3.500 v Chr.: Irak: eerste steden

Hoofstuk 1
Inleiding
De tijd van jagers en boeren
Eerste mensen jagers/verzamelaars
1.000 v Chr.: Midden-Oosten: landbouw, verspreiding Azië/Europa
3.500 v Chr.: Irak: eerste steden
Juli 1914: graaf Henri Bégouen + 3 zonen: prehistorisch mens, grottenstelsels (Les Trois Frères)
landgoed noordkant Pyreneeën: Prehistorische tekeningen, vreemd wezen: “De tovenaar”.
350 vindplaatsen prehistorische kunst: grotten Lascaux(Fr)
Altamira (Sp) : 30.000 – 11.000 v Chr.: door cro-magnonmensen (grot in Fr):
gebruiksvoorwerpen/beeldjes/kralen/schilderingen (houtskool(zwart) en ijzeroxide(rood))
Lampjes met vet in grotten
Wilde dieren voor: vlees/huiden/beenderen
Schilderingen wilde dieren: voorspoed bij jacht?
Wetenschap nu: algemene religieuze betekenis/rituele dansen
De tovenaar: oudste voorspelling sjamaan: tussen persoon mens/hogere machten: in trance contact
met overleden voorouders/geesten
Prehistorie: voor geschiedenis: nomaden
10.000 v Chr.: landbouw Midden-Oosten eerste landbouwnederzettingen en steden
1.0 De wereld in de tijd van jagers en boeren
Periode: Prehistorie (voorgeschiedenis) geen geschreven bronnen
Tijdvak: jagers en boeren (tot 3000 v Chr.)
Belangrijke periodes:
Tot 11.500 v Chr.: laatste ijstijd
7.500 – 5.700 v Chr.: Catal Hüyük
Belangrijke jaartallen:
11.500 v Chr.: grotschildering Lascaux
13.000 v Chr.: tovenaar (Les Trois Frères)
10.000 v Chr.: landbouwrevolutie Midden-Oosten
6.000 v Chr.: landbouw Griekenland
5.000 v Chr.: landbouw Nederland
3.500 v Chr.: steden Irak
3.300 v Chr.: Ötzi
3.300 v Chr.: spijkerschrift Irak
3.000 v Chr.: Hiërogliefenschrift Egypte
Europa:
45.000 v Chr.: moderne mens Europa
115.000 – 11.500 v Chr.: laatste ijstijd Noord-Europa
Zuid-Europa: jagers-verzamelaars
6.500 v Chr.: migranten brengen landbouw naar Europa
3.000 v Chr.: meeste Europeanen in landbouwsamenleving;
Grote bouwwerken (Stonehenge, Zuid-Engeland 3.000 v Chr.): samenleving wordt complexer
Wereld:
200.000 – 100.000 v Chr.: homo sapiens (denkende mens) in Afrika verspreid zich over Afrika/Azië
60.000 v Chr.: in Indonesië
35.000 v Chr.: in Australië
15.000 v Chr.: via Siberië naar Amerika
10.000 v Chr.: landbouw in Midden-Oosten (agrarische revolutie) agrarische samenleving naar
Europa/Noord-Afrika (3.500 v Chr.)
3.500 v Chr.: steden Irak, wereld dun bevolkt: 14 miljoen mensen
Nederland:
Grote stenen uit ijstijd
Daarna bos zuiden/oosten, moeras/duin westen/noorden
3.500 v Chr.: landbouw Zuid-Limburg, 1500 v Chr.: overal
Drenthe: prehistorische boeren grafkamers: hunebedden
1.1 De levenswijze van jager-verzamelaars
Hoofdzaken: de samenleving van jager-verzamelaars + het belang van ongeschreven bronnen
Jager-verzamelaar: zwevend bestaan (nomaden): taakverdeling: mannen: vissen/jagen, vrouwen:
voedsel verzamelen/kinderen
Europa dunbevolkt: groepen van enkele tientallen mensen
Europese jagers-verzamelaars: tijdens laatste ijstijd (10.000 v.Chr.) zeespiegel veel lager: Noordzee:
toendravlakte
Noordwest-Europa: poolwoestijn
Moderne mens 45.000 v.Chr. in Europa
Permanent: 13.000 v.Chr.
Meeste in Zuid-Europa (Zuid-Frankrijk/Spanje): grotten en wandschilderingen (valtora)
Vóór 50.000 v.Chr.: mens kan vuur maken + stenen werktuig
Rond 50.000 v.Chr.: touw/weerhaakjes (vissen)/wapens/werktuigen/pijl en boog/kleiding naaien
Van West-Europa tot Siberië: Venusbeeldjes: grote borsten/buiken/heupen: vruchtbaarheidsritueel
(vorm van godsdienst?)
