Determinanten van Agressie bij Dementie

determinanten van agressie bij dementie
Lonneke Schuurmans
VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009
Opbouw Presentatie

Inleiding




Methode


bespreking determinanten
Discussie


zoekstrategie
Resultaten


definitie & prevalentie
relevantie
vraagstelling
methodologie
Aanbevelingen
Inleiding: definitie & prevalentie

Patel and Hope (1992):


An overt act, involving the delivery of noxious stimuli to (but not
necessarily aimed at) another organism, object or self, which is
clearly not accidental.
Prevalentie:

Nederland: (Zuidema, 2007)



verbale agressie: 33%
fysieke agressie: slaan 13%, krabben 8%, schoppen 7%, bijten 3%
Internationaal: (Talerico, 2000)


extramuraal: 55-65%
intramuraal: fysieke agressie 14-51%, verbale agressie 25-66%
Inleiding: relevantie






overbelasting mantelzorger: burnout, depressie, stress
vroegtijdige opname in verpleeghuis
toepassen van fixatiemiddelen of psychofarmaca
verhoogd risico op ouderenmishandeling
risico op (ernstige) verwondingen
verhoogde kosten: 1 punt > NPI = 400 dollar!
Inleiding: vraagstelling



Welke determinanten zijn geassocieerd met agressie bij
dementie?
Welke van de gevonden determinanten zijn te
beïnvloeden?
Theoretische basis:



samenspel stabiele factoren en veranderbare factoren
‘unmet needs’ model
‘fight or flight’ principe
Methode: zoekstrategie (1)


databases: Pubmed, Cochrane, CINAHL, Embase & PsycInfo
zoekfilters:



in- en exclusiecriteria (title/abstract) (649)





taal: NL, EN, DU
primaire artikelen, full-text
associatiestudies naar determinanten van agressie
resultaat: 71 artikelen
echter veel extra artikelen via referenties: (> 50)



(patiënten met) dementie, determinanten
agressie + agitatie, zorginstellingen
onvolledige / onjuiste zoekstrategie?
zowel te breed (agressie + agitatie) als te smal (alleen zorginstelling)
wat nu? (eerst scriptie!)
Methode: zoekstrategie (2)

zorginstelling criterium loslaten (verbreden):



agressie los zien van agitatie (versmallen):





veel onderzoek buiten zorginstelling verricht
veel factoren los van woonsituatie (bv geslacht,
breinpathologie)
agressie is direct bedreigend, agitatie niet
andere behandeling bij agressie (psychofarmaca, fixatie) en
veiligheidsmaatregelen
praktisch: gegevens over agressie gaan verloren in bulk van
agitatie
praktisch: boordeling aan de hand van titel
Resultaat: 33 primaire artikelen, 8 niet full-text = 25!
Resultaten: patiënt & medische factoren
Determinant
Studies (+/n)
opmerkingen
oudere leeftijd
3/13
mannelijk geslacht
7/13
blanke ras
0/3
ongehuwd
1/2
premorbide agressie
2/3
slaapstoornis
3/3
moe = prikkelbaar
moe = mindere prestaties?
pijn
1/2
pijndiagnose
zelfbeschermende reactie?
gevolg van stress?
obstipatie
1/1
bijwerking psychofarmaca?
‘unmet needs’?
infectie (uwi/lwi)
0/1
testosteron hypothese?
mantelzorger hypothese?
Resultaten: dementie factoren
Determinant
Studies (+/n)
type dementie
0/3
ernst dementie
6/13
-1/13
opmerkingen
alleen AD en VD, geen FTD
meetinstrument?
voldoende functies voor agressie?
proxy voor andere determinanten?
afasie (receptief)
2/3
misinterpretatie?
‘unmet needs’?
ADL afhankelijkheid
5/7
verlies autonomie?
meer registratie?
ADL zorg
(persoonlijke ruimte)
3/3
(2/2)
bedreigend?
houding zorgverlener
Resultaten: psychische factoren
Determinant
Studies (+/n)
opmerkingen
depressie
7/9
atypische presentatie?
onderbehandeld?
serotonine?
psychose
hallucinaties
wanen
2/2
4/5
6/6
misinterpretatie situaties? (dreiging)
agitatie
3/3
meetinstrument?
voorbode?
antipsychotica
4/6
reden van voorschrijven?
dus geen effect?
sederend effect?
antidepressiva
-1/1
wel effect?
depressie of serotonerg?
Resultaten: biologische & externe factoren
Determinant
Studies (+/n)
opmerkingen
[serotonine]
3/3
synthese, werking, afbraak
rol voor SSRI’s?
dopamine
1/1
DRD1 B2/B2 gen
via psychose?
Apo E4
1/1
ernstiger beloop AD, dus meer
agressie?
breinschade
1/1
anterior temporaal, frontaal en
parietaal
fixatie
3/3
reële bedreiging?!
gesloten afdeling
1/1
bedreigend?
Discussie: methodologie

studiebeperkingen:





hoe vergelijk je appels met peren?




retrospectief, cross-sectioneel: geen causale verbanden
status onderzoek, meetinstrumenten, aantal deelnemers
hoog risico op confounding
collineariteit
agressie (RAGE, RAS, OAS)
determinanten (bv MMSE vs CDR, Hamilton vs DSS)
fysieke agressie versus verbale agressie
veel onderzoek alleen bij AD
Aanbevelingen

identificeer en behandel:











lichamelijke klachten: pijn, obstipatie
slaapproblemen
depressie
gebruik antipsychotica alleen bij (echte) hallucinaties of wanen
overweeg een proefbehandeling SSRI’s
gebruik geen fixatie bij agressie
opties om communicatie te verbeteren (logopedie)
PDL benadering van ADL zorg (psycholoog, ET, FT)
denk aan verstorende omgevingsfactoren
(visus/gehoor)
accepteer dat agressie kan optreden bij dementie
Tot slot: niets dierlijks is ons vreemd!