1 MAART - 15 APRIL 2017 Liturgiegids Sterk & Dapper Sterk & Dapper Overal ter wereld leven sterke meiden en vrouwen en dappere jongens en mannen. Mensen die hun wil en hart volgen. In makkelijke en moeilijke omstandigheden. Dit vraagt om kracht en om doorzettingsvermogen. Iets dat vanzelfsprekend en makkelijk lijkt, maar het niet altijd is. Sterk & Dapper. Dat is het thema van de 40dagentijdcampagne dit jaar. Hoe kunt u deze liturgiegids gebruiken? Deze liturgiegids is opgebouwd rondom de lezingen uit het Deel als Jezus leesrooster van de Raad van Kerken. Ook Aswoensdag en Jezus deelt zijn kracht en zijn liefde met ons. En uit liefde volbracht hij krachtig zijn lijdensweg. Laten wij net zo sterk en dapper zijn als Jezus. En delen zoals Hij deelt. Biddag zijn opgenomen. De lezingen worden ondersteund door passende gebeden, liedsuggesties, gedichten, teksten en werkvormen voor een gesprek. U kunt deze gebruiken in de kerkdienst, als vergaderopening of tijdens Sterk & Dapper in 6 vormen Sterk en dapper zijn kent vele vormen. Op weg naar Pasen verdiepen we elke week tijdens de dienst en in de collectefolder een vorm van sterk en dapper zijn: liefhebben, accepteren, overdenken, delen, bevestigen en stimuleren. bijeenkomsten, zoals gesprekskringen en maaltijden. De gids biedt handvatten om ook tijdens de 40dagentijd met de liturgie aan te sluiten op het thema Sterk & Dapper. Kijk voor meer informatie op: 1. Liefhebben Sterk en dapper is jezelf en elkaar 2 4. Delen www.kerkinactie.nl/40dagentijd. Sterk en dapper is delen wat uzelf en liefhebben. Hoe brengt het geven en anderen verder helpt. Wat kunt u delen om ontvangen van liefde u verder? een ander sterk en dapper te laten zijn? 2. Accepteren 5. Bevestigen Sterk en dapper is jezelf, anderen en Sterk en dapper is anderen bevestiging situaties accepteren. Accepteert u het als geven. Bevestigt u wel eens een ander dat het even niet gaat zoals u zou willen? hij sterk of dapper is? 3. Overdenken 6. Stimuleren Sterk en dapper is keuzes overdenken. Sterk en dapper is elkaar stimuleren. Bent u tevreden met de door u gemaakte Wat kunt u doen om iemand anders te keuzes? stimuleren om sterk en dapper te zijn? 3 Aswoensdag 1 maart 2017 Sterk & Dapper, het hart op de goede plek Matteüs 6:21 `Waar je schat is, daar zal ook je hart zijn.´ Lezing: Matteüs 6:1-6 en 16-21. Overweging In dit bijbelgedeelte gaat het om individuele vormen van vroomheid zoals mensen dat uit eigen beweging konden doen. Denk aan: barmhartigheid, bidden en vasten. Wat onze Heer betreft was het niet verkeerd om deze vroomheid te betrachten, maar houd het dicht bij jezelf. Doe het onopvallend. Dus ben je op het tijdstip voor gebed toevallig op straat, vestig dan niet de aandacht op jezelf. Hetzelfde geldt voor het vasten. Ga niet voor het oog van de mensen een quasi vroom of verdrietig gezicht opzetten. Dat is maar een masker, terwijl het gaat om je hart. Een ander hoeft niet te weten dat je aan het vasten bent. Jezus vraagt niet om geld en goed op te geven. Hij vraagt niet om toneel. Hij vraagt waar ons hart is. Gedicht een stilte stem een mens in nood, hij bidt en bidt maar niet altijd wordt hij verhoord wie bidt, vraagt niet bij een loket maar poogt te luist’ren naar een woord wie bidt, werpt niet een muntstuk in een automaat, hij prevelt niet wat woorden in een sleur, bemint verbindt zich met een groter lied en hij ontmoet een kracht die draagt een hand die opbeurt, stem die stuwt zijn wanhoop wordt gestild, en soms geneest zijn pijn voor lange duur wie bidt, wordt omgevormd door hem die adem is, een stilte stem uit: peter vermaat, meeuwen krijsen langs het water, gedichten van een lage terp (discovery books) leeuwarden, 2012, 142. Werkvorm Enkele gespreksvragen bij het bijbelgedeelte: 1 Wanneer heb je voor het laatst, zonder verplicht te zijn, iets voor een ander gedaan? Waarom deed je dat? Hoe reageerde de ander? Hoe kijk je erop terug? 2 Heb je wel eens gevast? Zo ja, wanneer was dat en vertel eens iets over je ervaringen. Zo nee, waarom eigenlijk niet? Is dat hart bij de wens om door de mensen gezien te worden? Dan is dat ook de beloning die je krijgt. Het gaat om het goede, om de bedoeling die achter de goede daad ligt. En het gaat om de mens die het goede ontvangt. Het gaat niet om de weldoener, het mag geen vertoon van liefdadigheid of vroomheid worden. Als het goed is, doe je het voor God. En drie keer geeft Jezus aan hoe zijn volgelingen dan wel moeten handelen: Maar als jullie aalmoezen geven/bidden/vasten, doe dan als volgt: ... Gebed Heer God, Liederen Dank U voor deze dag. Wij zijn gekomen op Uw roep, wij zijn gekomen om elkaar te ontmoeten en U. Geef dat wij het goede mogen ervaren in Uw woord en in elkaar. Geef dat ons hart geraakt mag worden en gaat spreken. Alles wordt nieuw deel 3, lied 14, de el 4, lied 21 Evangelische Lie dbundel 58, 59, 91:1 en 2 Gezang 465:1 en 3, 95:1 Liedboek 537:1 en 2, 538, 797:1, 2, 6-8 Psalm 7:6 en 7, 18 :5 en 9 Taizé, liederen en gebedenboek 16 Youth for Christ lied 7b Wij bidden U dat we mogen ontvangen en dat we kunnen delen. Amen Ate Klomp 4 5 zo n d a g 5 maart 2017 Sterk & Dapper, de macht van de liefde Project Kinderen en jongeren in De Glind Volgens de Rudolphstichting heeft ieder kind recht om op te groeien in een inspirerende en veilige leefomgeving. Werkvorm Daarom zet de Rudolphstichting zich in voor kinderen en Liefhebben is een werkwoord jongeren voor wie dat niet vanzelfsprekend is. Dit doet zij Matteüs 4:10 ‘Aanbid de Heer, uw God, vereer alleen Hem.’ Lezing: Matteüs 4:1-11. door hen een veilige leefomgeving te bieden in Jeugddorp De Glind. De Rudolphstichting bevordert het inhuisplaatsen van kwetsbare en beschadigde kinderen en jongeren in gezinshuizen. Deze gezinshuizen staan ook in De Glind. De Overweging gezinshuisouders zijn professionele opvoeders die van het gezinshuis hun werk hebben gemaakt. In De Glind zijn ook Wat een spanning. Jezus en de duivel. Jezus en de kwade machten. Wie of wat is het sterkst, het machtigst? Jezus wordt de woestijn in gestuurd en op de proef gesteld. Het is een toets die Hij moet doorstaan. Het wordt spannend. Veel kwade machten komen langs: je eigen gang gaan en het erop aan laten komen dat God je redt. Allemaal machten die van een mens geen zoon van God maken! diverse sportclubs en vrijetijdsvoorzieningen aanwezig. Op deze manier ervaren de kinderen en jongeren de warmte en veiligheid van een thuis en hebben zij toegang Lees beide onderstaande teksten met elkaar en ook Matteüs 4:1-11. Bespreek de volgende vragen met elkaar: 1 Welke tekst raakt voor jou aan de bijbellezing uit Matteüs? 2 Welke tekst raakt voor jou aan het project in De Glind 3 Hoe past het werkwoord liefhebben hierin? 4 Wie of wat helpt jou om anderen de macht van de (project voor de 1e zondag)? liefde te laten voelen? tot alle faciliteiten om zich te kunnen ontwikkelen tot krachtige volwassenen. Jezus zwicht er niet voor. Hij kent de woorden uit de Bijbel! Ze helpen Hem in zijn radicale keuze voor Gods weg. Zoon Tekst 1 van God word je als je af kunt zien van je eigen menselijke streven. Daartoe kunnen wij ook ‘de woestijn ingaan’ ofwel de Wachten op een wonder leegte zoeken, deze veertig dagen. We kunnen onderzoeken welke macht(en) ons sturen. Is het de macht van status, bezit, …? Of is het de macht van de liefde? Als we voor de macht van de liefde kiezen, kan dat betekenen dat we radicale keuzes moeten maken. Gebed God, op wie wij vertrouwen, Liefhebben, de weg naar onze medemens gaan, is niet romantisch of idyllisch. Het kan inhouden dat we in de rauwe werkelijkheid van alledag liefhebben, soms midden in de modder en drek (zie de tekst van Martin Buber). Dat vraagt van ons dat we dapper en sterk zijn en dat kunnen we zijn als ook wij de woorden uit de Bijbel in ons hart dragen. Spannend is ook dat Jezus aan het einde van de lezing door ‘God te dienen en Hem alleen’ de kwade machten op afstand zet. De duivel laat Hem met rust omdat hij geen vat op Hem blijkt te hebben. vernieuw en verdiep in ons door deze inkeer van veertig dagen ons verstaan van de weg van liefde die uw Zoon is gegaan door water en woestijn, en versterk onze bereidheid, maak ons sterk en dapper De macht van liefde is groot. om Hem te volgen op die weg. Maak kennis met Tessa. Lees haar verhaal in collectefolder week 1. Amen Ik heb gehoord dat velen van jullie zitten te wachten op een wonder, een wonder dat ik, jullie God, de wereld zal redden. Hoe zal ik redden zonder jullie handen? Hoe zal ik rechtspreken zonder jullie stem? Hoe zal ik liefhebben zonder jullie hart? Vanaf de zevende dag heb ik alles uit handen gegeven. Heel mijn schepping en mijn wondermacht. Niet jullie, maar ik wacht nu op een wonder. Luc Gorrebeek. In: Medemens 2, Kerk in Actie (van de zondag uit het Dienstboek) Tekst 2 In modder en drek Liederen 262, 247, 244b Evangelische Liedbundel Gezang 217, 172 Liedboek 535, 539, 544, 545 13, 19, 31, 64, 68 Liederen ter bemoediging 756, 791, 840 kinderlied), 636, 721, 754, (ook Nieuw Liedboek 533, 539 119:34 en 36 Psalm 56:1 en 3, 57:1 en 5, ek 5, 10, 84 nbo Taizé, liederen en gebede Tussentijds 58, 147:1, 7-9 64, 66, 74, 75b, 127b, 135 Youth for Christ 18b, 23, 40, 15 Zingend geloven 1 en 2, lied 13 Zingend geloven 4, lied Wanneer je een mens uit de modder en drek wilt halen, geloof dan niet dat je boven kunt blijven staan en er mee zou kunnen volstaan dat je hem alleen de helpende hand reikt. Je moet helemaal naar beneden. Zelf de modder en drek in. Daar pak je hem dan met sterke handen en haal je hem en jezelf naar boven in het licht. Martin Buber. In: Medemens 2, Kerk in Actie Zingend geloven 6, lied 70 6 7 Biddag voor Gewas en Arbeid woensdag 8 maart 2017 Sterk & Dapper, met gevouwen handen Gebed Here God, dank U wel voor het moment van vandaag. Biddag als symbool voor het andersom willen en durven denken. Biddag als symbool dat het niet aan onze inspanning zal liggen, aan onze vernuftigheid in techniek, of productie verbeterende initiatieven. Matteüs 9:35 “... verkondigde het goede nieuws over het Koninkrijk …” Lezing: Matteüs 9:35- 10:1. Heel ons leven is een geschenk van U. U bent de bron van ons bestaan. U bent de Heer van de wereld en van de kerk. U aanbidden wij om wie U bent! Overweging Wij danken U dat U, Here Jezus, bewogen bent met ons mensen. Dat U ons niet ziet als dingen, als productiemiddelen, Jezus, die de duivel overwon (zie Matteüs 4, thema zondag 5 maart) brengt het Koninkrijk van de hemel dichterbij de maar als schapen, die een herder nodig hebben. mensen. Uit het machtsgebied van de duivel naar de invloedsfeer van het Koninkrijk. Opvallend is dat het hier niet om Als