Het bijbelse kernwoord Gelijkenis (Parabel)

HET BIJBELSE KERNWOORD GELIJKENIS (PARABEL)
1
I. HET OUDE TESTAMENT
Het Hebreeuwse woord maasjaal = spreekwoord, gelijkenis, spreuk.
Onderstaande gegevens zijn verzameld uit Gesenius’ Hebr. und Aram.
Handwörterbuch; 16e Aufl. 1915 en Abr. Trommius, Nederlandse
Concordantie, s.v. maasjaal/ parabolè.
A.a Betekenis van de tekstgegevens
Het Hebreeuwse woord maasjaal (zie
hiernaast) heeft in het OT minstens drie
betekenissen:
Algemene betekenis:.Spreuk (die vanwege
zijn typische vorm of als toespeling op een
pregnant geval brede verbreiding heeft
gevonden en op vele situaties toegepast
wordt; ook wel rede met meer dan
letterlijke betekenis, met een diepere zin of
verborgen zinspelingen, die de pretentie
hebben om na te denken.
Toegespitste betekenissen:
1. Algemeen gebruikelijk spreekwoord/
oud
overgeleverd
spreekwoord
(1
Sam.10:12; 24:14)
2. Gelijkenis/ parabel (Ez.17:2; 21:5; 24:3)
3. Spreuk, zinspreuk : een korte zin die
men zich gemakkelijk inprenten kan en
die op vele situaties toepasbaar is (1
Kon.5:12; Spr. 1:1, 6; 10:1; 25:1; 26:7,9;
Pred.12:9; zie ook Job 13:12). In het
algemeen:Spreuk met een diepere inhoud
(Ps. 49:5; 78:2; Job 27:1; 29:1. Spreuken
van een waarzegger (Num. 23:7, 18; 24:3,
15, 20v, 23)
4. Spotvers (Ez.12:22v; 18:2v)/Spotlied
(Jes.14:4; Mi.2:4; Hab.2:6; Ps. 44:15; Jer.
24:9; 2 Kron.7:20 = tot een spotrede
In deze voordracht is gebruik gemaakt van 1. Gesenius’ Hebr. und Aram.
Handwörterbuch; 16e Aufl. 1915, het Hebr. woord maasjaal. 2. Trommius’
concordantie, s.v. Gelijkenis; 3. Dictionary of Jesus and the Gospels; InterVarsity
1992; s.v. Parable (K.R. Snodgrass), blz. 591vv 4. Robertson’s Word Pictures in
Bible Works en Easten Bible Dictionary in Bible Works; 5. Woordenboek (ISBE =
Internat. Standard Bible Encyclopedie) in E-sword en Online - wooordenboek.
1
1
maken; Deut.28:37; 1 Kon.9:7; Ps.69:12; Ez. 14:8. Zie ook het werkwoord
msjl I = een spotvers zingen (o.a. Ez.12:23); in pi:gelijkenissen voordragen
(Ez.21:5) . Het Hebr. maasjèl = iets dat eender is/ soortgelijk (Job 41:25).
A.b Samenvatting
1. Het Hebr. woord maasjaal moet niet verward worden met het Hebr. woord
demoet dat in Gen.1:26 voorkomt (= gelijkenis in de zin van gelijkend op). Dit
woord komt op vele plaatsen in het OT voor (zie bijv. Deut. 4:15; Jes. 40:18:
Ez.10:22)
2. Wat anders ligt het met het Hebr. woord voor raadsel : chi’dah dat we in
de geschiedenis van Simson tegenkomen (Richt.14:12-19) en in de
geschiedenis van het bezoek van de koningin van Scheba aan Salomo (1
Kon.10:1; 2 Kron.9:1). Het komt ook voor in Ezechiël 17:2 en Dan.8:23.
Met dit woord raadsel is eigenlijk ook een woord met een geheim bedoeld,
een diepzinnige kern, dat aan dit woord te ontlokken is, als men er een
antenne voor heeft ofte wel goed naar luistert. In die zin lijkt het wel wat op
het woord voor gelijkenis (maasjaal in Hab.2:6; zie boven onder A.a.3) en op
de onder A.a.2 genoemde gelijkenis (maasjaal; NT: parabolè). Hetzelfde geldt
van het andere Hebr. woord (eenmalig?) dat in Dan.5:12 voorkomt en in de
SV vertaald is met raadsel.
3. De koningin van Scheba legt Salomo ingewikkelde raadselspreuken voor,
‘verborgen redenen’, (aldus het Hebreeuwse woord), gezegden met een diepe
verborgen zin die men alleen op het spoor kan komen, als men heel kien is.
Vgl. Num.12 : 8. Diepzinnige uitspraken waar levenswijsheid in opgeborgen
ligt. Te denken is aan het Spreukenboek dat wij in de Bijbel hebben. Ook
kunnen we denken aan de raadselspreuk die op Simsons huwelijksdag aan
de Filistijnen werd opgegeven: ‘Spijze ging uit van de eter en zoetigheid ging
uit van de sterke’. Zie Richt.14 : 12vv
Uit de antwoorden die koning Salomo aan de koningin van Scheba geeft,
moet haar duidelijk geworden zijn, dat hij een geestelijk geoefende man was,
dat hij de dingen doorzag en dat hij raad wist in moeilijke kwesties. Salomo
beschikte over een enorme levenswijsheid. Herinner u zich maar zijn eerste
rechtsspraak waarin hij moest uitmaken, wie de moeder van een levend en
wie van een dood kind was. Het was met die raadsels van Salomo als met de
gelijkenissen van de Heere Jezus; daarin immers lag ook goddelijke wijsheid
verscholen. En die kon men er alleen uithalen, als men er een antenne voor
had; door het geloof. Vgl. Matth.13 : 35.
