- Scholieren.com

Tijdvak 4: De tijd van steden en staten
1000-1500
Hoge en late middeleeuwen
Icoon:
Voorgrond: Stadspoort
Achtergrond: Kathedraal
Kenmerkende aspecten:
- opkomst steden > opkomst handel en ambacht en herleving vd landbouw stedelijke samenleving
- opkomst stedelijke burgerij
- staatsvorming en centralisatie > begin vd staatsvorming en centralisatie
- kerk en staat (wie is de baas?) > conflict tussen wereldlijke en geestelijke macht
- Christelijk Europa en de buitenwereld (kruistochten) > expansie vd christelijke wereld
Paragraaf 4.1 De opkomst van de steden
- van landbouw naar landbouw-stedelijke samenleving >
- Opkomst handel en ambachten >
- Meer landbouwopbrengsten
Terugkeer van de stad
- Hamburg; machtige stad in 15e eeuw door handel
- Leider van de Hanze: verbond van handelssteden
De middeleeuwse stad
- Middeleeuwse steden > klein, maar wel heel veel
- Sommige steden: oude Romeinse steden die weer opbloeiden
- Meeste steden: nieuw > ontstonden aan rivieren/mondingen > vervoer (geen harde wegen)
- Kronkelige straten, houten huizen, kerk, en stadsmuren
Boeren, handelaren, ambachtslui
- Waardoor konden steden weer ontstaan?
1. Einde aan invasies van Vikingen
2. Bevolkingsgroei
3. Meer landbouwopbrengst door:
- meer landbouwgrond (ontginningen)
- Betere landbouwmethoden (drieslagstelsel, ijzeren ploegschaar, paard ipv os)
( drieslagstelsel: 1 deel wintergraan, 1 deel zomergraan, 1 deel braak)
- Boeren specialiseerden zich (wijn, vlees)
- Markten ontstonden, waar ook ambachtslieden gingen wonen >
Geldeconomie
- Luxe koopwaar > lange afstandshandel > specialisatie ( vb Gent)
- Meeste steden in Noord-Italië en Vlaanderen
- Specerijen, suiker en zijde via Arabieren in Europa
- Hanze: netwerk van handelssteden van Engeland tot Rusland
Meer handel > opleving geldeconomie:
- Rijke handelaren werden bankiers
- Munten weer in dagelijks leven
- Nieuwe betaalmethoden: wisselbrief en giro
Paragraaf 4.2 De stedelijke burgerij
De ongezonde stad:
- Dicht op elkaar + weinig hygiëne ( geen riolering of waterleiding) >>
Toch veel mensen naar stad: grotere vrijheid en rijkdom in stad
Stadsrechten:
- Wetten, rechtspraak, tol heffen en stadsmuren bouwen
Deze privileges (voorrechten) in ruil voor betalen van belasting
- Baljuw: rechter door heer in de stad aangesteld
- Vorsten: meer geld door verkoop stadsrecht > steden machtiger dan adel
- Boeren op platteland meer vrijheid
Burgers en gilden
Niet alle stadsbewoners waren burger
Voordelen burgerrecht
1. Bescherming door stadsrecht
2. Verdediging voor rechtbank
3. Lid worden van schutterij
4. Lid van een gilde
Gilden:
- alle mensen met bepaald ambacht moesten hier lid van zijn
- beroepsopleiding
- kwaliteit producten
- stelde prijzen vast
- zorgde voor bejaarde en zieke leden; begrafenis
Rijke kooplieden waren de machtigste burgers in een stad >
schepenen ( bestuurders van de stad)
Weerbare steden
- steden duidelijk afgescheiden van platteland > muren
- ook vaak oorlogen tussen steden en edelen
- ook nog tegen plunderingen
Paragraaf 3.4 Staatsvorming en centralisatie
Frankrijk
- Honderdjarige oorlog (1337 – 1453): tussen Franse en Engelse koning > Franse koning wint >
opbouw staat:
- Soldaten en ambtenaren
- Belastingen
- Parijse rechtbank
- Wetten
>> centralisatie en staatsvorming
Duitsland (Heilig Romeinse Rijk)
- 1000: Duitse koning machtiger dan Franse, maar geen centralisatie
- Geen hoofdstad, kroning in Rome > opvolger Romeinse keizer en steun kerk
- Hertogen en graven (bisschoppen) bleven baas in eigen gebied
- Duitse koning: geen erfopvolging, maar gekozen door keurvorsten
Engeland
- 1066: Willem de Veroveraar veroverde Engeland >
- gebieden in leen aan Normandische edelen, maar zelf invloed
- Sheriffs: in leendienst, belastinginning, rechtspraak en wetten
>> Engeland goed georganiseerd
De Nederlanden
- Verschillende hertogdommen, graafschappen etc.
