VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

Natuurwetenschap
in het Nieuws
nummer 34, oktober 2007
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net
als de digitale versie van deze krant te vinden op:
www.natunieuws.nl
Zonnestelsel &
Heelal
technische problemen is de sonde nu eindelijk
op weg.
Japan op weg naar de maan
www.kennislink.nl, september 2007
Vannacht is de Japanse maansonde
Kaguya, ook wel bekend als SELENE
gelanceerd. De satelliet reist in drie
weken naar de maan en gaat daar de
vorm en samenstelling van de maan in
kaart brengen.
verrichtingen van de astronauten op de maan.
Ook zijn gedetailleerdere kaarten van delen
van het maanoppervlak toegevoegd. Volgens
de NASA kunnen de uitbreidingen zelfs
worden gebruikt voor het plannen van
toekomstige maanmissies. Behalve Google
Moon is ook Google Earth uitgebreid: er is nu
nieuw beeldmateriaal beschikbaar dat door
astronauten
en
diverse
aardobservatiesatellieten is verzameld.
Kaguya bestaat uit een orbiter en twee kleinere
hulpsondes.
Het landingsgebied van Apollo 11.
Kaguya in de montagehal.
De Japanse maansonde is opgebouwd uit drie
onderdelen: een orbiter en twee kleine
hulpsondes
(één
voor
communicatiedoeleinden, de andere als
radiobaken). Het trio reist als geheel naar de
maan en koppelt dan pas los. Terwijl Kaguya
zelf in een cirkelvormige omloopbaan over de
maanpolen
komt,
zullen
de
twee
hulpsatellieten ellipsbanen rond de maan gaan
volgen.
De drie ton zware Kaguya-satelliet is
ontworpen om een jaar lang onderzoek te
doen naar de maan. Het project heeft 200
miljoen euro gekost en moest eigenlijk vier
jaar geleden gelanceerd worden. Na allerlei
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
De orbiter Kaguya zelf moet heel nauwkeurig
de mineralogische samenstelling van het
maanoppervlak in kaart brengen en zowel het
gravitatieveld als het (kleine) magnetische
veld van de maan onderzoeken. Daarmee doen
de Japanners stiekem onderzoek aan de aarde.
Volgens sterrenkundigen is de maan namelijk
bijna vijf miljard jaar geleden ontstaan toen
een enorme rotsklomp ter grootte van Mars de
jonge aarde schampte. Het deel van de
aardkorst dat door de botsing de ruimte in
vloog klonterde daarna samen tot de maan.
Google Moon en Google Earth
uitgebreid
www.allesoversterrenkunde, 18
september 2007
De website Google Moon is voorzien van
nieuwe beeldmateriaal van de NASA. Tot de
uitbreidingen behoort onder meer veel
materiaal van de Apollo-missies, waaronder
tientallen
panoramas,
geluidsen
videofragmenten
en
verslagen
van
de
1
Computermodel verklaart ijs
op Mars
www.allesoversterrenkunde, 12
september 2007
De schommelingen in de stand van de
planeet Mars zijn veel sterker dan die
van de aarde. Dankzij de stabiliserende
werking van de maan, maakt de rotatieas van de aarde altijd een hoek van
ongeveer 23 met het vlak van haar
omloopbaan.
Maar de stand van de rotatie-as van Mars
schommelt met een periode van ongeveer
120.000 jaar tussen de 15 en 35 graden. En dat
veroorzaakt grote veranderingen in de
hoeveelheid zonnewarmte die de verschillende
delen van de rode planeet opvangen, waardoor
grote verschuivingen optreden in de
(water)ijslaag waarmee Mars bedekt is.
Volgens sterrenkundige Norbert Schörghofer
van de universiteit van Hawaï is er vier tot vijf
miljoen jaar geleden veel sneeuwval op de
planeet geweest, tot op grote afstand van de
poolkappen.
www.natunieuws.nl
Met computersimulaties heeft hij onderzocht
wat er vervolgens met dat ijs gebeurd moet
zijn (Nature, 13 september). Toen de
sneeuwval op Mars afnam, verdampte het ijs
op lage en middelbare breedte, onder
achterlating van het daarin op gesloten stof,
waardoor dieper gelegen ijslagen aan het zicht
onttrokken werden.
De ijskappen van Mars: slechts het topje van de
ondergrondse ijsberg.
Kleurenfoto's tonen
toekomstige landingsplaatsen
op Mars
Marsreizigers gezocht
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Altijd al naar Mars gewild? Meld u dan nu aan
voor de testmissie in de woestijn van Utah.
Het is hard werken, u krijgt er geen geld voor
maar wel eeuwige roem. De Mars Society zoekt
nieuwe vrijwilligers voor het Mars Desert
Research Station. Dat staat midden in de
droge leegte van de woestijn in Utah, en is
bedoeld om inzicht te krijgen in toekomstige
bemande missies naar de rode planeet en mogelijk - kolonisatie van Mars. Sinds 2002
wordt het regelmatig bevolkt door crews van
verschillende
samenstellingen.
Wetenschappers en ingenieurs, maar ook
gewone mannen, vrouwen en zelfs kinderen.
U verblijft twee weken in het station, en krijgt
daar allerhande klusjes, varierend van de
dagelijkse afwas tot ondersteuning van
wetenschappelijk personeel. Buiten draagt u
een ruimtepak. Bent u tussen de 18 en 60 jaar
oud en in goede gezondheid, dan kunt u zich
aanmelden met een gemotiveerde brief van
maximaal 3 kantjes. Graag negen kopietjes
bijsluiten.
De
Amerikaanse
planeetverkenner
Mars Reconnaissance Orbiter (MRO)
heeft vele tientallen gedetailleerde
kleurenfoto's gemaakt van potentiële
toekomstige landingsplaatsen op Mars.
Gelaagde structuren in de Holden-krater op Mars.
Opportunity bereikt eerste
reisdoel in Victoria-krater
www.allesoversterrenkunde, 26
september 2007
Het
Amerikaanse
Marswagentje
Opportunity heeft zijn eerste tussenstop
bereikt op de binnenwand van de 800
meter grote Marskrater Victoria.
Opportunity begon op 13 september aan de
afdaling langs de steile kraterrand. Gemiddeld
legde het robotwagentje twee tot zeven meter
per dag af. Het is nu aangekomen bij een
lichtgekleurde rotsformatie die zich enkele
meters onder de rand van Victoria bevindt. De
komende dagen zullen de meetinstrumenten
aan het uiteinde van de robotarm van
Opportunity gebruikt worden om het
gesteente te onderzoeken. Vóór die tijd moeten
enkele veiligheidstests worden uitgevoerd,
omdat
het
zeswielige
Marswagentje
momenteel op een helling van vijfentwintig
graden staat.
www.allesoversterrenkunde, 10 oktober
2007
MRO draait sinds najaar 2006 in een
cirkelbaan rond de planeet, en heeft tot nu toe
al meer dan 26 terabyte aan foto's en
meetgegevens geproduceerd. Op de nieuwe
foto's, gemaakt door de HIRISE-camera, zijn
details van ongeveer twee meter groot
zichtbaar. Ze tonen Mars in 'valse kleuren',
zodat planeetonderzoekers een beter beeld
krijgen van de verdeling van verschillende
mineralen. Er zijn onder andere dertig locaties
gefotografeerd die als landingsplaats dienst
zouden kunnen doen voor de Mars Science
Laboratory-missie, die in 2009 wordt
gelanceerd en acht maanden later een
geavanceerde, onbemande Marsauto op de
rode planeet moet afleveren. Met name het
gebied Nili Fossae lijkt interessant vanwege de
aanwezigheid van kleimineralen die mogelijk
een rol gespeeld kunnen hebben bij de
vorming van leven op Mars.
Miljoenen jaren ouden sporen van stromend
water op Mars.
Misschien loopt u hier wel rond in uw ruimtepak,
komend voorjaar. Grootklikken, en nog een keer
op het kruisje rechtsonder voor beeldvullend
groot.
Geen recente waterstromen
op Mars
www.allesoversterrenkunde, 20
september 2007
Vorig jaar veroorzaakte de ontdekking
van recente veranderingen in geulen
aan de randen van kraters op Mars voor
enige ophef: was hier vloeibaar water
omlaag gestroomd?
Recente waarnemingen met de Mars
Reconnaissance Orbiter duiden erop dat dit
niet het geval is. De waargenomen afzettingen
zijn waarschijnlijk het resultaat van
verschuivingen van los, droog materiaal
(Science, 21 september). Dat volgt uit
onderzoek met de infrarood-spectrometer van
de MRO, waaruit blijkt dat de verse, heldere
afzettingen in elk geval niet uit rijp, ijs of
zoutachtige mineralen bestaan.
Opname van het lichtgekleurde gesteente op de
binnenwand van Victoria, gemaakt door de
navigatiecamera van Opportunity.
Weliswaar zijn er ook geulen op Mars die
mogelijk wél door stromend water zijn
veroorzaakt, maar die zijn misschien wel
miljoenen jaren oud en ontstaan toen de rode
planeet een warmer klimaat had dan nu. Ook
andere MRO-beelden bevestigen de indruk dat
Mars in het verleden meerdere ‘natte
episoden’ moet hebben gekend.
De Marskrater Victoria
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
2
www.natunieuws.nl
Donkere materie lijkt erg
stabiel
www.kennislink.nl, oktober 2007
Een Deense sterrenkundige laat nieuw
licht schijnen op de mysterieuze
donkere materie. Die zou volgens
sommige onderzoekers uit axionen
bestaan.
Signe
Riemer-Sørensen
onderzocht hoe stabiel die nog nooit
waargenomen deeltjes zijn.
duizenden lichtjaren lange linten zou zijn
gebeurd.
Door de oudste sterren op te sporen, zou je
theoretisch kunnen vaststellen of de donkere
materie in het heelal ‘koud’ of ‘heet’ is. Onder
invloed van koude donkere materie zouden
voornamelijk zware sterren zijn ontstaan, die
allang uitgedoofd moeten zijn.
Een onderzoeker van het Niels Bohr-institiuut
in Kopenhagen heeft een nieuw stukje
toegevoegd aan de puzzel van de mysterieuze
donkere materie. Dat de materie in het heelal
voor het overgrote deel onwaarneembaar is,
staat al vast sinds de jaren zeventig. Donkere
materie verraadt haar bestaan door de
zwaartekracht die zij uitoefent, maar waaruit
zij bestaat, is onduidelijk.
Lange linten van sterren duiden op hete donkere
materie.
Energietransport
zonnecorona
allesoversterrenkunde.nl, 30 augustus
2007
De Bullet Cluster bestaat uit twee botsende
groepen van sterrenstelsels. Door de
verschillende manieren waarop normale en
donkere materie door elkaar heen bewegen is de
Bullet Cluster een proeftuin voor donkere
materie-onderzoek.
Een mooie proeftuin voor het onderzoek van
donkere materie wordt gevormd door
botsende clusters van sterrenstelsels. Bij zo’n
ontmoeting raken noch de afzonderlijke
stelsels, noch de donkere materie bij botsingen
betrokken. Maar ongeveer twaalf procent van
de massa van een cluster bestaat uit grote hete
gaswolken, die röntgenstraling uitzenden. Met
röntgentelescopen is dan ook te zien hoe dit
gas letterlijk uit de botsende clusters wordt
geperst; de donkere materie blijft op haar plek.
Oude sterren kunnen
uitsluitsel geven over
donkere materie
allesoversterrenkunde.nl, 13 september
2007
Wetenschappers zijn er voor het eerst
in geslaagd om de oscillaties in de
zonnecorona waar te nemen, die
energie vanaf het oppervlak van de zon
naar buiten transporteren.
Mazzeltelescoop scherper
dan Hubble
Strenge fotoselectie verhoogt
beeldkwaliteit dramatisch
noorderlicht.vpro.nl, september 2007
Digitale fotografen weten het al jaren:
onscherpe opnamen moet je meteen
weggooien. Astronomen kunnen het
ook. Door alleen toevallige scherpe
plaatjes te combineren hebben ze met
een aardse telescoop de Hubble
ruimtetelescoop
in
scherpte
overtroffen.
Het twinkelen van sterren speelt een hoofdrol
in
zoetige
liedjes
en
nachtelijke
wandelromantiek, maar astronomen hebben
er een broertje dood aan. Het twinkelen wordt
veroorzaakt door turbulentie, het lichte
borrelen
van
de
atmosfeer
door
warmtetransport. Dat brengt lichtstralen maar
van het rechte pad, waardoor telescoopfoto's
onscherp worden. Daarom is de Hubble
Ruimtetelescoop, die boven de borrelende
dampkring hangt en er dus geen last van heeft,
ook zo'n doorslaand succes.