Salomo kon diepe antwoorden geven, omdat hij haarfijn kon luisteren. Dat
vooral moet die koningin opgevallen zijn. En is het haar ook duidelijk
geworden, waar Salomo die wijsheid vandaan haalde? Hij vreesde God. In dit
alles was Salomo zeker voorafschaduwing van de Heere Jezus.
4. Tenslotte: het woord masjaal wordt door de Septuagint in 28 van de 39
gevallen vertaald met het woord parabolè.
2
II. HET NIEUWE TESTAMENT
Het Griekse woord dat in de Evangeliën wordt gebruikt voor gelijkenis, door
Jezus uitgesproken, is: parabolè. In het navolgende beperken we ons tot een
bespreking van dit woord en laten andere woorden in het Nieuwe Testament
voor gelijkenis (in de zin van: gelijkenis, bijv. van een beeld) onbesproken. Zie
de concordantie van Trommius.
A.a Tekstgegevens (volgens Dictionary of Jesus and
InterVarsity 1992; s.v. parable (K.R. Snodgrass), blz. 591vv
the
Gospels;
3
A.b.Samenvatting en toepassing
2
1. Het OT geeft zeven parabels die overeenkomst hebben met Jezus’
parabels.
1. Nathan tot David over de arme man en zijn lam (2 Sam.12:1-10)
2. De vrouw van Thekoa, haar verhaal over haar twee zonen (2
Sam.14:5-20)
3. De door de profeet als acte opgevoerde parabel die Achab
veroordeelde (1 Kon.20:35-40).
4. Het lied van de wijngaard (Jes. 5:1-7)
5. De adelaars en de wijnstok (Ez. 17:2-10)
6. De leeuwin en haar welpen (Ez. 19:2-9)
7. De wijnstok (Ez. 19:10-14)
(Ez.17:2-10, Richt.9:7-15 en 2 Kon.14:9 bevatten fabels).
(Nathans parabel is een echte parallel net als een parabel van
Jezus)
2. Nagenoeg eenderde van Jezus’ onderwijs bestaat uit parabels. 3 Het
Griekse woord parabolè komt 50 keer in het NT
voor en behalve in Hebr 9:9 en 11:19 alle keren in
de Synoptische Evangeliën. Johannes heeft geen
vertellingen-parabels, maar kent vormen die terecht
maasjaal genoemd zouden kunnen worden zoals die
van de Goede Herder (Joh.10) en van de Ware
Wijnstok (Joh. 15). Johannes gebruikt het woord
paroimia vier keer (in sommige opzichten hetzelfde
als parabolè). Soms is een woord van Jezus een
raadselwoord, zoals bijv. Joh.2:19 over de tempel
(zie boven I.A.a.3).
Een voorbeeld van zo’n maasjaal is het raadsel dat
Simson eens tijdens zijn bruiloftsfeest opgaf aan de bruiloftsgasten
(Richt.14:12-14). Vgl. ook 1 Kon.10:3vv. Men moet er een ‘antenne’ voor
hebben om de zin ervan te doorgronden. Jezus’ gelijkenissen waren ook
zulke spreuken.
3. En dan nu het specifieke van de gelijkenissen in de Evangeliën.4 Eerst iets
over de definitie van parabolè. Uit het overzicht van de betekenissen van het
Het vervolg van deze voordracht is goeddeels geput uit Dictionary of Jesus and the
Gospels; InterVarsity 1992; s.v. Parable (K. R. Snodgrass); blz. 591vv. Tevens maak
ik uitvoerig gebruik van de verklaring over het spreken in gelijkenissen bij Jezus
door Dr. Herman Ridderbos in zijn boek De komst van het Koninkrijk (over Jezus’
prediking volgens de synoptische Evangeliën; Kampen 1950).
3
Etymologich betekent het woord parabel (παραβαλλω) het plaatsen van twee of
meer objecten bij elkaar, gewoonlijk met het doel om die met elkaar te vergelijken.
Aldus E-Sword, ISBE, sub parable.
4
Een van de bekendste parabels van Jezus is die van de zaaier (Mark.4:1vv). Het
gaat om de zaaier en het zaad, maar het draait om de vier uitwerkingen van het
zaad in de aarde.
2
4
Hebr. maasjaal in het OT kan duidelijk zijn, dat dit woord ook aanduiding
kan zijn voor een woord met een geheim, een diepzinnige kern, dat aan dit
woord te ontlokken is, als men er een antenne voor heeft ofte wel goed naar
luistert. Ten diepste is die betekenis ook de betekenis van het Griekse woord
parabolè in het NT.