mensen die niet in religieuze systemen gevangen worden, ‘de wereld’ gaat, maar om Joden die de wet kennen (10:6). En toch: “uitgeput en hulpeloos … als schapen.” En Jezus, de maar in de vrijheid van het kind-schap geroepen worden. Herder, komt niet met een programma, een mooi model, maar nodigt de leerlingen uit hun handen te vouwen. Te bidden tot de Heer van de oogst. U heeft onze heelheid op het oog, en daarom is er hoop. Die bidders worden ingeschakeld. Niet met een programma, maar vanuit innerlijke bewogenheid met de mens, om zo Hoop voor de wereld, die van U is. betrokken te zijn met hun vragen. Hun 'gebonden zijn' aan de machten van …, wij zouden wellicht zeggen: materialisme, En waar wij leren te delen van onze overvloed. economisme, eigen geluk en genot. Daartegen kan de ‘macht’ van de liefde een tegenkracht worden: ingezet door Jezus Daarom bidden wij om een goede oogst, zelf. Biddag voor Gewas en Arbeid is op zich al een teken van dat andersom willen denken. Daarvoor heb je gevouwen om Uw zegen over alle arbeid die gebeurt. handen nodig en gesloten ogen om anders te leren zien. De ander, het andere, de schepping met nieuwe ogen te bezien. Opdat anderen daar ook de vruchten van mogen ervaren. Vanuit de bewogenheid van de Christus. Opvallend is dat hierbij het diaconale (de daad) een belangrijke plek heeft. Leer ons steeds weer door Uw ogen te kijken naar de wereld. Diaconaat bevestigt Het Woord en maakt dat zichtbaar. Amen Dick van Dijk Gedicht Bidden voor gewas en arbeid, Biddend overwinnen we deze tijd. Door op God te vertrouwen, en aan zijn koninkrijk te bouwen. Wij kunnen praten met onze Heer, praten, elke dag weer. Een antwoord krijgen we via Zijn woord, uit de Bijbel, dagelijks gehoord. Wij mogen dankbaar zijn, dankbaar voor eten, genade, dat is fijn. Op deze dag mogen we leren, dat God het tij kan keren. Deze dag is een mooie dag, een dag om te bidden voor gewas en arbeid. soms denk ik: is het wel van deze tijd? Omdat elke dag, een dankdag zijn mag. Peter Rakhorst, www.gedichtensite.nl Werkvorm Vorm groepjes van vijf mensen. Iedereen vertelt waar hij of zij aan denkt als het gaat over het begrip 'gewas en arbeid'. Bijvoorbeeld aan de hand van de fotokaarten uit het spel ‘Kaarten op tafel’. Stel elkaar vervolgens vragen, zoals: 1 Wat is het doel van Biddag? 2 Wat is de zin van Biddag? 3 4 Wat is het nut voor de schepping? Wat is het nut voor de mens(heid)? Liederen Evangelische Lie dbundel 172, 21 3 Gezang 23, 243 en 481 Liedboek 221, 32 0:1, 4 en 5, 756:1 , 2, 7 en 8 Psalm 2:1 en 3, 20:1, 4 en 6, 118 :5 en 6, 66:1 en 5 Mooi om dit moment af te sluiten door met en voor elkaar te bidden om zegen. 8 9 zo n d a g 12 maart 2017 Sterk & Dapper, twijfel in het donker niet aan wat je in het licht zag Gebed Werkvorm God geef ons de kracht en de moed om, Lees met elkaar de tekst ‘Ik wil weer vliegen als een duif’ een gemeenschap te vormen van mensen, van Bright O’ Richards en bespreek de volgende vragen die niet alleen geloven in de Heer, met elkaar: maar ook bereid zijn, om in en door een leven van dienstbaarheid, het leven en het woord van de Heer waar te maken, op een bepaalde plaats, Matteüs 17:2 “… zijn gezicht straalde als de zon en zijn kleren werden wit als het licht.” Lezing: Matteüs 17:1-9. Overweging op een bepaald tijdstip van de geschiedenis. Schilder op één blad aan de ene kant de donkere kant van helemaal zichzelf zijn in hun dienstwerk aan de anderen, vluchten en op de andere kant hoe er licht kan zijn voor zij in die mate het Evangelie van de Heer, hen. Spreek vervolgens met elkaar over wat de donkere waar zullen kunnen maken, en de lichte kant betekenen en hoe u als (geloofs-) voor zichzelf, gemeenschap het initiatief kunt nemen voor meer voor de mensen van hun land, lichtmomenten. van liefde en van licht aan elkaar? En is dat ook zo met afwezigheid van licht ofwel donker en kwade machten? Amen. Jezus is een mens naar Gods hart. Als we dan de lezing van vorige week erbij betrekken, weten we dat het gaat om de (Naar tekst uit Medemens 1, blz. 31 – macht van de liefde voor elkaar. Dit weten en de ervaring van licht en God die spreekt, duurt ook bij ons soms maar even. Samuel Rayon, Aziatisch theoloog) Dat is niet iets om in te berusten. Nee, dat moment kan ons juist sterk en dapper maken, als we kunnen accepteren dat Project Gezinnen in Guatemala Red Paz is een kleine organisatie in Guatemala die zich inzet voor een vreedzame samenleving. Guatemala kent veel criminaliteit en corruptie. Conflicten worden vaak opgelost met geweld. Daarnaast is de sociale en economische ongelijkheid groot. Red Paz geeft cursussen aan mensen die conflictsituaties binnen gezinnen, gemeenschappen en kerken op willen Eva's lied 94 Evangelische Lie dbundel 73, 11 3, 186a Gezang 173, 22 3, 478:1 en 4, 94 1 Liedboek 391, 418, 535, 538, 543, 544, 545, 654, 766 Liederen ter be moediging 1, 10 , 13, 17, 26 Nieuw Liedboe k 601, 219, 598, 599, 261 Psalm 21:1, 2 en 3, 33:5, 7 en 8, 99:1 en 6, 119:11 Taizé, liederen , 12 en 13 en gebedenboe k 1, 9, 59 Youth for Chris t 11, 25, 30, 12 7b, 171, 180 Zingend gelov en 1 en 2, lied 17, 18, 105 Zingend gelov en 4, lied 13:2 10 Gedicht/tekst Ik wil weer vliegen als een duif juist deze momenten ons kracht geven om ook in het donker te geloven dat het licht er is. Liederen Waar zit u in deze tekst? in de mate dat gemeenschappen van christenen, Dan zullen wij allen Uw licht ervaren. Maak kennis met Rosa. Lees haar verhaal in collectefolder week 2. Waar raakt deze tekst aan accepteren (of juist niet)? Wat raakt of haakt in deze tekst? Of: van licht. Of is het tóch te vergelijken met de lezing van vorige week? Raken beide lezingen elkaar? Raken de aanwezigheid maken ons sterk en dapper. 