Toch is er ook een goedkopere oplossing,
waarbij geen apparatuur de ruimte ingestuurd
hoeft te worden, maar waarbij astronomen
vertrouwen op hun mazzel: 'Lucky Imaging'
De vervorming door atmosferische turbulentie
verandert voortdurend, en valt af en toe ook
wel eens eventjes weg. Door met een snelle
camera 20 beelden per seconde te schieten, en
met software daaruit de paar gelukkige
scherpe momenten te selecteren, kun je die
topmomenten combineren tot één scherpe
opname.
Deze
zogeheten
Alfvén-golven
zijn
snelbewegende
verstoringen
die
langs
magnetische veldlijnen van de zon af bewegen.
Buiten de zon zijn zulke golven al eerder
waargenomen, maar in de corona (het
buitenste deel van de zonneatmosfeer) tot nog
toe niet. Ze zijn moeilijk waarneembaar,
omdat ze geen grote intensiteitsveranderingen
in het coronagas veroorzaken.
Om de Alfvén-golven zichtbaar te maken,
hebben de onderzoekers gebruik gemaakt van
een geavanceerde polarimeter van het
National Solar Observatory in New Mexico
(VS). Dat instrument stelde hen in staat om
gelijktijdig de intensiteit, snelheid en
polarisatie van de zonnecorona vast te leggen.
Op de beelden die daaruit voortkwamen, blijkt
dat de corona wemelt van de Alfvén-golven,
die zich met snelheden van ongeveer 4000
kilometer per seconde voortplanten.
De sterrenhoop M13, een sterrenhoop op 25
duizend lichtjaar afstand zonder Lucky Imaging.
De oudste sterren in het heelal zullen
wellicht uitsluitsel kunnen geven over
de aard van de donkere materie in het
heelal.
Dat de materie in het heelal grotendeels uit
donkere materie bestaat, is een gegeven. Maar
wáár die donkere materie dan weer uit bestaat,
is
onzeker.
Er
zijn
ruwweg
twee
mogelijkheden: zij bestaat ofwel uit zware,
relatief trage deeltjes (koude donkere materie)
ofwel uit lichte, snel bewegende deeltjes (hete
donkere materie).
Uit computersimulatie blijkt dat in
geval de eerste sterren in het
compacte groepen zouden zijn
terwijl dat in het laatste geval
het laatste
heelal in
gevormd,
eerder in
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
En nu mét Lucky Imaging: op 25 duizend lichtjaar
afstand zijn sterren te onderscheiden met
daartussen een lichtjaar.
Alfvén-golven in de zonnecorona.
3
www.natunieuws.nl
Meteorietinslag in Peru
www.kennislink.nl, september 2007
waargenomen op een ander hemellichaam dan
de aarde.
Sterrenkundigen in Peru buigen zich
over een verse krater in de Andes,
vlakbij de grens met Bolivia. Daar sloeg
volgens de lokale bevolking op 16
september 2007 een meteoriet in. Maar
volgens experts klopt het verhaal niet
perfect bij de theorie van een
neerstortende ruimterots.
Ophef in de Andes. Daar werd het plaatsje
Carancas in zuidelijk Peru op 16 september
opgeschrikt door hels lawaai en een vuurbal
aan de hemel. Vlak daarna werd vlakbij het
Titicaca-meer een krater gevonden van twaalf
meter
breed
en
vijf
meter
diep.
Sterrenkundige
Jose
Ishitsuka
vond
fragmenten rots met een hoog ijzergehalte,
een van de kenmerken van een ingeslagen
meteoriet. Op basis van de krateromvang moet
die zo'n drie meter breed zijn geweest.
de herkomst van het methaangas in de hoge
atmosfeer (stratosfeer) van Neptunus. Vrijwel
overal in de atmosfeer zijn de temperaturen zo
laag, dat stratosferisch methaangas tot
ijsdeeltjes zou moeten bevriezen. Maar boven
de zuidpool is het warm genoeg om methaan
in gasvorm naar de stratosfeer te laten
weglekken. Verwacht wordt dat deze
gasstroom de komende jaren afneemt; over
ruim veertig jaar ‘ als de noordelijke zomer
aanbreekt’
zal
de
gasproductie naar
verwachting door de noordpool worden
overgenomen. Overigens is het een beetje
eigenaardig om bij Neptunus van ‘warm’ te
spreken, want de gemiddelde temperatuur ligt
er rond de 200 graden onder nul.
Infraroodfoto van Titan, gemaakt met de Kecktelescoop.
New Horizons werpt nieuw
licht op Jupiter
www.allesoversterrenkunde, 9 oktober
2007
De Amerikaanse ruimtesonde New
Horizons, op weg naar de dwergplaneet
Pluto, vloog op 28 februari op korte
afstand langs Jupiter. Enkele maanden
lang
hebben
de
camera's
en
meetinstrumenten van New Horizons
onderzoek
aan
de
reuzenplaneet
gedaan.
Inslagkrater vol grondwater vlakbij het stadje
Carancas in het zuiden van Peru. Daar sloeg op
16 september waarschijnlijk een meteoriet van
drie meter breed in.
Tegenover de meteoriet-theorie staan de
verhalen van de lokale bevolking. Die zeggen
dat het water in de inslagkrater kookte toen ze
net aankwamen. Bij de duikvlucht door de
atmosfeer wordt de buitenkant van een
meteoriet wel gloeiendheet, maar die brokkelt
nog tijdens de vlucht af. De ingeslagen steen
hoort juist de kou van de interplanetaire
ruimte vast te houden.
De resultaten van die campagne staan deze
week in het Amerikaanse weeblad Science , en
werden vandaag gepresenteerd op een groot
planeetonderzoekscongres
in
Orlando,
Florida. New Horizons maakte de eerste
detailfoto's van de Kleine Rode Vlek, een
recent gevormd wervelsysteem in de
dampkring, en registreerde onder andere
bliksemontladingen nabij de polen van de
planeet.
Motregen op Titan
www.allesoversterrenkunde, 12 oktober
2007
Met de Amerikaanse Keck-telescoop op
Hawaii en de Europese Very Large
Telescope in Chili is motregen ontdekt
op de grote Saturnusmaan Titan. Het
gaat echter niet om 'gewone' regen,
maar om druppels vloeibaar methaan op Titan is het 180 graden onder nul,
waardoor water er stijfbevroren is.
Illustratie van de ruimtesonde New Horizons
tijdens zijn scheervlucht langs Jupiter.
De methaanmiezer is ontdekt dankzij zeer
gevoelige infraroodwaarnemingen, onder
andere met het SINFONI-instrument op de
Very Large Telescope. De waarnemingen zijn
verricht door een team astronomen van de
Universiteit van Californië in Berkeley,
waaronder de Nederlandse Imke de Pater. Uit
de waarnemingen blijkt dat de motregen
alleen in de ochtenduren voorkomt, op de
westelijke flanken van het Xanadu-gebergte op
Titan. Het bestaan van methaanregen op Titan
wordt al langer verondersteld, maar het is voor
het eerst dat er daadwerkelijk neerslag is
Een
internationaal
team
van
sterrenkundigen heeft met behulp van
de Europese Very Large Telescope
vastgesteld dat de zuidpool van
Neptunus tien graden warmer is dan de
rest van de planeet.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Temperatuurkaart van Neptunus.
Donkere vlekken op Japetus
ontstaan door zonnewarmte
www.kennislink.nl, september 2007
NASA's ruimtesonde Cassini laat licht
schijnen op de donkere vlekken van
Saturnusmaan Japetus. De vlekken
komen vooral voor op kraterwanden die
vaak
in
de
zon
staan.
Heeft
zonnewarmte de zwarte vlekken van
Japetus veroorzaakt?
Het idee is dat ijs op de warmere
kraterhellingen langzaam verdampt, waardoor
donker materiaal (oorspronkelijk vermengd
met het ijs) vrijkomt aan het oppervlak.
Donker materiaal houdt meer zonnewarmte
vast, waardoor dit proces zichzelf versterkt.
Hetzelfde mechanisme (thermische segregatie
geheten) verklaart vermoedelijk ook het grote
helderheidscontrast tussen het oostelijk en het
westelijk halfrond van Japetus.
Een warme zuidpool?
www.allesoversterrenkunde, 18
september 2007
Dat is in overeenstemming met het feit dat het
einde van de zuidelijke zomer nadert en het
betreffende gebied al ongeveer veertig jaar in
het
zonlicht
baadt.
De
verhoogde
temperaturen vormen de sleutel tot de
oplossing
van
een
probleem
waar
sterrenkundigen al een tijdje mee worstelden:
4
NASA's ruimtesonde Cassini schoot deze foto
van de Saturnus-maan Japetus.
www.natunieuws.nl
Nieuwe aarde in de maak?
www.allesoversterrenkunde, 3 oktober
2007
neutronenster kunnen gaan: een lichter
overblijfsel van een geëxplodeerde ster.
www.allesoversterrenkunde, 4 oktober
2007
Uit spectrometrisch onderzoek met de
infraroodsatelliet Spitzer zou blijken
dat zich bij de ster HD 113766 een
aarde-achtige planeet aan het vormen
is.
De planetode 6344-PL, die al sinds 1960
zoek was, is terecht. Uit onderzoek van
SETI-astronoom Peter Jenniskens blijkt
dat het object één en dezelfde is als de
recent ontdekte planetoïde 2007 RR9.
De onderzoekers hebben rond de slechts 10
miljoen jaar oude ster een omvangrijke gordel
van warm stof ontdekt, die genoeg materie
bevat om een planeet ter grootte van Mars of
nog iets groter te maken. Interessant genoeg
bevindt deze gordel zich ook precies in de
leefbare zone rond de ster de afstand waarop
vloeibaar water aan het oppervlak van een
rotsachtige planeet kan bestaan.
Volgens
de
onderzoekers
vindt
de
planeetvorming hier ook precies op het goede
moment plaats: als het proces eerder was
begonnen, zou er nog te veel gas rond de ster
aanwezig zijn, waardoor eerder een Jupiterachtige gasplaneet zou ontstaan. HD 113766 is
een dubbelster op een afstand van slechts 424
lichtjaar.
Zoekgeraakte aardscheerder
teruggevonden
Het bijzondere aan deze aardscheerder is dat
hij tot de groep van bijna duizend objecten
groter dan 150 meter behoort die een (kleine)
kans lopen om op aarde neer te storten.
Volgens Jenniskens is 6344-PL trouwens geen
echte planetoïde, maar een brokstuk van de
uitgeputte kern van een komeet.
Artistieke impressie van een zwart gat en een
begeleidende, blauwe ster.
Jerome Orosz en zijn collega’s hebben de
massa van M 33 X-7 nu nauwkeurig kunnen
bepalen dankzij het feit dat dit (onzichtbare)
object rond een grote ster draait. Dat hebben
de astronomen afgeleid uit een heel kleine
variatie, in de loop van 3,5 dagen, in de
snelheid van de begeleidende ster (die wèl
zichtbaar is). Bovendien blijkt het vlak waarin
de twee componenten om elkaar heen draaien
precies naar de aarde te zijn gericht.
De eerstvolgende dichte nadering tot de aarde
is op 7 november a.s., maar dichter dan
ongeveer 9 miljoen kilometer nadert 6344-PL
ons ditmaal niet.
Nieuwe record-supernova
www.allesoversterrenkunde, 10 oktober
2007
Impressie van de stofgordels rond de ster HD
113766.
Stellair zwart gat in M 33 is
zwaarste ooit waargenomen
NRC, 20 oktober 2007
Een internationale groep astronomen
heeft voor het eerst een stellair zwart
gat in een ander sterrenstelsel dan het
onze nauwkeurig ‘gewogen’ (Nature, 18
oktober). Een stellair zwart gat ontstaat
tijdens de explosie van een zware,
opgebrande ster.
Robert Quimpy van de Universiteit van
Texas heeft de krachtigste supernovaexplosie ooit ontdekt. Supernova
2005ap produceerde honderd miljard
keer zo veel energie als de zon, en was
daarmee ongeveer driehonderd keer zo
lichtsterk
als
een
gemiddelde
supernova-uitbarsting.
De vorige recordhouder (2006gy) was ook al
door Quimpy ontdekt. Supernova 2005ap was
al eerder gevonden, maar pas dankzij
vervolgwaarnemingen met de Hobby Eberlytelescoop van de Universiteit van Texas was
het mogelijk om de afstand te bepalen: 4,7
miljard lichtjaar. Daardoor kon ook de
werkelijke lichtkracht van de sterexplosie
worden berekend.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Ziekte &
Gezondheid
Antibioticum helpt patiënt
met beroerte
NRC, 4 oktober 2007
Patiënten met een beroerte die binnen
een
etmaal
het
antibioticum
minocycline krijgen, lijken er drie
maanden later beter aan toe te zijn dan
mensen die het anti-infectiemiddel niet
krijgen.
