan de orde geweest, maar
daarbij ging het vooral om het effect bij
volwassenen. De studie van Emily Snell en
collega’s is de eerste die het effect op kinderen
tracht te ontrafelen.
Slaaptekort maakt depressief
Kennislink.nl, 6 februari 2007
Er is nog maar weinig onderzoek
gedaan naar de effecten van chronisch
slaaptekort. Uit nieuw onderzoek blijkt
dat dit onterecht is: te weinig slaap
verandert het serotoninesysteem in de
hersenen. En te weinig serotonine – een
boodschapperstofje in de hersenen –
wordt wel in verband gebracht met
depressie en stress.
Malariamug
Met een verschuiving van de grenzen van het
tropische klimaat is het niet ondenkbaar dat
de tropische ziekten zullen volgen. Ziektes als
malaria, Westelijk Nijl virus en dengue
(knokkelkoorts), die worden overgebracht
door geïnfecteerde muggen, steken steeds
vaker de kop op in gebieden waar ze tot voor
kort niet voor kwamen.
Partnerruil nierdonoren is
een succes
Volkskrant, 12 januari 2007
Het Nederlandse experiment met het
kruislings doneren van nieren van
partners van patiënten is een succes. In
twee jaar tijd is tien procent van alle
levende nierdonaties op het nieuwe
systeem gebaseerd.
De geest van Alzheimerpatiënten lijkt langzaam
te vervliegen, naarmate hun hersenen verder
worden aangetast.
Een pleister die de ziekte van Alzheimer kan
voorkomen ligt morgen natuurlijk nog niet in
de apotheek, en over tien jaar waarschijnlijk
nog steeds niet. Dat het ooit zover komt, lijkt
na dit onderzoek goed mogelijk. Maar
voorlopig zult u zich moeten behelpen met
gezond eten, voldoende bewegen, rode wijn en
groene thee drinken en regelmatig de
hersenen flink aan het werk zetten. Want dat
zijn allemaal activiteiten waarvan min of meer
vaststaat dat ze de gevreesde eiwitklontering
tegengaan
Bij gepaarde-donorruim van nieren wordt een
nier van een gezonde partner van een nierpatiënt aangeboden aan een andere patiënt die
ook een partner heeft die een nier ter donatie
aanbiedt.
Partners van een nierpatiënt zijn doorgaans
gemotiveerd om een nier af te staan voor
donatie, maar hun nier is niet noodzakelijk
geschikt voor hun eigen partner.
Door een kruisruil uit te voeren met een
andere partner van een andere nierpatiënt
worden twee patiënten toch geholpen door
nauwbetrokkenen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
De afgelopen eeuw zijn we gemiddeld
anderhalf uur minder gaan slapen. Door onze
drukke bezigheden leveren we maar al te vaak
kostbare uren nachtrust in. “Chronisch
slaaptekort kan veranderingen in de hersenen
teweegbrengen en een belangrijke factor zijn
bij het ontstaan van depressie.” Meerlo pleit er
daarom voor om ons slaapgedrag serieuzer te
gaan nemen.
Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de
effecten van chronisch slaaptekort.
Slaaptekort verandert de hersenen
Hersencellen gaan uiteindelijk massaal dood
door de eiwitophopingen, waardoor het brein
krimpt. Links een normaal stel hersenen, rechts
dat van een Alzheimerpatiënt.
4
Meerlo: “Naar de effecten van chronisch
slaaptekort is nog erg weinig onderzoek
gedaan. Sowieso weten we nog weinig van
slaap. Vermoedelijk vinden er tijdens de slaap
allerlei belangrijke herstelprocessen in de
hersenen plaats. Daarom hebben wij bekeken
wat er gebeurt met de hersenen van ratten met
een chronisch slaaptekort.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Droge zomers, natte winters
Klimaat &
Evolutie
De hete adem van het veen
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
In de uitgestrekte moerassen van
westelijk Siberië groeit het veenmos al
tienduizend jaar gestaag door. Daarmee
wordt heel veel koolstof vastgelegd uit
de lucht, en dat kan nog duizenden
jaren doorgaan.
Er woont vrijwel niemand in de veengebieden
van Siberië. Niet zo vreemd, want wie zich er
in de hete zomer waagt, zakt weg in de
drassige plantenmassa en wordt het doelwit
van duizenden hongerige muggen. En 's
winters is het er bitter koud. De zompige
begroeiing, dan stijf bevroren, bedekt een
miljoen vierkante kilometer van westelijk
Siberië. Dat is bijna dertig keer het
landoppervlak van Nederland.
Zeespiegelstijging valt echter mee
volgens VN-klimaatcommissie
NRC, 23 januari 2007
uiteraard niet zal gebeuren. In dat geval zou de
opwarming de komende twintig jaar doorgaan
met ongeveer 0,1 graden per tien jaar. Maar de
verwachting van het IPCC is een stijging van
minimaal 0,2 graden per tien jaar. Verdere
klimaatverandering is dus onvermijdelijk.
Dat de mens de aanstichter is van de
verandering van het klimaat, is voor de
VN-commissie
IPCC
nu
zeer
waarschijnlijk. De oceaan verzuurt en
de noordelijke poolzee wordt ijsvrij.
‘Het is ‘uiterst onwaarschijnlijk’ dat de
klimaatverandering van de laatste halve eeuw
een natuurlijk proces is. Dit is de nieuwe
formulering waarmee het IPCC de rol van de
mens in de huidige klimaatverandering
beschrijft in zijn laatste klimaatanalyse.
‘Uiterst onwaarschijnlijk’ betekent dat de kans
dat de mens geen blaam treft, kleiner is dan 5
procent.
De afgelopen eeuw stegen de wereldtemperatuur
en de zeespiegel en nam de sneeuwbedekking
op het noorderlijk halfrond af. Veranderingen in
deze eeuw zullen nog drastischer zijn. (IPCC)
Een koe ligt op het rivierstrand bij de Lek, tijdens
warm zomerweer. De zomers zullen deze eeuw
droger worden in West-Europa.
Voor Nederland is voorlopig de belangrijkste
conclusie dat de verwachte zeespiegelstijging
opnieuw naar beneden is bijgesteld. Hij zal nu
tot het eind van de eeuw, afhankelijk van de
energie-scenario's die werkelijkheid worden,
waarschijnlijk onder de 38 cm blijven.
Muggengaas en anti-muggen olie zijn
onontbeerlijk om veldwerk te doen in WestSiberisch hoogveen.
Grimmig klimaat
Menselijke invloed nauwelijks meer
betwijfeld
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Dat het klimaat wereldwijd aan het
veranderen
is,
wordt
onder
wetenschappers niet meer betwist. En
de oorzaak is bijna zeker menselijk
handelen, aldus het vierde wereldwijde
klimaatrapport, dat vandaag uitkwam.
De hoofdpunten uit het rapport.
Zicht vanuit een helikopter. In het uitgestrekte
hoogveencomplex ontstaan patronen van
ruggetjes en zeer natte laagtes, afgewisseld met
veenmeren.
Levend veenmos neemt, zoals alle planten,
koolstofdioxide oftewel CO2 op uit de lucht.
De koolstof daaruit blijft grotendeels in het
veen zitten. Borren: "Je zou dus denken dat dit
een rem zet op het broeikaseffect. Dood
veenmos dat onder water staat, stoot namelijk
wel een beetje methaan uit, en dat is een 31
keer sterker broeikasgas dan CO2. We wisten
niet wat er zwaarder woog voor het
broeikaseffect: de opname van koolstofdioxide
of de uitstoot van methaan. Nu zijn we
erachter dat het effect van de CO2-opname het
sterkst is. Het veen heeft tot nu toe dus
bijgedragen aan het tegengaan van de
opwarming van de aarde."
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Nieuwe meren ontdekt
onder ijskap Antarctica
Volkskrant, januari 2007
Onder de sneeuwkap van West-Antarctica
bevindt zich een heel stelsel van meertjes en
rivieren die als smeerolie fungeren voor de
gletsjers die het ijs afvoeren. Het water speelt
een belangrijke rol bij de reactie van
Antarctica op klimaatverandering.
Het verstopte stelsel is ontdekt door de
Amerikaanse satelliet Icesat, die met
laserstralen de hoogteveranderingen van de
ijskap meet. In sommige regio’s daalde het
oppervlak met 10 meter in drie jaar. Die
beweging zou het gevolg zijn van wegstromend
water daaronder.
"Het merendeel van de stijging van de
gemiddelde temperatuur op aarde sinds het
midden van de twintigste eeuw is zeer
waarschijnlijk te wijten aan de door menselijk
handelen
verhoogde
concentraties
broeikasgassen."
Het belangrijkste broeikasgas van menselijke
makelij is CO2. De concentratie daarvan is de
afgelopen eeuwen gestegen van 280 naar 379
ppm (delen per miljoen). Voornamelijk door
de verbranding van kolen, olie en aardgas,
maar ook veranderd landgebruik draagt eraan
bij. In de afgelopen tien jaar steeg de CO2concentratie met bijna 2 ppm per jaar. Van
methaan, een ander belangrijk broeikasgas,
steeg de concentratie van 715 delen per miljard
(ppb) in het pre-industriële tijdperk naar 1774
ppb nu.
En de opwarming gaat door, zelfs als de
mensheid nu onmiddellijk zou stoppen met de
uitstoot van broeikasgassen - iets wat
5
Uit een van de veertien ontdekte meren, vlak
bij de plek waar de grote Whillans ijsrivier in
de oceaan uitstroomt, lekte in die drie jaar 2
kubieke kilometer water weg. Bij andere
meren blijft het water vastzitten onder het ijs.
Onder Antarctica waren al zo’n 145 meren
ontdekt. Bekendst is het geïsoleerde Lake
Vostok op Osst-Antarctica, waarin misschien
onbekende vormen van leven zitten.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Onrust om ’vernatting’
Utrechtse polder
hebben gewogen, wat overeenkomt met het
gewicht van 7 volwassen olifanten.
