Filosofie als examenvak Havo, 2014-2015

Filosofie als examenvak
Havo, 2014-2015
Algemeen
Filosofie is: nadenken over fundamentele kwesties, je verwonderen over de wereld,
problemen helpen ontrafelen, wat vanzelf spreekt betwijfelen, tot zelfkennis komen,
beargumenteerd kritiek leveren, om maar een greep uit de vele definities te doen.
Wat houdt het vak in?
We beginnen met antropologie, theorieën over de mens. Dit betreft onder andere de vraag
waarin mensen nou fundamenteel verschillen van dieren. Robots zijn niet hetzelfde als
mensen maar kunnen ze toch hetzelfde? Of de vraag: hebben we (of zijn we) behalve ons
lichaam ook een geest of ziel? We doen wat we willen, maar hoe vrij is onze wil? Is die meer
dan een product van hormonen of opvoeding? Of kunnen we ons daar los van maken en
toch weloverwogen beslissingen nemen?
Ethiek: Wat is goed en wat is kwaad, en waarom? Wat zijn waarden, normen en deugden?
Welke redenen hebben we voor onze ideeën van wat goed is om te doen? Waarom zijn we
niet alleen maar dikke egoïsten?
En sociale filosofie: hoe vormen we een goede maatschappij? Waarop berust de macht van
de staat? Botst onze wens om onze eigen boontjes te doppen (‘individu’ te zijn) niet met
samenleven? Welke plichten hebben we ten aanzien van de staat? En welke verplichtingen
heeft de staat aan ons?
Van elk van deze gebieden bespreken we enkele belangrijke stromingen.
Een van de schoolexamens bestaat uit het schrijven van een werkstuk. Daarvoor krijg je een
gespecificeerde opdracht. Deze bestaat uit het schrijven van een dialoog tussen aanhangers
van verschillende visies op emoties.
In de lessen krijg je heldere uitleg van de filosofische theorieën. Je leert belangrijke
begrippen en namen kennen. En je leert die toe te passen in situaties uit de maatschappij of
je dagelijks leven. Je leert wat filosofen gedacht hebben èn je leert zelf filosoferen..
Onderwerp eindexamen havo
Het eindexamen Filosofie gaat over het onderwerp mondiale rechtvaardigheid: De rijkdom in
de wereld is ongelijk verdeeld: naast rijke landen treffen we diepe armoede aan. Zijn de
schrijnende tegenstellingen onrechtvaardig en ben je als individu verantwoordelijk om de
rijkdom in de wereld rechtvaardiger te verdelen? Of is dit juist iets voor het collectief? Op de
vraag hoe we kunnen denken over verantwoordelijkheid bij mondiaal onrecht reageren
mensen op verschillende manieren. Vaak hangt het er daarbij vanaf hoe je reageert op het
lijden in de wereld. Maar ben je wel verantwoordelijk en zo ja, hoe ver reikt onze
verantwoordelijkheid? Mag bijvoorbeeld militair worden ingegrepen om onrechtvaardige
verhoudingen zoals armoede en mensenrechtenschendingen aan te pakken?
Toelating
Bijzondere voorkennis is niet vereist. Wel is het handig als je enkele vaardigheden al
enigszins beheerst:
- Een tekst goed lezen. Weten wat er precies staat.
- Je eigen gedachten helder verwoorden en je argumenten noemen.
- Goed luisteren naar anderen en naar hun argumenten, ook als je die raar vindt.
- Openheid voor andere opvattingen en bereidheid je standpunt te herzien als blijkt dat je
dat niet meer kunt verdedigen.
- Je abstracte begrippen en theorieën eigen maken en in voorkomende situaties
toepassen.
Deze zaken komen ook in de lessen aan bod maar veel tijd om ze te oefenen is er niet.
Niet onbelangrijk is dat je graag denkt.
Wat kun je ermee?
Vervolgopleidingen zien Filosofie doorgaans als een zinvolle voorbereiding maar stellen een
havo-examen filosofie niet als eis voor toelating. Wel is Filosofie is in veel opleidingen een
deel van het vakkenpakket.
Filosofie kan bijdragen aan je studie of werk, maar ook aan de kwaliteit van je leven, zoals je
kunt opmaken uit de volgende citaten van cursisten filosofie:
“Ik ben er meer door gaan relativeren en ben minder zeker geworden van allerlei
opvattingen. Maar de opvattingen die ik heb kan ik beter onderbouwen. En ik kan beter
begrijpen en accepteren dat andere mensen er andere opvattingen op na houden, en dat ze
daar ook goede argumenten voor kunnen hebben.”
“Soms, als we weer een hoofdstuk afgerond hadden, merkte ik dat mijn horizon ineens een
stuk verder lag. Ik zag veel meer samenhang in allerlei kwesties.”
“Leuk is dat ik nu in krantenartikelen en in romans vaak filosofische uitspraken tegenkom en
herken, waar ik vroeger overheen gelezen zou hebben. Die zijn nu voor mij toegankelijk
geworden.”
“Ik merk in mijn studie dat ik veel aan de filosofielessen heb. Door filosofie heb ik een
kapstok. Ik zie makkelijker grote verbanden. Moeilijke, abstracte begrippen kan ik beter
plaatsen.”
Docent is Harm Tiggelaar
Tel. 06-54330047