3 4 Doe ons geloven dat, voor de hele wereldgemeenschap. van ‘in vrede samenleven’ zullen ervaren. Genoeg om moed te vatten en voort te gaan op hun weg. Momenten van licht Waar gaat deze tekst over? Dan zullen wij allen Uw licht ervaren. In deze lezing komt een andere spanning naar voren dan vorige week (zondag 5 maart). De aanwezigheid en afwezigheid Dat zal ook zo zijn voor de gemeenschappen in Guatemala die door Red Paz met elkaar in gesprek gaan en soms al iets 1 2 lossen. Deze cursussen variëren van: ‘conflict oplossen’ en ‘goed burgerschap’ tot ‘mensenrechten’ en ‘spiritualiteit’. De Bijbel speelt hierbij een belangrijke rol. Na het volgen van een cursus zijn de cursisten in staat om conflicten in de samenleving en de oorzaken daarvan te herkennen en hier passend op te reageren. Ik wil me niet meer opsluiten Opsluiten vanwege alles wat ik moeilijk vind om te vertellen. Ik wil niet meer rennen Rennen voor een wereld die ik niet begrijp. Ik wil niet meer ontkennen Ontkennen dat het leven anders kan zijn. Dat het vreemd is. Ik wil mij niet verbergen Verbergen, wie ik ook ben Ik wil niet meer bang zijn Bang voor de donkerte Bang voor de nacht Bang zijn om door mensen verstoten te worden. Als de wereld me daardoor vreemd vindt Laten ze me vreemd vinden. Ik wil langs deze gesloten kamers binnen treden Ik wil deze onbekende ik omhelzen Ik wil water uit deze rots laten stromen Licht uit deze donkerte laten schijnen Ik wil deze gekronkelde weg recht maken Deze vieze rivier zoet maken Ik wil weer vliegen als een duif. (Uit: As I Left My Father’s House / Bright O. Richards) 11 d ons het ''Wij hebben lief omdat Go eerst heeft liefgehad.'' 1 Johannes 4:19 “Wat heef te de hele we en mens eraan re hij er het ld te winnen als leven bij in schiet?” Matteüs 16 :26 “Het begin van wijsheid is dat je wijsheid zoekt, aan alles wat je hebt verworven, inzicht toevoegt.” Spreuken 4:7 veel geven als “Laat ieder zo heeft, zonder hij zelf besloten g, want God tegenzin of dwan ijmoedig geeft.” heeft lief wie bl 2 Korintiërs 9:7 “Laat ieder van on s zich richten op het be lang van de ander, op wat goed en opbouwend voor he m is.” Romeinen 15:2 “Moet je door het water g aan ik ben bij je; of door rivie ren je wordt nie t meegesleur d. Moet je door het vuur gaan het zal je ni et verteren, de vlammen z ullen je niet verschroeie n.” Jesaja 43:2 Deze bijbelcitaten vindt u ook terug in de zes collectefolders. 12 13 zo n d a g 19 maart 2017 Sterk & Dapper, in gevende kwetsbaarheid Johannes 4:15 De vrouw zei: ”Heer, geef mij van dat water.“ Lezing: Johannes 4, 5-26 (42). Overweging De Heer moest door Samaria gaan en laat de kwetsbare kant van het mens-zijn zien, door te vragen om water. Hier stapt Hij over allerlei drempels heen, want Hij vraagt het aan een Samaritaanse (1) uitgestoten (2) vrouw (3). Water is belangrijk bij de evangelist Johannes. Hij spreekt er steeds over. Het gaat over vernieuwing, over weer geboren worden, over een ommekeer in het leven. Hij komt daarmee op één lijn en laat zien dat de boodschap van Jezus Christus op één lijn staat met de grote profeten van het Oude Testament. “God is een bron van levend water”, verkondigde de grote profeet Jeremia. De profeet Jesaja riep ‘alle dorstigen’ tot de wateren van Gods goedheid. Waarom moest Jezus door Samaria gaan? Om te laten zien dat hij de redder van de wereld is. Een mens maakt keuzes in zijn/haar leven. Maar een leven kan ook verrassend anders verlopen dan verwacht of gedacht. Verrassend in positieve zin, maar helaas ook in teleurstellende zin. Denk er maar niet meer aan, we moeten verder. Het verhaal van de Samaritaanse vrouw laat zien dat je inderdaad verder moet, maar dat dit niet hoeft te betekenen dat je de Werkvorm Iedere deelnemer heeft de tekst van Johannes 4:5-24 op een A4. Lees het bijbelgedeelte eerst individueel. Streep vervolgens aan: Gedicht betoverd wie is die mens die mij steeds roept wiens stem als orpheus mij betovert die mens en dier verrast en boeit die daagt en draagt de diepzee over? hij is de man, verdacht van waan die zegt ik ben de weg tot leven ik ben de deur, wie door mij gaat hem heb ik in mijn hand geschreven ik ben de zanger van het lied de visserman, de goede herder ik ben de tissue voor ’t verdriet ik breng een vogellied te berde laat los wat knelt, wat wringt, wat dwingt mijn lief, hij roept - het leven zingt uit: peter vermaat, meeuwen krijsen langs het water, gedichten van een lage terp (discovery books) leeuwarden, 2012, 116. 