Terwijl het grootste deel van deze ster de
ruimte in vliegt, vormt zich in het centrum een
gebied van enkele kilometers diameter waarin
de zwaartekracht zo sterk is dat niets – zelfs
licht niet – er uit kan ontsnappen. Het nu
ontdekte zwarte gat is echter opmerkelijk
zwaar: een stuk zwaarder dan de theorieën van
de ontwikkeling van sterren voorspellen.
Het zwarte gat bevindt zich in M 33, een
sterrenstelsel op een afstand van bijna drie
miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld
Triangulum (Driehoek). Daar werd in de jaren
tachtig door de röntgensatelliet Einstein een
dubbelster
ontdekt
waarvan
de
ene
component een zwart gat zou kunnen zijn. In
dat geval zou zijn massa groter moeten zijn
dan drie zonsmassa’s, de theoretische
ondergrens voor zo’n exotisch object, maar dat
kon toen niet ondubbelzinnig worden
vastgesteld. Het zou daarom ook om een
Zó dicht nadert planetoïde/komeet 2007 RR9 ons
niet!
Neuroloog Yair Lampl en zijn collega’s van de
universiteit van Tel Aviv in Israël publiceerden
dit op het eerste gezicht vreemde effect van
een bacteriedodend middel in het tijdschrift
Neurology van 2 oktober.
Illustratie van de catastrofale supernova-explosie
van een zware ster.
5
Beroertes ontstaan door een bloeding of
afsluiting van een hersenbloedvat. Een
afsluiting (herseninfarct) komt het meest voor,
bij 80 procent van de beroertes in Nederland.
Een stolseloplossend medicijn kan het stolsel
weg krijgen, maar de patiënt moet het middel
binnen 3 tot 6 uur toegediend krijgen. Een
beroerte kondigt zich meestal aan door
spraak- of gezichtsuitval, of een verlamming
van gezicht of ledematen aan één kant.
www.natunieuws.nl
Laser tikt virus stuk
www.kennislink.nl, september 2007
Kinderen werden drie keer met
tussenpoos van enkele weken ingeënt.
een
Een virus kan zich aanpassen aan
antilichamen en geneesmiddelen, zodat
elk middel tegen een virusinfectie
uiteindelijk
onbruikbaar
wordt.
Student Shaw-Wei David Tsen heeft een
compleet nieuwe methode bedacht om
virussen uit te roeien: knallen met een
laser. Met de tik van een laserpuls
rammelt Tsen een virus zo door elkaar
dat het kapot gaat.
Shaw-Wei David Tsen van de Amerikaanse
Johns Hopkins universiteit kan een virus
onschadelijk
maken
met
ultrakorte
laserpulsen. De laserpulsen van Tsen zorgen
dat het virus zichzelf aan stukken trilt,
ongeveer zoals je een kristallen glas kunt laten
springen met de juiste hoge toon. Maar waar
een operazangeres haar toon secondenlang
aan moet houden om het glas te breken,
ontdekte Tsen dat virusmantels juist stukgaan
door extreem korte pulsen van nog geen
miljoenste
miljoenste
seconde.
Zulke
femtolasers bestaan pas een paar jaar.
Malariavaccin reduceert
risico met 65 procent
Het vaccin is ontwikkeld door de Belgische
vaccinvestiging van het het pharmabedrijf
GSK. Hetzelfde vaccin is drie jaar geleden
uitgeprobeerd in wat oudere kinderen, ook in
Mozambique. Toen bood het bescherming bij
45 procent van de kinderen. Nu bij jonge
zuigelingen is dat 65 procent.
Nobelprijs Geneeskunde
2007
www.kennislink.nl, oktober 2007
De gewone behandeling verloor smadelijk. Na
zes maanden vond niet meer dan 27 procent
van de regulier behandelde patiënten dat het
beduidend beter met hun rug ging, terwijl dat
in de acupunctuurgroep ruim 47 procent was.
Nepprikken leidden in 44 procent van de
gevallen tot succes.
Wat bewijst dit nu? Niet dat de theorie achter
acupunctuur klopt. Het experiment laat eerder
zien dat het effect van het naaldenritueel
vooral psychisch is. Acupunctuur en reguliere
geneeskunde zijn in deze proef allebei
verliezers. De winnaar is het placebo-effect.
De drie genetici ontdekten 'principes van het
introduceren van specifieke genetische
modificaties in muizen met behulp van
embryonale stamcellen'. Hun werk leidde tot
de 'knockout mouse', een muizenembryo
waarin bepaalde genen inactief werden
gemaakt om hun effect op ontwikkeling van de
muis te bestuderen.
Het vergt veel studie om de traditionele Chinese
acupunctuur onder de knie te krijgen. Dat lijkt niet
nodig, want willekeurig prikken helpt bijna net zo
goed. (Wellcome library, Londen)
AMSTERDAM
Een
nieuw
malariavaccin reduceert het risico op
besmetting met 65 procent, blijkt uit
onderzoek in Mozambique. Portugese
artsen van de universiteitskliniek in
Barcelona vaccineerden meer dan
tweehonderd baby’s. Het vaccin bood
na zes maanden een veel betere
bescherming dan een soort nepvaccin.
Spuit spuug in plaats van
insuline
Volkskrant, 15 september 2007
Het onderzoek is uitgevoerd in een streek met
een hoog risico op malariabesmetting. Malaria
is een infectieziekte, veroorzaakt door
eencellige parasieten. De parasiet wordt op
mensen overgebracht door malariamuggen.
De ziekte maakt jaarlijks een miljoen dodelijke
slachtoffers. Zo’n 800 duizend daarvan zijn
Afrikaanse kinderen onder de vijf.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Lage rugpijn bezorgt artsen al jaren hoofdpijn,
want het komt veel voor, de oorzaken zijn
meestal
onduidelijk
en
effectieve
behandelingen ontbreken. Een groep Duitse
onderzoekers heeft nu getest wat beter werkt
om de klachten te verlichten: acupunctuur op
traditioneel Chinese wijze, ondiep met
naalden prikken op willekeurige plaatsen of de
gewone behandeling, die bestaat uit een
combinatie van pillen, fysiotherapie en
spieroefeningen.
Capecchi, Evans en Smithies krijgen op 10
december de Nobelprijs voor de Geneeskunde
2007 uitgereikt in het Zweedse Stockholm.
Het Nobel-comité reikt hen de prijs uit voor
hun pionierswerk in de moderne genetica. De
tien miljoen Zweedse kronen zijn 1,1 miljoen
euro waard en de drie onderzoekers krijgen
daar elk een derde deel van.
Volkskrant, 17 oktober 2007
Het vaccin voorkomt dat de parasiet uitgroeit
en vanuit de lever in het bloed terechtkomt.
noorderlicht.vpro.nl, september 2007
Alweer
een
bewijs
voor
de
werkzaamheid van acupunctuur: het
helpt een stuk beter tegen rugpijn dan
pillen, fysiotherapie en oefeningen. Net
als zomaar wat prikken trouwens.
De Nobelprijs voor de Geneeskunde is
dit jaar uitgereikt aan de Amerikaanse
biologen Mario Capecchi en Oliver
Smithies en de Brit Martin J. Evans. Zij
ontwikkelden
de
techniek
om
individuele genen in een proefdier aan
en
uit
te
schakelen.
Met
die
basistechniek
werden
klonen
en
genetische modificatie mogelijk.
Een femtoseconde-laser knippert eigenlijk: hij
straalt geen continue laserbundel uit, maar
schakelt een paar miljoensten van een
miljoenste seconde aan en uit. Zulke korte
laserpulsen zijn geschikt om kortdurende
verschijnselen in de biologie, scheikunde en
natuurkunde mee te onderzoeken.
Rugpijn? Acupunctuur helpt!
Op basis van speeksel van hagedissen is
een middel ontwikkeld dat insuline kan
vervangen. Volgende week wordt het
bekend op een enorm congres in
Amsterdam.
Met stamcellen uit muizenembryo's ontwikkelden
Capecchi, Evans en Smithies nieuwe technieken
voor genetische modificatie.
6
Vergrijzing en verdikking stuwen aantal
diabeten op Diabetes is de pest van deze eeuw.
De komende twintig jaar stijgt volgens het
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid
(RIvM) het aantal diabeten tot ongeveer één
miljoen in 2025. Bijna een verdubbeling.
www.natunieuws.nl
Ofwel: 6 procent van de bevolking zal dan
diabetes hebben en behandeld moeten worden
met medicijnen. Pillen en/of insuline om de
bloedglucosegehalte naar een lagere waarde te
dirigeren. Nu is 3 procent van de Nederlanders
diabetespatiënt. In ongeveer 10 procent van de
gevallen betreft het diabetes type 1, de vorm
die vaak op jonge leeftijd begint.
hersenstimulerende drugs zoals XTC. Maar
daarnaast is het gevonden bij mensen die
zichzelf uithongeren. Inderdaad viel op dat de
labmuizen hun eetlust kwijtraakten.
Dit IAPV-virus werd voor het eerst gevonden
in 2004 in Israël. Als een bij ermee
geïnfecteerd is geraakt krijgt hij eerst last van
bibberende vleugels. Daarna raakt het beestje
verlamd om uiteindelijk, net buiten de korf, te
overlijden. Dat zou verklaren waarom er geen
dode dieren in de korf gevonden werden. De
zieke bijen in Amerika hadden echter geen last
van bibberende vleugels, maar dat kan komen
doordat er sprake is van infectie met nog een
ander virus of door een ongelukkige
combinatie met omgevingsfactoren, menen de
biologen.
Het zelfbeeld van een anorexiapatient.
Diabetespatiënt meet bloedglucosewaarde.
Vooral het aantal patiënten met diabetes type
2 (zo’n 90 procent) zal de komende twintig
jaar explosief groeien, omdat de Nederlandse
bevolking sterk vergrijst. Oudere mensen
ontwikkelen vaker deze vorm van diabetes.
Westerse mensen worden bovendien almaar
dikker. Ze eten verkeerd en bewegen veel te
weinig. Het gevolg is overgewicht. Met name
dat verhoogt het risico op diabetes. Beide
effecten – vergrijzing en verdikking –
veroorzaken een diabetesexplosie, met als
meest plausibele RIvM-schatting van één
miljoen personen met diabetes in 2025.
Uithongeren werkt als drugs
www.kennislink.nl, oktober 2007
Zich
uithongeren
is
voor
anorexiapatienten net zo verslavend als
het gebruik van XTC voor gezonde
mensen. In beide gevallen wordt dan
ook
hetzelfde
hersengebied
gestimuleerd. Dat concludeerde de
Franse onderzoekster Valerie Compan
na experimenten met muizen.
De werking van partydrug XTC zit hem in de
invloed van serotonine op een specifiek deel
van de hersenen. Maar datzelfde blijkt nu te
gelden voor het consequent niet eten door
mensen die lijden aan anorexia nervosa.
Virus verdacht van
bijenmoord
noorderlicht.vpro.nl, september 2007
In Amerika kampten bijenhouders dit
jaar met een massale sterfte onder hun
werkbijen en niemand die wist hoe het
kwam. Amerikaanse biologen denken
de dader te hebben gevonden: een virus
uit Australië.
De hele volwassen bevolking wordt binnen een
paar dagen uitgeroeid en er zijn geen lijken te
vinden. Alleen een paar pasgeborenen en de
koningin blijven over. De dader is onbekend.
Het klinkt als de nieuwste thriller van Stephen
King, maar helaas voor Amerikaanse
bijenmelkers is deze nachtmerrie levensecht.
Natuurlijk waren er, net als in een spannende
roman, genoeg wilde speculaties. Een van de
meest opvallende veronderstellingen was dat
de bijensterfte wordt veroorzaakt door
mobiele telefoons. De straling van deze
telefoons
zou
interfereren
met
het
navigatiesysteem van de bijen, waardoor ze
hun bijenkorf niet meer kunnen terugvinden.
Een uitgebreid team van Amerikaanse
biologen denkt nu een andere oorzaak te
hebben gevonden. De dader is een virus,
schrijven ze deze week in het online magazine
van Science.
Na het slikken van een XTC pil wordt in de
hersenen de neurotransmitter serotonine
afgegeven. Die stof wordt door speciale
serotonine-receptoren opgenomen, waardoor
signalen in de hersenen worden doorgeven.
Vooral het hersengebied dat onze emoties
regelt en dat ons een gevoel van beloning
geeft, heeft veel van die receptoren voor
serotonine en zal er dus sterk op reageren.
Maar dat geldt ook voor de nucleus
accumbens, het hersendeel dat een rol speelt
bij de gevoeligheid voor verslaving.
Eiwit onderdrukt honger
Toen de Franse onderzoekster Valerie Compan
en haar collega’s de serotonine-receptoren van
muizenhersenen stimuleerden, begonnen de
diertjes met de aanmaak van het eiwit CART.