Trouw, 13 januari 2007
Vierhonderd polderbewoners worden
voor een hoger milieubelang mogelijk
’uit hun paradijs verdreven’. Het
provinciebestuur van Utrecht worstelt
met het plan.
Aan de ene kant stroomt de Waver. Het water
staat tot aan de rietkragen, die deels zijn
gekapt om de beschoeiing te vernieuwen. Aan
de andere kant, een royale zes meter lager,
strekt de polder zich uit – als een enorme
badkuip. Dit is wat je noemt een polder. Zou
het gemaal aan het einde van de dijk uitvallen,
dan stijgt het waterpeil rap en moeten de bijna
vierhonderd bewoners hun biezen pakken.
De polder droog houden is volgens
deskundigen slecht voor het milieu omdat er
zout water onder de polder zit dat zich door
bemaling buiten de polder verspreidt. Als de
polder ontruimd is, zou hij kunnen dienen als
waterberging.
Veranderend Antarctica
Massale volksverhuizingen onder
pinguïns
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Tegen de verwachtingen in lijkt het de
afgelopen decennia niet warmer te zijn
geworden aan de Zuidpool. Toch is het
klimaat rond Antarctica wel sterk
veranderd,
met
volksverhuizingen
onder pinguïns en een achteruitgang
van het zeeleven tot gevolg.
Artist's concept van Turiasaurus.
Aan het eind van de twintigste eeuw is de
temperatuur op het vasteland van Antarctica
niet gestegen, terwijl klimaatmodellen dat wel
hadden voorspeld.
Tot de 70 gevonden fragmenten, die samen
een
kwart
van
het
hele
skelet
vertegenwoordigen, behoort het merendeel
van een voorpoot. Alleen al het opperarmbeen
is zo groot als een mens (1,79 m). Dit is vrijwel
even groot als het opperarmbeen van
Argentinosaurus, waarvan het grootst bekende
exemplaar 1,81 m meet. Alleen de
brachiosauriërs hadden grotere voorpoten,
maar die waren veel groter dan hun
achterpoten, en hun totale grootte was dan
ook minder dan die van Turiasaurus.
Stijging zeespiegel valt lager
uit
Adéliepinguins worden naar het zuiden
verdrongen. Andere soorten uit het noorden
nemen hun plaats in.
Winters in West-Europa natter
NRC, 23 januari 2007
De polder Groot Mijdrecht Noord, nabij
Waverveen. De provincie Utrecht wil de polder
omwille van het milieu onder water laten lopen.
Ook Europa heeft nu
reuzendinosauriër
Kennislink.nl, 23 januari 2007
Alle
echt
grote
dino’s
(zoals
Seismosaurus en
Argentinosaurus)
waren tot nu toe uit Afrika of Amerika
afkomstig. Nu zijn ook in Europa de
restanten
van
een
reuzendino
gevonden. Niet toevallig in de Spaanse
provincie Teruel, want daar waren al
eerder dinoresten gevonden.
De
zeespiegel
zal
deze
eeuw
waarschijnlijk niet meer dan zo’n 38
centimeter stijgen. Dat betekent dat
Nederland eerder vanuit het achterland
door rivierwater zal worden bedreigd
dan door de Noordzee.
De winters in West-Europa worden in de
komende decennia namelijk veel natter. De
concept-samenvatting meldt ook dat de
Golfstroom en de aanvoer van warm water uit
het Caribisch gebied in de loop van de eeuw
geleidelijk met zo’n 25 procent gaan
afzwakken.
Desondanks
zullen
de
temperaturen in Atlantische omgeving blijven
stijgen. De eerder veronderstelde afkoeling
van West-Europa zal niet optreden.
De Engelse westkust tijdens de heftige storm van
halverwege januari. (Foto AP)
Het opgraven van de skeletonderdelen van
Turiasaurus.
Er is genoeg materiaal aangetroffen om een
redelijk betrouwbare reconstructie van deze
reus te maken. Het gevonden exemplaar moet
zo’n 35 m lang zijn geweest en 40-48 ton
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
De bijstelling is te danken aan een beter
inzicht in de warmteopname van de oceanen
en
het
gedrag
van
gletsjers
en
ijskappennoteert het IPCC. Het IPCC tekent
aan dat er nog onvoldoende inzicht is in het
stromingsgedrag van de ijslagen op Antarctica
en Groenland.
6
Keelbandpinguins zakken af naar het zuiden,
omdat het zee-ijs in noordelijker streken is
verdwenen.
"Dat contrasteert sterk met de noordelijke
punt van het Antarctisch Schiereiland, want
dat is juist één van de snelst opwarmende
gebieden op aarde", aldus Bromwich. Het
binnenland van Antarctica doet dus raar. Dat
bleek vorig jaar ook al een beetje, toen de
groep van Bromwich aantoonde dat de
sneeuwval rond de Zuidpool achterbleef bij de
verwachtingen van klimaatmodellen. Die had
moeten toenemen, maar hij nam de laatste
tien jaar juist wat af.
Weinig ruimte meer voor
klimaattwijfel
Volkskrant, 7 februari 2007
Opmerkelijker dan de opwarming
volgens IPCC is de stelligheid over de
oorzaak:
de
mens.
Volgens het
klimaatpanel IPCC is het nu zeer
waarschijnlijk dat de mens een
wereldwijde
klimaatverandering
veroorzaakt met de uitstoot van
broeikasgassen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Vrijdag werd de samenvatting gepresenteerd
van het vierde rapport van het internationale
klimaatpanel IPCC van de Verenigde Naties.
volle maan zich geheel in de schaduw van de
aarde, en hult hij zich in een spookachtige,
oranjerode gloed. Ook op 28 augustus is er een
totale maansverduistering, maar die is vanuit
Europa niet zichtbaar.
Enkele hoofdpunten:
-De aarde is in een eeuw 0,74 graden
opgewarmd (vastgesteld).
Een totale maansverduistering treedt op
wanneer zon, aarde en maan vrijwel exact op
één lijn staan. De maan beweegt dan door de
slagschaduw van de aarde, en wordt niet
langer direct verlicht door de zon. Maar via de
dampkring van onze planeet komt er nog
steeds een beetje roodgekleurd zonlicht op de
maan terecht. Daardoor is de volle maan
tijdens een totale verduistering niet compleet
onzichtbaar.
-De opwarming ging de laatste vijftig jaar
tweemaal sneller dan daarvoor (vastgesteld).
-De stijging van de zeespiegel in de 20ste eeuw
bedraagt 17 centimeter (vastgesteld).
-KNMI: Nederland moet rekening houden met
stijging zeespiegel van 85 centimeter
(prognose).
-De concentratie kooldioxide is hoger dan in
zeker 650 duizend jaar (vastgesteld).
-De uitstoot van broeikasgassen door de mens
is ‘zeer waarschijnlijk’ de oorzaak van de
opwarming na 1950.
-De temperatuurstijging in 2100 is 1,8 tot 4,0
graden, mogelijk zelfs 6,4 graden (prognose).
-De zeespiegel stijgt tot 2100 18 tot 59
centimeter (prognose).
-De opwarming duurt eeuwen voort, ook bij
stabilisatie van concentraties broeikasgas
(prognose).
-Bijdrage van smeltend
onvoldoende bekend.
Groenland
nog
De zon, compleet met zonnevlekken.
De vlekken zijn omringd door iets helderder
en hetere gebieden, de zogenaamde
fakkelvelden. Daarvan is de temperatuur
ongeveer 4000 graden hoger dan die van het
gemiddelde zonsoppervlak. Die velden stralen
daarom een versterkte ultraviolette straling
uit. Ook de fakkelvelden komen en gaan, met
de zonnevlekken.
Een boeiend voorbeeld hoe de zon het klimaat
kan beïnvloeden wordt geleverd door de
Kleine IJstijd. Gedurende de jaren 1650 tot
1700 was de zon verstoken van vlek- en CMEactiviteit. Het was toen op aarde uitzonderlijk
koud. Daarna is de activiteit van de zon
gestaag toegenomen en ruwweg mag men
zeggen dat, terwijl de intensiteit van de CME’s
in de periode tussen 1610 en het midden van
de vorige eeuw met een factor zes is
toegenomen, de gemiddelde temperatuur van
de aardatmosfeer gelijk daarmee opging en
toenam met ca. 0,6 graden.
Kennislink.nl, 1 februari 2007
Laten we de zonsactiviteit eens bezien. De
totale straling van de zon is ontzagwekkend
constant, met een uiterst geringe toename van
slechts 0,006 % over een miljoen jaar. Dat zet
geen zoden aan de dijk. Maar de zonsvariatie
heeft nog andere aspecten, die zich tonen op
verschillende wijzen. Zonnevlekken zijn
tijdelijke koele gebiedjes op de zon. Ze leven
enkele dagen tot enkele weken en het aantal
vlekken dat zichtbaar is komt en gaat in een
elfjaarlijkse cyclus.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Cassini fotografeert
reuzenwolk rond noordpool
Titan
Rond de noordpool van de grote
Saturnusmaan Titan is een reusachtig
wolkensysteem gefotografeerd met een
middellijn van 2400 kilometer.
Zon en klimaat
Weliswaar was dit geen gelijkmatige toename.
Tegen een vrij sterke opwarming in Midden en
West-Europa staat een aanzienlijk geringere
opwarming in Noord-Amerika. Antarctica is
zelfs wat kouder geworden. Maar niettemin:
over het geheel genomen nam de
atmosferische temperatuur toe. Waar ligt dat
aan - broeikaseffect of zonne-invloed?
Foto van een totale maansverduistering.
allesoversterrenkunde.nl, 1 februari
2007
Een groep sneeuwpoppen van Milieudefensie
demonstreert vrijdag op Het Plein in Den Haag.
We
weten
dat
de
gemiddelde
temperatuur op aarde in de laatste
tientallen jaren is toegenomen. De
opwarming
wordt
algemeen
toegeschreven aan het broeikaseffect.
De zon zou ook hebben kunnen
bijdragen tot een verhoging van de
aardtemperatuur.
