De nutritionele aspecten van depressie

 vgbc2016
 Voedingsgeneeskunde 3 2016
De nutritionele aspecten van depressie
Keynotespreker op het congres NutriPsychiatrie was
professor dr. Michael Maes. Hij vertelde over de lange
zoektocht die hij in de loop der jaren deed naar de
oorzaken en pathogenese van CVS, depressie en andere
neurologische ziekten.
Auteur
Marleen Nys
weinig effectief, enkel bij zeer
ernstige vormen van depressie. Dus serotoninetekort kan
niet de enige oorzaak zijn van
depressie.
Vanaf 1990 heeft Maes als
eerste de link gelegd tussen
depressie en een geactiveerd
immuunsysteem: een infectie
of wonde activeert het celgemedieerde immuunsysteem
en dit produceert cytokines
(IL1, IL6), die op hun beurt
T-cellen activeren, waardoor
er een hele immuuncascade
volgt, met productie van
IL6, IFNγ, TNFα, neopterin,
met als doel de weerstand te
verhogen. IL6 én andere cytokines zijn significant verhoogd
bij depressie ten opzichte van
controles (nog hoger bij CVS),
vooral door activatie van de
Th1-respons.
De monocytaire cytokines (IL1,
IL6, TNFα) activeren echter
ook de acute-fase-respons
in de lever en stimuleren
deze tot de productie van:
CRP, haptoglobine. Maes:
“We stelden als eerste zeer
hoge waardes van ‘acute fase
proteïnes’ vast bij 50 % van de
Maes verliet ooit België omdat
hij niet akkoord kon gaan
met de ‘geplogenheden’ in de
psychiatrie. Na jaren werk en
onderzoek in Nederland vertrok hij naar het buitenland.
Tijdens zijn zoektocht
ontrafelde hij de pathofysiologie van CVS, depressie, en
verwante neuropsychiatrische
syndromen. Hij kwam tot de
conclusie dat het systemische
syndromen zijn die beginnen
met inflammatie en immuunactivatie, met oxidatieve en
nitrosatieve stress.
De zoektocht naar de biologie
van depressies begon al in
de jaren ‘70 en leidde naar
de serotoninehypothese van
depressie, die stelt dat deze
het gevolg is van een serotonine- en tryptofaantekort.
Dit lag aan de basis van de
ontwikkeling van een nieuwe
generatie ‘antidepressiva’: de
SSRI. Maar deze zijn slechts
2
aangetoond bij kankerpatiënten die behandeld werden met
immunotherapie (interleukines, interferon). Binnen de
drie tot vijf dagen vertoonden
50 % van deze patiënten
depressieve symptomen door
activatie van het hele cytokinenetwerk, mét significante
stijging op depressiescores.”
patiënten met MDD (majeure
depressie) ten opzichte van
controles.”
Daarom ontwikkelde Maes
in de periode 1994-1996 een
nieuwe theorie: ‘De etiologische rol van inflammatie bij
depressie’. Daarvoor moest
hij wel een aantal andere
hypothesen bewijzen:
1. Inflammatie induceert
depressief gedrag.
“We toonden aan dat
pro-inflammatoire cytokines
via verscheidene wegen de
hersenen bereiken en zo
depressie veroorzaken. Ook
de nervus vagus speelt een rol:
de ‘sentinel’vesikels worden
geactiveerd door IL1 en TNFα,
en hun signaal activeert de
microglia in de hersenen.
Hierdoor veranderen deze van
vorm en functie, waardoor
ze neuronen beschadigen,
dit verzwakt tevens de
bloedhersenbarrière. Perifere
immuunactivatie induceert zo
centrale neuro-inflammatie
en dit is de oorzaak van
symptomen bij depressie én
CVS. We hebben dit als eerste
 vgbc2016
3 2016 Voedingsgeneeskunde 
2. Inflammatie verklaart de
serotonine-hypothese van
depressie.
“Depressies worden gekenmerkt door verlaagd
tryptofaan, de voorloper van
serotonine.
Het effect van inflammatie
en cytokines toonden we
aan in onderzoek in Rome
bij patiënten met kanker en
virale infecties, die behandeld
werden met IFNα/γ.
IFNα/γ induceren
de indoolamine-2,3-dioxygenase(IDO)pathway.
