Wat is de Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 maart MMXII
Inhoud
 Redactioneel
 De Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde belicht de onderlinge
verbanden in brede zin
 Frits Staal overleden
 Kindvriendelijke filosofie in FilosoWIE?
 Discussie over objectiviteit onder Neerlandici
 2012: Alan Turing Year
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
Op 15 februari stuurde staatssecretaris Halbe Zijlstra een brief naar de Tweede Kamer over de
voortgang van het lerarenregister. Dit lerarenregister moet een beroepsregister worden, waarbij
inschrijving wordt gekoppeld aan een periodiek bijscholingsvereiste. Alle leraren in Nederland die
werkzaam zijn in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en het
speciaal onderwijs kunnen zich registreren in het lerarenregister. Registratie als Registerleraar is
vrijwillig. De gedachte is dat docenten bevoegd en bekwaam moeten zijn. De staatssecretaris wist nu
te melden dat het register operationeel was en dat leraren zich daar konden registreren.
Dat heb ik meteen beproefd. Wat opvalt is dat er vooralsnog in het lerarenregister nog niet wordt
gevraagd naar het vak dat men geeft. Zoiets is merkwaardig, want in het voortgezet onderwijs is de
problematiek van onderbevoegde docenten meestal niet zozeer een probleem dat docenten geheel
onbevoegd voor de klas komen te staan, maar dat hun school hen inzet voor vakken waarvoor ze
helemaal niet zijn opgeleid. Ook bij het vak filosofie worden niet altijd leraren ingezet die daartoe
voldoende zijn geschoold. Als noodoplossing is zoiets aanvaardbaar, maar als het structureel gebeurt,
dan lijdt de onderwijskwaliteit daaronder. Zoiets moet je als filosofiedocent ook niet willen.
Als docenten dan bij hun school een vakinhoudelijke nascholing willen claimen, dan helpt het niet als
het lerarenregister hen al zonder meer als bevoegde registerleraar aanmerkt. Hopelijk wordt de
omissie daarom zo snel mogelijk hersteld en wordt de registratie vakspecifiek gemaakt.
Walfred Haans
communitymanager
1
De Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde
belicht de onderlinge verbanden in brede zin
Als men verbanden legt tussen filosofie en geneeskunde dan denkt men meestal
meteen aan medische ethiek. Er bestaan echter ook vragen die men kan stellen ten
aanzien van de mensopvatting en het kennisgehalte van de gezondheidszorg. Bij de
Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde komen uiteenlopende vragen aan bod. Ik
interviewde de voorzitter van de vereniging, prof. dr. Maartje Schermer.
Wat is de Vereniging voor Filosofie en
Geneeskunde voor een organisatie?
Het is een vereniging die in 1982 werd
opgericht, met inmiddels zo’n 160 leden. Dat
zijn filosofen maar ook artsen en andere
mensen met een geneeskundige interesse.
Ons doel is discussie te stimuleren over
antropologische, epistemologische en ethische
vooronderstellingen van de geneeskunde.
veronderstellingen ten aanzien van wilskracht
een rol. Heeft iemand onvoldoende wilskracht?
En kun je zo iemand dat kwalijk nemen?
Hoe kijkt U vanuit geneeskundig oogpunt
tegen vrije wil, tegenwoordig het speciale
onderwerp van het vwo-examen, aan?
Daar spelen twee dingen. Tegenwoordig is er
aandacht voor de vrije wil vanuit de neurowetenschappen; de gedachte dat wij ons brein
zijn. Vroeger werd psychiatrie vooral
fenomenologisch aangepakt, maar
tegenwoordig heeft men meer aandacht voor
de biologische kanten en is ‘gekte’ veranderd
in ‘een hersenziekte’. In de forensische
psychiatrie heeft dat bijvoorbeeld invloed op
opvattingen over verantwoordelijkheid en
toerekeningsvatbaarheid van misdadigers.
Daarnaast is vrije wil van belang als we het
hebben over de autonomie van mensen; dat
patiënten zelf bepalen of en hoe zij een
behandeling krijgen.
Wat voor activiteiten organiseert de VFG zoal?
Jaarlijks organiseren we een congres over een
actueel thema. Bij het laatste congres was dat:
Natuur en geneeskunde, een tegenstelling?
Vorig jaar had het betrekking op placebo’s,
waarbij kennistheoretische vragen maar ook
ethiek rondom bedriegen van patiënten aan
bod kwam. Ook hebben we eerdere
congressen gehouden over de maakbare
mens, over het brein en over de dood.
Daarnaast is lidmaatschap van onze
vereniging gekoppeld aan een abonnement op
het Tijdschrift voor Gezondheidszorg en
Ethiek. Ook organiseren we filosofische cafés,
zoals onlangs over robots in de zorg.
Vindt U het zinvol dat leerlingen zonder
diepgaande kennis van de menselijke
fysiologie zich in zulke problemen verdiepen?
Of vreest U dat zoiets te makkelijk ontaardt in
een vrijblijvende discussie die is losgezongen
van de realiteit?
Nee, zo’n laatste bezwaar vind ik niet
overtuigend. Wat je nodig hebt als kennisbasis
kun je altijd erbij lezen. Het gaat om
argumenten en visies.
Welke verbanden tussen filosofie en
geneeskunde acht U belangrijk genoeg om
jongeren ervan te laten kennisnemen?