Het woord Parabolè kan gebruikt worden van een spreekwoord (Luk.4:23),
een raadsel (Mark.3:23), een vergelijking (Matth.13:33), een contrast
(Luk.18:1-8) en gewoon eenvoudige verhalen (Luk.13:6-9) en complexe
verhalen (Matth.22:1-14). Een parabel zoals Jezus die vertelde is een
uitgebreide metafoor (een vanzelfsprekende vergelijking) betrekking
hebbende op een fictief gebeuren en gebeurtenissen, verteld in de verleden
tijd, om uit te drukken:een morele of geestelijke waarheid. Zie bijv. de
parabel van de maaltijd (Luk. 14:15-24).
4. Ondanks de gevestigde mening, dat Jezus’ gelijkenissen slechts één punt
van vergelijking hebben, bevatten meerdere gelijkenissen wel twee of drie
waarheden. Maar dat betekent niet, dat een gelijkenis uitgelegd moet worden
als ware die een allegorie (een breed uitgewerkte vergelijking). Dat laatste is
wel het geval met de gelijkenissen in het Evangelie naar Johannes (bijv. die
van de Goede Herder - Joh.10).5
5. Het meest bekende voorbeeld van een allegorische verklaring van een
gelijkenis is Augustinus’ interpretatie van de gelijkenis van de Barmhartige
Samaritaan (Luk.10:30-37): de mens is Adam; Jeruzalem is de hemelse stad;
Jericho is de maan – onze sterfelijkheid; de rovers = de duivel en zijn engelen
die de mens beroven van zijn onsterfelijkheid en tot zonde verleiden; de
priesters en de Levieten zijn de priesterschap en de bediening van het OT; de
barmhartige Samaritaan is Christus; het verbinden van de wonden is het
beteugelen van zonde; olie en wijn zijn de hoopvolle troost en de
aanmoediging om te werken; de ezel is de Incarnatie; de herberg is de kerk;
de volgende dag is de dag na de opstanding van Christus; de herbergier is de
apostel Paulus; en de twee denariën zijn de twee geboden der liefde of de
belofte van dit en het toekomende leven (quaest. Evan. 2.19).’6
6. Aan het eind van de 19e eeuw was het A. Jülicher (Duits NT-icus met een:
tweedelig werk over de gelijkenissen, 1888-1889) die de gelijkenissen niet
allegorisch verklaarde. Hij wilde de gelijkenissen zien als de schildering van
een algemeen waarneembare Ievenswerkelijkheid, waaraan ook een
algemene les voor het morele en geestelijke leven te ontlenen zou zijn. Deze
opvatting sloot zich aan bij de liberale opvatting van het door Jezus
In Easten Bible Dictionary (Bible Works) Lezen we: The parables uttered by our
Lord are all recorded in the synoptical (i.e., the first three) Gospels. The fourth
Gospel contains no parable properly so called, although the illustration of the good
shepherd (Joh 10:1-16) has all the essential features of a parable.
6
‘Sommigen, bijv. Joh. Chrysostomus, de Antiocheense school, J. Calvijn
allegoriseerden de gelijkenissen niet. Maar tot het eind van de 19 e eeuw was het
allegoriseren dominerend in de interpretatie.’
5
5
gepredikte koninkrijk der hemelen en kwam dientengevolge ook niet zelden
tot een zeer vlakke, ethische verklaring van de gelijkenissen.
Veel later - in de periode 1935-1970 - waren het C. H. Dodd (realised
eschatology) en J. Jeremias die beiden waren beïnvloed door Jülicher, maar
toch de gelijkenissen veel meer in hun historische en eschatologische context
wilden verstaan, zonder te allegoriseren. Zij stelden, dat Jezus door de
parabels de mensen voor een crisis van beslissing stelde en hen uitnodigde
om te antwoorden op Gods genade. Deze manier van benaderen had lange
tijd veel invloed. Daarna volgden nog weer andere benaderingen van de
parabels. Een daarvan is, dat men de gelijkenissen van Jezus ging
vergelijken met vroege rabbijnse parabels (P. Fiebig, A. Feldman, D. Flusser).
Intussen waren er 2000 daarvan verzameld.
7. Intussen was het de bekende Nederlandse Nieuwtestamenticus Dr.
Herman Ridderbos die in zijn boek De komst van het Koninkrijk (over Jezus’
prediking volgens de synoptische Evangeliën; Kampen 1950) baanbrekend
over de gelijkenissen schreef. Ik geef daar nu eerst een verkorte weergave
van. Ridderbos ging uit van de heilshistorische betekenis en verklaring van
de desbetreffende gelijkenissen. Jezus sprak daarin over het koninkrijk als
tegenwoordige en toekomstige realiteit.
Op de vraag van de discipelen, waarom Jezus in gelijkenissen spreekt (Mark.
4:1vv) antwoordt Hij: omdat aan u de verborgenheid van het koninkrijk Gods
is gegeven, maar hun is het niet gegeven .…Dit woord bevat de sleutel voor
het verstaan van de bijzondere bedoeling, die Jezus met deze gelijkenissen
heeft. Zij stellen immers vast, dat de zin der gelijkenissen slechts voor
diegenen te verstaan is, aan wie het mysterie (of de mysteriën) van het
koninkrijk gegeven is (te kennen)….Met de verborgenheid of de kennis der
verborgenheden van het koninkrijk, welke aan de discipelen in
onderscheiding van de schare geschonken is (perfectum), is bedoeld de
bijzondere, actuele kennis van het koninkrijk, gelijk zich dat in Jezus’ komst
openbaarde….Zonder deze kennis blijft de gelijkenis een inkleding van
gedachten, waaraan men wel allerlei associaties kan verbinden en waaruit
men misschien wel lering kan trekken, maar waarvan de specifieke,
heilshistorische, d. i, op de komst ven het koninkrijk betrekking hebbende,
strekking niet kan worden verstaan…
Dit spreken in gelijkenissen heeft dus een dubbele uitwerking: aan de ene
zijde een openbarende; aan de andere zijde een verbergende. De wijsheid, die
daarin wordt geboden, de verborgenheden die daarin worden onthuld, zijn
slechts te kennen voor degenen, aan wie het principiële geheim te verstaan is
gegeven, nl. de komst van het rijk in Christus. Voor degenen, die buiten
staan, die niet weten waarover het ten diepste gaat, moet door deze wijze van
spreken over het koninkrijk het geheim verborgen blijven.