De maansverduistering van 3 maart begint
eigenlijk al om 22.30 uur: dan vindt de eerste
aanraking met de slagschaduw van de aarde
plaats.
Er bestaat een elfjaarlijkse cyclus, met grotere
minima ruwweg om de 200 jaren. In de 17e eeuw
was de zon niet actief (het zogenoemde Maunder
Minimum) en was er sprake van een Kleine
IJstijd.
Wat blijkt? De zon is de laatste vijftig jaar
actiever geweest dan hij in duizenden jaren
daarvóór was. Sommige onderzoekers zeggen
zelfs: actiever dan in de laatste tienduizend
jaar Die activiteit van de laatste jaren ging
gelijk op met die van de aardse temperatuur.
Is er samenhang?
De reuzenwolk bestaat uit methaan, ethaan en
andere organische moleculen. De opnamen
van de wolk zijn gemaakt door de
Amerikaanse ruimtesonde Cassini, die al
geruime tijd in een baan rond Saturnus draait.
Eerder was de wolk niet zichtbaar, omdat de
noordpool van Titan in de schaduw lag. Nu het
echter voorjaar wordt op het noordelijk
halfrond van de Saturnusmaan, komt de wolk
steeds beter in beeld.
Zonnestelsel &
Heelal
3 maart maansverduistering
allesoversterrenkunde.nl, februari 2007
Cassini-opname van de methaanwolk rond de
noordpool van Titan.
In de nacht van zaterdag 3 op zondag 4 maart
is er vanuit Nederland en België een
schitterende totale maansverduistering te zien.
Tussen kwart voor elf en één uur bevindt de
7
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Hemelse eigenaardigheden
meer gedaan. Op 29 januari wordt de Stichting
CAMRAS opgericht (C.A. Muller Radio
Astronomie Station), waarin de VERON
(Vereniging
voor experimenteel
Radio
Onderzoek in Nederland), het KNMI en
ASTRON zijn vertegenwoordigd. Een van de
doelstellingen van de stichting is het
stimuleren van de belangstelling voor techniek
en exacte vakken in het onderwijs.
De jaarlijkse stroom van sterrennieuws
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
De Amerikaanse astronomenvereniging
houdt deze week in Seattle zijn
jaarlijkse bijeenkomst, en dat levert een
hele berg nieuws op. Over quasars en
pulsars,
supernova's
en
ministerrenstelsels bijvoorbeeld.
Van 2,2 miljoen lichtjaar afstand kwam
zondag het nieuws dat het Andromeda stelsel,
het sterrenstelsel dat het dichtst bij het onze
staat, vijf keer zo groot is als tot nu toe werd
aangenomen. Om de zichtbare sterrenschijf
heen liggen namelijk nog een heleboel sterren
die eerder niet waren opgemerkt.
De neutronenster in het hart van de Krabnevel
lijkt vier magnetische polen te hebben in plaats
van de gebruikelijke twee. Foto NASA, ESA, J.
Hester en A. Loll (Arizona State University)
Ketting van ruimtepuin
noorderlicht.vpro.nl, februari 2007
De vernietiging van een Chinese
satelliet vorige maand heeft zoveel
ruimtepuin opgeleverd, dat er een
fatale kettingreactie op gang kan
komen.
Het Andromedastelsel is vijf keer zo groot als het
tot nu toe leek.
Gisteren kwam het nieuws dat één van de
iconen van de astronomie waarschijnlijk al een
jaar of zesduizend niet meer bestaat. De
beroemde 'Pillars of Creation' zijn grote
wolken gas en stof die in 1995 door de Hubble
ruimtetelescoop werden gefotografeerd. Ook
zij liggen, pardon lagen, op een astronomische
steenworp afstand, namelijk tegen de
zevenduizend lichtjaar.
Er vlogen al meer dan tienduizend objecten
van tien centimeter of groter in banen rond de
aarde, waaronder afgedankte satellieten, delen
van raketten en allerlei brokstukken die bij
explosies zijn ontstaan. Treft zo'n stuk puin
een satelliet, dan kan die zelf uiteenspatten,
waardoor
weer
nieuwe,
gevaarlijke
brokstukken ontstaan. Uiteindelijk zal dat
ontaarden in een kettingreactie die satelliet na
satelliet vernietigt en alle ruimtevaart tot een
zeer riskante onderneming maakt, omdat de
aarde omgeven wordt door een wolk van
rondrazend puin.
De radiotelescoop van Dwingeloo.
Meisje op Mars
allesoversterrekunde.nl, 26 januari 2007
Ze wordt al het Marsmeisje genoemd:
Iahu-Anat Westenberg (12 jaar) uit
Capelle aan den IJssel. In maart gaat
Iahu-Anat twee weken net doen alsof ze
op de planeet Mars is. In een
nagebouwde Marsbasis in de woestijn.
Samen met haar moeder, drie andere
volwassenen en drie kinderen.
Op een computerscherm laat Iahu-Anat foto’s
zien van de basis. Aan bijna alle muren in huis
hangen foto’s en schilderijen van Mars. Haar
moeder, Artemis Westenberg, is voorzitter van
de Nederlandse afdeling van de Mars Society.
Moeder Artemis is al vier keer ‘op missie’
geweest naar de Marsbasis in de Amerikaanse
staat Utah. ‘Deze keer mochten er kinderen
mee,’ vertelt ze. ‘Toen ik hoorde dat Iahu-Anat
graag wilde, heb ik natuurlijk meteen zelf ook
weer gesolliciteerd.’
Een kaart van het bekende ruimtepuin (NASA).
De Chinese actie heeft er in één klap een
heleboel objecten bijgemaakt.
De 'Pillars of Creation', pilaren van de schepping
dus, zoals in 1995 vastgelegd door de Hubble
ruimtetelescoop. In werkelijkheid bestaan ze al
zesduizend jaar niet meer, betogen Franse
astronomen.
Dezelfde dag werd een neutronenster
gepresenteerd die niet de normale twee, maar
vier magnetische polen lijkt te hebben. Deze
zogenaamde pulsar staat in het midden van de
Krabnevel, niet meer dan 6500 lichtjaar uit
onze buurt. De pulsen van radiogolven die hij
met grote regelmaat richting aarde stuurt,
kunnen niet verklaard worden door een
normaal gevormd magneetveld, stelde het
team van Tim Hankins in New Mexico vast.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Dwingeloo-telescoop komt
beschikbaar voor amateurs
en onderwijs
allesoversterrenkunde.nl, 19 januari
2007
De vijftig jaar oude radiotelescoop in
Dwingeloo,
die
met
een
schotelmiddellijn van 25 meter korte
tijd de grootste radiotelescoop ter
wereld was, zal binnenkort weer
gebruikt worden door radio-amateurs
en voor onderwijsdoeleinden.
Met de Dwingeloo-telescoop worden al enkele
jaren geen wetenschappelijke waarnemingen
8
Iahu-Anat Westenberg.
Wat ga je precies doen?
Ik ben de fotograaf van de missie. Dus ik leg
alles vast wat er gebeurt. Verder onderzoek ik
hoe goed sterrenkers groeit in de woestijn. Ik
schrijf ook een soort dagboek, in het Engels.
En dan zijn er nog veel huishoudelijke klusjes,
zoals tafel dekken en afwassen. Om de andere
dag gaan we naar buiten, dan moet je eerst een
ruimtepak aan. Ik ben heel benieuwd hoe dat
zal zijn.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Methaanmeren ontdekt op
Titan
allesoversterrenkunde.nl, 3 januari 2007
De uitbarsting kan enkele seconden tot
minuten duren, en daarbij komt enorm veel
röntgenstraling vrij. Uit nader onderzoek
blijken de uitbarstingen niet constant te zijn,
maar hevige oscillaties te vertonen.
Op de grote Saturnusmaan Titan komen
kleine en grote meren voor van
vloeibaar methaangas. Dat blijkt uit
radaropnamen die afgelopen zomer zijn
gemaakt
door
de
Amerikaanse
planeetverkenner Cassini.
Wetenschap &
Onderzoek
Braziliaanse bolbliksem
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
De opzienbarende resultaten zijn vandaag
gepubliceerd op de website van Nature . Ooit
werd aangenomen dat er op Titan misschien
een uitgestrekte oceaan van vloeibaar methaan
zou zijn, maar die werd niet gevonden,
waardoor de aanwezigheid van grote
hoeveelheden methaangas in de dampkring
van de Saturnusmaan moeilijker te verklaren
was.
Wat is een bolbliksem en hoe maak je er
één? Vorig jaar kwamen Duitsers met
een recept en nu zijn Braziliaanse
onderzoekers
erin
geslaagd
andersoortige
vuurbolletjes
te
produceren.
Model van een neutronenster in een
dubbelstersysteem.
Aangenomen wordt dat deze oscillaties het
gevolg zijn van de rotatie van de
neutronenster. Als de snelle rotatie van XTE
J1739-285 wordt bevestigd, en wellicht nog
meer van deze snelle neutronensterren
ontdekt
worden,
betekent
dat,
dat
neutronensterren steviger in elkaar zitten dan
sommige modellen voorspellen.
Gloeiend
hete
lichtballetjes
dansen
secondenlang over de vloer in het filmpje dat
Antonio Pavao en Gerson Paiva hebben
gemaakt van hun onderzoek aan de
universiteit van Pernambuco. Rakelings langs
elektriciteitskabels én de in teenslippers
gehulde voeten van een van de onderzoekers.
Dat ze echt heel heet zijn, mag blijken uit
brandgaten in Paiva's spijkerbroek. Ze
ontstonden in een apparaat waarmee de twee
knutselaars flinterdunne plakjes silicium
zware elektrische schokken toedienen.
Stottert de kern van de zon?
Perspectivische radaropname van
methaanmeren op Titan.
Cassini heeft nu 75 meren ontdekt, met
afmetingen van 3 tot 70 kilometer, die zich
uitsluitend op hoge noordelijke breedtegraden
bevinden, waar het momenteel winter is.
