- Scholieren.com

Samenvatting (Over)leven in Europa
1
Samenvatting (Over)leven in Europa
4 Op de grens van continenten
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Hoe bepalend zijn de platentektoniek en de (toenemende) bevolkingsdruk
voor de toekomst van het Middellandse Zeegebied?
4.1 Actieve aarde
Deelvragen
1 Wat zijn de oorzaken en gevolgen van de platentektoniek in het
Middellandse Zeegebied?
2 Hoe beïnvloeden endogene processen het reliëf in het Middellandse
Zeegebied?
Grens van drie
continenten
Europa los van Afrika:
Thetys Oceaan
Platen schuiven naar
elkaar toe
Subductie
Ontstaan van Alpiene
plooiingsgebergten
Arabische plaat los van
Afrikaanse plaat
Noordwaartse beweging
van Arabische plaat laat
gebergten ontstaan
Turkije op vier platen
Veel ondiepe
aardbevingen
De Geo, tweede fase – havo
Een supercontinent valt uiteen
► Het Middellandse Zeegebied ligt op de grens van drie continenten: Afrika,
Europa en Azië.
● Het ontstaan van het Middellandse Zeegebied in haar huidige vorm begon
180 miljoen jaar geleden toen Afrika los kwam van Europa, waardoor de
voorloper van de huidige Middellandse Zee ontstond.
Het westelijke deel van het Middellandse Zeegebied in de knel
► 60 Miljoen jaar geleden schoven het Afrikaanse en Europese continent
naar elkaar toe. Divergentie veranderde in convergentie. Er ontstonden
convergente plaatgrenzen.
● Tijdens dit proces van convergentie was er sprake van subductie. De
zwaardere Afrikaanse plaat dook onder de zuidkant van de lichtere
Euraziatische plaat. Deze beweging ging door totdat de twee continenten in
het westelijk deel van het Middellandse Zeegebied tegen elkaar botsten. Aan
de randen van de botsingzone werden de gesteenten geplooid en ontstonden
er bergen. In deze Alpiene plooiingsfase ontstonden de Pyreneeën, de
Karpaten en de Alpen.
De Arabische plaat
► De belangrijkste breuk in de Afrikaanse plaat ontstond 10 miljoen jaar
geleden en vormt nu de Rode Zee en de Golf van Aden. Ten oosten van deze
megabreuk ligt de losgescheurde Arabische plaat die naar het noorden is
geschoven.
De Arabische plaat is daardoor gebotst met Turkije en Iran waardoor
plooiingsgebergten ontstonden: de Taurus in Turkije, de gebergten van
Kurdistan in Zuidoost-Turkije en het noorden van Irak en verder het
Zagrosgebergte en Kuhrudgebergte in Iran.
● Intussen werd de Rode Zee steeds breder.
De Jordaanslenk zet zich naar het zuiden via de Rode Zee voort in de grote
Afrikaanse Slenk.
Breuklijnen in Turkije
► Turkije ligt in een seismisch zeer actief deel op de grens van vier platen: de
Anatolische, de Euraziatische, de Afrikaanse en de Arabische plaat.
De Arabische plaat duwt de Anatolische plaat langs de Noord-Anatolische
breuk en dat veroorzaakt aardbevingen.
● De meeste aardbevingen zijn ondiep (tussen de 10 en 30 km diepte)
waardoor ze grote gevolgen hebben voor het aardoppervlak: verwoesting van
gebouwen, het instorten van viaducten of scheuren in de aarde.
Door de beweging van de Arabische plaat liggen Griekenland, Bulgarije en
Macedonië veel westelijker dan vroeger en werd Griekenland in elkaar
geduwd.
©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011
Samenvatting (Over)leven in Europa
Vier grote platen en
veel microplaten
Apennijnen ontstaan
door subductie
Afschuiving in de
Apennijnen
Vooral in oosten
vulkanisme
Subductie leidt tot
explosief vulkaantype:
stratovulkaan
Caldeira
2
Vuurwerk in het oostelijke Middellandse Zeegebied
► Tegenwoordig is vooral het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied
in beweging. Er zijn naast de vier grote(re) platen, ook een aantal kleinere
platen, zogenaamde microplaten, actief. De microplaten zijn afgebroken delen
van de Afrikaanse of van de Euraziatische plaat. Ze bewegen met
verschillende snelheden in uiteenlopende richtingen.
● Aan de oostkust van Italië beweegt de Apulische microplaat onder de
Tyrrheense microplaat. Daardoor zijn de Apennijnen ontstaan en komen er
veel aardbevingen voor.
 De aardbeving bij L’Aquila is ontstaan door afschuiving. De Apennijnen
worden hoger zolang de Apulische plaat (met daarop de Adriatische Zee)
onder Italië beweegt. Het gebergte is te hoog voor haar breedte. Door de
zwaartekracht zakken delen van het gebergte weg (aardbeving).
Vulkanisme
► Grote delen van het Middellandse Zeegebied hebben de afgelopen 65
miljoen jaar, als gevolg van de platentektoniek, de gevolgen ondervonden van
vulkanisme. Tegenwoordig komt er alleen nog in het oostelijk deel van het
Middellandse Zeegebied actief vulkanisme voor, namelijk in Turkije,
Griekenland en Italië.
Vulkanisme op Santorini
► De Cycladen (in de Egeïsche Zee) zijn ontstaan als gevolg van subductie.