M.a.w.: Juist in en aan de gelijkenissen wordt duidelijk getoond, dat het
ongeloof het diepe geheim van Jezus’ komst op aarde niet verstaat. En
daarin voltrekt zich een oordeel van God. Vgl. Jes. 6:10. In dit alles
openbaart zich ongetwijfeld het goddelijk oordeel der verharding en der
verberging, gelijk omgekeerd het geloof enkel op Gods genadegave en zijn
6
vrijmachtig welbehagen teruggaat, vgl. Matth. 11 : 25, 26, waar Jezus de
Vader dankt, dat Hij deze dingen voor wijzen en verstandigen verborgen,
doch aan kinderkens geopenbaard heeft en eraan toevoegt: Ja, Vader, want
alzo is uw welbehagen geweest.
8. Enkele karakteristieken van de parabels. Parabels zijn gewoonlijk uit het
gewone leven genomen, maar zij zijn niet noodzakelijk realistisch. Zij zijn
vaak hyperbolisch of bevatten elementen van onwaarschijnlijkheid en zijn
dan vaak pseudo-realistisch en hebben elementen die schokkeren. Een
voorbeeld: het is onwaarschijnlijk, dat men in het Palestina van de eerste
eeuw een schuld zou hebben van 10.000 talenten (verschillende miljoenen
dollars), zoals in de gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht (Matth.
18:23-35).
Gelijkenissen beginnen vaak met een vraag, zoals: Wie van u..? Wat denkt
u…? Vaak vereisen parabels een ommekeer in iemands denken. De verachte
Samaritaan is een naaste; de tollenaar, niet de Farizeeër is rechtvaardig. Het
cruciale punt is gezet aan het eind van de parabels en daarmee
corresponderend moet de interpretatie zich richten op het eind van de
parabel. Hoewel de parabel van de boze pachters christologische implicaties
heeft, zijn de meeste parabels theocentrisch doordat zij zich richten op God,
Zijn koninkrijk en Zijn verwachtingen voor het mensdom. Vervolgens zijn de
parabels vaak uitnodigingen tot gedragsverandering en tot het discipelschap.
9. Wat betreft het gebruik van parabels vóór de tijd van Jezus. Jezus was
niet de eerste persoon die door parabels en vertellingen onderwijs gaf. Er zijn
zowel Griekse als Semitische antecedenten. Maar nooit zo consistent, creatief
en effectief als Jezus. Er zijn zoveel rabbijnse parabels gelijk die Jezus
vertelde, dat sommige geleerden beweren, dat Jezus putte uit een voorraad
van populaire vertellingen of op zijn minst dat Hij Zijn thema’s en structuren
uit zo’n voorraad haalde. Echter…het rabbijnse schriftelijk materiaal is uit
later tijd dan het NT. Er zijn verreweg ook geen parabels uit Qumran en geen
in de Apocrypha en pseudepigrafen (behalve de zgn. Similitudes van Henoch
die blijkbaar later in oorsprong zijn). Geen van de rabbijnse parabels is
feitelijk van voor de eerste helft van de eerste eeuw. Daarbij komt, dat de
rabbijnse parabels (alle Hebreeuws, niet Aramees) in eerste instantie zijn
gebruikt als een middel van Schriftuitleg; Jezus deed zo niet.
10. Verdeling van de parabels in de Evangeliën. De parabels zijn thematisch
gerangschikt bij de Synoptici. Markus heeft slechts vier vertelling-parabels:
in hoofdstuk 4: de zaaier, het mosterdzaad, het zaad dat in het verborgen
groeit en in hoofdstuk 12: de boze pachters. Jezus vertelde zeker enige
parabels meer dan eens, met verschillende variaties. Mattheüs heeft de
meeste van deze parabels bijeengebracht in de hoofdstukken 12-13, 18 en
20-25. Hij heeft minstens 12 parabels die alleen bij hem voorkomen. Lukas
heeft de meeste van zijn parabels in hoofdstuk 10-19 van zijn zogenoemde
reisvertelling. Lukas heeft minstens 15 parabels die alleen bij hem
voorkomen.
11. Enkele richtlijnen voor de interpretatie.
7
a. Luister naar de parabels in de context van de bediening van Jezus.