IDO is een enzym dat het
metabolisme van tryptofaan
wijzigt: in plaats van in serotonine, wordt het omgezet in
kynurenine. Dit wordt verder
omgezet in andere, neurotoxische metabolieten (TRYCATs),
die onder meer zenuwcellen
beschadigen. Kynurenine is
op zichzelf al depressogeen
en anxiogeen. Een andere ook
gestegen TRYCAT, quinolinezuur, is de meest neurotoxische endogene stof.
In deze onderzoeken werd
overtuigend aangetoond dat
door interferonbehandeling
de IDO-activiteit significant
toeneemt. De daling van
tryptofaan en serotonine,
én de activatie van de
IDO-pathway met de neurotoxische TRYCATs, is dus een
gevolg van inflammatie. Deze
pathway is niet specifiek voor
depressie – wel voor ontste-
king – maar is er wel sterk met
gecorreleerd. Maar ook met
somatisatie: vermoeidheid,
pijn, hoofdpijn, neuropathische pijnen, cognitieve
symptomen. Omdat er dus
wel degelijk een somatisch
substraat is voor deze
klachten gaven we ze een
nieuw label: ‘fysiosomatische
klachten’.
NB. Antenatale depressie is
zuiver inflammatoir: 70 % van
de variantie in fysiosomatische symptomen (langdurige
moeheid, pijn, hoofdpijn, obstipatie) tijdens de zwangerschap kan verklaard worden
door inflammatie en activatie
van de TRYCAT-pathway.”
aan van visverbruik met de depressie-incidentie, inbegrepen
MDD, postpartumdepressie,
bipolaire stoornissen (zeer
hoge correlatie coëfficiënt:
- 0.81). Hoge inname van
zeevoeding (Japan, Singapore,
Hong Kong) heeft een voorspellende waarde voor een
zeer lage depressie-incidentie.
In landen waar weinig vis
gegeten wordt, is de incidentie van depressie veel hoger.”
4. Oxidatieve en nitrosatieve stress (O&NS) en
verlaagde antioxidanten bij
depressie zijn nog schadelijker dan inflammatie.
“De eerste studies in onder
meer 1996, 2000 en 2009
toonden een verhoogde
lipideperoxidatie en
verlaagd niveau aan van
HDL-cholesterol, vitamine E,
glutathion, zink en coQ10,
aan bij MDD, evenals een
laag GSH/glutathion in de
prefrontale cortex. Dit geldt
overigens ook voor andere
neurologische/degeneratieve
ziekten zoals CVS, bipolaire
stoornissen, enz.
De balans tussen oxidanten
en antioxidanten is zeer
belangrijk. Als de verhouding
verstoord is, zijn beschadigingen onvermijdelijk. De gevolgen zijn: meer vrije radicalen,
O&NS en schade door O&NS,
een lagere anti-inflammatoire
capaciteit, én een verminderd
neuroprotectief en neurotroof
vermogen.
Zijn ondertussen aangetoond:
oxidatieve schade aan lipiden
en proteïnen met peroxidatie,
degeneraties, desactivatie en
mutaties. Dit kan alle weefsels
en functies aantasten, met in
de hersenen: celmembraanen neuronale disfuncties, en
als gevolg: neuroprogressie.
3. De endogene anti-inflammatoire compounds/
molecules zijn verlaagd,
vooral omega-3-vetzuren.
“Samen met de Universiteit
van Gent hebben we vanaf
1994 de rol van de anti-inflammatoire omega-3-vetzuren
in de etiologie van depressie
aangetoond. Ondertussen is
onweerlegbaar bewezen dat
bij depressie alle omega-3’s
(EPA, DHA, totaal) gedaald
zijn, ook in de hersenen zelf
(post-mortemonderzoek)
en dat dit gerelateerd is aan
inflammatie. Belangrijk
is ook dat toediening
van omega-3-vetzuren
onmiddellijk de aanmaak
van cytokines vermindert.
Als de omega-3-vetzuren
gedaald zijn in de voeding
is er dus een sterk verhoogd
risico op inflammatie, met
een verhoogde cytokine- en
prostaglandineproductie en
dus meer risico op depressie,
zelfmoord, postnatale depressie, bipolaire stoornis, enz.
Talloze studies tonen een
sterke omgekeerde correlatie
3
Het ‘laag-coQ10-syndroom’
wordt gekenmerkt door vermoeidheid, pijn en daling van
de neurocognitie. Ook tekort
aan zink en selenium veroorzaken depressie, vermoeidheid, slechtere neurocognitie
en neurogenese.
