Onderwijskunde

Opvattingen over leren en
instructie:
Behaviorisme
• Behaviorisme: “oude” theorie?
• Nog geldig?
• Meta-analyses van onderzoek naar
impact: Hattie (2009)
Hattie, J.
(2009). Visible
Learning: A Synthesis
of over 800 MetaAnalysis relating to
Achievement.
Milton Park, Oxon:
Routledge.
Leerlingkenmerke
Instructieaanpakken
Schoolkenmerken
Advance organizer
Konijn
Tomaat
K3
Zwart
Palmboom
Contingent
Voorlopers: de associatieleer
• Associatie: een verbinding tussen twee
‘psychische’ inhouden en dat kunnen
waarnemingen zijn, gevoelens of eigen
voorstellingen van iets.
Associatieleer
• Associatiewetten:
– principe van de contiguïteit (tijd/ruimte)
– principe van de gelijkheid
– principe van de contrasten
Oefening:
• Geef drie nieuwe voorbeelden van
– principe van gelijkheid
– principe van contiguïteit
– principe van contrasten
Eerste vertaling naar
instructieopvattingen: Johann
Friedrich Herbart
Herbart
• 1776-1841
• Ervaringsbasis: werd tutor van een Duitse
adellijke familie en werd verantwoordelijk
voor scholing van de drie zonen (14, 10, en
8 jaaroud) + verslag = basis voor latere
opvattingen
• Twee centrale concepten:
– “apperceptie”
– “interesse”
Herbartianisme: (1) apperceptie
• Apperceptietheorie
Apperceptie is de activiteit of het proces van het assimileren ,
aanpassen en identificeren van een voorwerp, impressie of idee.
• Alle kennis ontwikkelt zich op basis van de eerste waarneming en
de daaropvolgende apperceptieprocessen.
• De “eerste indruk” die men opdoet is nog geen kennis; het is een
“voorstelling” die geleidelijk onder het bewustzijn “zinkt”.
• De eerste indruk wordt “gewekt” (bewust gemaakt) door een
volgende impressie. Deze eerste indruk beïnvloedt de waarneming
van de nieuwe indruk en versmelt er gedeeltelijk mee. Dit nieuwe
geheel “zinkt “ vervolgens onder het bewustzijn maar zit meteen
klaar om weer “gewekt” te worden door een volgende indruk die
er dan weer mee zal versmelten.
Herbartianisme: (1) apperceptie
• De mate waarin en manier waarop nieuwe ideeën worden
geïntegreerd is steeds bepaald door de vorige ervaringen.
• Apperceptie is de kern van de opvatting van het
Herbartianisme over instructie.
• Een zorgvuldige opeenvolging van de materialen waarmee
men lerenden in contact brengt is dus van belang.
• Herbartianen zorgen ervoor dat het nieuwe altijd kan
verankerd worden op wat reeds aanwezig is in het
“onderbewuste”.
• Iets aanbrengen dat niet kan gekoppeld worden aan
aanwezige ideeën is verloren tijd.
• Latere theoretici: Voorkennis.
Herbartianisme: (2) interesse
• Interesse is bepaald door wat reeds in
het “verstand” aanwezig is.
• Wat men “kent” richt wat men
vervolgens wil/zal “leren”.
• Herbart grondlegger van Interesse ψ
Invloed op onderwijs
Onderwijssysteem 5-stappen model:
–
–
–
–
–
Vorbereitung
Darbietung
Verknupfung
Anwendung
Zusammenfassung
Invloed op onderwijs
Onderwijssysteem 5-stappen model:
1.
2.
3.
4.
5.
Voorbereiding van de lerende (eerdere ideeën)
Presenteren van de nieuwe leerinhouden
Associëren van het nieuwe met de reeds aanwezige
kennis
Generalisatie: voorbeelden gebruiken om de kern van
de les te verduidelijken
Toepassing: (praktische) toetsen om te verzekeren dat
de lerenden de nieuwe zaken voldoende hebben
verwerkt.
