067428 NAT soorten biw def

Help, natuuronderwijs!
De natuur speelt in het leven van kinderen een belangrijke rol,
NadB Help, natuuronderwijs!
Scholieren moeten op natuurles
Scholieren moeten op natuurles. Dat vinden
de Tweede-Kamerfracties van PvdA en VVD.
De Nederlandse jongeren dreigen nu te
vervreemden van het groen en de dieren.
Kamerleden Kruijsen (PvdA) en Snijder (VVD)
zijn zich rot geschrokken van een onderzoek
van Alterra en Staatsbosbeheer. Daaruit
blijkt dat 70 procent van de jongeren nooit
in de natuur komt. ‘Kinderen en jongeren
liggen niet meer met hun neus in het gras,
rollen niet in de herfstbladeren, bouwen
geen boomhutten, vangen geen kikkervisjes,’
stelt Kruijsen verontwaardigd vast.
maar veel leerkrachten weten zich geen raad met het natuuronderwijs. De soortenlijst van Cito moet hulp bieden. In de lijst
staan organismen beschreven die kinderen aan het eind van groep
8 zouden moeten kennen.
Aan de redactie van Natuur aan de basis werd gevraagd of ze aan
de hand van deze lijst een serie artikelen wilde schrijven die laat
zien wat je er als leerkracht mee kunt doen (de resultaten daarvan
zijn in dit themanummer terug te vinden).
Maar voor we daarmee aan de slag gingen, moesten we natuurlijk
eerst alle ins en outs van de lijst weten. De redactie stelde acht
vragen aan José Thijssen, projectleider natuur- en techniek-
(ANP 26-10-2005)
onderwijs van Cito, en onderzocht de mogelijkheden van de lijst.
6
Kijk mee en ontdek.
Wat is voor Cito de reden
geweest om een soortenlijst
samen te stellen?
tekst Carla Wiechers en José Thijssen
foto’s José ten Tuynte
Uit het derde peilingsonderzoek biologie
van Cito is gebleken dat veel leraren het
moeilijk vinden om natuuronderwijs te
geven. In groep 6, 7 en 8 wordt er gemiddeld maar één uur per week aan besteed.
De leerkrachten geven daar verschillende
redenen voor, zoals het feit dat het
onderwijsprogramma te overladen is, de
natuurmethode niet voldoet en de leerkracht over te weinig kennis beschikt.
Ook bleek uit dit onderzoek dat kinderen
heel weinig weten over organismen in
bepaalde biotopen. Ze kennen wel namen
van dieren en planten, maar koppelen die
aan de verkeerde soorten of de onjuiste
omgeving.
Bij Cito kwam toen de vraag op of het niet
goed zou zijn een minimum soortenlijst
samen te stellen, als een steun in de rug
voor leerkrachten. In de soortenlijst kun
je verbanden zien, en per landschapstype
bekijken wat je zoal tegen kunt komen.
Wat willen jullie met deze
lijst bewerkstelligen?
Wie bepaalde wat er in de
soortenlijst moest komen?
Cito heeft een eerste concept gemaakt,
gebaseerd op uitkomsten van het peilingsonderzoek en op aanbevelingen in de
literatuur. Dit concept is voorgelegd aan
een dertigtal deskundigen, waaronder
leerkrachten, pabo-docenten en medewerkers van Veldwerk Nederland. Ook
heeft de bestuurscommissie van het netwerk Pabo/PO Natuur en techniek zich
over de soortenlijst gebogen.
Is het de bedoeling dat
kinderen deze soortenlijst
uit hun hoofd gaan leren?
Nee, tijdens het samenstellen van de lijst
Dat de leerkrachten hun angst zullen
overwinnen om iets met de natuur te
doen. Op veel scholen bestaat natuuronderwijs uit lessen met boeken,
opdrachtvellen en schooltelevisie, zonder
dat er ooit een vertaalslag wordt gemaakt.
De natuur is buiten. Het gaat erom dat
kinderen de natuur beleven en ontdekken, dat ze oog krijgen voor de verbanden, en dat niets in de natuur toevallig is.
Je kunt kinderen natuurlijk alle rijtjes en
kenmerken uit hun hoofd laten leren,
maar dat is geen natuuronderwijs.
Uit mijn eigen ervaring in het onderwijs
weet ik dat kinderen meer leren en
onthouden als ze zelf ontdekken en
onderzoek doen. De leerkracht kan
daarin sturen.
Als kinderen vanuit hun
omgeving de natuur leren
kennen, wordt hun kennis
dan niet te veel beperkt door
de omgeving waarin ze
toevallig leven?
Je kunt de meeste inzichten, verbanden
en samenhang heel goed duidelijk maken
aan de hand van de soorten die kinderen
in hun omgeving kunnen bekijken.
Toch kan het voorkomen dat er onderwerpen zijn die de kinderen niet in hun
eigen omgeving kunnen ontdekken. Ook
zullen ze daar niet alle soorten van de lijst
tegenkomen. Als kinderen geleerd hebben
‘waar te nemen’, dan kan dat natuurlijk
ook als ze ergens anders zijn dan in hun
eigen omgeving, bijvoorbeeld als er thuis
Een verkenning van de soortenlijst
De lijst die in Excel op het scherm verschijnt is gesorteerd
op: ‘illustratief voor’, vervolgens op ‘systematiek’ en ten slotte op ‘landschap’. Een andere sorteervolgorde kan eenvoudig
gerealiseerd worden via de knop ‘data’ in de menubalk van
Excel (data > sorteren op).