Nitrosatieve stress is nog
schadelijker: nitrosylatie is
een zeer belangrijk fysiologisch proces, onder meer
bij celsignalering. Maar bij
ontsporing ontstaat er een
aberrante vicieuze cirkel
die leidt tot irreversibele
proteïnebeschadiging en
IgM-gemedieerde auto-immuunresponsen, celdood
en neurodegeneratie: de
door deze beschadigingen
gewijzigde proteïnen en
vetzuren ‘neo-epitopen’
worden niet herkend door
het immuunsysteem en dus
worden er antilichamen
tegen gevormd. Bijvoorbeeld
tegen geoxideerd LDL, maar
ook tegen eigen weefsels. En
IgM-gemedieerde auto-immuunrespons tegen ‘anchorage molecules’, waarvan
vetzuren een essentiële
functie hebben om verbinding
mogelijk te maken tussen
de receptorproteïnen en molecules die moeten aandokken,
zoals hormonen. Oxidatieve
wijzigingen veroorzaken veralgemeende disfuncties van
celmembranen, receptoren en
proteïnes. Dit ligt aan de basis
van neuronale disfuncties en
celdood, en neurodegeneratieve processen.
Markers: verhoogd MDA
(maar als dit kan aangetoond
worden is het eigenlijk al
te laat, omdat er lipideperoxidatie aanwezig is en
neo-epitopen al gevormd zijn)
en andere oxidatieve markers,
verhoogde nitrotyrosine,
 vgbc2016
peroxiden en antilichamen
tegen ox-LDL.”
5. De multicausale etiologie van depressies kan
verklaard worden door de
gevolgen van inflammatie
en oxidatieve en nitrosatieve stress.
“Dit trio, en alle voornoemde
gevolgen, is aanwezig bij
depressie, maar ook bij alle
neurodegeneratieve en
neuropsychiatrische ziekten.
Maar vooral ook de comorbiditeit met zovele andere
ziekten en syndromen, en de
gemeenschappelijke ethiologie van microgliale activatie
ten gevolge van perifere
immuunactivatie, en O&NS is
veelzeggend.”
 Voedingsgeneeskunde 3 2016
6. Leaky gut/lekkende
darm.
“De ontrafeling van het
humane microbioom en de
grote impact van verstoring
ervan op de menselijke
pathofysiologie maakte
duidelijk dat lekkende darm
een zeer belangrijke oorzaak
is van perifere immuunactivatie en O&NS. En dus ook
van microgliale activatie en
auto-immuniteit. Dit is dus
ook een belangrijke oorzaak
van depressie en andere
neurodegeneratieve/psychische stoornissen.”
depressie, omdat ze ingrijpen
op immune en inflammatoire
pathways. Maar kennis van
deze pathways geeft een veel
beter wapen in de preventie
en behandeling van depressie.
Denk aan preventie oxidatieve
stress en immuunactivatie (en
leaky gut) én aan antioxidanten en activering van endogene antioxidantsystemen.
Er zijn significante studies
met omega-3-vetzuren,
zink en curcumine. Maar
ook N-acetylcysteïne blijkt
goede resultaten te geven.
En beweging heeft een grote
invloed: activatie van het
anti-inflammatoire IL10,
verbeterde insulinesensitiviteit en endotheelfunctie,
gewichtsverlies, reductie van
inflammatie en oxidatieve
Er zijn tal van studies die
aantonen dat antidepressiva,
maar ook statines, COXremmers en andere farmaca
invloed kunnen uitoefenen op
4
stress, verbetering van de
functie van het autonoom
zenuwstelsel. Let wel: dit
geldt voor matige beweging,
niet voor topsport. 
Over professor dr.
Michael Maes
De Belgische neuropsychiater prof.
dr. Michael Maes is een internationaal befaamde wetenschapper en
auteur (H-index = 96), die meer dan
600 wetenschappelijke publicaties in peer-reviewed internationale tijdschriften heeft gepubliceerd.
Dr. Maes schreef o.a. Van Freud tot
Omega-3 en Nooit meer moe over ME/
cvs en gaf meer dan 300 lezingen
op diverse internationale symposia.
Hij is werkzaam op universiteiten in
Thailand, Brazilië en Australië en hij
werkt ook als regulier psychiater in
Nederland (Waalre).