1 Wat valt u op? 2 Wat spreekt u aan? 3 4 Wat staat u tegen? In welke persoon of personen kunt u zich gemakkelijk verplaatsen en waardoor komt dat? Bespreek vervolgens de resultaten met elkaar. Dat kan bijvoorbeeld in twee- of drietallen. Project Ouderen in Moldavië De Bethania Christian Relief Association (Bethania) zet zich in om het leven van ouderen in Moldavië te verbeteren. Veel van deze ouderen wonen in zwaar verwaarloosde huizen zonder sanitaire voorzieningen en zonder aansluiting op de waterleiding. Met een pensioen van nog geen twintig euro per maand kunnen zij de minimale maandelijkse lasten, zoals verwarming en medicijnen, niet betalen. Daarnaast leven ze vaak in een sociaal isolement. Bethania realiseerde een dagcentrum voor ouderen in de dorpen Tintareni en Bulboaca. Daar ontmoeten ouderen boel de boel laat. elkaar, nemen deel aan diverse activiteiten en volgen Het water bij Johannes wordt gebruikt op een manier die aangeeft dat er bij God ruimte is om het anders te doen. Omkeren, bijbelstudies. Voor ouderen die niet naar het centrum opnieuw beginnen. Een verrassing die je vooral niet voor jezelf hoeft te houden. Kijk maar naar de Samaritaanse die de kunnen komen heeft Bethania een ‘tafeltje-dekje’ service. inwoners van haar stad erbij haalt. Zij is bereid een nieuwe koers te kiezen. Op die manier krijgen zij een gezonde en voedzame maaltijd thuis en voelen zich minder eenzaam door dit dagelijkse bezoek. Gebed Vader in de hemel, Maak kennis met Stefan. Lees zijn verhaal in collectefolder week 3. dank U voor ontmoetingen die er toe doen, waarin we mensen tegenkomen die ons wezenlijk weten te raken. Mensen die op hun beurt ook geraakt worden. Wij bidden om zulke ontmoetingen waarin we plotseling in staat blijken om levende woorden te spreken en te ontvangen. Amen Liederen 62 242 32, 54, 61, Eva’s lied 4, 203, 205, ndel 70, 19 bu ed Li e ch 5 lis 46 ge 7, Evan 5, 42 372:1,4 en 7:1, 2, 324, 723 Gezang 29 2, 72 3, 71 8, 379, 653, 18 ek bo 38 Lied ng 18, 34, bemoedigi r 4: 2 en 6 te en er 3 en 14, 14 Lied 0, 139:1,2, 13 1, 5: 12 , 74 1,5, , 37, 45, 60 Psalm 51: denboek 30 be ge en n re Taizé, liede 53 Christ 32, r fo h ut Yo lied 13:3 4, n ve lo Zingend ge 5 d 60:4 en loven 8, lie Zingend ge Ate Klomp 14 15 zo n d a g 26 maart 2017 Sterk & Dapper, zien en gezien worden Werkvorm Lees met de deelnemers het bijbelgedeelte over de blinde man uit Johannes 9:1-13, 26-39. Praat vervolgens met Gebed elkaar over de betekenis van dit gedeelte. Vader in de hemel Johannes 9:39 ‘Mensen die blind zijn zullen gaan zien.’ Is het mogelijk dat we Lezing: Johannes 9, 1-13 (14-25) 26-39. Hebben we onze ogen gesloten verblind zijn voor waarheid? voor dat wat werkelijk belangrijk is? Kunnen we niet helder zien, is onze blik vertroebeld? Overweging We zoeken Uw licht in ons, Jezus ziet de blinde man! Als mens zijn we door God gezien, dat is het wonder van het bestaan. Jezus, de man van God, brengt dat in praktijk. De discipelen praten over de blinde man waar hij bij staat, dat maakt hem tot een geval. Maar Jezus ziet hem. En zien blijkt hetzelfde te zijn als ‘vragen wat er is’. Als je gezien wordt, is dat een vorm van betrokkenheid en geraakt zijn, die gemakkelijk tot meer kan leiden. Dagelijks kunnen wonderen gebeuren als mensen elkaar ‘zien staan’. En en om ons heen. Wil ons aanraken Heer, sterk ons geloof Stuur ons wat kan er gebeuren als dat niet zo is? Je voelt je ‘gezien’ op de verkeerde manier. naar ons eigen Siloam. Dat Jezus met God verbonden is (licht voor de mensen), blijkt ook uit het modderpapje dat Jezus op de ogen van de Amen blinde smeerde. Een verwijzing naar Genesis 1. Dat de blinde door Jezus naar Siloam gestuurd wordt en zich daar wassen moet, wordt ook wel uitgelegd als de doop ontvangen. Tot geloof komen en daarmee oog voor de waarheid krijgen. Het Zet ons in het licht. Ate Klomp 1 Wat bedoelt Jezus ermee? Wat denken we? 2 Wat betekent dit bijbelgedeelte voor mij/ons? Geef de mensen na dit gesprek een papier met daarop alleen het woord ‘blind zijn’ verticaal. Dus: B L I N D Z I J N Het is de bedoeling dat deze negen letters de eerste letter twistgesprek in het tweede deel van de lezing laat zien dat mensen maar moeilijk van hun vaste overtuigingen te brengen vormen van negen nieuwe woorden. Vraag de deelnemers zijn. De werkelijkheid moet zich wel aan het plaatje houden, anders zijn we nergens. om, ieder voor zich, bij elke letter een woord te schrijven. Liefst een woord dat met dit bijbelgedeelte te maken heeft, De Farizeeërs trekken opnieuw de muur op: ‘Jij was blind geboren omdat je zo’n slecht mens bent.’ Dan zoekt Jezus hem op, want mensen die blind zijn zullen gaan zien. En van mensen die kunnen zien, zal blijken dat ze blind zijn. Maak kennis met Amadu. Lees zijn verhaal in collectefolder week 4. Gedicht Ik ben Uw vragend kind in dit bestaan. Dat, argeloos gekomen, steeds moet gaan. Dat spelend op de straten van de tijd, speurt naar de sporen van uw eeuwigheid. Mijn ogen zoeken U door ’t duister heen. Mijn hand tast alles af: ben ik alleen? Is er een houvast dat dit leven draagt? Is er een antwoord op wat in mij vraagt? Liederen Evangelische Liedbundel 30 2, 301, 312, 34 6, 382 Gezang 7:1, 4, 25:1, 2, 78:1 en 3, 343:1, 2 Liedboek 391, 534, 535, 536, 543, 838:1 en 4, 839, 909 Liederen ter bemoediging 3, 4, 6, 8, 15, 34, 37, 46, 51 Psalm 27:1 en 4, 40:3 en 4, 43:3 en 4, 46 :1, 149:1, 2 en Youth for Ch 5 rist 1a Zingend gelo ven 4, lied 13 :4, 28 Zingend gelo ven 6, lied 28 , 77 16 U bent mijn bodem waarop alles groeit. De witte lelie die in ieder bloeit. De diepe adem die mij overmant. De steeds nabije in het niemandsland. Met U durf ik de horizonten aan en alle wegen die uw pelgrims gaan. Wees mij een metgezel in vreugd’ en pijn. Wil mij een