Stichting Kritisch Denken

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 april MMXI
Inhoud
 Redactioneel
 Belangrijk!
 Stichting Kritisch Denken richt zich op het leren redeneren en betogen
d.m.v. van visualiseren
 Exameninstructiemiddag voor vwo’ers
 Nomineer de Leraar van het Jaar 2011!
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
Al een poos is de Bibliotheca Pilosophica Hermetica in het nieuws. Het betreft de grootste
verzameling oude geschriften over de christelijk-hermetische filosofie ter wereld. Er is sprake van een
conflict tussen de Friesland Bank en de verzamelaar Joost Ritman. De bibliotheek dreigt dardoor
uiteen te vallen: Friesland Bank heeft beslag laten leggen op de collectie, staatssecretaris Halbe
Zijlstra heeft het deel dat enkele jaren geleden was aangekocht door het rijk laten overbrengen naar
de Koninklijke bibliotheek en de rest bevindt zich bij het Amsterdamse veilinghuis Christie’s en bij het
Londense veilinghuis Sotheby’s. De president van de Koninklijke Nederlandse Academie van
Wetenschappen, Robbert Dijkgraaf en de voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit
van Amsterdam, Karel van der Toorn, willen dat de bibliotheek geheel of gedeeltelijk voor de
Amsterdamse wetenschap behouden blijft. Dat is natuurlijk een mooi streven maar ook een kostbare
aangelegenheid.
Nu adverteert de Friesland Bank veelvuldig met de Friese blik : “willen is kunnen”. Als er inderdaad
bij de betrokkenen de wil aanwezig is om de Biblioteca Hermetica te redden en een Friese blik daarbij
kan helpen, dan zou men misschien niet alleen alle hoop moeten vestigen op de Friesland Bank. Ook
staatssecretaris Zijlstra is namelijk van oorsprong een Fries en als deze het eens wil opbrengen om
met een Friese blik naar de zaak te kijken dan zou dat het dreigende uiteenvallen van de bibliotheek
wellicht kunnen afwenden.
Walfred Haans
communitymanager
1
Belangrijk!
Dit is de laatste nieuwsbrief die u op deze wijze ontvangt. De nieuwsbrieven van de
community worden in de toekomst via een nieuw, mooier en beter systeem
verstuurd. Dit systeem is gekoppeld aan uw Digischool account (mijn.digischool.nl).
Ik verzoek leden die zich daarin nooit hebben
aangemeld dringend zich nu meteen alsnog
daar aan te melden.
Ga naar http://mijn.digischool.nl
Klik op registreren en volg de verdere stappen
(1 minuut).
De communitymanager
Stichting Kritisch Denken richt zich op het
leren redeneren en betogen d.m.v. van
visualiseren
Als er één schoolvak bestaat dat de pretentie heeft om jonge mensen te leren kritisch
te denken, dan is het wel filosofie. Nu bestaat er in Nederland ook een Stichting
Kritisch Denken. Deze werd in eerste instantie opgericht om een deficiëntie bij
studenten in het hoger onderwijs op te vangen, maar wil ook graag docenten in het
voortgezet onderwijs hierbij ondersteunen. Bestuurslid Timo ter Berg liet zich voor
deze Nieuwsbrief interviewen.
Wat is de Stichting Kritisch Denken voor een
organisatie?
De Stichting Kritisch Denken is ruim twee jaar
geleden opgericht met als doelen:
- het ontwikkelen en verspreiden van evidencebased methodieken ter ontwikkeling van
kritische denkvaardigheden en de daarmee
verbonden houding en
- het ondersteunen dan wel zelf uitvoeren van
onderzoek naar het ontwikkelen van kritische
denkvaardigheden en de daarmee verbonden
houding.
Als filosofiedocenten aan Hogeschool Utrecht
constateerden wij (Sytske Teppema en ik)
enkele jaren geleden een groot gebrek aan
elementaire kennis en vaardigheid bij
studenten op het terrein van kritisch denken en
gestructureerd (betoog)schrijven. Daarbij
vinden wij dat docenten ook zelf evidencebased moeten werken. Daarom zijn wij op
zoek gegaan naar de best presterende
methodiek ter ontwikkeling van kritische
denkvaardigheden.