De hoorders van Jezus moeten een shock hebben gevoeld bij het
luisteren naar een parabel. Bijv. als zij van Jezus vernamen, dat de
tollenaar rechtvaardig was en niet de Farizeeër. Ander voorbeeld: Dat
de Samaritaan en de naaste in een adem konden worden genoemd
(Luk. 10:30-37). Dit betekende een ommekeer in het denken.
b. De meeste gelijkenissen zijn thematisch bijeengebracht door een
evangelist in zijn evangelie; daaruit zien we ook wat deze evangelist
met zijn evangelie theologisch op het oog had. Zo bijv. Lukas die
speciaal oog had voor het gebed, rijkdom en verstotelingen. Daarom
Luk.11:5-13 en 18:1-14 (gebed); Luk. 12:13-21en 16:1-13 (rijkdom);
Luk.14:7-24 (uitnodiging voor het grote feest voor verstotelingen; zie
ook Luk. 15:1-32).
c. Soms verschilt ook het doel van de gelijkenis in de weergave van die
gelijkenis per evangelie; bijv. de gelijkenis van het verloren schaap (bij
Lukas: berouw van zondaren; bij Mattheüs: het opzoeken van een
verdwaalde discipel. Jezus vertelde de gelijkenis stellig meer dan eens
in verschillende situaties.
d. Geef speciale aandacht aan het slot van de gelijkenis (een conclusie;
een oproep tot een beslissing of ommekeer in het denken).Bijv. in de
gelijkenis van het verloren schaap: de blijdschap.
e. Zeker niet alle trekken in een gelijkenis zijn voor de interpretatie van
belang. Zo is bijv. in de gelijkenis van de schat in de akker wat de
vinder doet niet volstrekt aanbevelenswaardig (de akker met de schat
erin kopen, zonder te laten weten, dat hij daarin een schat vond). In
het woordenboek van E-sword (ISBE) lezen we daarover: ‘In general,
the parable, like all other forms of figurative expression, has a
meaning only as far as the tertium comparationis goes, that is, the
third thing which is common to the two things compared.’
12. Al de gelijkenissen zijn in zekere zin koninkrijksgelijkenissen. Maar In de
verklaring van de gelijkenissen moet niet alleen het zgn. eschatologisch/
heilshistorisch aspect aan de orde komen. Dr. H. Ridderbos heeft weliswaar
terecht op het laatste nadruk gelegd. Maar er is ook het ‘heilsordelijk’
aspect. Zoals bijv. in Matth. 13 over de zaaier, waarin het vooral ook gaat om
het inzicht, hoe het koninkrijk kan worden binnengegaan en het
noodzakelijke antwoord op de presentatie van de boodschap of liever: niet
alleen over ongeloof, maar ook over schijngeloof en tijdgeloof. 7
Deze samenvoeging van het heilshistorische (het in Christus' kruis en opstanding
gegevene) en de persoonlijke ervaring (de bekering, inplanting in Christus) is ook
heel typerend voor Paulus. H. Ridderbos in zijn boek Paulus, Kampen 1966 koppelt
m.i. ook in dit boek het heilshistorische te zeer los van de ervaringsmomenten die in
alle uitdrukkingen die Paulus hier gebruikt, meeklinken. Wel zegt hij m.i. zeer
terecht op blz. 254vv, dat het leven door het geloof en het leven in de gemeenschap
met Christus door de Geest niet twee gedachtewerelden vertegenwoordigen.
7
8
13. Niet zelden roepen de gelijkenissen van Jezus op om zich voor te
bereiden op de dag van de oogst (welk een feest), maar ook de dag van de
afrekening en van het eeuwig oordeel (hoe schrikbarend)). Dan komt de
scheiding tussen gehoorzamen en ongehoorzamen. Soms gaat het dan over
het oordeel direct na de dood (De rijke man en Lazarus; Luk.16:19-31) 8,
soms over het eindgericht aan het eind der tijden (Matth. 25:14-30). Wees
waakzaam.
14. Wellicht is het nuttig voor de lezer van deze voordracht ter toelichting en
praktische toepassing een preek toe te voegen over de gelijkenis van Jezus
over de twee zonen (Matth.21:28-32) die ik eerder elders in mijn website
(rubriek homiletica) heb geplaatst.
De afbeelding hiernaast is gekozen uit
Ds. J. J.. Knap Czn, Gelijkenissen des
Heeren
(Schriftoverdenkingen
bij
tekeningen van Eugène Burnand;
derde deel; Nijkerk 1921; blz. 62vv.
8
In E-sword’s woordenboek (ISBE) lezen we: Zij die deze gelijkenis als een echte
geschiedenis beschouwen, zijn verplicht elke en alle uiteenzettingen te
interpreteren, inclusief ook de dichte nabijheid van hemel en hel en de mogelijkheid
om te spreken van de ene plaats naar de andere, terwijl zij die het zien als een
parabel hun interpretatie kunnen beperken tot de trekken die de substantie van het
verhaalde betreffen.
9
Preek over Matth.21:31a
Orde van dienst
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
Votum
Groet
Psalm: 25:6
Wet des Heeren / Apost.Gel.
Psalm: 6:2
/ 25:9
Schriftlezing: Matth. 21:23-32
Gebed
Tekst: Matth. 21:31a: Wie van deze twee heeft de wil van de vader
gedaan?
Verdeling van de preek:
1. Jezus ter verantwoording geroepen
2. Hoeren en tollenaars die de wil van de Vader doen.
3. Werken in Gods wijngaard
4. Berouw komt niet te laat
5. ‘Ik, heer…’ en hij ging niet
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
Inzameling der gaven
Psalm: 86:3, 6
Prediking
Psalm: 32:5
Dankgebed
Psalm: 119:5
Zegenbede.