Vader en een Moeder zijn. Alfred C. Bronswijk letterlijk of ‘naar betekenis’. Wanneer de opdracht is uitgevoerd, krijgt iedereen de gelegenheid om het resultaat met de anderen te delen. Laat de mensen hun bedoeling erbij vertellen. Maak ten slotte nog een rondje door ieder te vragen of het antwoord op de vraag ‘wat betekent dit bijbelgedeelte voor mij/ons?’ veranderd is. Project Mensen in de knel De Pauluskerk in Rotterdam is een diaconaal centrum voor mensen in de knel. Mensen zonder papieren, daklozen en verslaafden kunnen in de Pauluskerk terecht voor tijdelijke opvang. Daarnaast kunnen zij elkaar in de Pauluskerk ontmoeten, aanschuiven voor een maaltijd, gebruikmaken van het spreekuur van een maatschappelijk werker, arts of predikant of gewoon een kop koffie drinken. Ook mensen die niet in de knel zitten, zijn van harte welkom in de Pauluskerk. Samenzijn en het delen van verhalen stimuleert en versterkt iedereen. 17 zo n d a g 2 april 2017 Sterk & Dapper, in het geloof bevestigd worden Johannes 11:40 “Ik heb je toch gezegd dat je Gods grootheid zult zien als je gelooft.” Lezing: Ezechiël 37:1-14 en Johannes 11:1-4 en 17-44. Overweging Geloofstaal. Dat is wat we horen uit de dappere houding van Martha. En later van Maria. Ze wisten nog niet wat wij kunnen weten. En toch horen we Martha zeggen: “Ik weet zeker dat God U zal geven …” (vers 22). Geloofstaal, die het uiterste van de menselijke maat bereikt in vers 27. Als antwoord op die ruimte scheppende- en hoopvolle woorden van Jezus uit vers 25 en 26: “Ik ben …“ En daarmee werd God zichtbaar op aarde in deze Jezus. Martha en Maria werden door de woorden (en daden) van Jezus bevestigd, versterkt in hun geloof. Met de dood voor ogen is het moeilijk om nog uit onze denkcirkels te geraken. Lazarus ligt immers al vier dagen in het graf! Daar bovenuit horen we Jezus, Hij die de macht heeft over leven en dood: “Haal de steen weg.” Alles wat ons, wat Hem in de weg staat, moet weg. Stenen en ongeloof. Bemoediging en bevestiging in geloof is daarbij nodig. Dat kunnen we aan elkaar geven. Met bijbelwoorden maar ook door elkaar een schouderklopje geven, voor elkaar te bidden, een luisterend oor te zijn en zo troostvol tot steun te zijn. Bevestigd te worden in je geloof. Gebed Here God, Het was Uw Zoon, die uitgeroepen heeft: “Mijn God, Mijn God, waarom hebt U mij verlaten!” En wij geloven dat Hij die verlatenheid gekend heeft, opdat wij nooit meer die diepe verlatenheid zullen voelen. En toch, Here, in het oog van onze eindigheid wordt het zo ingewikkeld voor ons … Kunnen wij zo moeilijk dat geloof vasthouden. Als een geliefde ons ontvallen is. Als we iemand die ons zo dierbaar was aan de dood hebben moeten prijsgeven. Gedicht Werkvorm Hou vast! Bevestigd worden in je geloof Levend tussen hoop en vrees verdrink jij in je tranen zoek jij in de dichte mist een uitweg in jouw nacht klinkt wanhopig “Heer genees want U kunt wegen banen zorg dat leed wordt weggewist herstel, versterk, verzacht” De nood verwoest jouw levenslicht de hoop wordt plots ontnomen het komt zo dicht, steeds dichterbij ijskoud, zo kil en wreed de angst belemmert jou het zicht je wilt eraan ontkomen jouw rust lijkt nu voorgoed voorbij door ‘t onvoorstelbaar leed Jouw hoop op hulp is haast vergaan jouw toekomst is onzeker zo voelbaar is jouw zielenpijn zo tastbaar het verdriet je bent ontroostbaar, aangedaan jouw ziel schreeuwt: Neem die beker wilt U o God barmhartig zijn want ik, ik trek dit niet” God geeft een anker voor de ziel dat reikt voorbij de wolken jouw hoop op redding, een houvast verankerd in Zijn woord onwankelbaar, massief, stabiel als levenszeeën kolken de ballast jou te zwaar belast jouw evenwicht verstoort Hou vast! Alie Holman, www.gedichtensite.nl Verdeel de groep in groepjes van vijf en leg de volgende vragen op de tafels: 1 Herkent u dat gevoel van wanhoop? Deel met elkaar de momenten. 2 Wat was voor u het anker van de hoop? Vertel daar iets over aan elkaar en laat iemand daar een tekening bij maken (als samenvatting van wat jullie met elkaar deelden). 3 Deel de tekeningen met elkaar. Project Jongeren in Zuid-Afrika De Sozo Foundation (Sozo) is een Zuid-Afrikaanse nonprofit organisatie in Vrygrond die jongeren ondersteunt in hun ontwikkeling. Vrygrond is een arme gemeenschap in Kaapstad waar criminaliteit, misbruik en bendes aan de orde van de dag zijn. Daarnaast is de werkloosheid hoog. Vanuit een holistische visie stimuleert Sozo jongeren in hun ontwikkeling. Het Sozo Youth Café is het meest recente project van Sozo. Dit café is een veilige, creatieve en inspirerende plek voor jongeren tussen de 16 en 25 jaar oud. Hier verzorgt Sozo trainingen en workshops in algemene vaardigheden en beroepsopleidingen. Sozo biedt ook stageplaatsen aan in het café. Door jongeren te stimuleren zich te ontwikkelen in de gebieden waar hun hart ligt, ontvangen zij de bevestiging die ze nodig hebben om hun droom te realiseren. Maak kennis met Keenan. Lees zijn verhaal in collectefolder week 5. Here God, wat zijn we dankbaar voor een vrouw als Marta. Hoe zij ons geloofstaal aanreikt om met haar dapper en sterk te kunnen zijn. Juist als wij uit onszelf niets meer kunnen ophalen. Omdat bij ons de menselijke maat lang niet voldoende kan zijn. Juist dan … Juist dan wil Uw woord ons kracht geven en reikt Uw woord ons