3. De aarde als natuurlijk systeem

3. De aarde als natuurlijk systeem
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
1
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
2
3.1 De aarde verandert van
binnenuit
• opbouw aarde:
aardkorst )
mantel
)
kern
→gesteente
→ nikkel en ijzer
• lithosfeer (vast gesteente)
- aardkorst + buitenmantel
asthenosfeer (vervormbaar → stroming)
- binnenmantel
• lithosfeer bestaat uit platen
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
3
platentektoniek
• platen bestaan uit
- oceanische korst
- continentale korst
• platen verschuiven
- divergentie
- convergentie
- transform breuken
• convectiestromen ontstaan door temperatuur-
verschil tussen lithosfeer en asthenosfeer
- duwkracht
- trekkracht
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
4
divergente plaatgrenzen
vooral in middenoceanische ruggen
• dunne lithosfeer
• vanuit asthenosfeer → heet gesteente omhoog
• oceaanbodem omhoog gedrukt
- bergketen met slenk (=rift)
- duwkracht = ridge push
• ontstaan scheuren
- vorming nieuwe aardkorst
- seafloorspreading
• ver van de rug krimpt het gesteente
- diepe oceaan
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
5
convergente plaatgrenzen
platen drukken tegen elkaar aan
• een plaat duikt weg onder een andere plaat
- subductie
- diepzeetrog
• bij subductie is de korst oud en koud
• zwaartekracht trekt oceanische korst omlaag
- trekkracht = slab pull
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
6
ouderdom aarde
• ouderdom aarde: 4,5 miljard jaar
• geologische tijdschaal
- verdeeld in 4 hoofdtijdperken
- 11 perioden
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
7
vulkanisme
Bij divergerende platen
• vulkaanuitbarsting (eruptie) is meestal rustig =
effusief
• er ontstaan schildvulkanen:
- brede basis
- flauwe helling
- bolle helling
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
8
vulkanisme bij subductiezones
• gesteente smelt
- hoge druk door water
- explosieve uitbarsting
• vorming andesiet uit gesmolten gesteente
• stratovulkanen
→ kegelvorm
→ steile helling, hol
• uitstoot gas, lava, pyroklastisch materiaal
• als top wordt weggeblazen
ontstaat caldera
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
9
hot spots
warme plek in de aardkorst, ontstaan door magmapluim
- magma stijgt
- verbreding aan onderzijde lithosfeer
- plaat schuift over hot spot heen
- lange rij vulkanen
bij continenten ontstaat zo groot
basaltplateau
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
10
aardbevingen
• platen bewegen
gesteenten houden verplaatsing tegen
druk neemt toe → schok
• hypocentrum en epicentrum
• ondiepe bevingen (< 65 km diep) bij divergentie en
transform
• diepe bevingen (tot 700 km) bij subductie
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
11
meten van aardbevingen
• Schaal van Mercalli meet intensiteit
- gevolgen voor mensen en landschap
- 12 stappen
Schaal van Richter
- meet de sterkte van de beving: magnitude
- logaritmische schaal
> 6 zware beving
> 8 zeer zware beving
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
12
tsunami
• aardbeving in zee
- watermassa wordt opgetild
- de golven verspreiden zich snel
- bij ondiep water neemt de golfhoogte toe
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
13
gebergtevorming
• plooiingsgebergte bij convergente zones
- bij subductie aan rand van continent
(b.v. Andes)
- als alle oceanische korst weggezakt is:
meer landinwaarts (b.v. Himalaya)
• ook reliëfvorming bij divergentie
- oceanische ruggen
- onder continent → rifzone
• langs breuken
- ontstaan horsten en slenken
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
14
perioden met gebergtevorming
• Alpiene plooiing
- gaat nog steeds door
• Hercynische plooiing
- eindigde 200 mln jaar geleden tijdens Pangea
• Caledonische plooiing
- eindigde 400 mln jaar geleden
o.a. botsing Europa en Noord-Amerika
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
15
een doorsnede van de aarde
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
16
verschillende bewegingen van platen
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
17
samenhang van verschillende krachten in de aardkorst
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
18
het ontstaan van
de riftzone
in Afrika
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
19
het werelddeel Afrika scheurt in tweeën
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
20
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
21
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
22
Terra Tweede Fase vwo
© Wolters-Noordhoff bv
23