Herbart: lesschema
Wijze van
benaderen
van de leerinhoud
Fase
Doel
Onderwijsvorm
‘Vorbereitung”
0. Voorkennis
Activeren
Herhalen
‘ruhende
Vertiefung’
1. Fase der
Met de zintuigen
aanschouwelijkheid nieuwe kennis
opnemen
Leiden van een
observatie
‘fortschreitende
Vertiefung’
2. Fase van de
associatie
Nieuwe kennis met
bestaande kennis
verbinden
Vrij leergesprek
‘ruhende
Besinnung’
3. Fase van
veralgemening en
inzicht
Ontstaan van een
algemeen inzicht
Samenhangende
Uiteenzetting
‘fortschreitende
Besinnung’
4. Fase van de
toepassing
Toepassen van het
inzicht in een
nieuwe situatie
Zelfstandig werk
Start behaviorisme 1
• Twitmeyer: geconditionneerde reflex
• APA geen interesse
Twitmeyer 1902
Start behaviorisme 2
• Twitmeyer revisited
• Pavlov:
vader van de geconditionneerde reflex
• Toevalsvondst
Relevant?
• Pesten in Vlaanderen
– Vandebosch, Van Cleemput, Mortelmans &
Walrave (2006): 33,7% van 10-18 jarigen is
slachtoffer en 23.7 % is pleger is van
pestgedrag.
– Casus: Schoolbel neutrale stimulus; maar altijd
na schooltijd wordt x gepest door bende van y.
Schoolbel wordt geconditioneerde stimulus die
angst, vermijdingsgedrag, teruggetrokkenheid
uitlokt.
Start behaviorisme 3
• Thorndike: 4 wetten
– Law of effect: positief bekrachtigen
– Law of readiness: indien lerende ‘klaar’, dan
sneller verbindingen tussen S-R
Start behaviorisme 3
• Thorndike: 4 wetten
– Law of exercise: versterken S–R
Start behaviorisme 3
• Thorndike: 4 wetten:
– Associative shifting
Toepassen van Thorndike
•
•
•
•
•
•
Wiskundeles
Les Frans
Les geschiedenis
Volleybaltraining
Viool aanleren
…
Start behaviorisme 4: Skinner
http://www.pbs.org/wgbh/aso/databank/entries/bhskin.html
‘Leren’ volgens Skinner
• Leren: het ontstaan van een
observeerbare gedragsverandering
• Interne leer- en denkprocessen worden
niet ontkend maar “black box”
• Niet de stimulus, noch de respons zijn
het belangrijkst, wel de consequentie
(reïnforcer of bekrachtiger)
Consequentie = feedback
‘Leren’ volgens Skinner
• ‘Operant leren‘: manipulatie van de
bekrachtigers om de frequentie van het
gedrag te beïnvloeden.
‘Leren’ volgens Skinner
• ‘Contingentieprincipe’
gedrag en bekrachtiging in tijd en
ruimte voldoende dichtbij
• Voorstander positieve bekrachtiging
(aard !)
• ‘Shaping' - 'successieve
approximatie‘
– Zie taal leren, sport, muziekinstrumenten,
vereenvoudigde opgaven wiskunde, …
Bekrachtiging
Shaping
• ‘Shaping' - 'successieve
approximatie’
• reinforcement schema’s
Oefening op shaping:
• Zoek een voorbeeld in talen leren, les
tekenen, programmeren, economie, ...
Skinner: gewenst gedrag?
• Wanneer en met welke garantie krijg
je het eerste gewenste gedrag te zien?
• Skinner: er moet een antecedent zijn.
• Lok dit gedrag uit: hints:
Skinner: gewenst gedrag?
• Prompting: voortonen, beschrijven van het
gewenste gedrag, …
• Chaining: expliciteren eenvoudige stappen die
na elkaar word
• Shaping: gedrag dat enigszins in de richting
van gewenst gedrag gaat, positief bekrachtigen.
Onderwijs ontwerpen:
•
•
•
•
Omschrijf eindgedrag exact
Beschrijf initieel gedrag lerende
Taakanalyse
Leid student door sequens en koppel
hieraan positieve bevestiging
• Bied snel feedback
• Evalueer of leerdoelen bereikt zijn
• Eigen tempo
Van een opvatting over leren naar
een opvatting over instructie
Leerdoelen formuleren
• Vanaf het behaviorisme: concrete gedragsdoelen
Vb. 1815
Wat wil je bereiken rond deze datum?
– X
– Y
– z
Leerdoelen formuleren
• Leerdoel
– Inhoudscategorie: bv. 1815
– Gedragsniveau: bv. Herinneren, omstandigheden vertellen,
oorzaak gevolg verklaren, economische achtergrond schetsen, …
• Mager (1962) operationele doelstellingen
formuleren - gedrag:
– Beschrijf precies wat je wilt dat de lerenden doen om correct te
handelen, scoren, presteren en let erbij op dat je aangeeft hoe je
kunt merken dat zij adequaat handelen.