wegen aan. Liederen Ik heb geloofd, dat U bent de Christus, de Zoon van God die in de wereld gekomen is. Laat met die woorden Uw kracht in ons gewekt worden, Here. Laat in woorden van geloof ook onze ziel opgebeurd worden. Opdat wij met Marta Uw grootheid mogen zien ... ook als ons oog breekt. Wat U bent onze Heiland, in U zien wij het Licht! Amen. Dick van Dijk Eva’s lied 7 313, 382 Evangelische Liedbundel 71, 303, 461:1 en 2 454, , 450:1 275, 4, en Gezang 270:1 754 751, 568, 535, , 533:6 Liedboek 314, 36 Liederen ter bemoediging 9, 20, en 3, 91:1 en 2 63:1 6, en 2 55:1, 3, Psalm 42:2 en 44 oek denb gebe en Taizé, liederen Youth for Christ 115 Zingend geloven 4, lied 13:5 18 19 zo n d a g 9 april 2017 Sterk & Dapper, gestimuleerd worden? Gebed Als ook ik, mens anno 2016 zichtbaar zou worden in dit bijbelgedeelte, Here God, dan zou ik misschien wel net zijn als die leerlingen van U, Here Jezus. Omdat het zo ingewikkeld is om de tijd te duiden, en niet bevangen te worden door eigen gemoed. Ook ik zou in de diaconale reactie al mijn sympathie voor de armen benoemen. Ook ik zou niet zeker zijn van mijn eigen gelovigheid en dus de vraag stellen: “Ben ik het”? “Laat onder u de gezindheid heersen die Christus Jezus had.” Here God, wij belijden U dat wij er niets van terecht zouden brengen, als U ons niet vast houdt! Als U ons niet vult met Uw genade. Lezing: Matteüs 26:1-27,66 en Filippenzen 2:5-11. Wij bidden: vernieuw in ons binnenste een vaste geest! Opdat wij met U, Here Jezus moedig koers zullen houden. Dat we U willen navolgen. Om in de stilheid van ons gemoed te ontdekken, te duiden en te ervaren wat Uw woord in ons teweeg brengt. Laat ons net als deze vrouw steeds weer vervuld worden door liefde voor U en Overweging gedreven worden door het geloof in U. U bent onze Heer en wij willen U navolgen. Steeds meer leren van U en hoe U in het leven Uw weg ging. Laat ons in Uw gezindheid handelen en wandelen, spreken We zien verschillende momenten in het leven van Jezus, zo vlak voor Zijn sterven. Hoe moet je duiden wat er gebeurt? De en op zijn tijd ook zwijgen. leerlingen lijken in al hun sympathie voor de armen niet te beseffen wat deze vrouw doet. Jezus wil met hen het Pesach Amen. vieren: het feest waar het paaslam geslacht wordt. Ontroerend te lezen hoe elk van de leerlingen vraagt: “Ben ik het, Here?”, als Jezus bekend maakt dat één van hen verraad zal plegen. Sterk en dapper zijn is wat anders dan overtuigd zijn Dick van Dijk van je eigen kunnen, jouw geloof. Zoals die mensen van het Sanhedrin, listig als ze waren en overtuigd van hun eigen gelijk. Zij wilden hun eigen gezag veilig stellen. En wij? Zou ik ook mijn geloof in- en liefde voor Jezus willen uiten zoals deze vrouw? Zou ik dezelfde vragen stellen over mijn gelovige standvastigheid zoals die leerlingen daar aan tafel? Laat ik mijn ‘vrome wensen’ ten aanzien van geldbesteding (niet eens eigen geld!) ingeven door mijn diaconale hart? Kunnen wij de dingen vanuit het geloof ‘duiden’? De Here Jezus ging doelgericht Zijn weg. Allerlei mensen om Hem heen worden ook nu zichtbaar. Hoe zou ik daartussen staan? En met welke gemoedsgesteldheid? Werkvorm Claudia de Breij heeft een liedje geschreven: “Mag ik dan bij jou.” De slottekst luidt: Als het einde komt, en als ik dan bang ben, mag ik dan bij jou? Als het einde komt, en als ik dan alleen ben. Mag ik Project dan bij jou? Maak kennis met Phyu Thi. Lees haar verhaal in collectefolder week 6. 1 Geef iedereen een leeg vel papier en een pen. 2 Ieder tekent daarop de drie symbolen: Geloof (kruis), Hoop (anker) en Liefde (hart). 3 Welk symbool zou jou het meest helpen als jij in de situatie van de leerlingen van Jezus geplaatst zou zijn? Wil je dat met elkaar delen? (ofwel: hoe dicht nabij kunnen en willen wij komen?) 4 Liederen Evangelische Liedbundel 72 :1, 4 en 5, 109, 112, 119, 362:1 Gezang 33, 16 en 3 8, 178:1, 3 en 5; 182:1, 2 en 6 Liedboek 374: 1 en 2, 395, 54 6, 549-556, 55 8, 561, 563, 84 Liederen ter be 1 moediging 43 , 45 Psalm 18:9 en 10, 20:1 en 2; 22:1 en 3, 82:1 en 2; 40:2, 3 en Taizé, liederen 4, 130 en gebedenb oek, 17 Zingend gelov en 3, lied 11 Zingend gelov en 4, lied 13:6 Zingend gelov en 6, lied 7 20 Plaats de symbolen eens bij de verschillende personen in Evangelielezing. De Leiders. De vrouw. De leerlingen. Judas. De gastheer …. Jezus. 5 Deel het met elkaar. Mensen met een handicap in Myanmar The Leprosy Mission International-Myanmar (TLMI-M) is een internationale christelijke organisatie die zich inzet om de toegang tot onderwijs, werk, inkomen en zorg voor mensen met lepra of een lichamelijke handicap te verbeteren. TLMI-M stimuleert mensen met een lichamelijke handicap om zich te ontwikkelen, zowel geestelijk als lichamelijk. Dit doet zij bijvoorbeeld door het geven van vaktrainingen, het verstrekken van microkredieten en het motiveren van bedrijven om gehandicapten in dienst te nemen. Op die manier kunnen gehandicapten die in staat zijn om te werken een vak leren en een eigen bedrijf starten. Daarnaast ondersteunt TLMI-M mensen met een handicap bij integratie of re-integratie in hun gemeenschap. Aan zowel kinderen als volwassenen biedt TLMI-M ook medische zorg, zoals fysiotherapie en logopedie. 