*
*
*
10
Wie van deze twee heeft de wil van de vader gedaan? Met deze vraag,
gemeente aan het slot van de zeer korte gelijkenis van Jezus over de twee
zonen, geeft Jezus ons het oordeel in handen over een kwestie tussen een
vader en zijn twee zoons. Wij mogen als het ware de rol van rechter spelen.
1. Jezus ter verantwoording geroepen
Het merkwaardige echter van Jezus’ vraag is, dat wij met het antwoord, dat
we op de vraag geven, meteen ook een oordeel geven over onszelf. Dat blijkt
ook uit het verband van onze gelijkenis. Er is namelijk een delegatie van de
Hoge Raad, het Joodse sanhedrin, tot Jezus in de tempel gekomen om Hem
ter verantwoording te roepen. Wat verbeeldt die rabbi van Nazareth zich wel?
Op wiens gezag treedt Hij op?
Wat heeft Hij immers gedaan? Wel, Jezus heeft onverhoeds met een gesel
van touwtjes de kooplieden die op het tempelplein handel dreven,
weggejaagd en vervolgens de bureaus van de bankiers op zijn kop gezet. En
de duivenverkopers heeft hij met stoel en al buiten de deur gebracht. Eruit
met al die marktkramers.
Tenslotte is Jezus in de tempel, het huis van het gebed aan het werk gegaan.
Hij heeft blinden en kreupelen genezen. 9 En daarna hebben kinderstemmen
Hem toegejuicht: ‘Hosanna de Zoon van David’ (Matth. 21:15). Het lijkt erop,
dat deze wonderlijke Leraar van Israël revolutie wil ontketenen. Hij heeft Zich
als een vorst Jeruzalem laten binnenleiden. Meent Hij soms de beloofde
Messias te zijn, die vanuit de tempel te Sion zijn rijk zou gaan oprichten?!
Daarover moet Jezus Zich dan maar eens verantwoorden. Als ware
inquisiteurs staan ze voor Hem: de overpriesters en ouderlingen van het
volk, mannen die de orde moeten bewaren en de ‘status quo’ dienen te
handhaven om niet met de bezettende macht in conflict te komen (vs. 23vv).
Vandaar hun vraag aan Jezus: Door welke macht en op wiens gezag Hij
handelde. En dan antwoordt Jezus met een verrassende wedervraag. ‘Vertel
Mij eens, op wiens gezag Johannes de Doper optrad; als u Mij dat wilt
zeggen, geef Ik u ook antwoord op uw vraag.’
Is dit soms een strikvraag van Jezus, waarmee Hij Zijn tegenstanders
schaakmat wil zetten? Nee, dat niet. Laten zij Jezus antwoorden op de vraag,
of Johannes de Doper zijn macht om te dopen uit de hemel had gekregen.
En laat hen dan daaruit de gevolgtrekking maken, dat Hij, Jezus ook niet op
eigen gezag handelde, maar gevolmachtigd was door de Vader. Want er had
immers bij Zijn doop in de Jordaan een stem uit de hemel geklonken: ‘Deze
is Mijn Zoon, Mijn geliefde, in Dewelke Ik mijn welbehagen heb’ (Matth.
3:17).
9. Vgl. 2 Sam. 5:6v: (blinden en kreupelen die volgens de Jebusieten David konden
verhinderen Jeruzalem in te nemen, roepen, genezen door Jezus, Davids Zoon in
Jeruzalem een welkom toe met hun: ‘Hosannah de Zoon van David’. (Matth. 21:14)..
11
Welnu, daarmee is dan ook de vraag beantwoord, op Wiens gezag Hij (Jezus)
handelde. Laten de Joodse leidslieden dan maar met de kleine kinderen mee
roepen: ‘Hosanna, de Zoon van David.’ Nee, zij wagen het niet om de zending
van de Doper ter discussie te stellen. Als ze dat zouden doen, zouden ze heel
het volk tegen zich in het harnas jagen. Want iedereen hield hem voor een
profeet.
Kortweg zeggen ze dus op Jezus vraag: ‘We weten het niet.’ 10 ‘Dan zeg Ik u
ook niet, op Wiens gezag ik handel.’ Aldus Jezus’ reactie. Daarmee is de zaak
afgehandeld. Nee, toch ook niet. Want Jezus laat Zijn beschuldigers nog niet
gaan. Laten zij eerst maar antwoord geven op een vraag, die veel eenvoudiger
is. Met dat antwoord hebben zij tevens ook antwoord op hun eigen vraag en
een oordeel over het gezag van hun eigen handelwijze.
2. Hoeren en tollenaars die de wil van de Vader doen
En dan vertelt Jezus een gelijkenis. 11 een vader en twee zonen. Stel u voor:
een landbouwer. In de buurt van zijn huis ligt een stuk land, beplant met
wijnstokken. In zo’n wijngaard is altijd wel wat te doen. De ranken moeten
geleid en op tijd besnoeid worden. En als de zware druiventrossen rijp
genoeg zijn geworden, moeten ze worden geperst in de wijnpersbak. Zwaar
werk.