Dat eiwit ontstaat ook bij het gebruik van
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
voorkwamen en legde de resultaten netjes
naast elkaar. Ziekteverwekkers die bij zowel
gezonde
als
ongezonde
bijenkolonies
voorkwamen vielen af en uiteindelijk bleef er
een virus over dat met de mysterieuze
verdwijningen geassocieerd kon worden:
IAPV.
Een werkbij met een parasitaire mijt op zijn rug.
[Foto: ARS/USDA Scott Bauer]
Deze conclusie trokken ze nadat moleculair
bioloog Ian Lipkin van de Universiteit van
Columbia wel en niet getroffen bijenkolonies
met elkaar vergeleken had. Lipkin keek op
moleculair niveau naar alle virussen en andere
ziekteverwekkers die bij deze groepen
7
Vroege vogel of een
nachtbraker
Volkskrant, 24 augustus 2007
De huidige maatschappij is ingesteld op
vroege vogels: om negen uur op je werk
zijn en om zes uur achter de
aardappels-vlees-groente. En op tijd
weer naar bed. Veel mensen zijn echter
niet wakker te krijgen voor achten,
zitten tot een uur of elf slaperig naar het
scherm te staren met een bak koffie in
de hand. En 's avonds, als ze zich
bedenken dat ze toch eens wat eerder
naar bed moeten, dan zijn ze wakker en
voelen ze zich prima.
Het lijkt een onnozel probleem: die
avondmensen moeten gewoon wat eerder naar
bed. Maar het is geen slapheid of gebrek aan
discipline, vinden onderzoekers zoals prof. dr.
Martha Merrow van de afdeling humane
chronobiologie van de Rijksuniversiteit
Groningen.
Volgens de vele wetenschappers die zich met
de bestudering van zich herhalende,
tijdsgebonden
biologische
processen
bezighouden, heeft elk mens een uniek ritme.
Al die kleine klokjes worden gecoördineerd
door twintigduizend zenuwcellen in ons brein:
de
nucleus
suprachiasmaticus,
onze
biologische klok. Die is bij iedereen anders
ingesteld. Merrow heeft een vragenlijst
ontwikkeld om die instelling te kunnen
inschatten bij mensen: de München
ChronoType Questionnaire (MCTQ). Al
duizenden mensen in Europa hebben de
vragen over hun slaap- en waakritme ingevuld.
Zij worden ingedeeld in chronotypes
(chrono=tijd).
Vul de lijst in via chrono.biol.rug.nl . Na afloop
ontvangt u per email gegevens over hoe uw
slaap-waakritme zich verhoudt tot die van
anderen.
www.natunieuws.nl
DNA, Stamcellen
& Klonen
Erfelijke oorzaak
onvruchtbaarheid bij
mannen ontdekt
hebben gelegen. Maar nu is er iets nieuws:
haar.
Een grote groep onderzoekers uit allerlei
landen schrijft in Science dat ze uit de pluizige
resten
van
mammoeten
verrassend
gemakkelijk
DNA-reconstructies
hebben
kunnen maken. Van de vacht van tien
verschillende mammoeten, waarvan er eentje
al tweehonderd jaar in een museum staat.
www.kennislink.nl, september 2007
De muis als bouwpakket
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Twee Amerikanen en een Brit delen de
Nobelprijs voor de geneeskunde 2007.
Ze worden geëerd vanwege hun werk
aan het genetisch veranderen van
muizen. Dankzij hun technieken - en de
onvrijwillige
medewerking
van
miljoenen muizen - is na te gaan wat
ieder gen voor functie heeft.
De vondst kan aanknopingspunten bieden
voor de ontwikkeling van een anticonceptiepil
voor mannen. De onderzoekers hebben patent
aangevraagd op het gen.
Echt mammoethaar, ongeveer 25 duizend jaar
oud. (foto A. Sher, F. Shidlovskiy, IJstijdmuseum,
Moskou)
Meeliften naar het zieke gen
Volkskrant, 6 oktober 2007
Over
tien
jaar
is
gen-therapie
gemeengoed, denkt Inder Verma. Met
dank aan het hiv-virus. Volgende
maand houdt hij zijn Anatomische Les.
Verder dan dit zal een zaadcel met de bewuste
genmutatie dus niet komen.
Mannelijke onvruchtbaarheid als gevolg van
een genmutatie was tot dusver alleen bekend
bij complexe ziektebeelden met meerdere
aangeboren afwijkingen. Het unieke van het
nieuw gevonden gen is dat het uitsluitend
betrokken is bij de zaadproductie.
Mammoethaar vol DNA
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Tot ieders verrassing blijken de haren
van mammoeten een prima bron van
erfelijk
materiaal.
Zelfs
na
tweehonderd jaar in een warm
museum.
Het gaat de laatste tijd hard in het onderzoek
naar
oeroud
DNA.
Holenberen,
Neanderthalers, mammoeten en mastodonten
geven stukjes van hun identiteit prijs. De
meeste
DNA-fragmenten
waarop
de
wetenschap de hand weet te leggen, komen uit
tanden en botten die altijd op een koude plaats
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Negen genen had het hiv-virus, zes zijn eruit
gesloopt, zegt Verma. Het Salk Institute heeft
patenten op de gebouwde virusvector. Er zijn
proeven waarbij lentivirussen worden gebruikt
bij patiënten met de bloedziekte thalassemie,
met scid en Parkinson.
Nobelprijs voor toveren met
genen
Radboudonderzoekers
hebben
de
oorzaak van een bijzondere vorm van
mannelijke onvruchtbaarheid ontdekt.
De oorzaak is een mutatie van een gen
dat uitsluitend betrokken is bij de
productie van zaadcellen.
Gezonde menselijke zaadcellen bestaan uit een
staart en een ronde kop, met daarop een kapje
dat de noodzakelijke enzymen en andere
eiwitten bevat om door de wand van de eicel
heen te dringen. Zonder dat kapje kan de
zaadcel geen eicel bevruchten. Bij een
bepaalde, zeldzame vorm van mannelijke
onvruchtbaarheid (globozoospermie) maken
de betrokken mannen alleen maar ronde
zaadcellen aan zonder kapje. Zij zijn dus
onvruchtbaar.
ziekmakende
eigenschappen
zijn
eruit
gesloopt. Bovendien gaat het virus in de
slaapstand als de genetische informatie in het
dna van de ontvangende cel is opgenomen. Ze
maken zichzelf inactief, een recent ingebrachte
eigenschap.’
Begin jaren negentig leek gentherapie dé grote
medische belofte van het nieuwe millennium.
De praktijk bleek weerbarstig. In 1999
overleed in de VS een achttienjarige jongen na
een experimentele behandeling. Van elf
kinderen
die
in
Parijs
gentherapie
ondergingen voor een immuunziekte, kregen
er vier leukemie.
Maar het tij lijkt gekeerd. Honderden
patiënten doen inmiddels aan klinische
studies
mee.
Worden
hooggespannen
verwachtingen alsnog bewaarheid?
Zoek je als onderzoeker muizen met aanleg
voor borstkanker, hart- en vaatziekten,
taaislijmziekte of andere erfelijke narigheid?
Geen probleem, je kunt ze tegenwoordig
gewoon bestellen. Dat is mede te danken aan
het trio dat dit jaar de Nobelprijs voor de
geneeskunde in ontvangst mag nemen.
De Amerikanen Mario Capecchi (geboren in
1937) en Oliver Smithies (1925) bedachten
onafhankelijk van elkaar een techniek om
genen gericht uit te schakelen of te vervangen.
De Britse onderzoeker Martin Evans (1941)
haalde
als
eerste
stamcellen
uit
muizenembryo's.
Gecombineerd maakten deze ontdekkingen de
'knock-out muis' mogelijk, een proefdier
waarin een gen naar keuze onklaar is gemaakt.
In 1989 zagen de eerste muizen van dit type
het licht. Daarna zijn deze diertjes snel
onmisbaar geworden in het biomedisch
onderzoek. Ze staan model voor mensen met
erfelijke ziekten en ze worden gebruikt om uit
te zoeken welke rol ieder gen speelt in het
lichaam.
Biochemicus Inder Verma (59), gentherapieexpert van het eerste uur, denkt dat de
afgelopen jaren belangrijke belemmeringen
zijn weggenomen. Er zijn veilige virussen te
maken met genezende genen aan boord. Nadat
die virussen in een patiënt zijn gebracht,
dragen ze de genetische informatie over op het
dna van de patiënt. Zo worden kapotte of
slecht functionerende genen vervangen.
Er wordt wereldwijd gewerkt aan generiekere
virusvectoren die breed zijn in te zetten.
Verma heeft het voortouw genomen. Het hiv1-virus blijkt daarvoor zeer geschikt. Het
dringt álle cellen, delende en niet-delende,
binnen.
Verma’s
onderzoeksgroep
heeft
het
virusgenoom de afgelopen tien jaar met knipen plakwerk tot op het bot uitgekleed om
latere bijwerkingen zoveel mogelijk te
voorkomen. Verma: ‘Zo’n naakt lentivirus kan
zich
niet
vermenigvuldigen,
en
de
8
Een Nobelprijs van 1,1 miljoen euro, te verdelen
met z'n drieën. Met dank aan ontelbare muizen.
Hoe begon het allemaal? Zoals wel meer
biomedici zochten Capecchi en Smithies in de
jaren zeventig van de vorige eeuw fanatiek
naar een manier om DNA bij cellen naar
binnen te smokkelen. Dat lukte al wel door het
in virussen te verpakken, maar die plakten het
nieuwe DNA lukraak tussen het oude, soms op
tientallen plaatsen, en dat kon tot onvoorziene
nieuwe afwijkingen leiden. Het zou veel beter
www.natunieuws.nl
zijn om zelf te kiezen waar het nieuwe DNA
terechtkwam.
Capecchi en Smithies wisten dat DNA in
zoogdiercellen in een aantal lange slierten
geordend is, de chromosomen. En dat die
chromosomen altijd in tweevoud voorkomen eentje afkomstig van de vader en eentje van de
moeder. Daarnaast kenden ze het bestaan van
'homologe recombinatie', een fenomeen
waarbij het chromosoom van vaderskant soms
spontaan stukken DNA ruilt met het
chromosoom van moederskant.
Revolutie in DNA-sequencing
brengt duizenddollargenoom nabij
NRC, 13 oktober 2007
Een
nieuwe
generatie
apparaten
analyseert
DNA
zo
snel
dat
Amerikaanse biotechnologen er hun
eigen DNA-volgorde al mee hebben
laten bepalen.
De 79-jarige Nobelprijswinnaar James
Watson, ontdekker van de DNA-structuur, was
31 mei de eerste die hét cadeau van de
toekomst mocht ontvangen: zijn volledig in
kaart gebrachte genoom, opgeslagen op twee
dvd’s. Hij deed hem heel veel, verklaarde hij
op de feestelijke uitreiking in Houston (VS).
Genetici hadden in zijn DNA al gezien dat hij
gevoelig is voor kanker, zo meldde hij ook. En
dat kon Watson bevestigen. Hij zelf had al
huidkanker gehad, en zijn zus had nu
borstkanker. Alleen over zijn eventuele
gevoeligheid voor Alzheimer, waar zijn
grootmoeder aan was overleden, wilde hij niks
weten. “Die stukken DNA ga ik uit de kaart
halen.’’
Watson kreeg de dvd’s op het Bayor Medical
College van Jonathan Rothberg, oprichter van
het razendsnel gegroeide biotechnologiebedrijf
454 Life Sciences. De uitreiking zag Rothberg
als een belangrijke stap naar het apparaat dat
in een paar uur voor minder dan duizend
dollar een menselijk genoom kan ontrafelen.
De Amerikanen zijn al een eind op weg. Hun
apparaten hoeven nog maar 1.000 keer
goedkoper te worden. Aan Watson’s genoom
hebben twintig mensen twee maanden
gewerkt en dat kostte een miljoen dollar. Dat
was al 3.000 keer goedkoper en 75 keer sneller
dan de sequencing van het eerste humane
genoom, wat 13 jaar duurde en 3 miljard
dollar kostte.
Sequencen is het base na base, ofwel letter na
letter, in kaart brengen van DNA. Omdat ons
genoom uit zo’n 3 miljard basenparen bestaat,
bevatten die twee dvd’s van Watson dus
eindeloze rijen van samen 3 miljard letters:
ATGCTTT GGTGGGAAGTA etcetera, etcetera.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Tanden kunnen rol
beenmerg overnemen
www.kennislink.nl, september 2007
Stamcellen uit tanden zijn, net als die
uit beenmerg, op veel plekken in het
lichaam inzetbaar. Bovendien zijn de
cellen veel makkelijker te winnen uit
tanden dan uit het aloude beenmerg.