21 Levensparels Bijbellezen met andere ogen in de 40dagentijd Bloemschikken in de 40dagentijd Levensparels zijn een hulpmiddel voor bezinning tijdens de 40dagentijd. De levensparels hebben elk een andere betekenis en zijn in combinatie met de zes vormen van sterk en dapper een mooi hulpmiddel om een gesprek richting te geven. Contextueel bijbellezen is een manier van bijbellezen die Met liturgische bloemschikkingen kunt u op een mooie niet begint bij de Bijbel maar bij uzelf. Wat houdt u bezig? manier bijbelteksten en thema’s die in een kerkdienst aan de Waar maakt u zich druk om? Maar ook: Wat speelt er in de orde komen kracht bij te zetten. In januari 2017 verschijnt de samenleving en heeft u daar als gelovige of hebben wij brochure met suggesties voor symbolisch bloemschikken Werkvorm daar als kerk een rol in? Kan de Bijbel ons dan helpen hier voor de 40dagentijd, de stille week en Pasen. De schikkingen een richting in te vinden, een antwoord op te krijgen? passen bij de lezingen uit het oecumenisch leesrooster, de Voor elke zondag in de 40dagentijd hebben we een thema’s van de verschillende kindernevendienstprojecten en bijbelstudie ontwikkeld die aansluit bij de tekst van die het thema van de 40dagentijdcampagne. Bestel de brochure zondag. Deze kunt u downloaden via: www.kerkinactie.nl/ via: www.webwinkel.pkn.nl. 1 Vertel welke parel die dag aan bod komt en licht de betekenis ervan toe (zie boekje). 2 Vraag de deelnemers wat deze parel voor hen betekent en dit nog even voor zich te houden. 3 4 Neem de tijd om na te denken over de vraag gesteld bij punt 2. Raak hiervoor of hierna met elkaar de stilteparel aan. Laat iedereen vertellen wat de parel oproept, betekent of hoe deze aan de bijbellezing van die dag raakt. Deelnemers mogen elkaar altijd een verhelderende vraag stellen en ook altijd met elkaar in gesprek gaan en doorvragen. bijbellezen. Hier vindt u ook andere bijbelstudies én een korte handleiding om met deze methode van bijbellezen aan de gang te gaan. Bijvoorbeeld door de vragen te stellen: Wat betekent dat voor jou? Hoe is dat? Kijk voor meer informatie over de levensparels en voor het bijbehorende boekje op: http://jop.nl/materialen/catechese/ levensparels. U kunt de levensparels bestellen in de webwinkel van de Protestantse Kerk in Nederland. Centraal – Godsparel 1e zondag - 5 maart 2017 - Stilteparel + woestijnparel + liefdesparel 2e zondag - 12 maart 2017 - Nachtparel 3e zondag - 19 maart 2017 - Ik parel + woestijnparel + doopparel 4e zondag - 26 maart 2017 - Ik parel 5e zondag - 2 april 2017 - Opstandingsparel 6e zondag - 9 april 2017 - Opstandingsparel Tips! 1. Gebruik de armba ndjes met leven sparels. 2. Laat bij de eerste kennisma levenspare king met d ls de deeln e e m e rs alle parels aanraken. even Benoem d e beteken welke pare is kort en kies l u welke zo ndag wilt gebruiken . 3. Loop he t levenspa relpad! Kij k voor me er informatie op: www.kerk inactie.nl/ 40dagenti jd. Bronvermelding Colofon Liederen Kerk in Actie Postbus 456, 3500 AL Utrecht Alfred C. Bronswijk, Rakelings Nabij (Uitgeverij Narratio – Gorinchem, 3e druk, 2004) Alfred C. Bronswijk, Van Harte (Uitgeverij Narratio – Gorinchem, 3e druk, 2004) Evangelische Liedbundel (Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 1999) Liedboek voor de Kerken (Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer) Liederen ter bemoediging, 70 diaconale liederen (uitgave Kerk in Actie) Taizé, liederen- en gebedenboek (Uitgeverij Gooi en Sticht – Kampen, 2e druk, 2010) Youth for Christ bundel (VBK media, Utrecht, 1995) Zingend Geloven 1&2 (Uitgeverij Boekencentrum – Zoetermeer, 1997) Zingend Geloven 3 (Uitgeverij Boekencentrum – Zoetermeer, 1988) Zingend Geloven 4 (Uitgeverij Boekencentrum – Zoetermeer, 1991) T (030) 880 14 56 E [email protected] I www.kerkinactie.nl IBAN: NL89 ABNA 0457 4574 57 Fotografie: Kerk in Actie, Chantal Spieard, Marieke Viergever Redactie: Dick van Dijk, Beppie van der Waal, Ate Klomp, Linda Zuidhof Tekstredactie: nummer zeven communicatie Vormgeving: Studio Mirre Druk: GrafiServices Kerk in Actie is lid van de: Dit magazine is gedrukt op FSC-papier 22 Kerk in Actie draagt de keurmerken: Gedichten Alfred C. Bronswijk, Van Harte, teksten, gebeden, liederen (Uitgeverij Narratio – Gorinchem, 3e druk, 2004) Peter Vermaat, Meeuwen krijsen langs het water (Discovery books, Leeuwarden, 2012) Linda Jones, Medemens 3 (Kerk in Actie, 2013) Luc Gorrebeek, Medemens 2 (Kerk in Actie, 2011) Martin Buber, Medemens 2 (Kerk in Actie, 2011) Peter Rakhorst, www.gedichtensite.nl Naar tekst Samuel Rayon, Medemens 1 (Kerk in Actie, 2009) Theaterstuk: As I Left My Father’s House / Bright O. Richards 23 Geef mij de geest van moed, dat ik kracht mag krijgen om onrecht te bestrijden. Geef mij de geest van verzet, dat ik mij niet zomaar neerleg bij de huidige status quo. Geef mij de geest van mededogen, dat ik de wereld mag zien door de ogen van anderen. Om de geest van zachtheid vraag ik ook, dat ik mag luisteren naar de stem van de armen zonder mijn dromen uit het oog te verliezen in mijn ongeduld naar actie. Schenk mij uw Geest, God, de Geest van waarheid, de Geest van gerechtigheid en hoop. En als ik rust of werk, laat het dan zijn met een toekomstvisie: een toekomst waarin allen verbonden zijn door banden van menselijkheid; een toekomst waarin niemand nog geketend is aan een onmenselijke schuldenlast. Amen. Linda Jones in Medemens 3, blz. 35