Tbc - Sociale Economie.be

Vlaams-Europees verbindingsagentschap
Gezondheids- & welzijnsbeleid, beleid inzake
sociaal cultureel werk en sociale economie
Jos Sterckx, Liaison officer
Tel +32 (0)2 737 14 36 - fax +32 (0)2 737 14 49
GSM +32 (0)2 477 44 97 14
[email protected] - http://www.vleva.eu
Sociale inclusie en sociale economie stimuleren via
overheidsopdrachten:
Illusie of toekomstige realiteit?
Informatienota bij Conferentie van 29 september 2011
Overheidsopdrachten als strategisch beleidsinstrument voor de vergroting van
sociale inclusie en de versterking van een sociale economie; actuele knelpunten en
toekomstperspectieven vanuit het Europese kader voor de ondernemingen uit de
sociale economie in België.
Verschillende Europese richtlijnen bepalen in de lidstaten de nationale procedures voor de
plaatsing van overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten. Deze richtlijnen zijn
gebaseerd op de fundamentele principes van de Europese interne markt (non-discriminatie,
vrij verkeer en vrije concurrentie).
De Europese Commissie wil het Europese aanbestedingskader verregaand moderniseren.
Het publiceerde in januari 2011 een groenboek met als titel 'Naar een meer efficiënte
Europese aanbestedingsmarkt’. Dit groenboek lanceert onder meer de idee om
overheidsopdrachten meer en meer in te zetten als instrument ter versterking van andere ,
bv sociale beleidsdoelen. De Europese Commissie publiceerde bijna gelijktijdig ook een gids
‘sociaal aankopen’. Deze gids promoot de concrete mogelijkheden om met sociale
overwegingen rekening te houden bij de procedures voor de plaatsing van
overheidsopdrachten. Niet toevallig is ook in de EU 2020-strategie de sociale dimensie
sterker aanwezig dan in voorgaande strategieën.
In België en Vlaanderen is het ‘sociale aanbesteden’ nog weinig gekend en het wordt nog
amper toegepast. De Vlaamse en federale overheid werkt aan een nieuw actieplan
“duurzame overheidsopdrachten”.
In dit kader is het essentieel om de Europese
beleidskaders zichtbaar te maken.
1. Wat is ‘Sociaal aanbesteden’
De regelgeving overheidsopdrachten bepaalt niet wat overheden mogen aanschaffen, maar
voornamelijk hoe ze dat moeten doen. Er zijn wel voorwaarden vanuit de Europese
verdragen, inzake non-discriminatie, het vrij verlenen van diensten en het vrij verkeer van
goederen.
Themaplatform Gezondheids- & welzijnsbeleid, beleid inzake socio-cultureel werk en sociale economie
Sociaal aanbesteden is het inschrijven van ‘sociale criteria’ in de voorwaarden van
overheidsbestekken. Deze sociale criteria kunnen zowel gaan over arbeidsrechten als over
een heel scala van sociale aspecten die relevant zijn voor arbeiders, werknemers en
personeelsbeleid in een bedrijf. Zij kunnen gebruikt worden voor het bereiken van
doelstellingen op vlak van inclusie en evenredige participatie van kansengroepen op de
arbeidsmarkt, non-discriminatie, toegankelijk werk, mensenrechten, fair trade, …
Sociale criteria kunnen dus ook de versterking van sociale inclusie van kansengroepen op de
arbeidsmarkt als doel hebben. Het voorwerp van een dergelijke sociale clausule is dan
meestal:
 Werkervaring en opleiding van specifieke doelgroepen mogelijk maken
 Het aanbieden van opleidingen door de uitvoerder
 Het voorbehouden van een opdracht aan een onderneming uit de sociale economie
 De uitvoering van een deel van de opdracht voorbehouden aan een onderneming uit de
sociale economie
 Kwaliteit van begeleiding aan kansengroepen in het kader van socio-professionele
inschakelingstrajecten
Sociale criteria kunnen op verschillende plaatsen in een bestek ingevoegd worden. Zo kan
het opnemen van sociale toewijzingscriteria in de gunningsfase een krachtig instrument is
om beleidsdoelstellingen op het vlak van sociale inclusie te realiseren
In België kunnen we er vandaag van uit gaan dat, naast de beschutte en de sociale
werkplaatsen, de bedrijven voor vorming door arbeid, de invoegbedrijven (erkend door het
Waals gewest en het Brussels hoofdstedelijk gewest), de inschakelingsbedrijven (erkend
door de federale ministers van tewerkstelling en sociale economie) en de plaatselijke
initiatieven voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid erkend door het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest als aannemers in aanmerking kunnen komen.
Het inbouwen van sociale overwegingen in overheidsopdrachten werd in de jaren 90 nog
gecontesteerd. Het zou KMO’s benadelen en het mededingingsmodel verstoren. Nochtans
kunnen sociale clausules geschikte instrument zijn om samenwerking en partnerschappen te
smeden tussen sociale economie en klassieke economie.
Om te vermijden dat sociale criteria de mededinging zouden verstoren, is stakeholderoverleg
belangrijk. Middels het opmaken van een afwegingskader kan in overleg bepaald worden wat
een aanvaardbaar niveau is voor sociale en klassieke ondernemingen voor een sociaal
duurzame opdracht en hoe het beste kan samengewerkt worden.
2. Sociaal aankopen in Europa, België, Vlaanderen en de lokale besturen
Terwijl groen aankopen volop ingeburgerd is geraakt, bleven de mogelijkheden om sociaal
aan te kopen, onderbenut. Te meten aan het aantal nieuwe beleidsinitiatieven op
verschillende beleidsniveaus lijkt een inhaalbeweging ingezet.