Stamcellen zijn een soort basiscellen waaruit
andere cellen ontstaan. De stamcellen van
embryo’s zijn het meest flexibel. Ze zijn
belangrijk bij de ontwikkeling van alle organen
en kunnen nog van alles worden. Maar over
het gebruik van embryonale stamcellen in de
geneeskunde is veel ethische discussie.
Onderzoekers zoeken dan ook hard naar
alternatieven.
De meeste stamcellen van volwassenen zijn al
iets meer gespecialiseerd dan die van
embryo’s. Normaal zet het lichaam ze in om
kapot weefsel te herstellen. Toch zijn ze
bruikbaar
bij
verschillende
medische
toepassingen. Het is namelijk ook met
volwassen stamcellen mogelijk om nieuw
weefsel te maken.
Klimaat &
Evolutie
Algen helpen tegen
broeikasprobleem
NRC, 27 september 2007
Er
is
een
oplossing
voor
het
broeikasprobleem: meer algen in zee.
De
mensheid
hoeft
niet
langer
werkeloos toe te zien hoe het CO2gehalte van de atmosfeer stijgt tot het
mis gaat. Er kan gewerkt worden aan
CO2-onttrekking.
Lovelock (88) is bekend van de Gaiahypothese, waarin hij de aarde als organisme
voorstelt. Rapley deed Zuidpoolonderzoek en
is directeur van het Science Museum in
Londen.
Scanning electronen microscoop foto van
stamcel in beenmerg
De
standaardmethode
om
volwassen
stamcellen te winnen, is: haal ze uit beenmerg.
Maar dat is voor de patiënt geen pretje. Het
kan ook anders. Stamcellen zijn namelijk ook
te winnen uit onze tanden. ‘Minder pijnlijk, en
het gaat ook nog eens een stuk makkelijker’,
vertelt Frank Walboomers van de Radboud
Universiteit
in
Nijmegen.
‘Inderdaad:
melktandjes,
maar
ook
getrokken
verstandskiezen gooien we in de toekomst
mogelijk niet meer weg. We slaan ze op in
stikstof voor het geval we onze stamcellen nog
eens kunnen gebruiken.’
Wat we moeten doen, schrijven de twee, is op
kritische plaatsen in de oceaan grote
hoeveelheden verticale pijpen hangen met een
diameter van 10 meter en een lengte van 100
of 200 meter. Onderin die pijpen, die naar
wens kunnen worden vastgemaakt aan het
zeeoppervlak of de bodem, komen kleppen die
maar in één richting water doorlaten. Onder
invloed van deining en golven zullen deze
pijpen werken als pompen. Ze pompen koud,
voedselrijk water naar het oppervlak en dat
stimuleert daar de algengroei. De algen nemen
CO2 op en voeren dat af naar de diepte. Ook
produceren algen dimethylsulfide (DMS), dat
de wolkvorming bevordert. Beide effecten
houden de aarde koel.
Scanning electronenmiscoop foto van stamcellen
in een tand
9
www.natunieuws.nl
Bubbelend Siberië
Op jacht naar broeikasgas op de toendra
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Het wordt warmer op de uitgestrekte
vlakten van Noord-Siberië. Planten
gaan harder groeien en dus meer CO2
opnemen, maar tegelijkertijd komt er
methaan uit de grond. Hoeveel draagt
dat bij aan de broeikas? Promovendus
Frans-Jan Parmentier zoekt het de
komende jaren uit. (Mét filmpjes uit
Siberië)
Zes procent van het landoppervlak op de
wereld - 8,7 miljoen vierkante kilometer, daar
past Nederland ruim tweehonderd keer in bestaat uit toendra. Het is een plat landschap
met grassen, mossen en dwergstruiken. Geen
bomen, omdat het daar 's winters te koud voor
is.
meeste methaan op, omdat bacteriën het
alleen
maken
onder
zuurstofloze
omstandigheden.
intelligent design achter zitten. Zou het geen
goed idee zijn als dat op de scholen ook
behandeld werd, naast de evolutietheorie?
"Ik probeer dat wel te meten, maar het is erg
lastig. Op land lukt het wel om de
methaanproductie van een stuk grond te
meten, door er een soort meetemmer
overheen te zetten. Als je datzelfde boven
water doet, krijg je heel wisselende resultaten,
omdat het moerasgas in grote bellen tegelijk
opborrelt. Daar moeten we nog iets op
verzinnen."
Maria van der Hoeven moest meteen naar de
Tweede Kamer komen om verantwoording af
te leggen over deze ongewenste bemoeienis
van de politiek met religie. In de weken erna
was intelligent design in kranten en op
televisie onderwerp van fel debat. En daar was
het Cees Dekker, biofysicus, hoogleraar in
Delft, om te doen geweest met het boek dat hij
toen net met veertien andere wetenschappers
publiceerde, ‘Schitterend ongeluk of sporen
van ontwerp’.
El Niño maakt lange dagen
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Tijdens El Niño, de onregelmatig
terugkerende klimaatverstoring in de
Stille en de Indische Oceaan, worden de
dagen langer, en wel met ongeveer een
microseconde. Maar niet meteen.
Tijdens El Niño gaan straalstromen, snelle
winden hoog in de atmosfeer, harder waaien.
Daardoor gaat de aarde zelf juist wat
langzamer draaien. De aarde en de atmosfeer
als geheel hebben namelijk samen een
constante hoeveelheid draaiing. Dus als (een
deel van) de atmosfeer sneller gaat draaien,
wordt de dag een heel klein beetje langer.
De permafrost is toch niet zo permanent. Hier zie
je dat hij aan het smelten is. De grond zakt dan
flink in, want die verliest de helft van zijn volume.
Dat is de theorie, al vele malen bediscussieerd
door atmosfeer-onderzoekers. Vooral omdat
altijd nog niet duidelijk was waarom de
langste El Niño-dagen pas anderhalve na het
begin van El Niño zelf komen.
Het temperatuurverschil tussen tropen en
gematigde streken is de directe aanjager van
de straalstromen, laten ze zien met hulp van
correlatieberekeningen en simulaties. En dat
temperatuurverschil is pas na anderhalve
maand maximaal, als tropische warme lucht
zich breed rond de evenaar verspreid heeft.
Dus dan pas zijn de dagen op hun langst.
Waar de grond inzakt, ontstaan meertjes.
Die extra dooi is het gevolg van
klimaatverandering, maar heeft er zelf ook
weer invloed op. Planten gaan harder groeien,
en leggen daardoor meer CO2 uit de lucht
vast. Dat is mooi, want dat vermindert het
broeikaseffect. Maar het is niet het hele
verhaal. Uit de moerassige grond kan ook
methaan uitwijken, als oud plantenmateriaal
verteert. En methaan is een broeikasgas dat 23
keer zo sterk werkt als CO2. Als het gaat om de
opwarming van de aarde, werken die twee
effecten dus tegen elkaar in.
"Wij zoeken uit wat sterker is", vertelt
Parmentier. "Ik ga ervan uit dat het methaan
de overhand gaat krijgen, en dat de toendra de
wereld dus nog warmer gaat maken.
Misschien is het nu al een netto bron van
broeikasgassen."
In een artikel dat de groep deze zomer
publiceerde, staat dat de balans de afgelopen
jaren nog richting verkoelend effect doorsloeg.
De onderzoekers houden wel een slag om de
arm, want ze hebben niet in de natste
gebieden gemeten. En daar borrelt juist het
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Deze fraai gefotografeerde straalstroom verraadt
zich door wolkenbanden
‘Geloof jij maar lekker door’
NRC, 4 oktober 2007
De biofysicus Cees Dekker probeert in
‘Omhoog kijken in platland’ met 19
andere ‘geleerden van naam en faam’
opnieuw aan te tonen dat geloof en
wetenschap goed samengaan.
Den Haag, 4 okt. Zoveel succes als de eerste
keer, in mei 2005, zal Cees Dekker nu
waarschijnlijk niet krijgen. Toen was Maria
van der Hoeven nog minister van OC & W en
na een gesprek met hem over de relatie tussen
geloof en wetenschap had ze op haar weblog
geschreven dat het leven op aarde toch geen
gevolg van toeval kon zijn. Er moest wel een
10
Toen Maria van der Hoeven hem in 2005 – hij
was nog hoogleraar moleculaire genetica –
had uitgenodigd om met haar mee te denken
over schepping, evolutie en onderwijs, schreef
hij in de Volkskrant dat hij wel wat beters te
doen had. „Straks dient zich een stel Indiase
fakirs aan die zeggen dat de zwaartekracht niet
bestaat.”
Maar nu hij zelf minister is, vindt hij het boek
van Cees Dekker en de zijnen kennelijk
belangrijk
genoeg
om
ervoor
naar
Nieuwspoort te komen en er meer dan een
halfuur over te discussiëren. Of ziet hij een
mooie kans om zichzelf nog eens als atheïst te
profileren?
Ronald Plasterk zegt dat het voor hem niets
met wetenschap en alles met moraal en
cultuurrelativisme te maken had toen hij als
jongen van zijn geloof viel. „Als god ook een
olifant kon zijn, dan kon hij ook wel duizend
olifanten zijn. Of nul olifanten.” Hij zegt ook
dat er aan de wetenschap geen argumenten
voor of tegen het geloof te ontlenen zijn.
Geloof en wetenschap hebben gewoon niets
met elkaar te maken.
Hij verwijst naar pagina 61 uit ‘Omhoog kijken
in platland’, waarop zes plaatjes van telkens
twee cirkels staan, de een voor wetenschap, de
ander voor geloof. Op het eerste plaatje zijn ze
gescheiden, op de volgende raken ze elkaar en
daarna gaan ze steeds meer in elkaar over.
Ronald Plasterk: „Ik ben voor 1!”
Dan kijkt hij naar Cees Dekker – ze kennen
elkaar goed uit de academische wereld – en
zegt met een lachje dat die zeker voor 2 is.
„Want jij vindt dat er wel aanwijzingen zijn dat
het een met het ander te maken heeft.” Hij
duwt zijn handen tegen elkaar, alsof het de
twee cirkels zijn. „En dan kom je in enorme
problemen.”
„Hoezo?”, vraagt Cees Dekker.
„Het beeld in de huiskamers is nu dat er een
geleerde professor in Delft is met een
alternatief voor de evolutietheorie. En dat
moeten we dus niet hebben.”
„Maar ik bied helemaal geen alternatief voor
de evolutietheorie”, zegt Cees Dekker.
Ronald Plasterk: „Mensen denken van wel. Jij
schudt nee, maar zo is het wel hoor.”
www.natunieuws.nl
Jurassic Park dino had veren
www.kennislink.nl, september 2007
Velociraptor, de gevaarlijke rennende
dino die wereldberoemd is door zijn
glansrol in de ‘Jurassic Park’ films, had
veren. Dat vermoedden paleontologen
al langer, maar is nu pas echt bewezen.
Op een vleugelbot zijn voor het eerst
aanhechtingspunten voor slagpennen
ontdekt.
gepresenteerd. De naam Futalognkosaurus is
afgeleid van het Mapucho, de lokale
indianentaal, en wil zoveel zeggen als 'Grote
baas van de hagedissen'. e nieuwe dino moet
zo'n 32 meter lang zijn geweest, en pak 'm beet
vier verdiepingen hoog. De botstructuur in de
extreem lange nek (17 meter!) is zó anders dan
van al bekende dino's, dat de onderzoekers
van mening zijn dat Futalognkosaurus een
aparte soort is.
(Geen) Al Gore op Britse
scholen
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
De klimaatfilm van Al Gore, door de
overheid toegestuurd aan alle Britse
scholen met het dringende verzoek die
in de klassen te draaien, mag op last van
de rechter niet zonder meer vertoond
worden.
De Britse rechter Justice (what's in a name)
Burton oordeelde dat 'An Inconvenient Truth'
op
negen
punten
wetenschappelijk
onverantwoord is. Wel vond de rechter dat de
film 'op hoofdlijnen' klopt. Het klimaat
verandert, en de mens speelt daar een rol in.
Het is 1998. In de rotsachtige Gobi woestijn
wordt een fossiel bot opgegraven. Het blijkt
een armbot te zijn van Velociraptor
mongoliensis, alias de snelle dief uit Mongolië.
Die soort leefde zo’n tachtig miljoen jaar
geleden. Nu, negen jaar na de vondst, bekijken
Amerikaanse onderzoekers het bot nog eens
goed en komen tot een verrassende
ontdekking.
Op
het
bot
zitten
aanhechtingspunten voor secundaire veren,
ofwel slagpennen.
Replica van de megadino.
Nobelprijs voor IPCC en Al
Gore
De rechtszaak was aangespannen door
schoolbestuurder Stewart Dimmock uit Dover,
tevens vader van twee kinderen. Hij vond het
maar niks, die ongevraagd toegestuurde
propaganda. De rechter heeft hem nu op een
aantal punten gelijk gegeven. De film mag niet
zomaar vertoond worden op scholen.