Bij biologie komt ook een maatschappelijke
kant kijken en er bestaan ethische vragen bij
de biotechnologie. Je kunt dan denken aan
klonen, genetische manipulatie en
embryoselectie. Wetenschapsfilosofie is ook
van toepassing bij medisch onderzoek,
bijvoorbeeld als therapieën evidence based
moeten zijn en er double blind getoetst wordt.
Een streven naar evidence based onderzoek
kan ook de geneeskunst, in de zin van goede
zorg, naar de achtergrond dringen. Er spelen
ook sociaal- en politiek-filosofische vragen.
Denk aan wat Michel Foucault bedoelt met
biopolitiek: dat men politiek bedrijft door het
manipuleren van lichamen. Zoiets blijkt ook in
de opvatting van gezondheid als hoogste
waarde. Als men vanuit die opvatting obesitas
veroordeelt, dan spelen daarbij ook
Heeft U vanuit de invalshoek van filosofie en
geneeskunst ook een bijzondere kijk op
filosofie van de emoties, tegenwoordig het
examenonderwerp op havo?
Nee, dat kom ik niet zoveel tegen. Het zou
echter wel interessant kunnen zijn, om
daarnaar te kijken. Ziek zijn en dood gaan
immers vaak gepaard met emoties en wat dat
betreft is het wel bijzonder dat die invalshoek
nog maar weinig is uitgewerkt.
Interviewer: Walfred Haans
2
Frits Staal overleden
Er zijn niet heel veel Nederlandse filosofen die internationale bekendheid genieten,
maar dit gold wel voor de op 19 februari overleden Frits Staal. Zo verscheen er ook
een bericht van zijn overlijden in The Hindu.
religie en wetenschap nog altijd antiquarisch
verhandeld. In 1967 heeft hij Nederland
verlaten omdat de filosofie hier volgens hem
werd bedreven door dromers in plaats van
denkers. Hij vertrok naar Berkeley waar hij
zowel filosofie als Aziatische studies doceerde,
waarbij hij zich in het bijzonder specialiseerde
in het Sanskriet en Vedische Rituelen.
In het Nederlandse taalgebied was Frits Staal
vooral bekend van zijn Wetenschappelijk
onderzoek van de mystiek, waarin hij vooral op
grond van Indische bronnen verdedigde dat
mystieke ervaringen even goed kunnen
worden onderzocht als natuurkundige of
biologische verschijnselen. Daarnaast wordt
zijn boek Over zin en onzin in de filosofie,
Kindvriendelijke filosofie in FilosoWIE?
Onlangs is van Henk-Jan Hoekjen het boek FilosoWIE? verschenen. Het is een
(voor)leesboek bedoeld voor kinderen van 6 tot 12 jaar. In 24 korte hoofdstukken
worden de belangrijkste filosofen uit de westerse filosofie behandeld. Onder meer
Socrates, Plato, Aristoteles, Descartes, Hume, Kant, Nietzsche en Heidegger komen
aan bod.
FilosoWIE? telt 112 pagina’s, heeft als ISBN
9789081699631 en kost € 11,95.
Op internet is ook een filmpje te vinden waarin
de auteur uitleg geeft over zijn boek. Het boek
is geïllustreerd door Frans Hasselaar.
Discussie over objectiviteit onder Neerlandici
Filosofie is niet het enige schoolvak waarbij scholieren wordt geleerd om te
argumenteren. Het is een vaardigheid die ook bij Nederlands aan bod komt. Yke
Schotanus, leraar Nederlands aan Het Rhedens in Rozendaal heeft een discussie
gestart over het gebruik van het begrip “objectiviteit” hierbij.
.
Bij Nederlands leren de scholieren dat ook
‘algemeen gedeelde waardeoordelen’
objectieve argumenten zijn. Zo geldt daar ook
"Moord is verwerpelijk" als een objectief
argument. Moord is namelijk niet alleen
(moreel) verwerpelijk, maar ook (juridisch)
strafbaar, in nagenoeg alle culturen, en dit
geeft aan dat het hier inderdaad om een
algemeen aanvaard waardeoordeel gaat. U
kunt een weergave van de discussie lezen bij
het Forum van het vaklokaal Nederlands.
3
2012: Alan Turing Year
In de vorige Nieuwsbrief werd vermeld dat wij in 2012 vieren dat 300 jaar geleden
Frederik de Grote en Jean-Jacques Rousseau werden geboren. 2012 biedt echter
nog meer reden om een feestje te bouwen, en wel vanuit Groot-Brittannië. Het is
namelijk op 23 juni honderd jaar geleden dat Alan Turing werd geboren. Op de
website http://www.turingcentenary.eu/ vindt u nadere informatie over de Alan Turing
herdenking.
Alan Turing was één van de grondleggers van
de computerwetenschappen, wiskundige en
filosoof. Turing maakte tijdens de Tweede
Wereldoorlog deel uit van het team dat codes
kon ontcijferen die waren gegenereerd door
het Enigma-apparaat, een Duits
coderingssysteem. De ontcijfering van de
Enigma wordt nog vaak aangehaald als één
van de grootste prestaties in de Tweede
Wereldoorlog die de alliantie de uiteindelijke
overwinning zouden hebben gebracht.
4