Filosofie als examenvak

Filosofie als examenvak
Atheneum, 2012-2013
Algemeen
Filosofie is: nadenken over fundamentele kwesties, je verwonderen over de wereld,
problemen helpen ontrafelen, wat vanzelf spreekt betwijfelen, tot zelfkennis komen,
beargumenteerd kritiek leveren, om maar een greep uit de vele definities te doen.
Wat houdt het vak in?
We beginnen met antropologie, theorieën over de mens. Dit betreft onder andere de vraag
waarin mensen nou fundamenteel verschillen van dieren. Robots zijn niet hetzelfde als
mensen maar kunnen ze toch hetzelfde? Of de vraag: hebben we (of zijn we) behalve ons
lichaam ook een geest of ziel? We doen wat we willen, maar hoe vrij is onze wil? Is die meer
dan een product van hormonen of opvoeding? Of kunnen we ons daar los van maken en
toch weloverwogen beslissingen nemen?
Ethiek: wat is moraal? Welke redenen hebben we voor ons idee van wat goed is om te
doen? Waar halen we onze waarden en normen vandaan? Waarom zijn we niet alleen maar
dikke egoïsten? Ook critici van de moraal komen aan het woord: Marx, die vindt dat moraal
altijd het belang van de heersende klasse dient en Nietzsche die meent dat onze moraal die
van zwakkelingen is, een slavenmoraal eigenlijk.
Kennisleer onderzoekt onze kennis. Hoe komen eraan? Waarmee? Hoe betrouwbaar is ze?
Wanneer noemen we een zin waar?
In de wetenschapsfilosofie stellen we dergelijke vragen aan wetenschappelijke kennis,
waarin we meestal veel vertrouwen stellen. Waarop is dat vertrouwen gebaseerd? Is dat
altijd terecht? Wat is het verschil met alledaagse kennis?
Van elk van deze gebieden bespreken we enkele belangrijke stromingen en bekende
vertegenwoordigers.
Het laatste schoolexamen bestaat uit het schrijven praktische opdracht die gaat over het
eindexamenonderp: Vrije wil.
In de lessen krijg je heldere uitleg van de filosofische theorieën. Je krijgt opdrachten,
individueel en in groepjes. Je leert belangrijke begrippen en namen kennen. En je leert die
toe te passen in situaties uit de maatschappij of je dagelijks leven. Je leert wat filosofen
gedacht hebben en je leert zelf filosoferen.
Onderwerp eindexamen atheneum
De vrije wil. Waarom doen we de dingen die we doen? Beslissen we daar zelf geheel vrij
over. Of komen onze keuzes voort uit toestanden in ons lichaam, met name onze hersenen?
Toelating
Bijzondere voorkennis is niet vereist. Wel is het handig als je enkele vaardigheden al
enigszins beheerst:
- Een tekst goed lezen. Weten wat er precies staat.
- Je eigen gedachten helder verwoorden en je argumenten noemen.
Goed luisteren naar anderen en naar hun argumenten, ook als je die raar vindt.
Openheid voor andere opvattingen en bereidheid je standpunt te herzien als blijkt dat je
dat niet meer kunt verdedigen.
- Je abstracte begrippen en theorieën eigen maken en in voorkomende situaties
toepassen.
Deze zaken komen ook in de lessen aan bod maar veel tijd om ze te oefenen is er niet.
Niet onbelangrijk is dat je graag denkt.
-
Wat kun je ermee?
Vervolgopleidingen zien Filosofie doorgaans als een zinvolle voorbereiding maar stellen een
vwo-examen Filosofie niet als eis voor toelating. Filosofie is in veel opleidingen, zowel
universitair als hbo, wel een deel van het vakkenpakket.
Vroegere cursisten over filosofie:
“Ik ben er meer door gaan relativeren en ben minder zeker geworden van allerlei
opvattingen. Maar de opvattingen die ik heb kan ik beter onderbouwen. En ik kan beter
begrijpen en accepteren dat andere mensen er andere opvattingen op na houden, en dat ze
daar ook goede argumenten voor kunnen hebben.”
“Soms, als we weer een hoofdstuk afgerond hadden, merkte ik dat mijn horizon ineens een
stuk verder lag. Ik zag veel meer samenhang in allerlei kwesties.”
“Leuk is dat ik nu in krantenartikelen en in romans vaak filosofische uitspraken tegenkom en
herken, waar ik vroeger overheen gelezen zou hebben. Die zijn nu voor mij toegankelijk
geworden.”
“Ik merk in mijn studie dat ik veel aan de filosofielessen heb. Door filosofie heb ik een
kapstok. Ik zie makkelijker grote verbanden. Moeilijke, abstracte begrippen kan ik beter
plaatsen.”
Naast de betekenis voor je studie of werk kan filosofie dus ook bijdragen aan de kwaliteit van
je leven, zoals je kunt opmaken uit bovenstaande citaten.
Docent is Harm Tiggelaar
Tel. 06-54330047