Vermoedelijk condenseert het methaangas
alleen bij lage temperaturen, en verdampen de
meren wanneer het op het noordelijk halfrond
zomer wordt. Tegen die tijd (over circa vijftien
jaar) zouden er juist in het zuidpoolgebied van
Titan methaanmeren kunnen ontstaan.
Snelst ronddraaiende
neutronenster ontdekt?
allesoversterrenkunde.nl, 16 februari
2007
Astronomen, onder wie de Nederlander
Erik Kuulkers, hebben met behulp van
de Europese gammasatelliet Integral
een neutronenster waargenomen die
1122 keer per seconde om zijn as lijkt te
tollen.
allesoversterrenkunde.nl, 24 januari
2007
Volgens onderzoekers van de universiteit van
Fairfax (VS) is de energieproductie in de kern
van de zon minder stabiel dan doorgaans
wordt verondersteld (New Scientist, 27
februari).
Onder invloed van magnetische velden zijn
kleine verstoringen mogelijk van het
heersende evenwicht tussen de zwaartekracht
en de gasdruk in de kern van de zon. En deze
instabiliteiten zouden volgens de onderzoekers
leiden tot temperatuurvariaties met perioden
van 41.000 dan wel 100.000 jaar. Dat zou in
overeenstemming zijn met de regelmaat
waarin de ijstijden op aarde hebben
plaatsgevonden.
De laatste miljoenen jaren volgende de
ijstijden elkaar met perioden van ruwweg
100.000 jaar op, daarvoor waren de
tussenperioden ongeveer 41.000 jaar lang.
Volgens de bestaande inzichten wordt de
ijstijdencyclus veroorzaakt door kleine,
regelmatige variaties in de aardbaan, maar
deze kunnen de verandering van de frequentie
van de ijstijden niet goed verklaren.
Als dat bevestigd wordt, is het de snelste
neutronenster die we kennen: hij roteert twee
keer zo snel als de vorige recordhouder.
Neutronensterren zijn de ongeveer tien
kilometer grote, ingestorte restanten van
sterren. Van zichzelf vertonen ze niet veel
activiteit, maar als ze deel uitmaken van een
dubbelstersysteem, en materie van hun
begeleider opslokken, is dat anders. De
overgedragen stermaterie verzamelt zich tot
een vijf a tien meter dikke laag en ‘ontbrandt’
op een gegeven moment in een nucleaire
explosie.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Tot nu toe hebben de bolbliksemmakers hun
onderzoek overleefd.
Daarmee wilden ze een theorie testen over het
ontstaan
van
bolbliksems,
natuurverschijnselen
die
soms
in
onweersbuien worden gezien. Volgens die
theorie
ontstaan
de
sinaasappelgrote
vuurballen doordat bliksem de aarde treft.
Daarbij zou silicium uit zand verdampen en
vervolgens verbranden. Dat idee lijkt dus hout
te snijden.
Coaxkabel voor licht
gemaakt
Kennislink.nl, 11 januari 2007
Met een koolstof nanobuis als kern
hebben Amerikaanse natuurkundigen
een lichtgeleidende coaxkabel gemaakt.
Het draadje, 10.000 keer zo dun als de
kabels in moderne elektronica, kan
licht vangen en vervoeren. Betere
zonnecellen en kunstogen liggen voor
het grijpen, denken de bouwers.
Heeft de zon een ingebouwde dimmer?
9
In de nano-coax van één tiende micrometer
dik bewegen lichtgolven zonder storing van
buitenaf, zelfs om bochten heen. Licht zit
opgesloten tussen een koolstof nanobuis als
kern en de geleidende buitenmantel van de
coaxkabel.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Een coaxkabel (links) vangt radiogolven tussen
de geleidende mantel en de metaaldraad in de
kern. Daartussen kunnen radiogolven ongestoord
reizen.
Naughton, Rybczunski en hun collega's lieten
al in 2004 zien dat een nanobuis lichtgolven
kan oppikken, net zoals een lus metaaldraad
een antenne is voor radiogolven. Zulke 'bote
draden' geleiden een signaal met weinig
energieverlies. Omdat de radio- of lichtgolf
aan de buitenkant van de draad reist, kan
allerlei elektromagnetische storing het signaal
vervuilen. Een coaxkabel gebruikt het principe
van de Faraday-kooi: elektromagnetische
velden van buitenaf komen niet door de
mantel heen zodat het vervoerde signaal
ongestoord blijft.
Elektronen breken
surfrecord
Deeltjesversneller op labtafelformaat
eindelijk serieus te nemen
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
In een buisje warme lithiumdamp van
nog geen meter krijgen elektronen een
extra
optater
waar
eerder
drie
kilometer deeltjesversneller voor nodig
was.
In één opzicht zijn deeltjesfysici net gestoorde
formule-1-coureurs: hoe harder het gaat hoe
beter, en botsingen zijn de bedoeling. Hoe
hoger de energie waarmee elementaire deeltjes
op elkaar klappen, hoe meer nieuwe
deeltjesfysica er uit de wegvliegende
brokstukken te peuren valt. Dus stuwen
enorme deeltjesversnellers deeltjes met
krachtige elektromagnetische velden op tot
vrijwel de lichtsnelheid. Nadeel is wel dat
zulke apparaten aan de omvangrijke en dus
dure kant zijn.
Amerikaanse onderzoekers van onder andere
het Stanford Linear Accelerator Centre (SLAC)
hebben nu voor het eerst elektronen serieuze
deeltjesversnellersnelheden meegegeven met
een alternatieve techniek, waarvan de cruciale
apparatuur op een labtafel past. Bij plasma
wakefield
acceleration,
ofwel
'plasmahekgolfversnelling', worden de deeltjes
als surfers vooruitgestuwd door een golf van
bewegende lading.
Ga mee de tunnel in, diep onder de grond.
(CERN)
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Met een ouderwetse deeltjesversneller van
drie kilometer lengte schoten de onderzoekers
krachtige
elektronenpulsen
met
een
bewegingsenergie van 42 Giga-elektronvolt
(GeV) in een 85 centimeter lange buis vol
lithiumdamp. De eerste helft van de puls
ioniseert de lithiumdamp plaatselijk tot
plasma: alle elektronen worden abrupt
losgerukt van hun atomen, waarna ze
terugklappen en een lopende ladingsgolf in de
buis verzaken.
laboratoria, maar dat gaat volgens de TU Delft
veranderen. En dan wordt het bijvoorbeeld
mogelijk om biologische processen tot in
ongekend detail te bekijken en chemische
reacties live te volgen, dingen die nog niet zo
lang geleden volkomen onmogelijk werden
geacht. Net als het bespieden van losse
goudatomen trouwens.
Die ladingsgolf stuwt het laatste eindje van de
elektronenpuls, die bestaat uit een paar
procent van de oorspronkelijke elektronen, op
tot een bewegingsenergie van 85 GeV. Niet
evenveel, maar toch aardig in de buurt van de
115
GeV
van
de
allersnelste
elektronenversnellers.
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Eer doet leven
Wie
een
Nobelprijs
wint,
leeft
gemiddeld één à twee jaar extra,
constateren Britse economen. En dat
ligt eerder aan de status die dat oplevert
dan aan het geld.
Dat rijke, hoogopgeleide mensen langer leven
dan ongeletterde anonieme armoedzaaiers,is
al tientallen jaren bekend. Britse ambtenaren
leven bijvoorbeeld langer naarmate hun rang
hoger is.
Bij een bweetje golf kan surfen heel hard gaan.
Matthew Rablen en Andrew Oswald
vergeleken de levensduur van geleerden die
tussen 1901 en 1950 een Nobelprijs wonnen
met die van knappe koppen die wel voor deze
prijs der prijzen genomineerd waren, maar er
jammerlijk naast grepen. Ze concluderen
daaruit dat het aanzien dat de prijs met zich
meebrengt, tot twee extra levensjaren
oplevert.
De beginpuls komt uit een gewone versneller,
zodat de hekgolf-versneller eigenlijk meer een
soort turbo is dan een zelfstandige versneller.
Toch is de vooruitgang indrukwekkend, vindt
hoogleraar natuurkunde Marnix van der Wiel
van de Technische Universiteit Eindhoven,
betrokken bij onderzoek naar wake fieldversnelling.
Goudatomen gefilmd
noorderlicht.vpro.nl, februari 2007
Kun je individuele atomen bespieden?
Jazeker, laten onderzoekers van het
Delftse Kavli Institute of Nanoscience
zien.
Henny Zandbergen en zijn collega's maakten
een filmpje van groep goudatomen, die op een
dun gouden oppervlak werden geplaatst. Ze
zakken eerst in de onderliggende laag en
ordenen zich vervolgens spontaan, waarna alle
goudatomen weer keurig gerangschikt liggen.
De onderzoekers gebruikten hiervoor een
elektronenmicroscoop met een bijzonder hoge
resolutie,
gecombineerd
met
speciale
beeldverwerkingssoftware.
Nobelprijzen vormen een soort natuurlijk
experiment, waarbij wetenschappers plotseling
enorm in status stijgen. Dat lijkt levensverlengend
te werken.
Geld is niet vies
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Geld gaat van hand tot hand, en soms
zijn die handen vies. Toch valt het
aantal bacteriën op munten en
bankbiljetten
reuze
mee,
stelden
Wageningse onderzoekers vast.
De microbiologen haalden onder leiding van
dr. Rijkelt Beumer 270 munten en 120
bankbiljetten naar hun lab, allemaal afkomstig
van de Wageningse middenstand. De vraag
was hoeveel bacteriën erop zaten, en of daar
ook ziekteverwekkende types bij waren. Maar
of het geld nu van snackbars, bakkers, slagers,
groente-, vis- of kaasboeren kwam, er was
weinig mee aan de hand.
Nog even en de bovenste goudatomen hebben
zich keurig in het gelid gevoegd.