Docenten moeten erbij vertellen wie Al Gore
is, en dat zijn verhaal op nogal wat punten
afwijkt van de wetenschappelijke communis
opinio. Om de docenten daarbij te helpen, is
een uitgebreide bijsluiter opgesteld, te vinden
op Teachernet.
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
De pijlen geven de aanhechtingen voor
slagpennen aan.
Toch wil dat niet zeggen dat Velociraptor met
zijn gevederde armen ook vloog. Het
exemplaar waarover nu gepubliceerd is, was
waarschijnlijk anderhalve meter groot en
woog een luttele vijftien kilo. Een echte
lichtgewicht dus. Maar het gevonden armbot is
zo klein dat het dier er onmogelijk mee heeft
kunnen vliegen. De veren waren misschien
nuttig als isolatie, bij het veroveren van
vrouwtjes of om tijdens het rennen in
evenwicht te blijven.
Megadino opgegraven
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
De Nobelprijs voor de Vrede is
toegekend aan het Internationale
Klimaatpanel IPPC en voormalig vicepresident Al Gore.
Dit jaar gaat de prijs dus naar Al Gore en het
Internationale Klimaatpanel IPCC, voor hun
inspanningen
om
kennis
over
de
klimaatproblematiek te verdiepen en te
verspreiden. Bij het klimaatpanel IPCC zijn
honderden wetenschappers betrokken die
sinds jaar en dag overeenstemming proberen
te bereiken over wat er nu precies aan de hand
is met het klimaat, en in hoeverre de mens
daar een rol in speelt. Volgens de laatste
rapporten van het IPCC is het 'zo goed als
zeker' (90 procent) dat het broeikaseffect door
menselijk handelen wordt veroorzaakt.
Gore wordt geprezen voor de manier waarop
hij de klimaatproblematiek wereldkundig
maakte met zijn controversiële film 'An
Inconvenient Truth'.
Dr. Rob van Dorland van het KNMI is blij
verrast maar niet verbaasd over de toekenning
van de Nobelprijs aan Al Gore. "De voormalig
vice president van de VS heeft het
klimaatprobleem bij een groot publiek en de
politiek onder de aandacht gebracht", tekende
het KNMI in een persbericht op.
Maar niet iedereen is even blij met de manier
waaróp Gore dat doet. Wetenschappelijk valt
er wel het een en ander op af te dingen, zo
oordeelde ook een Britse rechter eerder deze
week (zie eerder bericht van vandaag).
In Argentinie is het skelet van een
nieuwe reuzendino gevonden. Het dier
is Futalognkosaurus dukei genoemd.
Volkskrant, 20 oktober 2007
LONDEN - Oceanen nemen steeds
minder kooldioxide (C02) op, het
broeikasgas dat vrijkomt bij de
verbranding van fossiele brandstoffen
als olie, kolen en gas. Dat blijkt uit een
onderzoek van de Britse Universiteit
van East Anglia, waarover de BBC
zaterdag berichtte. De wetenschappers
reppen van een ‘verrassende en
zorgelijke’ uitkomst van een onderzoek
dat tien jaar in beslag nam.
Ongeveer de helft van de C02 die door mensen
wordt geproduceerd, wordt opgenomen door
de natuur zelf, bijvoorbeeld door oceanen.
Wetenschappers hebben al vaker gesteld dat
oceanen de aanvoer niet langer meer kunnen
verwerken en dit onderzoek onderstreept die
visie. Hoe minder de ‘verzadigde’ oceanen
kunnen opnemen hoe meer kooldioxide in de
atmosfeer blijft en hoe groter het
klimaatprobleem.
Ook de mens is een product
van evolutie
Volkskrant, 22 september 2007
Klimaatverandering
dwong
oude
mensachtigen
hun
hersenen
te
ontwikkelen. Zo ontstonden wij.
Canon-Wiki Heeft de auteur iets over het
hoofd gezien, of kan iets nog beter? Op de
website
vk.nl/betacanon
kunnen
geregistreerde lezers online meeschrijven aan
deze en vorige afleveringen van de Volkskrant
Bètacanon. Lezer B. Muilwijk over aflevering
37, elektromagnetisme van Lucie de Nooij: ‘De
originele wetten van Maxwell bestonden uit
twintig vergelijkingen. Deze werden later door
De eerste botten werden in 2000 gevonden
aan de oever van het Barreales meer in de
provincie Neuquen (Patagonië). De afgelopen
zeven jaar zijn de onderzoekers bezig geweest
met het uitgraven van de botten. Gister werd
de reuzendino op een persconferentie
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Oceanen nemen steeds
minder CO2 op
11
www.natunieuws.nl
Heaviside bijgeschaafd tot
differentiaalvergelijkingen.’
slechts
vier
Een mensje van 1 meter lang met hersenen zo
groot als een grapefruit; het klinkt
ongelofelijk, maar toch hebben ze bestaan op
het Indonesische eiland Flores. Toen in 2003
resten van deze wezentjes werden gevonden,
stond de wetenschap op haar kop. Het leidde
onder andere tot de theorie dat de mens, net
als andere diersoorten, op een eiland kan
verdwergen.
Dit soort ontdekkingen zijn de puzzelstukjes
waarmee wetenschappers een steeds beter
beeld van onze voorouders proberen te
krijgen.
Aanvankelijk
bestonden
die
puzzelstukjes uit botten en stenen werktuigen,
zoals in de tijd van de Nederlandse arts
Eugène Dubois, die in 1894 met slechts een
schedelkapje, een dijbeen en een kies die hij
op Java vond, bewees dat de mens voortkomt
uit evolutie. Tegenwoordig wordt ook met
behulp van dna bepaald hoe onze voorouders
eruitzagen, leefden en zich over de wereld
hebben verspreid.
Op de steppe in de Noordzee
Trouw, 13 september 2007
Ozongat 2007 kleiner dan
normaal
maar weinig tekenen van stress in botten en
tanden.
www.kennislink.nl, oktober 2007
Het ozongat over Antarctica is zo'n 30
procent kleiner dan de recordgrootte
van vorig jaar. Volgens metingen van
ESA's Envisat satelliet piekte het
ozontekort bij 27.7 miljoen ton, terwijl
dit vorig jaar nog een record
hoeveelheid van 40 miljoen ton
bedroeg.
Het
ozontekort
wordt
bepaald
uit
berekeningen van de oppervlakte en de diepte
van het ozongat. De oppervlakte van het
ozongat – daar waar de ozon concentratie
minder bedraagt dan 220 Dobson Units (DU)
– was 24.7 miljoen vierkante kilometer,
ongeveer de grootte van Noord Amerika. De
minimum waarde lag bij ongeveer 120 Dobson
Units. De Dobson is de eenheid waarin de
dikte van de ozonlaag wordt uitgedrukt.
Wetenschappers beweren dat het kleinere
ozongat van dit jaar te wijten is aan
natuurlijke variaties in temperatuur en
luchtstromingen en geen indicatie is voor een
lange termijn trend.
Een sabeltandtijger kan dus nooit zo gejaagd
hebben als de moderne leeuw; door een prooi
in de hals te grijpen en niet meer los te laten
tot zijn slachtoffer gestikt is. Met in gedachten
de prooien van Smilodon (mastodonten,
mammoeten en neushoorns) zou een
sabeltandtijger die zo’n aanval probeerde, dat
hebben moeten bekopen met gebroken
tanden, een gebroken kaak en flinke koppijn.
Steeds nattere lucht
noorderlicht.vpro.nl, september 2007
Wolharige
neushoorns,
beren,
grottenleeuwen, wisenten, hyena’s en
sabeltandtijgers. Ze liepen rond op de
steppe die tot in de laatste ijstijd de
Noordzee en ons land bedekte.
Paleontoloog Dick Mol stelt de dieren
ten toon.
Er hangt steeds meer waterdamp boven
de oceanen. Dat kan Moeder Natuur
niet op haar geweten hebben, rekent
een
internationaal
team
van
klimaatonderzoekers voor. Ze zien ook
hier de vingerafdruk van de mensheid.
Klimaatsceptici wijzen er graag op: niet CO2 is
het
belangrijkste
broeikasgas,
maar
waterdamp. En dat klopt. Wat ze er meestal
niet bij vertellen, is dat warmere lucht meer
water vasthoudt, zodat het effect van andere
broeikasgassen automatisch wordt versterkt.
Ozongat in 2006 en 2007 (Bron: KNMI/ESA)
Sabeltijger beet slapjes
NRC, 2 oktober 2007
Als de wisent dan op zijn poten wordt gezet,
wordt zijn volle omvang pas echt duidelijk.
Boven zijn schouders toornt een enorme bult
tot meer dan twee meter boven de grond. „En
dit is geen fantasie”, benadrukt Mol. „Alles wat
je hier ziet is gebaseerd op de fossil record, de
bewijzen die we voornamelijk van de bodem
van de Noordzee hebben opgevist.”
Enkele van die fossiele bewijzen heeft Mol
meegenomen naar het duin, zoals een
complete schedel van enkele tienduizenden
jaren oud. Een tweede bewijsstuk is een
rugwervel, ook uit de Noordzee. „Waar
mensen op hun wervels kleine bobbeltjes
hebben aan de rugzijde, had de steppewisent
op de voorste wervels doornuitsteeksels van
meer dan een halve meter lang. Die dienden
om de enorme spieren van zijn nek houvast te
geven. Die grote bult op zijn rug is dus echt
geen foutje van de maker”
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
Sabeltijgers moesten hun prooi tegen de
grond werken voordat ze die konden
doodbijten. De bijtkracht van deze
uitgestorven kat haalde het niet bij die
van een leeuw.
De
sabeltandtijger,
een
uitgestorven
katachtige die er met zijn extreem grote
hoektanden vervaarlijk uitzag, had slechts
eenderde van de bijtkracht van een
hedendaagse leeuw. Dat blijkt uit een
reconstructie met computermodellen van een
groep Australische ingenieurs en biologen.
Deze week publiceren zij hun resultaten in het
Amerikaanse blad Proceedings of the National
Academy of Sciences..
De onderzoekers maakten een CT-scan van
schedels van een sabeltandtijger Smilodon
fatalis en van een leeuw. Zo verkregen ze een
nauwkeurig en natuurgetrouw digitaal
‘draadmodel’ van deze schedels op basis
waarvan ze verder konden rekenen. Bij een
gesimuleerde grote bijtkracht bleken er zeer
grote spanningen te ontstaan in met name de
onderkaak van de sabeltandtijger. Een digitale
leeuw die drie keer zo hard beet, vertoonde
12
Hoewel een verdubbeling van het huidige
CO2-gehalte zelf niet veel meer dan één graad
extra
warmte
oplevert,
kan
de
wereldtemperatuur dankzij de 'waterbonus'
stukken hoger oplopen. Bij iedere graad
opwarming kan lucht zo'n 7 procent extra
waterdamp vasthouden, wat weer leidt tot nog
verdere opwarming.
Maar aan de basis van de wereldwijde
temperatuurstijging kan dit mechanisme
natuurlijk niet liggen. Als het vochtgehalte van
de lucht wereldwijd stijgt, zonder dat daarvoor
natuurlijke oorzaken aan te wijzen zijn, moet
dat haast wel een uitvloeisel van menselijke
activiteiten zijn. Maar ja, bewijs dat maar
eens.
Een satellietbeeld van de SSM/I uit 1999. Boven
land is hij blind, vandaar het gat in de vorm van
Zuid-Amerika. (NASA)
www.natunieuws.nl
Zeeijs rond noordpool
verdwijnt razendsnel
opslagcapaciteit. Het probeem is dat
magnetische bits juist minder stabiel worden
naarmate ze kleiner worden.
NRC, 2 oktober 2007
Het onderzoekersteam van het IBM Almaden
Research Center in Silicon Valley, waar Sander
Otte deel van uitmaakt, besloot het probleem
echter anders te benaderen, namelijk bottomup. In plaats van bestaande technologie
geleidelijk te verkleinen, bekeken ze de kleinst
denkbare magneetcel: één enkel magnetisch
atoom.
Het zeeijs rond de noordpool verdwijnt
in recordtempo. Nooit eerder sinds het
begin van de satellietwaarnemingen in
1979 heeft er in september zo weinig
zeeijs gelegen als afgelopen maand.
De ijsbedekking lag rond 16 september maar
liefst 39 procent onder het gemiddelde van de
periode 1979 - 2000. Vooral aan de zijde van
de Beringstraat is een enorm zeeoppervlak
ijsvrij geworden.
geworden? Bekijk het filmpje, waarin het
allemaal in drie minuten wordt uitgelegd.
Van Holten was vandaag in Noorderlicht radio
te beluisteren. Het gesprek ging niet alleen
over de ornicopter, maar ook over het thema
van zijn afscheidsrede: 'Anatomie van een
uitvindersbrein'.
