Interculturele communicatie

Communicatie en maatwerk
Tool 10
Interculturele communicatie
Cultuurverschillen zijn al zo oud als de wereld. Dat kan in kleine dingen zitten
zoals in eetgewoontes. Maar ook in grotere als man-vrouw verhoudingen.
Wanneer verschillende culturen met elkaar in contact komen kan dat leerzaam
zijn. Maar ook leiden tot onbegrip, misverstanden en zelfs conflicten. Zeker als de
één de ander wil heropvoeden. In deze tool gaan wij in op de vraag hoe u om kunt
gaan met cultuurverschillen op de werkvloer.
Cultuurverschillen op de werkvloer: een probleem?
Verschillen in culturen zijn er altijd al geweest. Daarin spelen andere en vaak onzichtbare
normen en waarden een belangrijkere rol in de communicatie. Maar daarom zijn
cultuurverschillen nog niet per definitie lastig of leiden ze automatisch tot conflicten. Het
sleutelwoord is respect en inlevingsvermogen. Het kan handig zijn om wat meer van andere
culturen te weten maar, het moet niet leiden tot een handleiding ‘Omgaan met etnische
minderheden’ in je hoofd. Als je iets niet begrijpt vraag het dan gewoon. Als je je ergens aan
stoort zeg het dan gewoon. En accepteer het omgekeerde ook. Pas dan ontstaat een
productieve samenwerking. Bent u nieuwsgierig naar wat u zelf zou kunnen leren of verbeteren
in de communicatie die u hebt met collega’s met andere culturele achtergronden? Lees dan
door!
Om interculturele communicatie te laten slagen is het belangrijk om u zich een aantal dingen te
realiseren:
Naast verschillen zijn er ook overeenkomsten
In de communicatie met allochtone doelgroepen richten mensen zich vaak op het verschil in
plaats van op de overeenkomst. Dat is volgens professor Halleh Ghorashi (bijzonder hoogleraar
diversiteit bij de afdeling Cultuur, Organisatie en Management van de Vrije Universiteit
Amsterdam) precies de verkeerde aanpak. Cultuurverschil betekent eigenlijk alleen maar:
anders kijken naar dezelfde realiteit. En ook niet altijd. Doorgaans houden alle ouders van hun
kinderen bijvoorbeeld, en willen ze het beste voor ze. Daar zit de overeenkomst. Maar toch
voedt iedereen zijn kinderen op zijn eigen manier op. Daar zit af en toe het verschil.
Verschillen bestaan ook binnen dezelfde cultuur
Andersom is het ook niet zo dat er alleen maar verschillen tussen culturen zijn. Die vind je ook
binnen culturen. In feite is er al een cultuurverschil tussen een Amsterdammer en een
Rotterdammer. Tussen gelovigen uit Brabant en Staphorst. Tussen de Koninklijke Familie en een
bijstandsgezin. Cultuur is dus niet alleen nationaliteit of etnische achtergrond, maar ook sexe,
opleiding, leeftijd, hobby en woonsituatie bijvoorbeeld.
Verschillen worden vaak door de situatie vergroot of verkleind
Vaak bepaalt de situatie hoe sterk een verschil wordt uitvergroot.
Een grap over vrouwen op een feestje kan een hele andere uitwerking hebben dan tijdens een
sollicitatiegesprek van een vrouwelijke leidinggevende met een mannelijke sollicitant. En tot
voor een aantal jaren geleden was het in Nederland ronduit onbeleefd om tegen zes uur bij
iemand op bezoek te gaan omdat het dan etenstijd is. Dat je iemand dan niet uitnodigt om mee
te eten omdat er misschien niet genoeg is, dat is in veel andere culturen ondenkbaar. Dit zijn
natuurlijk slechts willekeurige voorbeelden, maar probeer de communicatie met wie dan ook,
altijd in dit perspectief te zien.
Interculturele communicatie
Tool 10
Een organisatie is geen boksring
Ieder mens is een product van zijn opvoeding. Je krijgt normen en waarden mee en die spelen
een rol in hoe je oordeelt over het gedrag van anderen. Wat je als normaal en abnormaal
beschouwt. Een hond of kat als huisdier bijvoorbeeld, is in sommige culturen ondenkbaar. Een
misverstand is dus altijd een creatie van beide partijen: jij oordeelt, de ander oordeelt, allebei
vanuit je eigen normen en waarden. Het is goed als je je daarvan bewust bent. Je hoeft het ook
niet altijd met elkaar eens te zijn zolang er maar respect is voor elkaars grenzen.
Wat zijn belangrijke condities om interculturele communicatie te laten slagen?
Het zijn er eigenlijk drie: nieuwsgierigheid, (vermogen tot) zelfreflectie en openheid. Verdiep u
in de achtergrond van de ander. Dat kunt u doen door er over te lezen of op internet te surfen.
Belangrijke aspecten zijn bijvoorbeeld: hoe verloopt een begroeting, wat zegt het non-verbale
gedrag, hoe worden gevoelens geuit, hoeveel persoonlijke ruimte heeft iemand nodig, hoe zit
het met privacyopvattingen en het geven van kritiek. Reflecteer op uzelf. Probeer de ander te
begrijpen en wees u ervan bewust dat datgene wat de ander bij u oproept of u bij de ander,
gekleurd is door cultuur. Maar openheid is minstens zo belangrijk. Omgaan met anderen kun je
niet uit een boek leren. Om je in te leven in de standpunten en posities van anderen zult u
vragen moeten stellen en vooral goed moeten luisteren. Dat is volgens professor Ghorashi de
basis voor open communicatie.
Ja, en hoe doe ik dat allemaal in de praktijk?
Stel, u voelt dat er iets in de communicatie niet goed loopt of dat er een conflict ontstaat
of sluimert. Stel uzelf dan de volgende vragen:
• Is er een probleem?
• Wie heeft er eigenlijk een probleem? (de ander, ik, wij allebei?)
• Waar wordt dit probleem door veroorzaakt? (gedrag, verschil in opvatting, over
grenzen heengaan, niet begrijpen, abnormaal vinden)
• Hoe zou ik het willen oplossen? (vragen, praten, erover lezen, in het team bespreken,
gedragscode afspreken)
Ten slotte, op internet is veel informatie beschikbaar
Wilt u meer weten over interculturele communicatie? Kijk dan eens op:
www.interculturelecommunicatie.com. Dit is een website voor iedereen die geïnteresseerd is in
interculturele communicatie, interetnische relaties, minderhedenstudies, management en
intercultureel onderwijs.
Een website voor als u wilt im- of exporteren naar andere landen en lokale gebruiken wilt leren
kennen is www.cultureactive.com. U logt in met een gebruikersnaam en wachtwoord. Daarna
krijgt u toegang tot een enorme database met informatie. Kijk ook eens naar de website van
Professor dr. Halleh Ghorashi, bijzonder hoogleraar management van diversiteit en integratie
aan de Vrije Universiteit Amsterdam: www.hallehghorashi.com en www.forum.nl, het instituut
voor multiculturele ontwikkeling.
Tenslotte nog een tip van het expertisecentrum diversiteit: div-management. Het kan helpen bij
deze tool een training/workshop te volgen. Aan de hand van de praktijk en met gebruik van
rollenspellen valt heel veel erg makkelijk op zijn plek. En dat is winst. Voor adressen van
trainingsbureaus op het gebied van interculturele communicatie en diversiteit: zie de website
www.div-management.nl