Samenvatting Landbouw in Europa

Samenvatting Landbouw in Europa
1
Samenvatting Landbouw in Europa
3 Op de grens van continenten
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is
Op welk e manieren beïnvloeden natuurlijk e en de menselijk e factoren het
reliëf en het milieu in het Middellandse Zeegebied?
3.1 Actieve aarde
Wat zijn de oorzak en en gevolgen van de platentek toniek in het Middellandse
Zeegebied? Hoe wordt het reliëf in het Middellandse Zeegebied beïnvloedt
door endogene processen?
Grens van drie
continenten
Europa los van Afrika:
Tethyszee ontstaat
Basalt op oceaanbodem
Platen schuiven naar
elkaar toe. Zee wordt
kleiner.
Subductie
Ontstaan Alpien
plooiingsgebergte
Stukken Afrikaanse
plaat plakken aan
Europa
Nieuwe subductiezones
in het zuiden
Leiden daar tot
aardbevingen
Een supercontinent valt uiteen
►Het Middellandse Zeegebied ligt op de grens van drie continenten: Afrika,
Europa en Azië. Het gebied is op de volgende manier ontstaan: aan het einde
van het Paleozoïcum waren Europa en Afrika verbonden. Op de grens van
het Trias en Jura breekt het continent en Afrika komt los van Europa. Zo
ontstaat de Tethyszee. Tijdens de Jura, het Krijt en het Tertiair breidt de
Tethyszee uit.
●In deze zee bevonden zich breuklijnen waaruit magma kwam. Dit basalt
kwam op de bodem van de oceaan te liggen en werd bedekt met klei en
kalksteen.
Het westelijk deel van de Middellandse Zee in de knel
►Vanaf het Krijt schuift Afrika naar het noorden waardoor de Tethyszee
kleiner wordt. Er schuiven dan twee platen naar elkaar toe, de grens
daartussen heet een convergente plaatgrens. De Afrikaanse plaat duikt
vervolgens onder de Euraziatische plaat (subductie). Miljoenen jaren later
botsen de twee platen in het westelijke deel. Stukken van Afrika schuiven over
Europa en in deze Alpien plooiingsfase ontstaan de Pyreneeën, de
Karpaten en de Alpen.
■Dit proces gaat nog steeds door. Afrika beweegt ieder jaar circa 1 cm naar
het noorden.
Vuurwerk in de oostelijke Middellandse Zee
►Aan het begin van de Jura schuift Afrika in zuidoostelijke richting van
Europa af. Er breken stukken van de Afrikaanse plaat af, die naar het noorden
bewegen en zich als het ware vastplakken aan het Euraziatische continent.
Zo ontstaan het oostelijk deel van Griekenland en heel Turkije.
Er ontstaan zo ook steeds nieuwe subductiezones met rijen vulkanen op
plaatsen waar een stuk aardkorst aan de zuidrand van Europa vast komt te
zitten. Die zones komen steeds zuidelijker te liggen. Op dit moment liggen ze
ten zuiden van Cyprus, Kreta en Griekenland.
■De baai van Santorini is een caldera (een grote komvormige krater) die is
ontstaan ten gevolge van een vulkaanuitbarsting.
■De aardbevingen in het oosten van het Mediterrane gebied ontstaan door
platenbewegingen of door het wegzakken van delen van platen.
Het Arabisch blok
De Geo, tw eede fase – havo
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2009
Samenvatting Landbouw in Europa
Breuken in
noordoosten:
Arabisch schiereiland
Beweegt noordelijk:
ontstaan van gebergten
Drukt landen weg,
gebeurt via twee
breuken: noordelijke en
zuidelijke
Westwaartse beweging
geeft aardbevingen
Oost-Afrika ook breuk,
Afrikaanse Slenk
Platenbeweging geeft
vulkanisme. Vormen:
- stratovulkaan
- caldera
Uitvloeiingsgesteente:
Basalt en turfsteen
2
►20 miljoen jaar geleden ontstond een groot aantal breuken in het
noordoosten van de Afrikaanse plaat. De belangrijkste breuk vormt nu de
Rode Zee en de Golf van Aden. Het afgebroken continent is het Arabisch
schiereiland. Sindsdien beweegt de Arabische plaat naar het noorden en botst
daar op Turkije en Iran. Zo ontstonden enkele plooiingsgebergten
(Taurusgebergte, Bergland van Koerdistan, Zagrosgebergte).
Om naar het noorden te kunnen duwde de Arabische plaat Turkije,
Griekenland, Bulgarije en een deel van voormalig Joegoslavië naar het
westen. Dit gebeurt nu nog en loopt via twee breuken: een noordelijke breuk
(de Noord-Anatolische breuklijn) en een zuidelijke breuk (bij de kust van
Sicilië). Turkije beweegt met 5 á 6 cm per jaar naar het noordwesten en drukt
daarbij Griekenland in elkaar. Door deze westwaartse beweging botsen
Europese en Afrikaanse gebieden en zijn er regelmatig aardbevingen.
■In Oost-Afrika breekt, in het verlengde van het Arabisch blok, een deel van
het Afrikaanse continent af (grote Afrikaanse Slenk, met veel vulkanen langs
de rand, o.a. de Kilimanjaro).
Vulkanisme
►Als gevolg van de platentektoniek ontstaan vulkanen. Die hebben
verschillende vormen.