 Er is het groenboek van de Europese Commissie dat overheidsopdrachten als
strategisch instrument wil inzetten ter ondersteuning van andere beleidsdoelen zoals
onder meer op het vlak van innovatie en duurzame ontwikkeling. “Overheidsdiensten
kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het bereiken van de strategische
doelstellingen van Europa 2020 door hun kopersmacht aan te wenden om goederen en
2




diensten aan te schaffen met een hogere maatschappelijke waarde, in die zin dat ze
innovatie bevorderen, milieuvriendelijk zijn en klimaatverandering tegengaan, het
energieverbruik verminderen, de werkgelegenheid, volksgezondheid en sociale
omstandigheden verbeteren en tegelijk gelijkheid bevorderen en de insluiting van
achtergesteld groepen verbeteren. 1
Bijna gelijktijdig publiceerde de Europese Commissie ook de gids ‘sociaal aankopen’.2 Ze
wil aanbestedende overheden bewust maken van het bestaan van goederen en diensten
met positieve sociale effecten. Anderzijds wil het mogelijkheden uitleggen van het
wettelijk EU kader om sociale overwegingen te integreren.
De ambitie van de federale overheid is 100% duurzaamheid te realiseren tegen 2020
voor de leveringen, diensten en werken. De federale overheidsdienst Duurzame
Ontwikkeling onderhoudt een online gids voor duurzame aankopen. Het is een
hulpmiddel voor milieuvriendelijke aankopen onder sociaal verantwoorde condities.
Vlaanderen schreef een eerste actieplan ‘duurzame overheidsopdrachten’ voor de
periode 2009-2011. Een nieuwe actieplan is in opmaak. Het voorziet een inhaalbeweging
voor sociale criteria met de lancering van pilootprojecten en de ontwikkeling van nieuwe
hulpmiddelen voor aankopers. De andere pijlers zijn het opstellen van
duurzaamheidscriteria per product en dienst, communicatie en sensibilisatie van
aanbestedende overheden en monitoring. Vlaanderen wil ook de Europese gids sociaal
aankopen vertalen naar de Vlaamse context.
VVSG publiceerde in 2008 een eerste leidraad voor sociale criteria in
overheidsopdrachten. Recent richten BBL en VVSG een steunpunt duurzame
overheidsopdrachten op.
3. Toekomstperspectieven
Het aantal aanbestedende diensten is enorm. Er zijn in België 600 gemeenten en OCMW,
duizenden gemeentelijke vzw en intercommunales, 3 regio's, 9 provincies, 3
gemeenschappen, …. Alle verenigingen die voor minstens 50% gesubsidieerd worden of
verenigingen wiens bestuur voor minstens de helft door de overheid aangeduid wordt, zijn de
facto “aanbestedende overheden”. Dit gaat om duizenden organisaties
In vergelijking met groen aankopen bestaat de indruk dat in Vlaanderen ‘sociale inclusie
aankopen’ slecht sporadisch toegepast worden. Het potentieel is dus enorm.
De toekomstige uitdagingen zijn oa
 een goed evenwicht ontwikkelen tussen economische en sociale doelen.
 concrete praktijken van sociale clausulering ontwikkelen en promoten
 meer promotie voor sociale toewijzingscriteria in de gunningsfase
 criteria op het vlak van lokale sociale criteria uit bestaande sociale keuren en
internationaal gevalideerde rapporteringsystemen integreren in concrete bestekken
De grootste uitdaging is evenwel om aanbestedende diensten te overtuigen van de
bestaande marge. Het opzetten van een dialoog over de mogelijkheden van sociale inclusie
1
Europese Commissie. Groenboek betreffende de modernistering van het EU-beleid inzake
overheidsopdrachten. Naar een meer efficiënte Europese aanbestedingsmarkt. Brussel, 27 januari,
2011
2
Europese Commissie. Sociaal kopen, gids voor inachtneming van sociale overwegingen bij
overheidsopdrachten. Januari 2011.
3
stimuleren, is gezien het grote aantal aanbestedende diensten een grote uitdaging. De
leidraad sociaal aanbesteden in opmaak kan voor een belangrijke stimulans zorgen.
De sociale economie kan als belangrijke actor actief mee de weg mee uitstippelen opdat
‘sociale inclusie aankopen’ via overheidsopdrachten meer toegepast wordt. Zij kan oa
 het sociale aanbesteden promoten tav de aanbestedende overheden (vorming)
 expertise aanleveren aan de uitvoerders bij het inspelen op sociale clausules in
bestekken
 het begeleiden van samenwerkingen tussen marktactoren uit de sociale en reguliere
economie
 de toegang tot publieke markten verhogen via informatieverstrekking en het ontwikkelen
van specifieke labels voor sociale inclusie in overheidsopdrachten
4. Besluit
Sociale clausules in Vlaanderen staan nog in hun kinderschoenen. De wettelijke marge om
effectief aan de slag te gaan, wordt evenwel steeds groter. De potentiële voordelen voor
ondernemingen uit de sociale en klassieke economie zijn enorm. Maar ook voor overheden
maakt het een ‘integraal beleid’ mogelijk en ‘activeert’ het een enorm potentieel om huidige
en toekomstige uitdagingen inzake sociale cohesie, armoedebestrijding, arbeidsmarktbeleid,
werkloosheidsbestrijding en activering aan te pakken.
Jos Sterckx
Directeur Kenniscentrum Sociaal Europa
Liaison Officer gezondheids- & welzijnsbeleid, beleid inzake
sociaal cultureel werk en sociale economie
Koen Repriels
Stafmedewerker Vlaams Overleg Sociale Economie
4