Herex. Gesch. VWO 2012

MINISTERIE VAN ONDERWIJS
EN VOLKSONTWIKKELING
UNIFORM HEREXAMEN VWO 2012
VAK
DATUM
TIJD
: GESCHIEDENIS
: DONDERDAG 26 JULI 2012
: 10.45 – 12.45 UUR
N.B. DEZE TAAK BESTAAT UIT 4 PAGINA’S EN 6 OPDRACHTEN
l.
Imperialistische mogendheden hebben diverse theorieën ontwikkeld om het
veroveren van gebieden te rechtvaardigen. De superioriteit van het blanke ras
werd daarbij steeds benadrukt. In reactie hierop werden ook theorieën
geformuleerd die het imperialisme veroordelen.
(2)
(4)
(4)
1. Noem een theorie op die het imperialisme veroordeelt.
2. Leg een relatie tussen the ‘white mans burden’ en het fenomeen van imperialisme.
3. Beargumenteer of het wetenschappelijk imperialisme gebieden in de periferie
wel of geen voordelen heeft gebracht.
Aspecten van het imperialisme
Voor 1870 gaf koloniaal bezit de vorsten prestige. Ook kregen
zendelingen de
mogelijkheid om in rust en vrede het christendom te verbreiden. Verder bood het de fiscus de
mogelijkheid om via belastingen van de inheemse bevolking de eigen schatkist te vullen en
werden handelscompagnieën in de gelegenheid gesteld om in grondstoffen en producten
handel te drijven. Een harde noodzaak was het bezit van koloniën echter niet, maar na 1870
gaat men hierover anders denken. De kolonie werd nu behalve leverancier van grondstoffen,
ook afzetmarkt. Daarnaast kon overtollig kapitaal in de koloniën worden geïnvesteerd. De
bevolkingsoverschotten werden opgelost door emigratie naar de koloniën te stimuleren. De
winsten uit de koloniën konden gedeeltelijk worden gebruikt om de steeds groter wordende
sociale problemen in eigen land enigszins te verlichten.
Tegen het einde van de 19e eeuw kreeg de ‘mondigheid’ van de arbeiders vorm in de
opkomst van de vakbeweging. Het marxisme en het socialisme zetten velen aan het denken
over een rechtvaardige maatschappij met een eerlijke verdeling van de welvaart. De
vakbewegingen probeerden de uiterst slechte, uitzichtloze en meestal rechteloze situatie van
de onderbetaalde arbeiders te verbeteren. Daarnaast ontstonden vanuit de middenklasse van
Pagina 1 van 4
de bevolking democratiseringsbewegingen die meer invloed op het bestuur van hun land
wilden.
Volgens historici die zich met het imperialisme hebben beziggehouden, was ongelijke
inkomensverdeling in het moederland de oorzaak dat de binnenlandse consumptie geen
gelijke tred hield met de stijgende productie. Als dat veranderde werden ook de sociale
problemen en de afzetproblemen uit de wereld geholpen. De oplossing zou zijn dat de
bezittende klasse dat deel van haar inkomen, dat nu werd besteed aan investeringen in de
koloniën, zou moeten afstaan ten gunste van het loon van de arbeiders. Pas dan zou de
consumptie gelijk zijn aan de productie. De Europese expansie had daarom grote gevolgen
voor de wereldeconomie. Er vond op grote schaal uitwisseling van producten plaats tussen de
Nieuwe en Oude wereld.
Over het
algemeen was er in Europa geen bezwaar tegen koloniaal bezit. De
bevolking besefte nauwelijks dat er sprake was van uitbuiting op grote schaal en zij zagen
alleen de positieve zijde van de medaille. Immers, de Europeanen vonden dat de koloniën veel
voordeel hadden aan de kolonisatie. Onderwijs en medische voorzieningen kwamen op een
hoger peil en de infrastructuur werd verbeterd. Dat bepaalde voordelen slechts ten goede
kwamen aan een zeer klein deel van de bevolking, realiseerde men zich nauwelijks.
De veranderingen op cultureel gebied als gevolg van de Europese expansie waren het
meest ingrijpend buiten Europa. De Europeanen zelf veranderden hoofdzakelijk hun
consumptiepatroon. Zo ontwikkelde theedrinken in Europa zich in de 18e eeuw tot een mode
verschijnsel. De niet- Europese volkeren kregen echter te maken met machtige en
heerzuchtige veroveraars die de wereld naar hun hand trachten te zetten. Sommige gebieden
als China en Japan sloten zich af van deze buitenlandse invloed. In andere gebieden van Azië
was de Europese invloed groter, maar de eigen cultuur leefde er ongestoord voort, zeker in de
periode van het handelskapitalisme. In de 19e eeuw veranderde dat volkomen.
Bron: Op weg naar 2000. Geschiedenis van 1870 tot heden (Bewerkt)
ll.
Tekstinhoudelijke vragen
(2)
1. Noem twee (2) motieven op die zorgden voor de drang naar koloniaal bezit in de
fase van het handelskapitalisme.
2. Toon aan de hand van twee(2) voorbeelden aan dat er in de tekst sprake is van de
klassiek-economische imperialisme theorie.
3. Verklaar hoe de koloniën werden gebruikt als oplossing voor de bevolkingsoverschotten van de imperialistische mogendheden.
(2)
(2)
Pagina 2 van 4
(2)
(2)
(2)
(2)
4. Waarop was het streven van de vakbeweging gericht?
5. Wat is de oorzaak van de ongelijke tred tussen de binnenlandse consumptie en de
stijgende productie?.
6. Welke verklaring wordt gegeven voor de positieve houding van de Europeanen ten
aanzien van het imperialisme?
7. Noem twee (2) voordelen op van de Europese kolonisatie voor de koloniën.
8. Welke culturele verandering bracht het imperialisme de Europese volkeren?
lll.
Tekstgerelateerde vragen
(4)
(2)
(4)
(4)
(4)
1. Geef een duidelijke omschrijving van het begrip imperialisme.
2. Noem de fasen van het imperialisme die aan de orde komen in de tekst.
3. Welke twee (2)zaken zijn kenmerkend voor het imperialisme na 1870?
4. Verklaar het imperialisme aan de hand van de Marxistische visie.
5. Geef aan wat de Europeanen beoogden met de belastingpolitiek in Afrika rond de
18e eeuw.
6. Leg uit waarom gedurende de 19e eeuw het aantal Indiërs dat aan landbouw deed
steeds toenam.
7. Op welke twee (2) zaken was het nationalisme in de koloniën gericht?
8. Toon aan hoe ondanks de staatkundige onafhankelijkheid de uitbuiting op politiek
gebied doorging.
(2)
(4)
(4)
(4)
lV.
Kolonisatie van de wereld ging gepaard met destructie en ondergang van de
‘achtergebleven gebieden’. Inheemse culturen verdwenen langzaam maar zeker
onder de Europese invloed.
(4)
1. Noem twee (2) factoren op die bij de kolonisatie invloed hebben uitgeoefend op
de samenlevingen in Latijns-Amerika.
2. Leg uit waarom de Criollo’s het voortouw namen bij de onafhankelijkheidsstrijd in
Latijns-Amerika.
3. Geef twee (2) landen aan die onder leiding van Simon Bolivar werden bevrijd van
de Spaanse overheersing.
4. Verklaar waarom de vestiging van een confederatie van Zuid- Amerikaanse staten
uitliep op een mislukking.
(4)
(2)
(4)
V.
Vanaf de kolonisatie kwamen de onderworpen gebieden in verzet tegen de
overheersing. In de loop van de 20e eeuw nam het verzet in de koloniën tegen de
imperialistische mogendheden toe. Europese idealen zoals vrijheid, democratie en
mensenrechten verspreidden zich snel en de onderdrukte volkeren kwamen in
toenemende mate op tegen de koloniale overheersers.
(2)
1. Geef aan wat het doel was van het verzet aan tijdens het vroeg imperialisme.
Pagina 3 van 4
(4)
(4)
2. Bij welke fase van het nationalisme komt er heftig verzet vanuit het moederland?
Motiveer je antwoord.
3. Verklaar waarom het dekolonisatieproces als gevolg van de Tweede Wereldoorlog
in een stroomversnelling terecht kwam.
Vl.
De Tweede Wereldoorlog wordt beschouwd als een belangrijke mijlpaal in het
dekolonisatieproces in de wereld. Vele koloniën verwierven hun
onafhankelijkheid, soms door middel van revoluties. Deze revoluties verschilden
in grote mate van elkaar, hetgeen te maken had met de plaatselijke
omstandigheden in de landen.
(2)
1. Geef aan op welke manier de westerse landen na de Tweede Wereldoorlog getracht
hebben de economieën in de koloniën te beïnvloeden.
2. Waarom verzet de Verenigde Staten zich tot op heden tegen het regime in Cuba?
3. Leg uit wat de ‘Derde Weg’ ontwikkelingsstrategie van Peru inhield.
(4)
(4)
SCORE = 90 + 10
------------------------ = 10
10
Pagina 4 van 4