Nu, wie kan de eigenaar van die wijngaard beter vragen om hem te helpen bij
het werk dan zijn twee zonen? Hij hoeft ze niet te huren als knechten. Hij
hoeft het niet van hen te nemen, als ze weigeren. 12 Is de wijngaard in feite
ook niet hun bezit? Vandaar het simpele bevel: ‘Jongens, maak je klaar;
vandaag moet er flink worden aangepakt.’ Dat is toch niet te veel gevraagd?
Maar wat is het antwoord van de eerste tot wie de vader zich richt. Heel
teleurstellend, hoogst verdrietig. Want de jongen zegt botweg: ‘Ik wil niet. Ik
Ds, J, J, Knap schrijft: ‘ Zij achten het daarom ’t verstandigst geen oordeel uit te
spreken, doch zich achter hun onkunde te verschuilen, zeggende: “Wij weten het
niet”. Zo Ds. J. J.. Knap Czn, Gelijkenissen des Heeren (Schriftoverdenkingen bij
tekeningen van Eugène Burnand; derde deel; Nijkerk 1921; blz. 64v.
10
11
De Griekse tekst van Matth.21:28-31 luidt: Τί δὲ ὑμῖν δοκεῖ; ἄνθρωπος εἶχε τέκνα δύο, καὶ
προσελθὼν τῷ πρώτῳ εἶπε· τέκνον, ὕπαγε σήμερον ἐργάζου ἐν τῷ ἀμπελῶνι μου. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς
εἶπεν· οὐ θέλω· ὕστερον δὲ μεταμεληθεὶς ἀπῆλθε.. καὶ προσελθὼν τῷ δευτέρῳ εἶπεν ὡσαύτως. ὁ
δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· ἐγώ, κύριε· καὶ οὐκ ἀπῆλθε.. τίς ἐκ τῶν δύο ἐποίησε τὸ θέλημα τοῦ πατρός;
λέγουσι αὐτῷ· ὁ πρῶτος. λέγει αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι
προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεου. ἦλθε γὰρ πρὸς ὑμᾶς ᾿Ιωάννης ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης,
καὶ οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ· οἱ δὲ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι ἐπίστευσαν αὐτῷ· ὑμεῖς δὲ ἰδόντες οὐ
μετεμελήθητε ὕστερον τοῦ πιστεῦσαι αὐτῷ.
Ds. J. J. Knap (a.w., blz. 67) schrijft: ‘Deze vader gelijkt in niets op de vaders ener
ontzenuwde eeuw, die de moed missen het gezag te handhaven, en hun kinderen
alleen met nederige verzoeken en halve beden durven naderen.’
12
12
heb geen zin. Doe het zelf maar.’ Verregaand brutaal. Zo antwoordt een zoon
zijn vader toch niet. Het gezag van die vader telt blijkbaar voor die jongen
niet. Het ‘eer uw vader en uw moeder’ van Gods gebod wordt met voeten
getreden.
Maar wat gebeurt er. Die jongen die zijn vader afsnauwde, is de deur nog
niet uit, of hij draait om als een blad aan de boom. Nee, zijn vader heeft hem
niet bij de arm gepakt en gezegd: ‘Je zult!’ Hij heeft hem alleen verdrietig
aangekeken om daarna weg te gaan. 13 En een stem in het binnenste van de
jongen heeft hem kennelijk tot andere gedachten gebracht: ‘Jakob, jouw
vader vroeg toch niet iets vreemds van jou? Het moest toch je hartelust zijn
om te doen wat hij van je vroeg? Schaam je wat! Wil jij dan soms heel je
leven op de zak van je vader leven, zonder een hand uit te steken om je
boterham met eigen handen te verdienen?’
En kijk, wat doet dan die jongen? Hij maakt rechtsomkeert en gaat aan het
werk. Straks kan hij er wel met vader over praten, dat hij tot andere
gedachten is gekomen. Trouwens, zijn vader kon toch zelf ook zien, dat hij
berouw had gekregen en daarom op zijn schreden is teruggekeerd. De ganse
dag door werkt hij als een paard. En met vreugde.
Vraag: Heeft deze jongen de wil van zijn vader gedaan? Niet moeilijk om op
die vraag te antwoorden. Zeg het maar, leiders van het volk: ‘Ja, deze jongen
heeft in feite de wil van zijn vader gedaan.’
Wie is die jongen? En wat houdt zijn resolute ommekeer in? Laten we eerst
maar eens bij die eerste zoon blijven in de preek en de toepassing maken van
Jezus’ onderwijs. Het gaat nog steeds over Johannes de Doper. Jezus zegt
van Hem (vs. 32), dat hij gekomen is in de weg der gerechtigheid. Linea recta
uit de hemel. Hij verkondigde voluit het recht van God, Gods heilige wet. Hij
riep op tot bekering. Niet langer stelen, geen bedrog plegen, geen huichelaar
zijn. Bekeer u. In die weg is er genade voor u. Zie daar het Lam van God dat
de zonde der wereld wegneemt. Laat Hij uw hart vervullen. ‘Zoon, ga heen,
werkt heden in Mijn wijngaard.’
Kijk daar een Joodse vrouw met een slechte reputatie. Ze heeft mannen
verleid en heeft ermee huis gehouden. Wat kan haar naam haar schelen. Ze
heeft ook geen boodschap aan die man met zijn harige mantel, Johannes.
