De provincie is van alle markten thuis

De provincie is van alle markten thuis
De Morgen,
Di. 11 Aug. 2015, Pagina 17
De provincies afschaffen, zoals N-VA en Open Vld willen, doe je niet in een vingerknip. Zo is de lijst van bezittingen bijzonder lang en
divers. Wie zou er anders voor het onderhoud van de Onze-Lieve-Vrouwetoren instaan?
"Een overbodig bestuursniveau", klinkt het al enkele jaren. De ambitie om de overheid een zo klein mogelijke rol te laten spelen, begint
bij de plannen om de provincies af te schaffen.
De regering zet nu ook een eerste stap in die richting. Zo stelde ze op de laatste ministerraadvoor de vakantie een lijst op van welke
provincialeactiviteiten moeten worden overgeheveld. Ook wordt gevraagd wie in de toekomst verantwoordelijk zou worden: de
gemeentes of Vlaanderen? De regering plant dat de provinciale musea Mu.ZEE en Ensorhuisin Oostende naar de Vlaamse
overheid gaan. Het Openluchttheater Rivierenhof zou dan
weer naar de stad Antwerpen gaan. "Het juiste niveau, dat het dichtst bij de mensen staat", is het devies.
Alleen, dat is nog maar het topje van de ijsberg van de activiteiten en bevoegdheden van de provincies. Navraag bij de vijf Vlaamse
provincies leert dat alleen al de vastgoedpoot gigantisch groot is. Niet enkel de vele provinciale domeinen, maar ook historische
windmolens, talloze hectaren weide- en bosgebied en tientallen (hoge)schoolgebouwen. Daarnaast staan ook het Sportpaleis in
Antwerpen en de luchthaven in Kortrijk op de vastgoedlijsten van de provincies. Zelfs het onderhoud van de
Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen valt onder hun verantwoordelijkheid.
Vanwaar die wildgroei? Alles is terug te brengen tot een zeer vage omschrijving van wat onder de bevoegdheid van de provincies valt.
Wat in aanmerking kwam voor het 'provinciale belang' konden zij voor hun rekening nemen. De stelregel: wanneer de taak het
gemeentelijke niveau overstijgt, maar te lokaal is om centraal vanuit Brussel aan te sturen. Daar kun je natuurlijk alle kanten mee op.
Het resultaat is een wildgroei aan taken, waar elke provincie zijn eigen weg ging.
Zo focuste Limburg bijvoorbeeld op de
uitbouw van een scholennetwerk, bij gebrek aan katholieke scholen in de regio. West-Vlaanderen trok resoluut de kaart van het
toerisme, en bouwde een toeristische dienst uit waar andere provincies alleen maar van kunnen dromen. In Vlaams-Brabant vind je
dan weer twee expertisecentra voor de landbouw: een voor de aardbeienteelt, een ander voor witloof. Om de slabakkende landbouw
toch een duw in de rug te geven.
Stoplap
Maar het ging niet enkel om onschuldige beleidskeuzes. Al te vaak werden de provincies gebruikt als stoplap, wanneer het geld op was
bij het gemeentelijke niveau of het centrale bestuur. De voorbeelden zijn legio. Zo werden archeologische musea in Oudenaarde en
Zottegem halfweg jaren 80 overgenomen door de provincies omdat de steden het succes en de verdere groei van hun toeristische
trekpleisters financieel niet meer aankonden. Nu vraagt de Vlaamse regering om ze terug naar de gemeenten over te hevelen, terwijl
er in Oudenaarde nota bene net een nieuwe vleugel is gebouwd.
Soms schoot ook het Vlaamse niveau tekort. Voor de luchthaven in Kortrijk sprongen de provincies bijomdat Vlaanderen geen
investeringsruimte meer had. "Vaak werden zulke zaken onder bevriende politici geregeld", zegt professor
lokaal bestuur Johan Ackaert (UHasselt).
Tegelijk hebben de provincies sinds de jaren 80 het laken naar zich toegetrokken. In het Egmontpact uit 1977, de staatshervorming die
er nooit kwam, stond ook al dat de provincies zouden worden afgeschaft. "De jaren nadien hebben we gezien dat provinciebesturen
fors hebben geïnvesteerd en extra personeel hebben aangeworven", zegt Ackaert. "Op die manier probeerden ze zichzelf onmisbaar
te maken."