Dit soort nanomicroscopie is nu nog
voorbehouden aan zeer gespecialiseerde
10
Munten bleken ware woestijnen, met hooguit
duizend bacteriën erop. Bankbiljetten hadden
soms een paar miljoen bewoners. Niets om je
druk over te maken, zeggen de onderzoekers.
Er zat soms wel een bekende ziekteverwekker
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
tussen, zoals Escherichia coli, Staphylococcus
aureus of Bacillus cereus, maar deze bacteriën
komen bijna overal voor en produceren pas
gifstoffen onder speciale omstandigheden.
Waarschijnlijk om zijn slachtoffer te
verblinden en om de afstand tot de prooi in
het anders pikzwarte water in te schatten.
Maar het lijkt erop alsof de inktvis de
lichtflitsen ook gebruikt in een poging om te
communiceren. En misschien zelfs te sjansen.
Helaas voor hem is het object van zijn affectie
in dit geval de zaklamp van de onderzoekers
Lang leve Mendelejev!
Kennislink.nl, 2 februari 2007
Munten zijn te glad voor bacteriën en
bankbiljetten zijn vaak te droog.
Geld is dus geen gevaarlijke besmettingsbron,
concluderen de microbiologen, althans niet in
Wageningen. Het wachten is nu op de
uitkomsten van soortgelijke proeven in andere
landen, die binnenkort bekend gemaakt zullen
worden.
Honderd jaar geleden, op 2 februari,
stierf Dmitri Mendelejev. In ieder
scheikundelokaal hangt zijn Periodiek
Systeem der Elementen uit 1869 aan de
muur. Is het model ook voor chemici
van nu nog actueel?
'Elk gesprek met een chemicus kun je
beginnen in het Periodiek Systeem. In welk
gebied houd jij je op? En wat is daar over te
vertellen?'
elementen bestaan, met halfwaardetijden van
miljarden jaren. Die ultrastabiele elementen
zouden te vinden zijn bij de ‘superactiniden’: de
elementen 122-153. De zoektocht naar deze
zware jongens is in volle gang.
Waarom staan die eigenlijk zo apart? De
atomen staan toch op gewicht gerangschikt,
die nummertjes die er altijd bijstaan?
'Ja, dat is zo. En eigenlijk horen die zeldzameaarde-elementen er ook gewoon tussen. Maar
dan krijg je zo’n raar breed model, dus hebben
ze er maar tussenuit geknipt.
'Mendelejev baseerde het model op twee
dingen: het aantal reacties dat de atomen
aangingen – dat zijn de kolommen. En het
gewicht van de atomen. Dat dat samenhangt
met het aantal protonen en electronen in de
kern wist Mendelejev overigens niet: hij dacht
net als zijn tijdgenoten dat atomen ondeelbaar
waren. De verklaring voor zijn model kwam
pas veel later.'
Filmdebuut voor flitsende
inktvis
noorderlicht.vpro.nl, februari 2007
Inktvissen, dat zijn toch van die trage,
weke, slijmerige gevallen? Nee hoor.
Video-opnames van een reuzeninktvis
onthullen dat het dier niet de
vreedzame
drijvende
goedzak
is
waarvoor sommige onderzoekers hem
hielden.
De Japanse onderwater-onderzoeker Tsunemi
Kubodera en zijn collega's moeten ook met
hun tijd mee. Waar ze eerder nog konden
volstaan met een beschrijving van de
overblijfselen van de reuzeninktvis die ze in de
maag van een walvis hadden gevonden, is nu
zelfs een foto niet meer genoeg. Nadat het
vorig jaar lukte om een ander type inktvis voor
het eerst te fotograferen, is zo'n achtarmige
schepsel nu ook op video vastgelegd. Met de
nieuwste apparatuur natuurlijk.
Dimitri Mendelejev (1834 - 1907).
Wat is die verklaring?
Theoretisch chemicus Gerrit Groenenberg van de
Radboud Universiteit. 'Elk gesprek met een
chemicus kun je beginnen in het Periodiek
Systeem.'
Hoe gebruik jij de tabel van Mendelejev
eigenlijk?
'Het Periodiek systeem is een soort landkaart
die je helpt te navigeren in de wereld van de
elementen. Als je gevraagd wordt te kijken
naar een bepaald atoom, begin je altijd bij het
Periodiek
Systeem.
Via
het
internet
tegenwoordig. Dan kan ik al snel zien of de
vraag triviaal is, te complex, of juist lekker
uitdagend.
“Ik vind het altijd leuk als ik door een
onderzoek in een nieuw gebied van elementen
terecht kom. Zo ben ik onlangs begonnen met
de ‘zeldzame-aarde-elementen’. Dat is de
bovenste van die twee rijen die onder de tabel
staan. Die vormen een wereld op zich.'
Voor het eerst is het mogelijk om het twee
meter lange dier in actie te zien. En wat blijkt?
In plaats van een inactief dobberend mormel
blijkt inktvis Taningia danae een snelle
agressieve jager, die snelheden kan halen van
negen kilometer per uur.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
'De kolommen laten zien of de buitenste schil
helemaal vol zit, of een aantal elektronen mist.
Dat verklaart het aantal reacties dat een atoom
kan aangaan.'
Valt er nu nog iets nieuws te ontdekken aan
het systeem?
'De volgorde van de elementen staat vast. Daar
zal niks aan veranderen, die klopt gewoon.
Maar om nou te zeggen dat we alles weten
over atomen… nee, er is altijd weer iets
nieuws. Zelf kijk ik momenteel naar de
interactie tussen atomen als ze extreem zijn
afgekoeld.
Dat
wordt
bepaald
door
kwantummechanische eigenschappen.
'Het sterke van Mendelejev was trouwens wel
dat hij een model met gaten durfde te
presenteren. Hij voorspelde terecht dat er nog
elementen ontdekt moesten worden en wat
voor eigenschappen die dan zouden hebben.'
Reuzeninktvis Taningia danae voor het eerst
vastgelegd op video
Van zijn optreden maakt het weekdier een
spectaculaire show met lichteffecten. Tijdens
een aanval vuurt de inktvis korte flitsen af met
de lichtproducerende organen op zijn armen.
'Kijk, de elektronen zitten in schillen om de
kern heen. Dat zijn de rijen in het systeem. Er
past een bepaald aantal elektronen in zo’n
schil. In de eerste schil passen er twee. Dat is
de eerste rij, en daar staan dus ook maar twee
atomen: waterstof en helium. Waterstof heeft
één elektron, helium twee. De volgende rij
heeft twee schillen. De eerste is al vol en in de
tweede schil passen maximaal zes elektronen.
Hier vind je dus de atoomgetallen 3 tot 10.
En worden er nu nog elementen ontdekt?
Periodiek systeem uitgebreid. Zeer zware
elementen zijn overwegend uitermate instabiel.
Toch moeten er ook ultra-stabiele, superzware
11
'Nee, maar er worden wel elementen gemaakt
door de kernen te laten versmelten. Vorig jaar
werd element 118 gemaakt in Lawrence
Livermore National Laboratory in een
samenwerking met het Russische Joint
Institute for Nuclear Research.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Lene’s slome licht kan ook
reuze ver springen
Quantumgeest vervoert
lichtpuls
Magneetveld uit gesmolten
dynamo
Volkskrant, 10 februari 2007
Lichtpulsen kunnen nu ook
getransplanteerd worden
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Kennislink.nl, 2 februari 2007
Een lichtpuls die op één plaats wordt
gesmoord en elders weer opduikt.
Magie?
Nee,
Lene
Hau,
die
quantumtheorie
zomaar
tastbaar
maakt. Voor de buitenwacht was het
acht jaar geleden pure magie: een
Deense
natuurkundige
zette
op
Stanford licht stil, of in elk geval bijna.
Om precies te zijn bekeek ze als eerste
onderzoeker ter wereld wat er gebeurt als een
lichtpuls door een wolkje extreem gekoelde
cesium-atomen wordt gestuurd. Die atomen
zijn zover gekoeld dat ze hun identiteit
verliezen en collectief een soort superatoom
vormen,
een
zogeheten
Bose-Einstein
condensaat.
Normaal beweegt licht zich in vacuüm met
300 duizend kilometer per seconde. In de
opstelling van Hau was het maar 60 kilometer
per uur. Een jaar later wist ze zelfs
wandeltempo te realiseren, zo’n 5 kilometer
per uur.
De quantummechanica wordt weer een
beetje spookachtiger, dankzij een
experiment waarin een lichtpuls zich
over een kloof laat transporteren in een
quantummechanische geestgedaante.
Onderzoekers van het Amerikaanse Harvard
begonnen met een inmiddels oude truc in het
uiterst hippe vakgebied quantumoptica: het
stilzetten van een lichtpuls. Dat kan in een
Bose-Einstein-Condensaat
(BEC)
van
natriumatomen. Dat is een ultrakoud wolkje in
vacuüm van atomen die zó in de pas lopen dat
ze zich gedragen als één groot superatoom.
Sinds BEC's in 1995 voor het eerst gemaakt
werden, zijn ze favoriet speelgoed van
natuurkundigen geworden.
Franse natuurkundigen bootsten het
magneetveld van de aarde na in een
opstelling met gesmolten metaal. Het
aardmagnetisch
veld ontstaat
uit
stromingen in de metalen buitenkern
van de aarde.
Bouwt een ingenieur een magneet, dan zitten
daar nauwkeurig afgemeten draden en
batterijen in. Het binnenste van de aarde,
waar het aardse magneetveld ontstaat, zit
anders in elkaar: geen grote staafmagneet,
geen stroomdraden voor een elektromagneet.
Het aardmagnetisch veld ontstaat in een
ingewikkeld stroompatroon van gesmolten
ijzer, dat als een dynamo werkt. Ontstaat zo'n
patroon gemakkelijk, of is de magnetische
aardkern uniek?
Nu is op zichzelf een lagere lichtsnelheid dan
die in vacuüm niets bijzonders in de
natuurkunde. Dat is in glas, water en andere
transparante materialen ook zo en verklaart
zelfs de lichtbreking in lenzen en
grensvlakken. Opmerkelijk was vooral de
extreem lage snelheid die kennelijk in BoseEinstein condensaten aan de orde is.