Historici: geschreven teksten belangrijkste bronnen: prehistorie (voorgeschiedenis) tijd van
jagers/boeren: geen tekst duurt tot 3.000 v.Chr. schrift ontstaan in Midden-Oosten
Afhankelijk van ongeschreven bronnen: archeologie (opgravingen) + vergelijken met tegenwoordige
jagers/verzamelaars (Amazone en Noordpoolgebied)
1856: Düsseldorf: resten Neanderthaler: uitgestorven mens soort (130.000 tot 30.000 v.Chr.)
Leefden 10.000 jaar samen met moderne mens: homosapiens overeenkomst: even groot/eventueel
hersens/rechtop/jagen
Verschil: zwaarder/sterkere arm/kort onderbeen (moeilijk lopen)/zware wenkbrauwen/grote
neus/eten alleen rauw vlees
1.2 Het ontstaan van landbouw/landbouwsamenleving
Hoofdzaken: de landbouwrevolutie + de landbouwsamenleving + het geloof van de eerste boeren
10.000 v.c: tarwe/gerst/erwten in het wild in West-Azië: nomaden gaan ze kweken: begin landbouw
in vruchtbare halve maan: Irak en Syrië
8.000 v.c.: mensen wilden schapen/geiten/zwijnen temmen: veeteelt ontstaat
6.000 v.c.: runderen getemd
4.000 v.c.: druiven/olijven verbouwd/paarden getemd
6.500 v.c.: landbouw in Zuid-Europa
5.300 v.c.: In Zuid-Limburg, 3.300 v.c.: in heel Nederland
Oorzaken ontstaan landbouw:
Klimaatveranderingen: zachte natte winters, warme droge zomers
Minder gazellen/rendieren
Landbouw levert steeds meer op: mens wordt ervan afhankelijk
Meer landbouw: bevolking groeit: voedselproductie
Uitgebreid: tamme graansoorten/fokken vee/melken dieren: kaas/boter
Ossen (gecastreerde stieren) trekken nieuwe uitvinding: ploeg
Daardoor ook landbouw zware grond: klei/zand
Agrarische of landbouwsamenleving ontstaat: landbouw revolutie
Mens wordt van natuurwezen een cultuur wezen
Sedentaire leefwijze: stevige huizen (Zuid-Limburg 5.000 v.c.) boerderij van 40 bij 8 meter
Bezit verzamelen: potten en kruiken van klei
5.000 v.c.: bandkeramiek in Zuid-Limburg en Midden-Europa
Graven teruggevonden: geloven in leven na de dood en in voorouder verering (hunebedden Drenthe
3.000 v.c.)(Stone Henge GB: religie?)
Oetzi: 1991 Oetzal (oostenrijk/italië) 5.300 jaar oud, doodgestoken graansoorten in maag: landbouw
Boer/herder/jager ?
1.3 Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Hoofdzaken: ontstaan van steden/landbouw stedelijke samenleving/uitvinding het schrift/eerste
godsdiensten
Mesopotamië: (Grieks: land tussen de rivieren (Eufraat/Tigris))
Mythologisch verhaal: God aarde boos: herrie steden: stort vloed God water: Atrahasis moet
bootbouwen, iedereen verdrinkt, nakomelingen Atrahasis bouwen nieuwe steden Eufraat/Tigris
Goden: niet te veel mensen dus ziekten/oorlogen
Soemeriërs: vele goeden: polytheïsme
5.400 v.c.: mensen lang Eufraat/Tigris: vaak oeverstromingen: dijken: landbouw op vruchtbare
oevers: organisatie nodig
3.500 v.c.: dorpen groeien uit tot steden: landbouw stedelijke samenleving Soemerië
Steden: stadsmuren/tempels/pakhuizen: tienduizenden mensen:
ambtenaren/priesters/kooplieden/militairen/ambachtslieden
Grote sociale verschillen, bestuur: dijken/dammen/kanalen
Koning heerst met ambtenaren/priesters/militairen’
Niet één rijk: zelfstandige steden met nijverheid en handel
Ruilhandel (aardewerk/textiel/hout/metaal) met Syrië en Turkije
Bestuur Soemerië: schrift nodig
3.300 v.c.: spijkerschrift in kleitabletten (600 tekens)
3.000 v.c.: ook andere landbouw stedelijke samenleving: Egypte (hiërogliefen: daaruit Griekse
alfabet: 24 letters)
750 v.c.: China
Door schrift kennen we godsdienst Soemerië/Egypte: tempels/priesters/farao als goed aanbeden
7.500-5.7000 v.c.: Catal Hüyück (Turkije):
10.000 inwoners groot dorp: geen muren/tempels/sociale verschillen/straten/ramen/deuren
Wel beeldje vruchtbaarheidsgodin/muurschilderingen jagende mannen dus: naast boeren ook jagers