De stichting heeft in samenwerking met de
onderzoeksgroep van Tim van Gelder van de
Universiteit van Melbourne een methodiek
ter ontwikkeling van kritische denkvaardigheden voor Nederland beschikbaar gemaakt.
Deze methodiek is door deze onderzoeksgroep ontwikkeld in een 5-jarig onderzoeksprogramma in opdracht van de Australian
Research Council for Education.
Deze methodiek, genaamd Kritisch Denken
met Rationale (KDmR), is op basis van ons
bekend onderzoek de beste op dit gebied. De
methodiek bestaat uit onderwijsmateriaal,
software (Rationale) en een boek. Voor meer
informatie: zie http://www.kritischdenken.nl.
Wat voor activiteiten organiseert Uw stichting
zoal?
De stichting verzorgt trainingen voor
opleidingen/docenten en heeft nu bijna 200
docenten in het hoger onderwijs in het gebruik
van deze methodiek getraind; zij vormen met
elkaar een community of practice. Op dit
moment maken in Nederland duizenden
2
Heeft U een hartenwens voor stof die U via het
schoolvak filosofie jongeren op het gebied van
kritisch denken zou willen laten bijbrengen.
In ons eigen filosofieonderwijs gaan wij steeds
verder in het maken van redeneerschema's
(van teksten van anderen en van eigen
betogen) omdat studenten en wij het belang
ervan zien. De stichting wil daarom graag
docenten filosofie in het voortgezet onderwijs
ondersteunen bij pilots rond het gebruik van de
methodiek en de erbij horende software
Rationale. Die leent zich bijvoorbeeld ook om
verzwegen aannames te leren expliciteren en
de relevantie van redenen voor een stelling
vast te stellen.
studenten uit vele opleidingen binnen het
hoger onderwijs gebruik van de methodiek
Kritisch Denken met Rationale.
De stichting ondersteunt pilots in het
voortgezet onderwijs, bijvoorbeeld op het
Barlaeus Gymnasium te Amsterdam.
Op verschillende lerarenopleidingen
(Pentanova, Hogeschool Utrecht, Fontys)
wordt de methodiek ingezet om
masterstudenten te trainen in hun eigen
ontwikkeling van kritische denkvaardigheden
en om ze de methodiek in hun eigen onderwijs
te kunnen laten gebruiken.
Denkt U dat het schoolvak filosofie kan en
moet bijdragen aan het kritisch leren denken?
Ja, filosofie kan bijdragen aan het leren kritisch
denken: het schoolvak filosofie draagt meer
dan andere vakken bij aan de ontwikkeling van
kritische denkvaardigheden, zo blijkt uit
bijvoorbeeld de meta-analyse van Claudia
Alvarez. Kritische denkvaardigheden worden
echter nog sterker ontwikkeld door aparte
training in kritische denkvaardigheden en nog
weer sterker als binnen die cursussen Kritisch
Denken gebruik wordt gemaakt van specifieke
middelen ter visualisering van logische relaties,
zo blijkt uit het onderzoek van Alvarez (zie ook
de meta-analyse van Abrami,de verschillende
publicaties van Mara Harrell en het artikel van
Charles Twardy).
En moet filosofie bijdragen aan het kritisch
leren denken? Ik denk dat elke docent vindt
dat dat een onderdeel van zijn of haar taak is.
Een docent filosofie is misschien meer dan
andere docenten gericht op het ontwikkelen
van kritische denkvaardigheid en een kritische
houding.
Bij het schoolvak Nederlands wordt er vaak
een groot nummer gemaakt van “het”
onderscheid tussen feit en mening, terwijl daar
vanuit filosofisch oogpunt wel wat op af valt te
dingen. Hoe behandelen jullie dat vanuit de
visie van Kritisch denken?
In Rationale (de software van de methodiek
KDmR) heb je de keuze tussen het ‘funderen’
van een hiërarchisch weergegeven redenering
in een bron van informatie, die als bewijs dient
voor een mening/bewering (bv. in Rationale
een Basisvak als ‘Opvatting van Deskundige’
of ‘Uitspraak’), dan wel in een bewering die als
reden of bezwaar gebruikt wordt.
In de praktijk – en daarbij wil de informele
logica aansluiten – worden verwijzingen naar
dergelijk bewijs dat zelf geen bewering is
gebruikt als (eventueel voorlopige) ‘afsluiting’
van de onderbouwing van een redenering en
daar is niets mis mee.
Theoretisch is dat ook nodig omdat als je
alleen beweringen ondersteunt door
beweringen, je in een oneindige regressie
komt waarin beweringen alleen door
beweringen ondersteund worden.
Natuurlijk kan je elke verwijzing naar bewijs
anders dan een bewering omzetten in een
bewering ( Deskundige Piet beweerde Y; Piet
is deskundig; Piet is betrouwbaar etc.). Zie de
discussie over klimaatverandering: wat eerst
feiten leken, is nu controversieel. Dat doen we
in de praktijk alleen lang niet altijd. Die nieuwe
bewering dien je vervolgens ook weer, wil je
volledig zijn in het geven van de overwegingen
die in het spel zijn, te onderbouwen met
verwijzingen naar ander bewijs dan alleen
beweringen.
Meent U dat activiteiten van Uw stichting ook
relevant zijn voor de vakinhoud of -didactiek
van filosofie in het voortgezet onderwijs?
Het onderwijs in kritisch denken binnen het
hoger onderwijs is nu gedeeltelijk een vorm
van deficiëntieonderwijs. Het is om allerlei
redenen van groot belang dat er in het
voortgezet onderwijs gebruik gemaakt wordt
van bestaande kennis en ervaring met
betrekking tot de ontwikkeling van hogere
cognitieve vaardigheden, waartoe kritisch
denken behoort.
Interviewer: Walfred Haans
3
Exameninstructiemiddag voor vwo’ers
Dit jaar is voor de laatste keer 'Rede en Religie' het thema van het eindexamen
filosofie. Ook dit jaar organiseert de Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen een instructiemiddag voor 6
vwo-scholieren op donderdag 28 april.
Het programma bestaat uit drie presentaties
over de primaire teksten uit het boek van
Michiel Leezenberg.
docent Ethiek en Cultuur
16.00 uur: Gelegenheid tot het stellen van
vragen aan de drie sprekers over deze en
andere filosofen.
16.30 uur: Afsluiting
U en uw leerlingen zijn van harte welkom om
aan de studiemiddag deel te nemen. De
aanmelding verloopt via
www.ru.nl/filosofie/studiemiddag. Deelname is
gratis.
Wij hopen op uw komst!
Programma donderdag 28 april 2011
14.00 uur: Opening
14.10 uur: Presentatie over de tekst van
Charles Taylor door dr. Gert-Jan van der
Heiden, docent Metafysica en Kenleer
14.40 uur: Presentatie over de tekst van Émile
Durkheim door dr. Thomas Quartier, docent
Rituele Studies
15.10 uur: Pauze
15.30 uur: Presentatie over de tekst van
Immanuel Kant door dr. Christoph Hübenthal,
Met vriendelijke groeten,
Ignace de Haes
Nomineer de Leraar van het Jaar 2011!
Ook dit jaar organiseert SBL de verkiezing Leraar van het Jaar. De jury gaat weer op
zoek naar kanjers uit het basis-, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. De drie
winnaars zijn een jaar lang ambassadeur voor hun onderwijssector en staan symbool
voor alle leraren in Nederland. Meld tot 30 april je favoriete leraar aan via
www.deleraarvanhetjaar.nl.
SBL organiseert de verkiezing Leraar van het
Jaar om de kwaliteiten van leraren zichtbaar te
maken en het beroep positief onder de
aandacht brengen. De winnaars zullen op
zaterdag 1 oktober 2011 bekend worden
gemaakt.
Via de website www.deleraarvanhetjaar.nl
kunnen collega’s, schoolleiders, leerlingen en
ouders tot 30 april die bijzondere en
inspirerende leraar aanmelden als kandidaat
voor de titel Leraar van het Jaar 2011.
Erna Reiken
Projectleider Dag van de Leraar
4