– Identificeer nu – op basis van het voorgaande – het precieze
werkwoord dat het best het verwachte gedrag aanduidt van de
lerende en specificeer ook onder welke condities zij dit gedrag
moeten kunnen vertonen (tijd, materiaal, hoeveelheid).
– Schrijf voor elk gedrag een afzonderlijk leerdoel neer.
Bloom: Inhoudscategorieën
• Belang van funderende basiskennis!
Bloom: Gedragscategorieën
• Belang van funderend gedrag!
Feedback
• Hattie: feedback geven d = .73
• Nicol & Milligan (2006, p. 64): “Feedback is
informatief over hoe goed een student heeft gepresteerd in
relatie tot een standard of doel (kennis of resultaat).
Feedback kan een externe bron hebben of intern
ontwikkeld worden. Instructieprocessen kunnen externe
feedback aanreiken, maar moeten erop gericht zijn interne
feedback processen uit te lokken. Het ultieme doel is dat
de lerende doet aan zelf-monitoring.”.
Feedback
• Effectieve vormen van feedback:
–
–
–
–
–
–
–
geven van cues (d = 1.10)
informatie geven over de prestaties (d = .95)
bekrachtigen (d = .94)
video of audio feedback (d = .64)
computer gestuurde feedback (d = .52)
leerdoelen aanhalen bij feedback (d = .46)
evaluatieve feedback door studenten (d = .42)
Feedback
• Minder effectieve vormen van feedback:
– feedback geven waarin verbetering van de fouten
centraal staat (d = .37)
– uitgestelde versus onmiddellijke feedback (d = .34)
– een beloning geven (d = .31)
– straffen (d = .20)
– prijzen (d = .14).
Feedback
• Drie types feedback
Feedback
• Feed Up:
– Wat heb je tot nog toe gedaan om het probleem
aan te pakken?
– Wat kan je al wel vertellen en wat nog niet?
– Wat was gemakkelijk te beantwoorden?
– Wat was moeilijk te beantwoorden?
• Feed Back
– helder en transparant antwoord ten aanzien van
de vraag: Hoe goed heb je het gedaan?
Feedback
• Feed forward:
– Welke taken kan je nu aanpakken?
– Wat is een moeilijker taak die je nu accuraat
kan uitwerken?
– Hoe kan je dieper graven?
– Waar kan je nog meer over te weten komen?
Feedback
Feedback FT > FP > FR > FP
– feedback over de taak (FT): terugkoppeling over
de aspecten van de taak die correct, juist, volledig,
volgens de criteria zijn uitgevoerd; bijv. punten geven
(correctieve feedback)
– feedback over het proces (FP): “waarom” van het
bereiken van een juist antwoord, een juiste oplossing,
een adequate aanpak, …
– feedback over mate van zelfregulatie (FR): zelf
feedback gezocht, fouten opsporen, attributies, hulp
zoeken, …
– feedback over student zelf (FS):
je bent een topper, dom, verstrooid, …
Mastery Learning:
J. Carroll & B. Bloom
• Basis Carroll – verder uitgewerkt door Bloom
• Carroll ziet het leerproces als een functie van vijf
variabelen (Joyce e.a., 1992 ):
– de beschikbare tijd;
– de 'perseverance' [het doorzettingsvermogen / de
vasthoudendheid] van de lerende;
– zijn / haar 'aptitude' [tijd die de lerende nodig heeft om iets te
beheersen];
– de kwaliteit van de instructie en
– aanleg [de mate waarin de lerende in staat is iets te begrijpen].
Principe Mastery Learning
• Formule:
• "Leerlingen verschillen eerder in de tijd die ze nodig
hebben om iets te leren dan in hun mogelijkheden.
Kwantitatief wordt dit als volgt uitgedrukt: 75% tot 90%
van de studenten bereikt een even hoog niveau als 25%
bereiken via de klassieke instructiemethoden.“
(Block, 1971, p.3).