Met een ruk keert zij zich om. Ik wil niet. Ik wil niet in de dienst des Heeren
staan en mijn Schepper met lichaam en ziel eren en dienen. Liever plezier en
genot, hartstocht en geld dan de liefde van een hemelse Vader en de genade
van een Messias, het Lam van God. ‘Wie heeft lust de Heer’ te vrezen, ’t
allerhoogst en eeuwig goed? (Pa.25:6a ber.). Ik niet.
‘Het verzoek van de vader is vriendelijk‘. Kind, ga (hupage, vgl. ook Matth.8:4;
18:15; 19:21; 27:65 en 28:10) en werk (ergazou) vandaag in de wijngaard. ‘ Zo Dr.
J. T. Nielsen, Het Evangelie naar Mattheüs II; (De prediking van het Nieuwe
Testament); Nijkerk 1973; blz. 189.
13
13
Maar ze is nog geen tien stappen op weg naar huis, of ze wordt bestormd van
binnenuit met vragen als: ‘Hoe kan ik met het leven dat ik nu leid, God
ontmoeten? Moet ik nog langer doorgaan met het verknoeien van mijn
kostelijke leven? Wat doet ze? Ze maakt rechtsomkeert. Terug naar de
Jordaan om te belijden, dat ze een zondares is en weldra wordt ze gedoopt:
de doop der bekering tot vergeving van zonden. En zeg het dan nu maar, wie
de wil van de hemelse Vader heeft gedaan.
Kijk daar een man. Even verderop. Iedereen kent hem: de
belastingambtenaar. De tollenaar of liever afzetter, collaborateur van
professie. Hij speelt de Romeinen in de kaart. Hij staat onder de hoorders
van de Doper. Die kijkt dwars door hem heen: ‘Jij man, je bent bezig je eigen
graf te graven. Je leeft op de zak van een ander. Liegen en stelen is dagwerk
bij jou. Je bent een boom. Maar de bijl van Gods gericht valt op je. Hoor de
doffe slagen van die bijl.’14
Als de tollenaar dat alles hoort, keert hij zich om met een ruk. Met geen haar
op zijn hoofd denkt hij eraan om de God van die prediker aan de Jordaan te
dienen. Daar bedankt hij stichtelijk voor. Maar hij is geen tien stappen weg,
weer naar huis terug, of het blijft hem achtervolgen wat hij van de Doper
heeft gehoord. Tot hem kwam Gods roep: ‘Zoon, ga heen, werk heden in mijn
wijngaard.’ Het maakt hem onrustig. Zoveel geld en zo weinig rust. Het
benauwt hem tenslotte. Hij wandelt niet op de weg van de gerechtigheid. Hij
gaat op de weg van het verderf. Dat wordt hem met de dag duidelijker.
En dan, een week later is hij er weer. ‘Wat moet ik doen? Ik weet geen raad.’
Alles prijs geven om de Heere alleen over te houden. Dat slaat diep door zijn
ziel heen. Hoor ik het goed. Ja, man, je hoort het goed. ‘Zie het lam van God
dat de zonde der wereld wegneemt.’ Dat geeft vrede voor je benauwde
geweten.’
En zie dan eens, hoe beiden (die vrouw met haar slechte reputatie en de
tollenaar) hun zondig bestaan belijden en gedoopt worden: de doop der
bekering tot vergeving van zonden.Vgl. Luk.3:3vv. Zij staan op tot een nieuw
leven.
Vraag van Jezus aan Zijn inquisiteurs: ‘Wie heeft de wil van de Vader
gedaan?’ Zij zeiden: ‘De eerste.’ Goed geantwoord. Hoeren en tollenaren gaan
u voor in het Koninkrijk van God. Vraag van Jezus aan u en mij hier
vanmorgen in de kerk. Ik denk, dat de vraag niet zo moeilijk is. Moeilijk is
het wel om het op onszelf toe te passen. Keer met het onderwijs van Jezus
M.Henri schrijft: ‘If ever we mean to do any thing for God and our souls, why not
now? Why not today?’ Repentance is metanoia - an after-wit (achteraf inzien, dat
iets verkeerd is): and metameleia - an after-care (bekommernis daarna; van
gedachten veranderen). Better late than never.’ Zo M. Henri. En even verder: ‘Buds
and blossoms are not fruit.’
14
14
tot uzelf in en laat ons dan eerst wat uitvoeriger stilstaan bij de eerste zoon
uit Jezus gelijkenis
3. Werken in Gods wijngaard
Tot ons allen komt het ondubbelzinnige bevel van God, de hoogste
Wijngaardenier, tot u en tot mij. ‘Zoon, ga heen, werk heden in Mijn
wijngaard.’ 15 Het is het bevel van uw Schepper, aan Wie u en ik ons bestaan
te danken hebben. Een bevel om Hem te dienen met de inzet van al uw
krachten en op de plaats die de Heere u doet innemen. Het is niet genoeg,
dat u gelooft, dat God bestaat. De Heere vraagt terecht van u, dat u Hem
dient. Want Hij is de God van het verbond. En u bent een kind van het
verbond. U draagt het teken van Gods goedheid aan uw voorhoofd. Wel, dat
is dan toch niet te veel van u gevraagd, dat u een zo goede en grote God aan
Wie u uw bestaan te danken hebt, dient en verheerlijkt. Zijn liefdedienst
heeft nog nooit iemand verdroten.
‘Zoon…’! