Nieuwsbrief 46

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 mei MMXII
Inhoud
 Redactioneel
 Het Nederlands Filosofisch Genootschap vestigt de aandacht op
idealistische filosofie
 De Koninklijke Bibliotheek ontsluit kwetsbare en zeldzame boeken en
manuscripten van Nederlandse filosofen
 Een overzichtsposter over de drogredenen
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
Als er één vak bestaat dat staat of valt met de zorgvuldigheid van het denken, dan betreft het wel
filosofie. Dat die zorgvuldigheid voor mensen echter geen automatisme is, leert de IsraëlischAmerikaanse psycholoog Daniel Kahneman ons in zijn boek Thinking, Fast and Slow, dat enige
maanden geleden in het Nederlands verscheen met als titel Ons feilbare denken. Volgens Kahneman
moeten we bij belangrijke beslissingen nooit afgaan op ons gevoel, want gevoelens zijn notoir
onbetrouwbaar. Daarmee leggen we impulsief en intuïtief heel snel causale verbanden, ook waar
deze verbanden niet bestaan. We beschikken echter ook over een denksysteem dat ons in staat stelt
om rustig na te denken, te reflecteren en te argumenteren, maar dat systeem is volgens Kahneman
helaas aartslui.
Het boek is inmiddels in Nederland een bestseller. Dat betekent echter niet dat het ook wordt
gelezen. Het mag rationeel zijn om een boek aan te schaffen teneinde het te lezen, maar misschien
spelen bij de aanschaf ook irrationele elementen een doorslaggevende rol, zodat het misschien bij
menigeen ongelezen na een poosje van de salontafel naar de boekenkast verdwijnt.
Wie het boek echter wel leest, hoeft daar evenmin veel verder mee te komen. Het is natuurlijk goed
als mensen zich bewust worden dat de eigen keuzes lang niet altijd rationeel worden gemaakt, maar
daarmee bereiken we nog niet dat zij voortaan wel rationeel gaan beslissen. Misschien vormt een
cursusje logica en speltheorie wat dat betreft nog een waardevolle aanvulling.
Walfred Haans
communitymanager
Het Nederlands Filosofisch Genootschap
vestigt de aandacht op idealistische filosofie
Sinds de jaren 50 van de 20ste eeuw speelt het Nederlands Filosofisch Genootschap
nog maar een bescheiden rol in filosofisch Nederland, maar deze organisatie is nog
altijd actief. Voorzitter Robbert A. Veen wilde mij te woord staan over het doen en
laten van het genootschap.
Wat is het Nederlands Filosofisch
Genootschap voor een organisatie?
Het is een vereniging van filosofiestudenten,
leken en docenten die geïnteresseerd zijn in
de idealistische wijsbegeerte van Nederlandse
en Duitse neohegelianen. Nederlandse
hegelianen zoals Gerard Bolland (1854-1922)
en Jakob Hessing (1874-1944) zijn voor ons
genootschap van betekenis geweest. Het
Nederlands Filosofisch Genootschap is na de
Tweede Wereldoorlog ontstaan uit de
Rotterdamse Wijsgerige Kring en een aantal
leden van het vroegere Bolland-Genootschap
voor Zuivere Rede. Onze vereniging telt nu
zo’n 25 actieve leden en kent brandpunten in
Amsterdam en in Drachten.
Wat voor activiteiten organiseert het NFG?
In Drachten organiseren we cursussen, van
zo’n zeven à acht bijeenkomsten, gericht op
een breder publiek. Daarnaast organiseren we
studiebijeenkomsten gericht op een meer
specialistisch publiek, waarbij we een boek
doorwerken, soms ook in samenwerking met
de Vrije Universiteit of de Universiteit van
Amsterdam. Voor de oorlog en tot in 1961
gaven wij ook een Tijdschrift uit, onder de titel
De Idee. Ook later hebben we nog wel een
tijdschrift uitgegeven, maar dat is nu omgezet
in twee digitale kanalen die wij opbouwen: een
algemene site van het NFG en een site van de
Amsterdamse kern.
Hoe zou u het belang van Bolland voor Uw
genootschap omschrijven?
Het Bolland-Genootschap voor de Zuivere
Rede raakte tijdens de oorlog in opspraak
doordat een deel van de aanhang semifascistische en fascistische ideeën verdedigde.
Daarom heeft er ook na de bevrijding een
grote zuivering plaatsgehad. In de jaren
daarna werden vooral via de Rotterdamse
Wijsgerige Kring mensen vanuit de
Vrijmetselarij en gerepatrieerden uit
Nederlands Indië actief. In de jaren 70 trad
vanuit Amsterdam een derde generatie rond
Kees-Jan Brons en Jan Hollak aan die zich
richtte op academische filosofie.