- Rond 1430 in handen van Bourgondische hertog Filips de Goede
- Centralisatie: hoofdstad Brussel en centrale rekenkamer
- Opvolger Karel > centrale rechtbank
-1477 > Maria van Bourgondië trouwt met Maximliaan van Habsburg
Vorst en volk
- Staatsvorming mogelijk door geldeconomie > belasting >
- Ambtenaren, huursoldaten en wapens
(1400: kanon > muren kansloos)
Onderdanen in Engeland betaalden niet zomaar belastingen >
- 1215: Magne Carta: Engels koning moest toestemming voor belasting vragen >
- Later: parlement > vertegenwoordiging drie standen :
1. Adel
2. Geestelijkheid
3. Burgers
In Frankrijk: Staten – Generaal
1464: Nederlandse Staten – Generaal
Ontstaan van nationaal gevoel, hoewel mensen meer verbonden waren met stad/regio
Paragraaf 4.4 Kerk en Staat
Het conflict tussen de wereldlijke en geestelijke macht: paus of keizer
- Tot 14e eeuw: paus vond dat keizers ondergeschikt aan hem waren. Daarna laten de keizer/koning
de geestelijk macht aan de paus
- Primaat > wie de macht heeft, de paus of de keizer
- Tweezwaardenleer: er waren 2 machten > wereldlijke (keizers) en geestelijke macht (paus)
- 1075 > paus Gregorius V11 (7de): vertegenwoordiger Christus > dus boven keizer en leken (werken
niet voor de kerk) moeten zich niet met kerk bemoeien
Investuur: wie benoemde de bisschoppen?
- In Duitse rijk > keizer ook: bisschoppen werden graaf of hertog >>
- 1075: keizer Hendrik 1V (4de) benoemde bisschop ; paus wilde een ander >
- paus wilde een ander >
- paus deed keizer in de ban (verbannen uit de kerk) >
- Duitse vorsten in opstand tegen keizer >
- keizer naar Canossa >
- Investituurstrijd bleef: keizer benoemde tegen pausen, paus tegen koningen
- 1122: keizer deed afstand van investituur > had niets meer over bisschoppen te zeggen
- Ook strijd paus en Franse koning > meer macht koning
- Ook strijd over geld: kerk steenrijk (schenkingen en belasting) >
- Sommige Franse koningen waren vroom en konden goed overweg met paus ( vb. Lodeweijk 1X)
- Na 1300: paus te weinig macht om Franse koning wil op te leggen
- Paus was ook wereldlijk leider (kerkelijke staat)
- Paus bleef hoogste geestelijke leider > bepaalde kerkelijke leer >
- Wie afweek was een ketter >
- 12e eeuw: inquisitie opgericht om ketters te bestraffen
- (samenwerken met wereldlijke macht)
- Later ook heksen vervolgd
Paragraaf 4.5 Christelijk Europa en de buitenwereld
- 1095: oproep Urbanus 11 (2de) om Jeruzalem op islam te heroveren >
- Kruis op kleding en plaats in hemel als beloning
- 1050: islam. Turken veroveren delen Arabische en Byzantijnse rijk >
- Paus beloofde Byzantijnse keizer hulp tegen Turken maar zei kruisvaarders dat het ging om
bescherming pelgrims in Jeruzalem
-1096: 1e kruistocht: 100.000 kruisvaarders >
- militair succes >
- kruisvaarderstaatjes gesticht: Jeruzalem en bij rijke steden (Antiochie)
- Islamitische wereld diep verdeeld >
- 1187: verdeeldheid over > Saladin veroverde Jeruzalem >
- Nieuwe kruistocht met Engelse, Franse en Duitse vorst
- 1291: einde christenen in Palestina
- Reconquista: christelijke herovering van Spanje en Portugal >
- 1492: val Granada
- Oost-Europa > lagere Duitse adel veroverde gebieden op heidense Slaven en Balten > akkerland en
handel > Hanze
-1200: Venetië sticht kolonies op o.a. Kreta met plantages waarop slaven werkten > succes > basis
voor latere expansie
- 13e eeuw: groot Mongools rijk (Djengis Kahn)
> Italiaanse handelscontacten (Marco Polo)