Optimistische visie
Afgeleide visie op instructie: Bloom
•
•
•
•
Per onderwerp hoofddoelstellingen
Splits doelen op in kleinere leereenheden
Bepaal leerstof en instructiemethode
Voorzie per leereenheid een diagnostische
test
• Gebruik testinformatie om aanvullende
instructie te geven
Mastery Learning is effectief
• Meer onthouden, langer onthouden,
positiever tegenover leerinhouden, meer
zelfvertrouwen
– sleutel: feedback / correctie mechanisme
– kwaliteit leermaterialen essentieel
• De mate van effectiviteit varieert per type
student
– student met zwakkere aanleg heeft meer voordeel
– Meer impact vanaf het 5de leerjaar
Direct Instruction
• Engelmann et al. (1966)
• De kern van Direct Instruction kan als volgt worden
weergegeven:
– lespakketten volledig en zeer concreet uitgewerkt: leerstof is volledig
aangeduid, duidelijke sequentiëring van lesonderdelen, geleidelijke
afbouw van ondersteuning, voldoende oefening en concrete aanduiding
van instructiestrategie die de leerkracht moet volgen.
– leerkrachten volgen een stap-voor-stap voorgestructureerde lesopbouw
(‘scripts’). Kleine groepjes lerenden die bijv. in groep luidop reageren op
vragen en opdrachten (‘choral responses’).
– hoog tempo
– voorgeschreven correctieprocedures bij fouten
– richtlijnen hoe lerenden en instructieverantwoordelijken samen werken
om actieve en productieve leerhouding te ontwikkelen.
• Speelt in op NCLB act van Bush jr.: “What Works
Clearinghouse“
• Relevant bij leermoeilijkheden!!
Direct Instruction
http://www.nifdi.org
Direct Instruction
• Lescyclus
http://scied.gsu.edu/Hassard/mos/7.3.html
Direct Instruction
• Association for Direct Instruction
http://www.adihome.org/phpshop/members.php
– Kijk volgende sessies na:
• Why is Reading so Hard?
• Anatomy of Reading Mastery
• Countdown to Lesson One
• Voorbeeld lesplan:
http://www.humboldt.edu/~tha1/hunter-eei.html
• Positieve impact
van de DIinstructieaanpak.
• Controversieel
http://projectpro.com/ICR/Research/DI/Summary.htm
Controverse DI
Critics say Direct Instruction reduces teaching to a
dull, trivial routine. What is your response to
that?
• Responses here typically began with an
acknowledgment that Direct Instruction takes
some getting used to. It strikes teachers early on
as highly structured, repetitive, and slow (lesson
pacing is brisk in Direct Instruction, but teachers
do not move on to new skills until children master
prior skills). "At first I did feel a little like a
robot," one teacher said. From these responses
teachers typically moved on to say that this early
sense of stiffness and awkwardness abated as they
became more skillful in using Direct Instruction.
Referentiekader 1
• Lerende - instructie-verantwoordelijke
– eigen leertempo volgen
– sequentiëring van leeractiviteiten individuele
student
– aansluiten bij de voorkennis
• Begeleiding van de lerenden
– persoonlijke opvolging lerende
– Aanpassing instructiesekwensen aan
individuele lerende
Referentiekader 2
• Organisatie
– behaviorisme beklemtoont timing van
instructie; aanpassing aan tempo en benodigde
tijd van individuele lerende
Referentiekader 3
• Instructieactiviteiten
– operationele doelstellingen (Bloom)
– structuur in de leerstofordening (taakanalyse)
– opbouw in moeilijkheidsgraad werkvormen
+ wetten (Thorndike)
– Media: presentatie leerstof
– Toetsing: altijd, feedback, open vragen en hoog
beheersingscriterium
• ? context, leeractiviteiten,
instructieverantwoordelijke
Kritieken op behaviorisme
•
•
•
•
•
Rol instructieverantwoordelijke
geminimaliseerd
Instructie 'dehumanizing'; de mens als
biologische machine
Onderwijskundig materiaal niet altijd
opsplitsbaar
Niet alle leerdoelen te specificeren en
meetbaar te maken (bijv. attitudes)
Geen aandacht voor samenwerkend leren
Kritieken op behaviorisme
• ‘Bekrachtiger' een persoonlijk en
continue evoluerend iets
• Behaviorisme vrij onbruikbaar voor
talrijke instructiedoelen.
• Focus op observeerbare doelen perkt
potentieel in
• Geen methode voor het opstellen van
gedragssequensen
Opvattingen over leren en
instructie:
Behaviorisme