Stilstaand licht is acht jaar later alweer bijna
routine. Maar deze week heeft Lene Hau weer
nieuws, dat in elk geval bij fysici opnieuw tot
de verbeelding spreekt.
Bewegende magneten wekken stroom op; het
dynamo-effect. Wie de formules van elektriciteit
en magnetisme een beetje kent, weet dat
elektrische stroom omgekeerd ook
magneetkracht levert.
Tweede wolkje
Monchaux's team liet de controle varen en
maakte een vloeibare magneet zonder
stroomgootjes. Het team goot de metaalmassa
in een cilindervormig vat en wekte stroming
op met twee tegen elkaar in draaiende bladen
aan
de
uiteinden.
Bij
veel
lagere
stroomsnelheid dan de Fransen verwacht
hadden produceerde het stroompatroon een
stabiel magneetveld. De onderzoekers dachten
dat het metaal snel moest stromen om de
magnetische veldlijnen sneller bijeen te
brengen dan ze van nature uit elkaar drijven.
In Nature beschrijft ze proeven, samen met
haar collega’s Naomi Ginsberg en Sean Garner
op Stanford gedaan, waarbij een lichtpuls licht
in een condensaatwolkje tot stilstand wordt
gebracht waarna die overspringt naar een
tweede wolkje, iets verderop.
Dat gebeurt niet door er als licht heen te
reizen, maar via het verzenden van een
bouwinstructie van zo’n puls.
De lichtpuls gaat het ene BEC-wolkje in, om er
vervolgens uit het andere tevoorschijn te komen.
Dit kan alleen omdat de twee wolkjes identiek
zijn. (S.R. Garner)
In een commentaar in Nature voorziet een
Duitse
collega
van
Hau
technische
toepassingen waarbij lichtpulsen zonder gedoe
van hier naar daar worden gestuurd. Maar dat
is niet het meest opmerkelijke nieuws. Veel
spannender is, dat de proef aantoont dat
sommige
bizarre
aspecten
van
de
quantumtheorie ook in de alledaagse
werkelijkheid een rol kunnen spelen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Opnamen van de reizende
quantuminformatiegolf. In het laatste plaatje is te
zien dat hij door het tweede BEC-wolkje heen is
geschoten. (Naomi S. Ginsberg et al., Nature)
De quantummechanische informatie over de
lichtpuls is dan opgeslagen in de atomen van
het BEC. Als de hulplaser weer aangaat eventueel pas milliseconden later, een heel
lange tijd voor licht- komt dezelfde puls, met
dezelfde
kleur,
lengte
en
andere
eigenschappen, weer tevoorschijn.
12
Opstelling van de Franse VKS-groep, die in een
vat gesmolten metaal dezelfde stromen op wil
wekken als in de vloeibare kern van de aarde.
Voor het Franse experiment licht kan werpen
op de aarddynamo is nog veel werk nodig. De
wervelstromen in de aardkern zijn veel kleiner
dan de kern zelf; in de natriummassa van de
VKS-groep zijn de wervels juist bijna zo groot
als de opstelling zelf. Ook qua vorm lijkt de
cilinder vloeibaar metaal niet op de bolle
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
aardkern. Verdere verfijningen van het
experiment moeten helpen de gigantische
magneetvelden in planeten en sterren te
begrijpen
Satellietvloot voor
magneetstormen
Kennislink.nl, 19 januari 2007
Begin februari lanceert NASA de
Themisvloot, die turbulentie in het
aardmagnetisch veld gaat onderzoeken.
Wetenschappers vragen zich al jaren af
hoe die substormen precies ontstaan.
De vijf Themis-satellieten moeten die
vraag
beantwoorden
door
de
magneetbubbel om de aarde vanuit
verschillende omloopbanen te bekijken.
Magneetstormen bestaan ook op andere
planeten en op de zon. Wetenschappers
vragen zich al langer af hoe die substormen
ontstaan. Omdat substormen zich uit kunnen
strekken van 10 aardstralen boven het
oppervlak tot voorbij de baan van de maan kan
één satelliet of observatorium zo'n storm nooit
in zijn geheel overzien. Daarom zijn er vijf
satellieten nodig. Elke satelliet van de Themisvloot draait daarom op een andere afstand om
de aarde. Eens in de vier dagen staan ze door
de verschillende omlooptijden op één lijn en
kunnen ze een substorm waarnemen. Dé
vraag: ontstaat zo'n storm in geladen deeltjes
in de luwte van het magneetveld, of in het veld
zelf?
universiteiten van Princeton en München in
het vakblad Annals Of Human Biology.
De deskundigen kunnen geen precieze oorzaak
aangeven, meldde de Britse krant The Times
donderdag. Zij vermoeden dat de voorkeur
voor ongezond voedsel (junkfood) een oorzaak
kan zijn dat de Amerikanen achterblijven.
Deze trend kwam immers eerder op in de VS
dan in Europa.
Speculerend wijzen zij
ook
op de
gezondheidszorg, die in West-Europa in
tegenstelling tot Amerika voor armere
bevolkingsgroepen makkelijker toegankelijk is.
Ongelijkheid is van negatieve invloed op
lengte, aldus de onderzoekers. Zij sluiten een
genetische
oorzaak
uit,
want
genen
veranderen zich niet zo snel.
Jonge blanke Amerikaanse mannen zijn
gemiddeld 4,7 centimeter korter dan hun
Nederlandse
leeftijdsgenoten.
Blanke
Amerikaanse vrouwen moeten het met 5,7
centimeter minder doen dan hun Nederlandse
seksegenotes. In het midden van de 19e eeuw
was dat precies omgekeerd, waarbij de
verschillen soms nog groter waren.
Nieuwe HR-ketel levert naast
warmte ook stroom
Trouw, 12 januari 2007
Binnen een paar jaar zal zich een
revolutie
voltrekken
in
de
energievoorziening van de Nederlandse
huishoudens, dankzij een nieuw soort
verwarmingsketel die tegelijk ook zorgt
voor de stroomvoorziening.
Het nieuwe apparaat, dat volgend jaar op de
markt komt, zou uitbreiding van grote
energiecentrales overbodig maken.
De opwekking van warmte en elektra met
dezelfde energiebron is een oud systeem,
warmte-krachtkoppeling ofwel WKK. Het
wordt in de industrie en in tuinbouwkassen al
jaren toegepast, maar het betreft altijd forse
installaties. Om dit systeem geschikt te maken
voor de consument moest een kleinere versie
worden ontwikkeld. De nieuwe ketel is niet
groter dan de huidige HR(hoogrendements)ketel. Ook maakt het apparaat amper geluid en
is het zo goed als trillingsvrij, twee
voorwaarden die voor huishoudelijk gebruik
van groot belang zijn.
De prijs kan nog wel een obstakel zijn. De
eerste HRe-ketels moeten 6500 euro gaan
kosten. Dat is 4000 euro duurder dan een HRketel.
Nieuwe priemtweeling
ontdekt
Kennislink.nl, 18 januari 2007
Op 15 januari 2007 werd een nieuwe
priemtweeling gevonden: de getallen
2003663613 x 2195000 - 1 en
2003663613 x 2195000 + 1. Deze
getallen hebben 58711 cijfers en vormen
daarmee
de
grootst
bekende
priemtweeling die tot nu toe. Niemand
weet hoeveel priemtweelingen er
bestaan.
Sinds Euclides (300 jaar voor Christus) is al
bekend dat er oneindig veel priemgetallen,
getallen die slechts deelbaar zijn door 1 en
zichzelf, bestaan. Maar in de getallentheorie
zijn vandaag de dag nog steeds veel
uitdagende vragen over priemgetallen waar
nog niemand een antwoord op weet. Een van
die vragen is: bestaan er oneindig veel
priemtweelingen?
Een substorm in het aardse magneetveld brengt
het noorderlicht in beroering. Dat ontstaat als
geladen deeltjes uit de zonnewind op de
atmosfeer botsen en hun energie afstaan als
licht. Zonder magnetische substormen zou het
noorderlicht een stilstaand groenig lichtgordijn
zijn. De magnetische onrust zorgt voor de
bewegende en veelkleurige lichtgordijnen.
Magneetvelden en bewegende geladen deeltjes
zijn nauw verweven. In de magnetotail (staart
van het magneetveld achter de aarde) zit
geladen plasma gevangen dat op gezette tijden
instabiel wordt. Dat kan schokken in het
aardmagneetveld en zo een substorm
veroorzaken.
Nederlanders langste
mensen ter wereld
Trouw, 31 januari 2007
Nederlanders zijn de langste mensen
ter wereld. Zij overtreffen inmiddels de
Amerikanen, die lange tijd boven alle
andere volken uitstaken.
Ook de Noren, Denen en Duitsers zijn langer
geworden dan de inwoners van de Verenigde
Staten, schrijven wetenschappers van de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Figuur 1 De priemgetallen kleiner dan duizend.
Met rode pijlen zijn de priemtweelingen
aangegeven.
Priemtweelingen
Een proefopstelling van de HRe-ketel
De HRe-ketel – de ’e’ staat voor elektriciteit –
is door Nederlandse deskundigen ontwikkeld.
Het opwekken van de stroom gebeurt met een
heteluchtmotor die in de ketel is ingebouwd en
die draait op een kleine aardgasbrander. Die
koppeling van warmte- en stroomopwekking
geeft een zeer hoge energie-efficiëntie en dat
scheelt de consument een hoop geld en het
milieu een hoop vervuiling.
13
In figuur 1 zijn de priemgetallen onder de
duizend met pijlen in beeld gebracht. Met rode
pijlen zijn de priemtweelingen aangegeven,
dat wil zeggen de paren priemgetallen die een
verschil van precies 2 hebben. Omdat alle
priemgetallen groter dan 2 oneven zijn, is er
behalve het paar (2, 3) geen tweetal met
verschil 1. De priemtweelingen zijn dus de
'naaste buren' in de rij van alle priemgetallen.