De rotor van een ornicopter.
Duurste sportschoen is
weggegooid geld
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Worden
de
schaarse
vliegtuigen
scheepswaarnemingen uit de jaren voor 1978
als gelijkwaardig meegeteld dan valt te
concluderen dat de september-ijsbedekking
sinds de jaren vijftig ruwweg is gehalveerd.
Twee weken geleden meldde de Europese
ruimtevaartorganisatie
ESA,
zonder
noemenswaardige toelichting, dat ‘voor het
eerst in de geschiedenis’ de noordwestelijke
doorvaart geheel open lag. Maar voor 1978 zijn
daaraan weinig of geen systematische
waarnemingen gedaan.
Een magnetisch ijzeratoom op een ondergrond
van koper en kopernitride.
De onderzoekers onderzochten met hun
tastmicroscoop de magnetische stabiliteit
(anisotropie) te onderzoeken van ijzer- en
mangaanatomen. Die lagen op een oppervlak
van kopernitride, want anisotropie hangt
direct af van de omgeving en kopernitride
bleek door zijn speciale structuur een zeer
geschikt materiaal.
Wetenschap &
Onderzoek
Atoom als geheugencel
www.kennislink.nl, augustus 2007
Natuurkundige Sander Otte beschrijft
in het blad Science een manier om de
magneetvelden van atomen door te
meten. Otte werkte samen met een team
van IBM, dat wil weten of de atomen
stabiel
genoeg
zijn
om
als
computergeheugen te dienen.
Harde
schijven
wemelen
van
de
magneetvelden. Een noordpool omhoog of
omlaag gericht, dat is de manier waarop
computers hun nullen en enen bewaren. Om
meer informatie op een harde schijf te krijgen,
moeten de magnetische gebiedjes steeds
verder krimpen. De absolute ondergrens is die
van het atoom zelf: nog geen miljardste meter.
Een
harde
schijf
met
atomen
als
geheugenplaatsen – voorlopig bestaat het
alleen op papier – zou een 10.000 maal
grotere opslagcapaciteit hebben dan de
systemen van nu. Maar zijn atomen wel
magnetisch stabiel?
Hoe kleiner de magnetische elementjes ('bits')
op een harde schijf, hoe groter de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
De dunne naald van een scanning tunneling
microscope 'voelt' atomen op een oppervlak door
een kleine elektrische lekstroom tussen naald en
atomen.
De ornicopter
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
De ornicopter is een klapwiekende
helikopter die geen staartrotor nodig
heeft. Hoe werkt dat? in een drie
minuten durend filmpje van de TU Delft
wordt dat haarfijn uitgelegd.
De wonderlijke vliegmachine is ontwikkeld
door Theo van Holten, tot vorige week
hoogleraar lucht- en ruimtevaarttechniek in
Delft. Hij wist dat een helickpter de neiging
heeft om tegen de richting van zijn rotor in te
draaien omdat de twee zich tegen elkaar
afzetten. Bij de ornicopter gaat het anders. De
motor drijft alleen een op een neer gaande
beweging van de bladen aan, die daardoor uit
zichzelf gaan draaien. Ze zetten zich dus wel af
tegen de lucht, maar niet tegen het toestel. En
dat maakt een staartrotor overbodig. Duizelig
13
Het kost een hoop knaken, maar dan
heb je ook wat. Die wijsheid gaat die in
elk geval niet op voor sportschoenen: de
goedkope variant scoort minstens even
goed.
Hardlopen is zwaar voor knieën, schenen en
spieren. Goede sportschoenen zijn dus
onontbeerlijk. Ze verminderen de schokken
die het lichaam te verduren krijgt met ruim 30
procent, in vergelijking met het rennen op
blote voeten. Hoe meer geld je aan zo'n schoen
uitgeeft, hoe beter hij zijn werk doet.
Richard Clinghan kocht van drie verschillende
merken een betaalbaar (60 euro), een iets
duurder (90 euro) en een peperduur (105
euro) exemplaar. Na het afplakken van de
merkjes - om welke merken het gaat zegt het
artikel niet - lieten ze de proefpersonen in de
stappers staan en lopen, terwijl ze op
verschillende plekken in de schoen de druk
maten. Zo kwamen de onderzoekers erachter
dat dure schoenen niet meer druk opvangen
en ook niet lekkerder zitten dan goedkopere.
Eerder bleek ook al dat mensen die trainen in
duurdere hardloopschoenen vaker last hebben
van blessures. Volgens de onderzoekers komt
dat doordat ze zoveel vertrouwen hebben in de
geclaimde veiligheid van de schoenen, dat ze
roekelozer worden. Volgens dit onderzoek is
dat onterecht. Maar goed, de uitkomst van
Clinghan en collega's is gebaseerd op tests met
negen paar schoenen. Verder onderzoek is dus
nodig om het echt hard te maken.
De volgende keer kun je gewoon die wat minder
dure schoen kopen. Doet het net zo goed en je
houdt nog geld over voor een ijsje ook.
www.natunieuws.nl
Fietsen in model
www.kennislink.nl, september 2007
Wiskundigen breken zich al bijna
anderhalve eeuw het hoofd over de
fiets. Hoe is het toch mogelijk dat een
rijdende fiets uit zichzelf al zo stabiel
is?
'Fietsfabrikanten hebben nooit geweten hoe
een fiets precies werkt', vertelt dr.ir. Arend
Schwab van de faculteit Werktuigbouwkunde,
Maritieme
Techniek
en
Technische
Materiaalwetenschappen. 'Ze hebben hun
fietsen
altijd
experimenteel
moeten
verbeteren. In ons model kunnen ze alle
factoren die van invloed zijn op de
besturingseigenschappen in de computer
invoeren. Het model rekent vervolgens uit hoe
de fiets zich zal gedragen bij verschillende
snelheden.'
Een model dat aangeeft of een ontwerp een
nerveuze fiets oplevert of juist een stabiel
exemplaar voor bijvoorbeeld ouderen, daar
heeft de fietsindustrie wel oren naar.
'Bij het ontwerpen van onze fietsen werken we
van oudsher met drie parameters: de algehele
geometrie, de afstand tussen de assen en de
hoek waaronder de voorvork naar beneden
steekt. Met het model hopen we binnenkort
gerichter fietsen te kunnen ontwerpen voor
speciale doelgroepen.'
De Delftse fietsonderzoekers in actie. Foto: Delft
Integraal; Sam Rentmeester/FMAX
Gapers begrijpen andermans
emoties
www.kennislink.nl, september 2007
Mensen die snel de neiging hebben mee
te gaan doen met geeuwende mensen,
hebben een groot inlevingsvermogen.
Dat zeggen onderzoekers van de
Universiteit van Leeds.
Wanneer je ziet dat iemand zit te gapen, ga je
dat vaak zelf ook doen. Gapen werkt erg
aanstekelijk. Het schijnt zelfs dat je het niet
eens hoeft te zíen gebeuren. Het lezen van
deze tekst zou al genoeg kunnen zijn om je
eens lekker te laten gaan. Tenminste, voor
diegenen die zich kunnen inleven in de
gevoelens van anderen.
Nu hebben de wetenschappers uitgezocht welk
menstype meegeeuwt. Om beurten werden
proefpersonen tien minuten in een ruimte
gelaten met een andere persoon. Dat was,
zonder dat de proefkonijnen het wisten, de
onderzoeker. Die zorgde ervoor in die tien
minuten tien keer te geeuwen. De reactie van
de proefpersonen werd gemeten.
Hordelopend licht remt af
lijm,
een
lachwekkend
slecht
Een van de redenen dat kikkerpootjes zo goed
plakken, schrijven drie Indiase onderzoekers
vandaag in Science, is hun vermogen om
beginnende loslatingen in de kiem te smoren.
Het kost veel meer energie om op een plaats
met lostrekken te beginnen dan om een
beginnetje voort te zetten. Maar de kikkers
hebben daar dus geen last van.
www.kennislink.nl, oktober 2007
Met een kam van enkele tientallen
micrometers
lang
weten
natuurkundigen licht te vangen en af te
remmen tot de helft van zijn normale
snelheid.
Daarmee
komt
een
geheugencel
in
beeld
voor
een
computer die rekent met licht in plaats
van elektronen.
Licht surft over het oppervlak van de kabel in
de vorm van plasmonen, golven in de
elektronenzee van een materiaal. Op
regelmatige afstand aangebrachte kartels
zorgen dat de oorspronkelijke golf uiteenvalt
in heen en weer kaatsende golfjes.
Het geheel lijkt wel op hardlopen over een
baan waar elke meter een horde staat; rennen
lukt dan niet en één voor één over de hordes
klauteren is de enige oplossing. Resultaat is
een lichtsignaal dat veel langzamer over het
materiaal reist dan een ongestoorde golf.
Handig, want soms moet informatie niet
rennen, maar stilstaan.
Optische microscoopopname van het gouden
lichtvertragende lint. Het goud ligt op een
glassubstraat en bevat over een lengte van 55
micrometer (miljoenste meter) aan weerszijden
kartels van 1,25 micrometer diep.
Licht reist maar een beetje sneller over een
computerchip dan een elektronisch signaal,
maar kan wel veel meer informatie dragen
door verschillende kleuren te gebruiken. Dat
betekent een hogere verwerkingssnelheid. De
lichtcomputer kan namelijk een aantal
berekeningen tegelijkertijd in plaats van na
elkaar uitvoeren. Om een echte optische
computer te bouwen, moeten ontwerpers licht
ook tijdelijk op kunnen slaan in een
geheugencel.
Kleven als kikkers en
spinnen
Microscopische trucs leiden tot beter
plakvermogen
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Boomkikkers
inspireerden
Indiase
onderzoekers tot het maken van
plakband
met
een
dertigvoudig
versterkte kleefkracht. Amerikaanse
biologen zien woestijnspinnen een truc
uithalen die van pas lijkt te komen voor
het ontwerpen van de ideale stofdoek.
Net als bij gekko's worden de kleefpootjes van
boomkikkers nooit vies, plakken ze de
honderdduizendste keer nog even goed als de
eerste en is lostrekken een fluitje van een cent,
als je het op de juiste manier doet. Daarmee
vergeleken is gewoon plakband, met zijn
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
loslatende
product.
14
Boomkikkers kleven als de beste, maar ze doen
dat anders dan gekko's.
De beestjes danken dat aan de structuur van
hun zolen. Die bestaat uit duizenden
zeshoekjes, met groeven ertussen. Laat de voet
ergens los, dan is er geen man overboord,
want de naastgelegen stukjes blijven gewoon
kleven. Ze zijn te vergelijken met duizenden
zuignapjes, in plaats van één grote.
Makkelijker fraude dan
plagiaat
Volkskrant, 22 september 2007
Vooral door internet neemt plagiaat in
de wetenschap toe. Maar de controle
ook. ‘Jezelf plagiëren is niet slim want
je impact gaat achteruit’
We willen beschrijven hoe het voelt als een
succesvol,
internationaal
gevierd
wetenschapper ineens beseft dat ze niets meer
te vertellen heeft. We willen de panische angst
die dit bij haar opwekt, voelbaar maken en
laten zien hoe die angst tot extreme plannen
kan leiden, zoals plagiaat.
Zonder bronvermelding tekst overnemen is
een bekende doodzonde. In journalistiek en
literatuur, maar zeker ook in de wetenschap.
Komt plagiaat vaker voor, nu de druk om te
publiceren steeds groter wordt?
‘Je ziet dat bij studenten het plagiëren
toeneemt’, zegt Frank van Kolfschooten,
auteur van het boek Valse vooruitgang; bedrog
in de Nederlandse wetenschap. ‘Ook jonge
wetenschappers neigen ertoe de normen
minder goed in acht te nemen.’
Volgens Van Raan maakt de opkomst van
internet plagiëren juist steeds moeilijker.
‘Vroeger kon je nog eens een bibliotheek
induiken en met een stukje terugkomen dat
niemand kon traceren, maar tegenwoordig
kom je daar niet meer mee weg. Dankzij
internet is snel en makkelijk te achterhalen of
je plagieert. Eigenlijk is frauderen nu
gemakkelijker dan plagiëren. Dan kom je
zogenaamd met iets nieuws, en moet iemand
anders bewijzen dat het op niks is gebaseerd.’
www.natunieuws.nl
Nobelprijs voor
autokatalysator
NRC, 10 oktober 2007
De Duitser Gerhard Ertl die duidelijk
heeft gemaakt hoe autokatalysatoren
koolstofmonoxide
omzetten
in
koolstofdioxide, heeft vandaag de
Nobelprijs
voor
de
scheikunde
gekregen. Hij hoeft de prijs van 1,1
miljoen euro met niemand te delen, wat
tegenwoordig tamelijk uitzonderlijk is.