Vindt U het zinvol als jonge mensen zich
verdiepen in het Hegeliaanse idealisme?
Ja en wel om twee redenen. De kennismaking
met het werk van Hegel vergt veel mentale
discipline, waarbij men heel nauwkeurig moet
lezen. En zijn idealisme heeft een kern die niet
valt te reduceren tot de geschiedenis maar
vormt een methode van denken. Het
belangrijkste is echter dat men scherp leert
letten op de logische vorm. Dat is een moeilijke
drempel, maar goed als men daaroverheen
weet te komen.
Heeft het NFG ook iets te bieden voor het
schoolvak filosofie in het voortgezet onderwijs?
Op dit moment nog niet. Er ligt nog wel een
manuscript van ongeveer 300 bladzijden dat is
bedoeld als een soort inleidingscursus, maar
daaraan moet nog wel veel werk worden
verricht voordat het bruikbaar is. Daarnaast
heeft een lid van ons genootschap in eigen
beheer het boek Brieven aan mijn kleindochter
uitgegeven.
Op vwo vormt vrije wil het onderwerp van het
centrale examen voor filosofie. Wat heeft
Hegel daarover te melden?
Er zijn enkele belangrijke passages in zijn
Grundlinien der Philosophie des Rechts. Hegel
analyseert daarbij de verwerkelijking van de
menselijke vrijheid, waarbij hij een onderscheid
maakt tussen willekeur en waarachtig vrije wil.
Vrijheid verschijnt aanvankelijk als iets
subjectiefs, maar schijnbare maatschappelijke
verplichtingen maken hem objectief. Denk aan
eigendom dat aanvankelijk wordt ervaren als
een inperking van de vrijheid, , maar dat een
belichaming wordt van de eigen vrijheid
doordat men over de eigendommen kan
beschikken.
Heeft Hegel ook iets te melden over filosofie
van de emoties, het havo-examenonderwerp?
Hegel gaat in zijn Enzyklopädie der
philosopische Wissenschaften im Grundrisse
in zijn artikel over psychologie in op emotiesdie
naar binnen en naar buiten zijn gericht, maar in
zijn werk komen emoties slechts zijdelings en
indirect aan de orde. Zoiets gebeurt
bijvoorbeeld ook als Hegel het in zijn
rectoraatsrede heeft over de oppositie tussen
verstand en emoties waarbij in de tijd van de
verlichting een eenzijdige nadruk komt te
liggen op de rationaliteit.
Interviewer: Walfred Haans
De Koninklijke Bibliotheek ontsluit kwetsbare
en zeldzame boeken en manuscripten van
Nederlandse filosofen
Aan het slot van de Maand van de filosofie lanceerde de Koninklijke Bibliotheek, de
nationale bibliotheek van Nederland, de website Denker op het Scherm. Deze
website biedt een laagdrempelig naslagwerk over denken en denkers van Nederland.
De website wil toegang bieden tot duizenden
titels van boeken en manuscripten, bijna
50.000 wijsgerige artikelen en biografische
informatie. Ook filosofieopleidingen, tijdschriften en –organisaties krijgen een
plaats.
Van zeven Nederlandse filosofen zijn
inmiddels profielen online geplaatst: Siger van
Brabant, Spinoza, Geulincx, 's Gravesande,
Hemsterhuis, Brouwer en de huidige Denker
des Vaderlands Hans Achterhuis. De komende
maanden komen ook andere profielen en meer
actuele informatie online.
Een overzichtsposter over de drogredenen
Zowel bij het schoolvak Nederlands als bij filosofie bestaat aandacht voor de
problematiek rondom drogredenen. Bij Nederlands hanteert men Nederlandstalige
uitdrukkingen voor de drogredenen die de leerlingen moeten kunnen herkennen en in
hun eigen argumentatie moeten weten te vermijden, zoals de cirkelredenering, de
persoonlijke aanval en het ontduiken van de bewijslast, waar wij daarvoor ook de
aanduidingen petitio principii, argumentum ad hominem, en ignoratio elenchi kennen.
Veel belangrijker dan de Nederlandse of
Latijnse naamgeving is natuurlijk dat jonge
mensen drogredenen leren herkennen en gaan
inzien wat er niet deugt aan deze
redeneerwijzen.
In dat verband is het een goede zaak dat
Jesse Richardson, Andy Smith Som Meaden
een Engelse overzichtposter hebben gemaakt
waarop 24 drogredenen kort worden toegelicht
onder de kop: Thou shalt not commit logical
fallacies.
De poster valt hier te downloaden en kan
vervolgens worden geprint op A3-, A2- of op
A1-formaat.