●Door subductie ontstaat vaak een explosief vulkaanstype. Bij de
uitbarsting vormen zich pyroklastische stromen (hoge snelheid), die gevolgd
worden door tragere stromen van lava, uitgestroomd magma. Zo krijgt de
vulkaan de vorm van een kegel: een stratovulkaan.
●Er ontstaat een caldera (een groot rond bekken met steile wanden) als het
dak van de magmakamer (de kraterbodem) instort door een grote uitstoot van
magma.
►Bij een uitbarsting ontstaan ook vulkanische afzettingen, zoals basalt, een
uitvloeiingsgesteente. Een andere afzetting is tuf of tufsteen, dat is een
verklitting van vulkanisch as.
3.2 Een kwetsbaar ecosysteem
Wat is de invloed van verwering, erosie en sedimentatie op het reliëf?
Welk verband is er tussen intensief landgebruik en landdegradatie?
Hoe gaan verschillende landen om met de landdegradatie?
Hoe hangen menselijk e activiteiten en milieuproblemen in en rond de
Middellandse Zee samen?
Landschapsvormen
veranderden door
Klimaat, geologie en
bewoning
Landdegradatie:
- verwoestijning
-erosie
-overstroming
-aardverschuiving
- afspoeling
De Geo, tw eede fase – havo
Veranderende landschapsvormen
►De geomorfologie is de wetenschap die zich bezighoudt met het
beschrijven en verklaren van landschapsvormen. De vormen in het landschap
van het Middellandse Zeegebied worden vooral bepaald door:
 de wisselwerking tussen de seizoenskenmerken (veel neerslag in de
winter en weinig in de zomer)
 de geologie van het gebied (vulkanisme en de aardbevingen)
 eeuwenlange bewoning
Landdegradatie, het afnemen van de productiecapaciteit van de bodem
ontstaat door verwoestijning, erosie, overstromingen en aardverschuivingen.
Van verwoestijning is sprake als plantengroei verdwijnt door menselijk
toedoen (ontbossing, overbegrazing). In gebieden met veel reliëf vindt
afspoeling plaats (de toplaag van de bodem spoelt naar beneden) of komen
aardverschuivingen voor (gesteente en verweerd materiaal schuift naar
beneden).
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2009
Samenvatting Landbouw in Europa
-verzilting
- erosie, zowel positief
als negatief effect
Versnelde bodemerosie
Kustgebied vaak
dichtbevolkt
Erosie als mensen
wegtrekken
Aan de kust strijd om
ruimte: landbouw,
steden, toerisme,
verkeer
Gebied heeft veel
natuurwaarden
Bedreigd door
verstedelijking,
industrie, landbouw,
olievervuiling door
zeevaart, toerisme
Actieplan: MAP
Uitvoering laat te
wensen over.
De Geo, tw eede fase – havo
3
Verzilting is het proces waarbij het zoutgehalte van de bodem of het grond- of
oppervlaktewater toeneemt. Dat kan komen door overstromingen vanuit zee,
door zoute kwel (opwelling) waarbij zeewater via de ondergrond het land
binnendringt of door onzorgvuldige irrigatiemethoden.
Erosie is de schurende werking van wind, water en ijs. Geulerosie is een vorm
van erosie waarbij het afspoelende water steeds diepere geulen in de helling
schuurt.
■Erosie kan zowel positief als negatief werken. Positief is het wanneer in
berggebieden de dalen worden opgevuld en daardoor gebruikt kunnen
worden. Negatief is het als de bovenste vruchtbare laag wegspoelt.
■Versnelde bodemerosie kan veroorzaakt worden door de combinatie van
kaalgekapte hellingen, de kanalisatie van rivieren en grote hoeveelheden
neerslag.
Duurzame ontwikkeling in en rond de Middellandse Zee
►Veel kustgebieden zijn dichtbevolkt omdat ze goede mogelijkheden bieden
voor landbouw.
De erosie wordt sterk bevorderd door het wegtrekken van bewoners uit
berggebieden of eilanden. De terrassen worden dan niet meer onderhouden,
wat leidt tot watererosie.
Sinds 1950 is het inwonertal in steden bij de kust sterk gestegen door de
industrialisering en toegenomen infrastructuur. De laatste decennia vindt er
vooral verdichting plaats door de toename van het toerisme: grond wordt
gebruikt voor hotels en appartementen. De landbouw, steden, verkeer en
toerisme concurreren om de overgebleven ruimte.
►De Middellandse Zee heeft een grote (natuur)waarde: planten, dieren,
koralen, visserij. Ook voor toerisme zijn schone zeeën en stranden van
belang. Het ecosysteem wordt echter aangetast door de verstedelijking, de
industrialisering, intensivering van de landbouw, olievervuiling door
zeevaart(ongelukken) en massatoerisme. Hierdoor komen veel vervuilende
afvalstoffen in het water terecht.
■Sinds 1976 hebben de landen rond de Middellandse Zee een
actieprogramma opgezet: Mediterranean Action Plan (MAP). Dat heeft tot
doel de vervuiling tegen te gaan door wetgeving, protocollen en het doen van
onderzoek zodat betere (duurzamere) keuzes kunnen worden gemaakt.
■Door corruptie, verschillende manieren van uitleg van de regels en
nalatigheid wordt het MAP niet goed uitgevoerd en gehandhaafd.
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2009