De Vlaamse regering wil nu wieden in die wildgroei die ze zelf mee heft gecreëerd, of op zijn minst toch oogluikend heeft toegestaan.
Daarvoor zal ze de deze legislatuur alles wat 'persoonsgebonden' is weghalen bij de provincies. Het gaat om sport, ontspanning,
cultuur en welzijn. Op basis daarvan stelden de regeringspartijen hun befaamde lijst op, in overleg met de provincies. Scholen,
toerisme of landbouw blijven buiten schot, net als het Sportpaleis of de Antwerpse kathedraal.
Maar hoe breng je die activiteiten ergens anders onder? Heel wat steden zitten niet te wachten op een extra museum. Ze zitten nu al
krap bij kas. Bevoegdminister Liesbeth Homans (N-VA) zal ook moeten onderhandelen met haar voorzitter en Antwerps
burgemeester Bart De Wever, of
het Foto- of Modemuseum al dan niet naar de stad Antwerpen gaat.
Maar er blijven nog heel wat vragen onbeantwoord. Homans benadrukt dat het personeel en de budgetten mee zullen verhuizen naar
het nieuwe niveau. Maar wat met de uitgebreide collecties die de musea in hun collectie hebben zitten? En zal het personeel ook
gewoon volgen, hoewel de provinciale ambtenaren een ander statuut hebben dan de gemeentelijke?
"Ik denk dat de beleidsmakers zijn geschrokken door de complexiteit van de provinciale bevoegdheden", zegt Filip De Rynck, professor
bestuurskunde aan de UGent. "De beslissing nemen om de rol van de provincies af te bouwen, is makkelijk. De concrete uitwerking is
een heel ander paar mouwen."
Provinciefonds
De lijst van Homans ligt nu klaar voor discussie met de lokale overheden. Tegen eind volgend jaar moet er een akkoord zijn over de
gigantische operatie. Er zal in elk geval nog een pittig woordje worden gesproken, want in dit verhaal botsen de Vlaamse
beleidsmakers met partijgenoten die lokale belangen verdedigen. Zeker CD&V stapt niet blind mee in de hervorming.
Copyright © 2015 gopress. Alle rechten voorbehouden
Zo wil Antwerps provinciegouverneur Cathy Berckx (CD&V) niet zomaar de rol van de provincies lossen: "Heel wat instellingen werden
ooit overgenomen door de provincie Antwerpen, nadat een gemeente of Vlaanderen ze hadden laten verloederen of omdat ze op
sterven na dood waren. De provincie bouwde ze uit tot bloeiende, gerenommeerde centra."
Ook Michel Doomst (CD&V), burgemeester van de Vlaams-Brabantse gemeente Gooik, ziet de voordelen van de provincies in. "Ze
kleuren het politieke landschap. Het is de enige manier om beleid dicht bij de mensen te voeren. Vaak zijn kleinere gemeenten niet
slagkrachtig genoeg en worden ze overschaduwd door grote steden."
Daarbij komt nog eens dat de Vlaamse regering de geldkraan dichtdraait voor de provincies. Zo is sinds begin dit jaar het zogenaamde
provinciefonds afgeschaft: een apart, jaarlijks potje. Bovendien zullen de provinciebelastingen anders worden berekend. Terwijl
vroeger automatisch een deel van de onroerende voorheffing hun richting uitkwam, zullen ze nu vaste dotaties krijgen. "Minder
bevoegdheden, minder geld", redeneert Homans. Maar de provincies houden hun hart vast dat ze er op het einde van de rit bekaaider
van af komen. Ook daarover is het laatste woord nog niet gezegd.
Met andere woorden: deze hervorming realiseren zal al een huzarenstukje zijn. De echte afschaffing van de provincies staat deze
legislatuur niet op het programma. Tot nader order zal de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal nog altijd door de Antwerpse provincie
worden onderhouden. Blijft N-VA zo niet onder de verwachtingen? "We voeren hiermee het regeerakkoord uit", klinkt het bij Homans.
"Soms moet je ook compromissen sluiten en die nakomen."
ROEL WAUTERS EN JORIS BASTIAENSEN ■
Copyright © 2015 gopress. Alle rechten voorbehouden