Worden de priemtweelingen op den duur
steeds zeldzamer? Houdt de rij misschien zelfs
op een zeker moment op? We weten het niet.
Een heel beroemd open probleem is namelijk:
Zijn er oneindig veel priemtweelingen?
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
En, daaraan verwant:
Als er oneindig veel priemtweelingen zijn,
hoe liggen die dan verdeeld?
Naar deze problemen is al veel onderzoek
gedaan, maar de definitieve antwoorden
kennen we nog steeds niet. Bijna alle experts
geloven dat er inderdaad oneindig veel
priemtweelingen zijn en er zijn ook plausibele
vermoedens over hun verdeling, zie figuur 2,
maar bewijzen ontbreken.
Figuur 2 Een grafiek van de priemtweelingentelfunctie: het aantal priemtweelingen (p, p+2)
waarvoor geldt dat p < x. Op grote schaal ziet
deze functie er tamelijk glad uit. Men vermoedt
dat deze grafiek zich zo voortzet voor grote
waarden van x.
Over op aardwarmte
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
De hitte van de aarde kan straks een
groot
deel
van
de
nationale
elektriciteitsvoorziening verzorgen.
Het is een betrouwbare, constante, schone en
betaalbare energiebron die in principe overal
in het land aan te boren is. Gewoon een
kwestie van boren waar het heet is en daar
water inpompen, dat als stoom weer
omhoogkomt.
Muilezelmolecuul sjouwt
CO2
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Het molecuul anthraquinon kon al
rechtuit schuifelen over gladde koperen
oppervlakken. Nu blijkt het daarbij ook
nog twee koolstofdioxidemoleculen te
kunnen dragen.
Dat ontdekte een team van onderzoekers
onder leiding van Ludwig Bartels aan de
Universiteit van Californië in Riverside.
Volgens Bartels zijn de molecuulverslepende
moleculen de eerste stap naar betrouwbare
vervoermiddelen op moleculaire schaal,
vergelijkbaar met hemoglobine die in het
lichaam zuurstof verslepen.
Anthraquinon is een langwerpig molecuul met
drie zeshoekige koolstofringen. In 2005
ontdekten Bartels en collega's al dat het niet,
zoals veel moleculen, in het wilde weg
rondzwalkt over koperoppervlakken, maar in
één richting beweegt.
Een moeder die het met veel mannen heeft
gedaan, hoeft minder te vrezen voor
kindermoord. Foto Elizabeth Lonsdorf.
En het klopt ook allemaal, stellen Muller en
zijn medewerkers. Chimpanseedames die nog
nooit moeder zijn geworden, zijn minder
vruchtbaar. Ze worden gemiddeld pas na ruim
duizend paringen zwanger, terwijl dat getal na
het eerste kind onder de vijfhonderd ligt.
Mannen doen het liever met zo'n ervaren
vrouwtje. En die dames worden ook veel vaker
het slachtoffer van geweld, zoals voorspeld.
Net als een muilezel kan het anthraquinonmolecuul aan beide flanken beladen worden
Sluwe slimmeriken
Seks en geweld
Chimpanseeman die veel slaat, paart
vaker
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Agressie van mannen tegen vrouwen is
normaal bij chimpansees. De dames
lijden
daaronder,
maar
hebben
blijkbaar weinig keus. Want ze hebben
het vaakst seks met de mannen van wie
ze de meeste klappen krijgen.
Eind vorig jaar kwamen ze al in het nieuws
met de ontdekking dat chimpanseemannen
oudere vrouwtjes aantrekkelijker vinden dan
jonge. Nu publiceren Martin Muller en
collega's van twee Amerikaanse universiteiten
weer een opzienbarende uitkomst van hun
apenonderzoek. Vrouwenmishandeling gaat
bij chimpansees hand in hand met seks.
Aardwarmte onttrekken is vrij simpel, als je een
diepe put hebt en voldoende water.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Johnny en Makako, twee mannen uit de
bestudeerde groep. Hier rustig aan het vlooien,
maar o wee als er een vruchtbare vrouw
verschijnt. Foto M.N. Muller
Met hulp van een Scanning Tunneling
Microscope (STM), die losse moleculen kan
onderscheiden, hebben ze nu gezien dat
koolstofdioxidemoleculen kunnen blijven
plakken aan de flanken van het molecuul. Een
beetje als de dubbele lading op een muilezel.
Eenmaal beladen gaat het muilezelmolecuul
wel minder hard lopen.
De beste mogelijkheden liggen in het westen,
maar het kan ook elders, als er maar dieper
dan 1500 meter geboord wordt. Moeten de
oliemaatschappijen het hier nu benauwd van
krijgen? Integendeel. Het is juist deze tak van
industrie die flink kan gaan profiteren van de
nieuwe aandacht voor aardwarmte. Het
aanboren van hitte verschilt technisch
namelijk niet zo gek veel van het boren naar
olie en gas.
Onderzoek naar aardwarmte als energiebron
was al een eind op weg in de jaren zeventig en
tachtig van de vorige eeuw, maar werd vrijwel
gestopt toen de olieprijzen daalden. Nu lijkt
het tij opnieuw te keren.
met de vrouwen die vaakst het slachtoffer zijn
van hun agressie. Allemaal voorspellingen die
goed te toetsen zijn.
Ze wilden weten of de agressie van mannetjes
tegen vrouwtjes een vorm van seksuele dwang
is. Als dat zo is, moet je dit aan drie dingen
kunnen zien, schrijven ze. De vruchtbaarste
vrouwen zullen het hevigst belaagd worden, de
meest belaagde vrouwen zullen het vaakst
paren en de mannetjes zullen vooral paren
14
noorderlicht.vpro.nl, februari 2007
Wetenschappers zijn de intelligentste
mensen ter wereld, maar daarmee ook
de sluwste. Wetenschappers zijn ware
meesters in het onderuit schoffelen en
dwarsbomen van hun 'collega's'. Jair
Stein
interviewde
enkele
topwetenschappers
over
'ellebogenwerk' in de wetenschap.
Artikelen in toptijdschriften als Nature en
Science
gaan
door
een
keiharde
selectieprocedure. De meeste belanden direct
in de prullenbak. Slechts enkele studies
worden
doorgestuurd
naar
kritische
vakgenoten, die het werk keuren op kwaliteit
en originaliteit.
Het beoordelen van een artikel geeft je de
mogelijkheid om de concurrentie in de gaten
te houden, en zelfs om het werk van je
collega's
te
vertragen,
vertelt
stamcelonderzoeker Twan de Vries van het
Leids Universitair Medisch Centrum. Het
voordeel daarvan is dat je zelf de eerste kunt
zijn met een ontdekking. Hoe je dat doet?
"Gewoon een paar vervelende extra proeven
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
vragen, zodat je concurrenten een paar
maanden zoet zijn", zegt de Vries.
stellen de Groningse sportpsycholoog Geir
Jordet en collega's. Hoe groter het belang van
het schot (dus hoe zwaarder de stress), hoe
hoger de kans om te missen of in de handen
van de keeper te schieten.
Jordet
en
collega's
analyseerden
de
uitkomsten van 41 strafschoppenreeksen in
Wereldbeker- en Europacuptoernooien, én de
Amerikaanse Copa America tussen 1976 en
2004. Van de 409 schoten op doel gingen er
79 procent in, ruwweg vier op de vijf. De eerste
doelschop is gemakkelijker: 87 procent gaat
erin. Maar bij strafschop nummer 6 tot 9, waar
veel meer van afhangt, lukt maar 64 procent
van de gevallen. Daartussen daalt de
slagingskans vrijwel gestaag.
Het bedrog is ragfijn, weet de onderzoeker.
"Wetenschappers zijn in principe de
allerintelligentste mensen in de samenleving.
Maar dat is ook tegelijkertijd het probleem.
Bijzonder intelligente mensen hebben vaak
bijzonder gemene streken, want ze kunnen
heel goed dat soort streken bedenken. Als je
op dit niveau wilt spelen, dan wordt je
daarmee geconfronteerd."
TNO ontwikkelt kansrijke
technologie voor het
ontzouten van zeewater
Zelfs collega's met wie je een goede relatie
dacht te hebben, kunnen je op die manier
"snoeihard neersabelen", zegt de Vries, alleen
omdat jouw publicatie ze niet goed uitkomt.
"En diezelfde man daar heb je dan een maand
geleden mee aan tafel gezeten en toen dacht je:
wat een aardige gozer!"
Testosteron leidt tot
spijbelen
Trouw, 26 januari 2007
Kennislink.nl, 15 februari 2007
Strafschoppen brachten Brazilië de overwinning
tegen Nederland in de halve finale van het
Wereldkampioenschap 1998.
Jongens met meer mannelijk hormoon
testosteron neigen meer naar risicogedrag
zoals spijbelen, drugs- en alcoholgebruik of 's
nachts weglopen. Ze zijn onrustiger en meer
gebrand
op
kicks,
blijkt
uit
doctoraatsonderzoek van Hans Vermeersch
van de Universiteit Gent.
Andere factoren dan stress, zoals ervaring,
vermoeidheid
of
eerder
bewezen
voetbalvaardigheden van de spelers deden er
voor de scoorkans veel minder tot helemaal
niets toe, vond Jordet, die bondscoach Marco
van Basten adviseerde voor het WK van 2006.
De onderzoeker meent dat het risicogedrag
meestal van voorbijgaande aard is. Het hoort
bij de jeugd. Hiervoor ingrijpen in de
hormonen van de jongeren vindt hij uit den
boze.
Tarwe, soja of maïs
gebruiken als biobrandstof is
onverstandig
Meisjes met meer vrouwelijk hormoon
(estradiol) zijn volgens het onderzoek
gevoeliger voor de sociale omgeving. Ze voelen
zich niet begrepen of gaan gebukt onder ruzie
tussen de ouders.
Stress verknalt
strafschoppen
noorderlicht.vpro.nl, januari 2007
Hoe belangrijker de uitkomst van een
strafschop, hoe kleiner de kans dat hij
erin gaat.