In de kolom ‘illustratief’ voor zijn negen relevante thema’s
voor natuuronderwijs op de basisschool onderscheiden. Bij
elk thema worden in de lijst organismen opgevoerd (kolom
soortnaam) met kenmerken die illustratief zijn voor een
onderwerp dat past binnen het thema (kolom toelichting). Zo
staat de zomereik bijvoorbeeld bij het thema voortplanting
planten. In de kolom toelichting staat een opmerking over de
verspreiding van de zaden (eikels); zaadverspreiding is een
onderwerp binnen het thema voortplanting planten. Een
overzicht van de onderwerpen die op die manier bij de verschillende thema’s ondergebracht zijn, staat op de site van
Cito (bijlage 2 van de handleiding).
NadB Help, natuuronderwijs!
kwam al direct naar voren dat het meer
moest worden dan alleen een lijst met
namen. De namen moesten gekoppeld
worden aan de verschillende landschappen (wat kun je waar tegenkomen?);
de verschillende thema’s (zoals ‘aanpassing seizoen’ of ‘betekenis voor de
mens’); en aan de algemene systematiek
(waarin bepaalde kenmerken gelden voor
een hele groep organismen).
Bovendien was de wens om bij elke opgenomen soort aan te geven hoe die als
voorbeeld kan dienen om het natuuronderwijs concreet te maken.
7
De leerkracht kan in de lijst zien tot welke systematische
groep een soort behoort (kolom systematiek). Hij kan dan de
illustratieve kenmerken van de soort aanvullen met kenmerken die gelden voor de betreffende systematische groep als
geheel. In het overzicht wordt bij het roodborstje bijvoorbeeld ingegaan op de functie van de rode borst bij het mannetje. Maar daarnaast heeft het roodborstje natuurlijk eigenschappen die gelden voor alle vogels. Welke eigenschappen
dat zijn, staat in bijlage 3 van de eerder genoemde handleiding op de site van Cito. Deze bijlage geeft een overzicht
van de ordeningsprincipes die ten grondslag liggen aan de
systematische indeling van organismen. Deze bijlage is
bedoeld als ondersteuning voor de leerkracht en niet als
lesstof voor leerlingen.
[natuur]
dieren. Deze dieren spreken vaak tot de
verbeelding en het is jammer om daar
niet bij aan te sluiten. Je kunt gemakkelijk
de overeenkomst laten zien tussen dieren
die in andere werelddelen voorkomen en
dieren die in Nederland leven. Als het
over aanpassing aan voedsel gaat, is het
bijvoorbeeld heel illustratief en spectaculair om de leeuw of tijger als voorbeeld te
nemen, en daarna in de omgeving naar
een kat te kijken.
Landschappen
NadB Help, natuuronderwijs!
•
•
•
•
•
•
8
bos- en heidelandschap
waterlandschap
agrarisch landschap
stedelijk landschap
tropisch landschap
poollandschap
Een overzicht van biotopen binnen
elk landschap staat in bijlage 1 van de
handleiding op de Cito-site.
Staat de soortenlijst nu vast
of is er nog ontwikkeling
mogelijk?
of met school een uitstapje wordt
gemaakt. En via andere bronnen kunnen
ze vergelijkingen maken tussen soorten
die ze hebben leren kennen en voor hen
nog onbekende soorten. Dat kan zijn door
middel van een schoolboek, de bibliotheek, het internet of schooltelevisie.
Zal dit de leerkrachten niet
veel meer tijd en investering
kosten?
De soortenlijst moet niet gezien worden
als iets dat erbij komt, maar als hulpmiddel. Het laat verbanden zien en geeft
handvatten om de natuur in allerlei
lessen te betrekken. Vaak zijn methodes
thematisch, dan kun je kijken wat er
binnen dat thema in de soortenlijst terug
te vinden is. Vervolgens kun je opzoeken
wat je daarvan in de eigen omgeving kunt
aantreffen. Neem bijvoorbeeld het onderwerp: voortplanting bij dieren. Stel dat de
school in de buurt van een plas of sloot
staat, dan geeft de soortenlijst de libel,
mug, stekelbaars en fuut als voorbeelden
van dieren die zich in of rond het water
voortplanten. Bij de toelichting staat vervolgens interessante informatie waardoor
duidelijk wordt waarom deze dieren in
een waterlandschap thuishoren. Die
informatie kan de leerkracht gebruiken bij
een bezoek aan de plas of sloot.
In de lijst zijn ook wat uitheemse diersoorten opgenomen. Waarom deze keuze?
In boeken, op televisie en internet komen
kinderen in aanraking met uitheemse
Het selecteren van de soorten die in de
lijst zijn opgenomen, is een weloverwogen proces geweest, maar de lijst is niet
statisch. We hebben ervoor gekozen de
lijst in Excel aan te bieden, zodat leerkrachten de mogelijkheid hebben zelf de
lijst te sorteren en er opmerkingen aan
toe te voegen. Ervaringen rond de school
kunnen van belang zijn voor de andere
leerkrachten. Welke dieren of planten ben
je tegengekomen? Welk onderzoek is in
de buurt goed te doen? De lijst kan dan
gebruikt worden als een logboek, waarmee leerkrachten van elkaars ervaringen
kunnen profiteren. Daarnaast is er op de
Cito-site een mogelijkheid om opmerkingen of aanvullingen door te geven. Want
uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat
het een praktische lijst is en blijft voor
leerkrachten.