Bij chemische reacties in vloeistof is het
verloop van een reactie afhankelijk van
moleculen die met elkaar botsen en elkaar dan
zo aantrekken of afstoten dat een chemische
verbinding wordt verbroken of gevormd. Maar
aan oppervlakten gaat dat anders. Het
oppervlak kan zo’n vorm hebben dat een
molecuul er graag aan bindt, maar dan net zo
‘opgerekt’ raakt dat het opeens erg reactief
wordt. Het molecuul kan dan splitsen, of
reageren met een ander molecuul dat in de
buurt ‘rondzwerft’, of zelf ook aan het
oppervlak is gebonden.
Die stroomsterkte wordt rechtstreeks omgezet
in nullen en enen voor de elektronica.
Grünberg ontdekte het effect in een stapeling
van ijzer, chroom en ijzer en verkreeg het
patent op de ontdekking. Fert gebruikte een
stapeling van ijzer en chroom. Hij gaf het
effect zijn naam en vond de achterliggende
verklaring.
Olifanten panisch voor
honingbijen
NRC, 9 oktober 2007
Afrikaanse olifanten zijn voor niets of
niemand bang, maar voor Afrikaanse
wilde bijen slaan zij op de vlucht. Dat
blijkt uit een experiment waarbij Britse
onderzoekers het geluid van een
zoemende bijenzwerm afspeelden.
Het geluidsfragment duurde vier minuten
maar de meeste groepen olifanten kozen al
binnen anderhalve minuut het hazenpad, de
staart in de lucht geheven, angstig
achteromkijkend.
Peper tegen pijn
Slimme truc legt alleen pijnzenuwen
lam
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Een lokale verdoving die alleen het
pijnsignaal blokkeert, daarnaar werd al
heel lang gezocht. Zo'n stof is nu
gevonden. Gek genoeg werkt dit spul
alleen in combinatie met capsaïcine, de
stof die peper zijn pijnlijk hete sensatie
geeft.
Wat tandartsen nu in het tandvlees van hun
klanten
spuiten,
is
een
lokaal
verdovingsmiddel. De werkzame moleculen
daarvan blokkeren natriumkanaaltjes in de
wanden van zenuwcellen, waardoor deze
cellen geen signalen meer kunnen doorgeven.
Dat blokkeren lukt alleen vanaf de binnenkant
van de cellen. Aangezien het onmogelijk is om
iedere zenuwcel apart met een naald te
bewerken, moeten de verdovende moleculen
zelf de cellen in zien te komen.
De onderzoekers denken dat bijen wel eens de
beste remedie zouden kunnen zijn tegen
olifanten die in Afrika voedselakkers
verwoesten. Hongerige dikhuiden laten zich
niet tegenhouden door simpele hekwerken.
Door de oprukkende Afrikaanse landbouw
wordt het leefgebied van wilde olifanten steeds
kleiner en komen de dieren steeds vaker in
conflict met lokale boeren.
Ertl werkte aanvankelijk aan reacties waarbij
stikstof uit de atmosfeer wordt gebonden. De
katalysator met ijzerverbindingen die zorgt
voor de binding van waterstof aan stikstof is
een basis voor de kunstmestproductie. Ertl
ontrafelde het mechanisme. Later verdiepte hij
zich in de omzetting van koolstofmonoxide in
koolstofdioxide aan vaste oppervlakken. Hij
beschreef tot in moleculair detail die reactie
aan een platina-elektrode.
Het was de onderzoekers eerder al opgevallen
dat olifanten juist die acaciabomen op de
savanne relatief ongemoeid lieten waarin zich
een bijennest bevond, of dat nu bewoond was
of niet. In een experiment in Zimbabwe bleek
dat olifanten bijenkasten omzeilden bij het
maken
van
nieuwe
paden
door
landbouwvelden.
Op een mp3-speler of laptop is de informatie
opgeslagen in opeenvolgende microscopisch
kleine magnetische gebiedjes. Uitleeskoppen,
zoals die vanaf 1997 werden ontwikkeld op
basis van het reusachtige magnetoweerstandseffect, registreren de magnetische variatie en
vertalen die via een weerstandsverschil naar
een elektrische stroom van wisselende sterkte.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
noorderlicht.vpro.nl, september 2007
In Nature beschrijven David Cassidy en Allen
Mills proeven die volgens hen aantonen dat
het is gelukt om een soort 'mini-moleculen' te
maken, die bestaan uit twee 'atomen' van
positronium, die zelf weer bestaan uit een
elektron en een positron. Positronen zijn de
tegenhangers van elektronen. Het zijn deeltjes
antimaterie met een positieve lading.
NRC, 9 oktober 2007
Hun vondst leidde tot de technologie waarmee
informatie van de harde schijf van een
computer wordt afgelezen, en heeft ervoor
gezorgd dat die harde schijven de laatste jaren
steeds minder ruimte innemen terwijl ze
steeds meer informatie bevatten. Onze laptops
en mp3-spelers zijn daaraan te danken.
Positronium
Twee
natuurkundigen
claimen
moleculen gemaakt te hebben die
bestaan uit een combinatie van materie
en antimaterie.
Nobelprijs voor
hardeschijflezer
De Nobelprijs natuurkunde is dit jaar
toegekend aan de Fransman Albert Fert
van de Université Paris-Sud en de
Duitser Peter Grünberg van het Jülichonderzoekscentrum
voor
hun
ontdekking
van
reusachtige
magnetoweerstand.
De stof die rode peper zo heet maakt, blijkt een
onmisbare hulp voor de betere verdovingsprik.
In de nieuwe studie, uitgevoerd in het
Samburu/Buffalo Springs National Park in
Kenia, blijkt dat alleen bijengezoem al
voldoende is om de olifanten op afstand te
houden. De onderzoekers verstopten een
luidspreker in een boom, waaronder
olifantenfamilies op het heetst van de dag
beschutting zochten. Ze kregen bijengezoem te
horen of, ter controle, het geruis van een
waterval.
Onderzoekers noemen de nieuwe stof
'moleculair positronium'. Het spul kan steeds
maar
heel
eventjes
bestaan;
daarna
vernietigen elektronen en positronen elkaar,
onder het uitstoten van gammastraling.
Het watervalgeluid maakte niet veel indruk,
slechts de helft van de groepen liep kalmpjes
weg van het vreemde geluid. De dieren waren
daarentegen heel snel gealarmeerd door het
gezoem.
Acht
van
de
zeventien
olifantenfamilies pakte zijn biezen in de eerste
tien seconden nadat het afspelen van het
bijengeluid was begonnen. Vaak renden de
dieren zelfs weg, gemiddeld tot op een afstand
van ruim zestig meter van de geluidsbron. In
slechts één geval had het gezoem geen effect.
15
www.natunieuws.nl
Pratende planten
www.kennislink.nl, september 2007
Stilstaan terwijl je opgegeten wordt.
Planten kunnen niet anders - of toch?
Onderzoeker Josef Stuefer aan de
Radboud
Universiteit
Nijmegen
onderzocht hoe planten kunnen chatten
via een eigen communicatienetwerk.
Recent onderzoek van vidi-onderzoeker
Stuefer wijst uit dat planten hun eigen
chatsysteem hebben waarmee ze elkaar
kunnen waarschuwen. Planten zijn dus niet
zomaar saaie en passieve organismen, die
staan te wachten totdat ze afgeknipt of
opgegeten worden. Veel planten vormen
interne communicatienetwerken en zijn in
staat om op een efficiënte manier informatie
uit te wisselen.
Ook voor scholieren die voor een exact profiel
kiezen, is minder bètastof verplicht. Zo is
natuurkunde voortaan slechts een keuzevak
voor scholieren die het profiel natuur &
gezondheid kiezen; naar verwachting zullen de
meeste leerlingen die keus in negatieve zin
maken.
Tevredenheid is er wel over het nieuwe vak
natuur, leven & technologie. Uit de enquête
blijkt dat eenderde van de scholen dat
keuzevak op het rooster zet; vijf à tien procent
gaat het dit schooljaar volgen. Voorzitter
Harrie Eijkelhof van de stuurgroep die de
invoering van het vak begeleidt, is daar ’heel
tevreden’ over.
Het is de bedoeling dat het nieuwe vak de
samenhang tussen de bètavakken onderling en
de toepassingen ervan over het voetlicht
brengt. Dat stelt nieuwe eisen aan docenten,
want ze moeten het vak in teams met collega’s
van andere bètavakken geven. Leraren zijn
daar enthousiast over, merkt Eijkelhof. „Na
alle discussies over de verschraling van de
bètavakken ontstaat er nieuw elan rond dit
vak.”
Rekentoets nekt 12 procent
PABO-studenten
noorderlicht.vpro.nl, oktober 2007
Twaalf
procent
van
de
eerstejaarsstudenten aan een PABO
slaagt, ook na drie keer proberen, niet
voor de verplichte rekentoets. Ze mogen
dan ook niet verder met hun studie.
Klaverplantjes kunnen elkaar waarschuwen via
een netwerk van liggende stengels.
Scholieren mijden wiskunde
Trouw, augustus 2007
Leerlingen in havo en vwo krijgt steeds
minder les in exacte vakken. Het is
gemakkelijker
geworden
wisen
natuurkunde te laten vallen.
Het vernieuwde onderwijs in de hogere
klassen begint vandaag, de eerste schooldag
van het voortgezet onderwijs in het zuiden van
Nederland. De vernieuwing is bedoeld om
scholen en leerlingen meer ruimte te geven
voor eigen keuzes.
harder op dan de behoedzame stapjes die het
robotje op ruw terrein maakt.
U wist het al: PABO-studenten kunnen niet
rekenen. Sinds vorig schooljaar is een
verplichte
rekentoets
ingevoerd
voor
aankomende meesters en juffen in het
basisonderwijs. Bij de ingangstoets struikelde
de helft van de ongeveer tienduizend
eerstejaars PABO-studenten over eenvoudige
sommetjes waar uw pientere twaalfjarige
buurmeisje haar hand niet voor omdraait.
Maar niet getreurd: ze mochten het nog een
paar keer proberen. En het moet gezegd: er
zijn er heel wat bij die beter hebben leren
rekenen, het afgelopen jaar. Laat niet onverlet
dat 12 procent van de PABO-leerlingen, ook na
drie herkansingen, niet voor de toets is
geslaagd, zo werd vandaag bekend gemaakt.
Jammer voor die 1200 meesters en juffen in
spé - ze mogen niet door naar het tweede jaar
van hun opleiding - maar wel veel beter voor
uw kinderen.
Robot op rolschaatsen
Terwijl de wieltjes van Roller-Walker wiebelen,
gaat het robotje zelf recht vooruit.
Sportieve talenten
succesvoller op school
www.kennislink.nl, september 2007
Sportieve toptalenten volgen veel vaker
dan gemiddeld een vwo-opleiding. Dit
blijkt uit onderzoek dat de sectie
Bewegingswetenschappen
van
het
Universitair
Medisch
Centrum
Groningen/Rijksuniversiteit Groningen
deed in samenwerking met NOCNSF.
Uit het onderzoek blijkt dat 38 procent van de
Nederlandse sporttalenten een vwo-leerling is.
Het percentage toptalenten dat een vwoopleiding volgt is hoog in vergelijking met het
landelijke gemiddelde van circa 16 procent.
Ook
wanneer
gekeken
wordt
naar
schoolprestaties van jonge getalenteerde
voetballers, blijkt dat circa 30 procent op het
vwo zit. Het onderzoek is uitgevoerd onder
595 sporttalenten in de leeftijd van twaalf tot
twintig jaar.
De uitslag van het onderzoek leidt tot twee
interessante
conclusies,
aldus
de
onderzoekers. De gevonden resultaten kunnen
bijdragen aan een betere begeleiding van
getalenteerde atleten in de combinatie sport
en school. Verder onderstrepen de uitkomsten
van dit onderzoek het grote belang van sport,
ook voor gewone kinderen.
noorderlicht.vpro.nl, september 2007
Geinig: een Japanse robot op vier poten kan
niet alleen lopen, maar op gladde
oppervlakken ook rijden.
'Roller-Walker' heet hij heel toepasselijk. Als
hij loopt, doet hij veel aan een schildpad
denken, zowel qua motoriek als qua snelheid.
Zijn voortbewegingstechniek bij het rijden lijkt
veel op wat rolschaatsers soms doen. Door zijn
poten, met aan de uiteinden een wieltje, te
spreiden en weer naar elkaar toe te bewegen,
komt hij vooruit.
Scholieren tijdens een scheikunde-wedstrijd.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 34
De wielen worden dus niet direct aangedreven
door motoren, maar door de beweging van de
poten. Dat houdt de zaak compact. Het ziet er
bovendien sierlijk uit. En het schiet veel
16
www.natunieuws.nl