Het is de angstdroom van ieder voetbalteam,
speciaal het Nederlandse: na twee uur
voetballen is de stand gelijk, en moeten er
strafschoppen aan te pas komen om de
wedstrijd te beslechten. De spanning stijgt, de
zenuwen gieren. En dat is ook precies wat het
zo moeilijk maakt om de bal erin te schieten,
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Dekker denkt dat grondstoffen duurder
worden door de bevolkingsgroei. „Ik vind
Dekkers analyse een beetje kort door de
bocht”, zegt Louise Fresco, voormalig
topambtenaar van de FAO, de voedsel- en
landbouworganisatie
van
de
VN
en
tegenwoordig hoogleraar aan de UvA. „Twaalf
miljard mensen, het aantal waar hij vanuit
gaat, is echt het allerhoogste scenario. Maar
wetenschappelijk is er inmiddels consensus
over negen miljard mensen eind deze eeuw.
Maar dan nog, er is geen enkele reden te
denken dat we dat, zelfs met bestaande
technieken, niet aankunnen. In veel landen
worden die technieken immers nog niet
toegepast.”
Een consortium van Nederlandse
bedrijven en instituten heeft eind vorig
jaar op de Maasvlakte met succes een
nieuw type installatie getest voor de
productie van drinkwater uit vuil
zeewater.
Initiatiefnemer TNO meldde vorige week dat
de toegepaste Memstill technologie heel
geschikt is voor de grootschalige zuivering en
ontzilting van zeewater. Memstill maakt
gebruikt van membranen maar is een stuk
economischer
dan
andere
membraantechnieken, zoals bijvoorbeeld
omgekeerde osmose. Dat is mede te danken
aan het gebruik van goedkope restwarmte.
Trouw, februari 2007
Wordt voedsel duurder? Is het westers
voedingspatroon op lange termijn
onhoudbaar? „Zo’n vaart loopt het
niet.”
Wout Dekker, topman van
Nutreco, is er stellig over: Grondstoffen
zullen wereldwijd duurder worden en
alleen door technologische doorbraken
wordt het mogelijk de wassende
wereldbevolking te voeden.
Het westen zal in ieder geval minder moeten
consumeren, maar Prof. Rudy Rabbinge,
prominent landbouwwetenschapper van de
Universiteit Wageningen, gespecialiseerd in
voedselvraagstukken, vindt die beweringen
voorbarig. „De prijs van grondstoffen hangt
vooral af van de technologische ontwikkeling.
En technisch is veel mogelijk gebleken: de
opbrengst
per
hectare
is
gigantisch
toegenomen. In de jaren vijftig was een gezin
de helft van het inkomen kwijt aan voeding, nu
is dat nog geen 10 procent.”
15
Testlokatie op de Maasvlakte. Beeld: TNO
Memstill produceert zuiver water uit vuil
zeewater via destillatie (verdampen en
condenseren)
in
combinatie
met
membraanscheiding. Deze combinatie wordt
ook wel membraandestillatie genoemd.
Membranen zijn kunststoffen filters met
microscopisch kleine poriën. In de Memstill
installatie hebben deze een doorsnede van
ongeveer 0,1 micrometer. Eigenlijk is zo'n
membraan meer gat dan materiaal: ongeveer
20% is kunststof, de rest is open porie. Voor
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
waterdampmoleculen biedt het meer dan
genoeg ruimte om te passeren. Zout kan niet
verdampen en de vloeistof kan door het
hydrofobe karakter van het membraan niet
door de porie stromen en blijft daarom achter.
Het vernieuwende aan het Memstill proces is
de manier waarop dit principe van
membraandestillatie is uitgewerkt. Door
interne warmterecirculatie is slechts een
kleine hoeveelheid warmte voldoende om het
proces 'draaiend' te houden. Daardoor is
relatief 'laagwaardige' restwarmte uit allerlei
industriële processen te benutten. Bovendien
is de installatie zeer compact uit te voeren.
na vier jaar twee maal zo veel last hebben van
angsten, depressie en posttraumatische
stressverschijnselen.
Roken
stimuleert
voortdurend het zenuwstelsel. Bij een
traumatische gebeurtenis worden bij rokers
daardoor sneller grenzen overschreden.
Virtueel schieten scherpt de
blik
NRC, 13 februari 2007
Spelers van videogames die regelmatig
nepgeschut bedienen, worden beter in
het verwerken van visuele informatie.
Snel schieten op bewegende doelen
oefent hen in het onderscheiden van
dicht opeengepakte tekens.
Computergames scherpen het oog. Tenminste
als ze bol staan van actie en geschiet in alle
richtingen. Onderzoekers van de universiteit
van Rochester lieten studenten die niet of
nauwelijks videogames spelen – het viel niet
mee om die te vinden – een paar uur per dag
Unreal Tournament spelen. Dat is een
zogeheten first person shooter, waarin de
speler over een geweerloop kijkt en de virtuele
wereld in schiet. Na een maand spelen waren
de studenten beter in staat om een bepaalde
letter te identificeren tussen andere tekens.
Roker verwerkt trauma
minder goed
Volkskrant, 22 februari 2007
Bij een ramp komen rokers eerder in de
psychische problemen dan niet-rokers,
ontdekten Nederlandse psychologen en
psychiaters na de vuurwerkramp in
Enschede, in mei 2000.
Bij het vuurwerkongeluk in 2000 vielen in een
woonwijk in Enschede 23 doden. Er raakten
negenhonderd
mensen
gewond.
De
Nederlandse psychiaters lieten een kleine
zevenhonderd inwoners van de omliggende
woonwijk
psychologische
vragenlijsten
invullen.
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat mensen
uit Enschede na de ramp wat meer zijn gaan
roken. Maar ook dat rokers meer last lijken te
hebben van een grootschalige ramp dan nietrokers.
Rokers
verwerken
zo’n
traumatische
gebeurtenis minder goed, turfden de
onderzoekers. Uit de studie blijkt dat rokers
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 31
Kinderen van moeders die tijdens hun
zwangerschap veel vis en ander zeevoedsel
hebben gegeten, zijn intelligenter. De kinderen
zijn ook beter in staat allerlei vaardigheden te
ontwikkelen dan kinderen waarvan moeders
dit niet hebben gedaan.
Wiskundige modellen voor
filevorming
Kennislink.nl, 15 februari 2007
Dennis Roubos won met zijn scriptie
‘Wiskundige
modellen
voor
filevorming’ de BWI-scriptieprijs van de
Vrije Universiteit. Hij schreef een
simulatie-applet dat inzicht geeft in het
onstaan en het oplossen van files.
Dennis Roubos maakte diverse wiskundige
modellen waarmee het verkeer gemodelleerd
kan worden. Daarmee kan dan onderzocht
worden welke factoren een rol spelen bij het
ontstaan van files. Op basis van de gemaakte
simulatie-applet vallen een aantal zaken op die
van invloed zijn op filevorming en op de
doorstroming van het verkeer.
Schematische weergave van het Memstill proces.
Hoewel hier sprake is van buisvormige
condensor- en membraancomponenten zijn
inmiddels ook plaatvormige componenten in
gebruik.
De scheiding van vuil zeewater en zuiver
(demi-)water
vindt
plaats
in
het
membraandeel. Daar verdampt water door de
poriën van het membraan. Omdat hierbij
verdampingswarmte wordt opgenomen, koelt
het zoute, geconcentreerde zeewater (brijn) af
tot de omgevingstemperatuur. De vrijgekomen
waterdamp
stroomt
naar
het
condensorgedeelte.
die tijdens hun zwangerschap ruim drie ons
vis per dag aten
Actiescène uit het videospel ‘Unreal Tournament’.
Sommige ouderen met gezichtsproblemen en
kinderen met een lui oog hebben moeite met
het onderscheiden van tekens of symbolen die
dicht op elkaar gepakt zijn. De auteurs
suggereren dat het spelen van actiegames hen
zou kunnen helpen.
Vis tijdens zwangerschap
maakt kinderen slimmer
Trouw, 7 februari 2007
Kinderen van moeders die tijdens hun
zwangerschap veel vis en ander
zeevoedsel
hebben
gegeten,
zijn
intelligenter. De kinderen zijn ook beter
in staat allerlei vaardigheden te
ontwikkelen dan kinderen waarvan
moeders dit niet hebben gedaan.
De uitkomst van het onderzoek staat lijnrecht
tegenover de nu geldende gedachte dat vis
tijdens de zwangerschap slecht is voor het
ongeboren kind omdat het kwik in vis
schadelijk zou zijn voor de ontwikkeling van
het zenuwstelsel.
Zeevoedsel bevat juist essentiële bestanddelen
die nodig zijn voor de ontwikkeling van
hersenen, aldus onderzoeker Joseph Hibbeln.
Het onderzoek volgde 8000 Britse vrouwen
16
De kans waarmee voertuigen remmen heeft veel
invloed op het ontstaan van files. Rijden
voertuigen dicht op elkaar, dan is de remkans
groot en zal er eerder een file ontstaan. Wordt de
afstand tussen voertuigen groter, dan neemt de
remkans af.
Een andere factor voor het ontstaan van files is
asociaal rijgedrag. Onder asociaal rijgedrag
verstaan we baanverplaatsingen zonder
rekening te houden met achterliggend verkeer.
Tot slot blijkt de maximum snelheid een rol te
spelen. Hoe hoger de maximum snelheid, des
te eerder files optreden.
De maximum snelheid en de remkans zijn
twee belangrijke factoren bij het oplossen van
files. Hoe hoger de maximum snelheid is, hoe
langzamer een file zich oplost. En wat betreft
de remkans: zodra deze kans groot is, treden
er stroomafwaarts weer nieuwe kleine files op.
Deze nieuwe optredende files worden stop and
go waves genoemd. Vaak is het zo dat als je
eenmaal een file uit denkt te zijn, je een korte
tijd later opnieuw in een file belandt.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht