Memorandum bij het jaarverslag 2009

Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten vzw
KOMT OP VOOR WERKNEMERS ZONDER PAPIEREN
Arbeidsmigratie en bescherming van kwetsbare werknemers:
een stap naar een pragmatisch beleid.
De OR.C.A. (Organisatie voor clandestiene arbeidsmigranten) start dit jaar met haar vijfde
werkjaar. In voorbije periode verkenden we een de informele arbeidsmarkt die helemaal
vervlochten zit met de formele arbeidsmarkt. De plukkers van onze lekkere Belgische aardbei, de
koks in onze favoriete restaurants, de bouwvakkers bij onze verbouwingen, de schoonmaaksters
op onze werkvloer, … het zijn niet zelden clandestiene arbeidsmigranten. Clandestiene
werknemers zijn mensen die hier aan het werk zijn maar dit officieel niet mogen. Mensen zonder
papieren, uitgeprocedeerde asielzoekers bijv. of immigranten die hier op zoek zijn naar meer
sociale zekerheid voor hun families.
Hun fundamentele bijdrage aan de Belgische economie wordt wettelijk beschermd door onze
arbeidswetgeving. Ook deze werknemers hebben recht op bijv. het minimumloon. Jammer
genoeg blijkt dat deze arbeidsrechten niet gerespecteerd worden. Het probleem die het vaakst
wordt gesignaleerd bij OR.C.A. betreft de ‘loondiefstal’. Hieronder verstaan we het niet betalen
van lonen, het onderbetaald worden, de niet ontvangen ontslagvergoeding, … . Heel vaak gaat
het hier om je reinste uitbuiting! Pogingen worden ondernomen om deze rechten af te dwingen
lopen vaak af op een sisser.
Een erg verborgen en kwetsbare groep bij de clandestiene arbeidsmigranten is het
huishoudpersoneel. Mannen en vrouwen die aan de slag gaan bij één of meerdere huishoudens en
volledig van hen afhankelijk zijn. Soms wonen ze in hetzelfde huis en hebben ze weinig contact
met de buitenwereld. Uit onwetendheid of uit kwade wil worden de rechten van deze mensen
vaak volkomen genegeerd!
Loondiefstal enerzijds en de situatie van clandestien huispersoneel anderzijds zijn slechts twee
voorbeelden van de vele structurele problemen die er rond deze thematiek bestaan in België. In
het jaarverslag van OR.C.A. vindt u - jammer genoeg - nog vele andere voorbeelden. We willen
onze politici t.g.v. de federale verkiezingen m.b.t. deze twee concrete problemen instrumenten
aanreiken waarmee grove vormen van uitbuiting anno 2010 in België effectief kunnen aanpakt
worden.
1- Het oprichten van een “taakgroep arbeidsrechten kwetsbare werknemers” .
Deze taakgroep krijgt o.m. de opdracht methodes te ontwikkelen om de rechten van
clandestiene arbeidsmigranten te waarborgen. De taakgroep wordt opgericht bij
het aantreden van de nieuwe federale regering. Haar rapportage wordt binnen deze
legislatuur omgezet in regelgeving en concrete maatregelen.
OR.C.A. vzw ■ Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten ■ Gaucheretstraat 164 ■ B- 1030 Brussel
T +32(0)2 274 14 31 ■ F +32(0)2 274 14 48 ■ [email protected] ■ www.orcasite.be
Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten vzw
KOMT OP VOOR WERKNEMERS ZONDER PAPIEREN
In België leven heel wat clandestiene arbeidsmigranten die dagelijks een bijdrage leveren aan
onze economische activiteiten en resultaten. Zij zijn vaak naar hier gekomen om een beter leven
op te bouwen en willen daar ook hard voor werken. België heeft sinds 1974 een ‘migratiestop’.
Hierdoor kunnen arbeidsmigranten, behoudens uitzonderingen, niet legaal in ons land werken of
verblijven.
De praktijk is echter anders. We tellen heel wat werknemers zonder papieren. Deze mensen, die
werken als werknemer of zelfstandige, hebben ook rechten. De internationale arbeidsrechten
gelden ook voor hen. Maar ook de minimumlonen, regels over arbeidstijden, bescherming bij
arbeidsongevallen en het recht op een gezonde en veilige werkomgeving, zijn volgens de
Belgische wetgeving onverkort op hen van toepassing.
Voor deze groep is het echter zeer moeilijk om deze rechten ook te laten gelden. Vaak hebben ze
er geen weet van en als dan zo is dan zijn ze niet gemakkelijk afdwingbaar.
Wij vragen dat de federale regering en de Minister van Werk de taakgroep 'arbeidsrechten
kwetsbare werknemers' opricht in samenspraak met de relevante inspectiediensten, de
arbeidsauditoraten en andere federale diensten. De taakgroep krijgt de opdracht te onderzoeken
hoe tijdens controles en bij het indienen van klachten van werknemers zonder papieren, de
arbeidsrechten effectief kunnen beschermd en afdwingbaar gemaakt worden. De bevindingen van
deze taakgroep moeten op een transparante manier beschikbaar gemaakt worden en leiden tot
effectieve aanbevelingen aan hun diensten en het beleid binnen de komende legislatuur.
2- Het invoeren van een “derdepartijsysteem” als werkgever voor huishoudpersoneel.
De overheid analyseert de huidige derdepartijsystemen (in het kader van de tewerkstelling
langs dienstencheques) op hun sterkte en zwakke punten. Op basis van deze analyse, een
analyse van de actuele tewerkstellingssituatie van het huishoudpersoneel en de noden van
de werkgevers én werknemers in deze sector, creëert de overheid een derdepartijsysteem.
Huishoudpersoneel dat voltijds aan de slag is binnen één of meerdere gezinnen lijkt voor velen
iets uit een ver verleden. Toch zijn er in veel gezinnen nog ‘bedienden’ aan de slag die deze
functie op zich nemen. Hun taken zijn heel divers en kunnen bestaan uit poetsen, koken, tuinieren,
dieren verzorgen en dierenstallen onderhouden, kleine klusjes, de organisatie van het
huishouden, privékinderopvang, zorg voor ouderen, zieken of mensen met een beperking. Een
bijzonder ruim en gevarieerd takenpakket dat best meer waardering verdiend. In de realiteit
blijkt echter dat er geen duidelijk statuut voor hen bestaat.
Bovendien bevinden ze zich als werknemer in een heel kwetsbare positie. De arbeidsrelatie
tussen de werkgever en werknemer is een één op één relatie. Deze vorm van tewerkstelling
creëert voor de werkgever en werknemer heel wat problemen. De werkgever is vaak voor het
eerst in zijn/haar leven een werkgever, kent de hele administratieve rompslomp niet, laat staan
OR.C.A. vzw ■ Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten ■ Gaucheretstraat 164 ■ B- 1030 Brussel
T +32(0)2 274 14 31 ■ F +32(0)2 274 14 48 ■ [email protected] ■ www.orcasite.be
Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten vzw
KOMT OP VOOR WERKNEMERS ZONDER PAPIEREN
alle verplichtingen als werkgevert. De werknemer staat vrij zwak ten opzichte van de werkgever.
De werknemer staat immers alleen ten opzichte van de werkgever die zowat alles bepaalt: het
loon, de werkuren,vaak ook de woonplaats, … Dat maakt het bepaald moeilijk voor de
werknemer om op te komen voor zijn rechten. In sommige gevallen moet de werkgever ook
instaan voor kwesties als het verblijfstatuut van de werknemer. Heel wat huishoudpersoneel is
houder van een arbeidskaart B die enkel kan worden aangevraagd door en voor één bepaalde
werkgever. Als deze kaart niet meer wordt aangevraagd of de werkgever hiermee dreigt verliest
de werknemer zijn legaal verblijf in België.
OR.C.A. vraagt dat de nieuwe federale regering en de Minister van Werk een nieuw statuut
uitwerkt voor huishoudpersoneel. Een statuut dat zowel voor werkgever als werknemer een
grotere garantie geeft inzake hun wederzijdse rechten en plichten. Uit het OR.C.A. rapport
“Huishoudpersoneel: door een andere bril bekeken” (april 2010) blijkt een werkgeversschap in
de vorm van een ‘ derdepartijsysteem’ een antwoord te bieden op heel wat verzuchtingen. We
vragen dan ook dat er een grondige analyse van de bestaande derdepartijsystemen zoals
bijvoorbeeld vandaag in het dienstenchequessysteem bestaat. Op basis van deze analyse moet een
gelijkaardig en specifieke derdepartijensysteem voor huispersoneel worden uitgewerkt waardoor
de één op één relatie wordt doorbroken. Dit alles zonder de noden van werkgever en werknemer
uit het oog te verliezen.
Met deze twee beleidskeuzes zouden we al een stap in de goede richting kunnen zetten om
de arbeidsrechten van mensen zonder wettig verblijf beter te implementeren. Na 13 juni
houden we ons ter beschikking om met de nieuwe federale regering daarover in gesprek te
gaan.
Info: www.orcasite.be
Contact: [email protected]
02-2741431 (vragen naar Jan Knockaert)
OR.C.A. vzw ■ Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten ■ Gaucheretstraat 164 ■ B- 1030 Brussel
T +32(0)2 274 14 31 ■ F +32(0)2 274 14 48 ■ [email protected] ■ www.orcasite.be