● Vulkanen die ontstaan als gevolg van subductie, vormen een zeer
explosief vulkaantype. Soms is er eerst een pyroclastische stroom gevolgd
door lavastromen. Doordat lagen pyroclastische afzettingen en lavastromen
elkaar afwisselen, ontstaat een stratovulkaan.
● Wanneer een vulkaan een grote hoeveelheid magma uitstoot, kan het dak
van de magmakamer, met andere woorden de bodem van de krater, inzakken
en ontstaat er een caldeira.
De heftigste uitbarsting in het oostelijk Middellandse Zeegebied is die van de
Santorinivulkaan. Van die vulkaan is alleen de caldeira over.
In die caldeira van Santorini hebben zich twee kleine vulkanen gevormd.
Vulkanisme in Italië
► De Italiaanse vulkanen liggen aan de westkant van de Apennijnen. De
uitbarstingen van de Vesuvius en de Etna zijn de bekendste.
● Waarschijnlijk zijn de vulkanen van de Liparische of Eolische eilanden,
zoals Vulcano, Lipari en Stromboli, ontstaan door subductie. Het ontstaan van
de Vesuvius en de Etna is veel ingewikkelder en de exacte ontstaanswijze is
nog niet bekend.
Vulkanische afzettingen:
- basalt
- tuf
Vulkanische afzettingen
► Afhankelijk van het soort magma dat vrijkomt bij een eruptie, ontstaan er
verschillende soorten gesteenten.
● In het Middellandse Zeegebied ontstaat er vaak basalt. Door snelle
afkoeling van het lava en door krimp ontstaan basaltzuilen.
● Tuf of tufsteen is een afzetting die ontstaat door het samendrukken en
aaneenkitten van vulkanisch as dat in een pyroclastische stroom werd
meegenomen. Tuf is poreus en bruingrijs van kleur en wordt gebruikt als
bouwmateriaal.
4.2 Een kwetsbaar ecosysteem
Deelvragen
3 Welke effecten heeft de bevolkingsdruk op de natuurlijke omgeving van
het Middellandse Zeegebied?
4 Wat is het verband tussen menselijke activiteiten en milieuproblemen in de
kustzone van het Middellandse Zeegebied?
De Geo, tweede fase – havo
©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011
Samenvatting (Over)leven in Europa
3
5 Op welke wijze probeert men het Middellandse Zeegebied duurzamer te
gebruiken?
Kustgebied is
dichtbevolkt
Strijd om de ruimte:
landbouw, steden,
verkeer, toerisme
Natuurwaarde bedreigd
door verstedelijking,
industrie, landbouw,
olievervuiling, toerisme
Actieplan: MAP
Uitvoering laat te wensen
over
De Geo, tweede fase – havo
Bevolkingsdruk
► Het landgebruik in het Middellandse Zeegebied is met ongeveer 400
miljoen inwoners gemiddeld genomen zeer intensief. Naar schatting zal het
bevolkingsaantal oplopen tot 500 miljoen mensen in 2025. In de kuststreken
waar de meeste mensen wonen en veel toeristen komen, is de druk op de
ruimte het grootst.
● Door de migratie vanuit de berggebieden is de bevolkingsdruk in de
kuststreken sterk toegenomen.
● Door de migratie wordt de bodemerosie sterk bevorderd.
● Door de industrialisering, de toegenomen infrastructuur en de toename van
het toerisme heeft er verdichting plaatsgevonden.
Duurzame ontwikkeling in en rond de Middellandse Zee?
► De Middellandse Zee heeft een grote natuurwaarde, maar helaas is de
waterproblematiek groot. De zee is ernstig aangetast door grootschalige
visserij, de scheepvaart, de industriële activiteiten en de intensivering van de
landbouw.
● Lozingen van afval door de scheepvaart, door de industrie, de landbouw en
van huishoudelijk afvalwater zorgen voor een toename van de hoeveelheid
voedingsstoffen (eutrofiëring). Verreweg het meeste van dit ongezuiverde
afvalwater is afkomstig uit de Zuid-Europese landen. Door de stroming komt
de vervuiling tot aan Noord-Afrika terecht.
● Industriële activiteiten, vooral die van de chemische, petrochemische en
metaalindustrie, zijn een andere bron van vervuiling. Deze vervuiling is het grootst
bij de grote steden aan de kust. Al deze stoffen komen in de voedselkringloop van
zeedieren. De risico’s voor de volksgezondheid zijn groot door de consumptie van
besmette of verontreinigde vis en schaal- en schelpdieren.
Olievervuiling door rampen met tankers, het vrijkomen van olieresten bij het
schoonspoelen van tankers en afval van raffinaderijen zijn een andere bron van
vervuiling.
● De intensieve landbouw veroorzaakt vervuiling doordat meststoffen en
insectenverdelgingsmiddelen in het water komen. Ook hier vindt eutrofiëring
plaats.
● Het aantal toeristen overtreft al jaren de draagkracht.
Een schonere zee
► Onder leiding van de Verenigde Naties is een actieprogramma, het
‘Mediterranean Action Plan’ (MAP), gestart. Het doel is het tegengaan van
vervuiling en het bevorderen van duurzaam gebruik. Dat wil zeggen dat de
natuurlijke hulpbronnen zodanig gebruikt worden dat de omgeving niet wordt
vernield en de natuurlijke voorraden niet opgaan en ze door de toekomstige
generaties gebruikt kunnen worden.
● De uitvoering en de handhaving van het MAP gaat minder goed:
- er is te veel corruptie
- de nationale en internationale wetgeving wordt verschillend uitgelegd en
toegepast
- er is vaak sprake van ernstige nalatigheid.
©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011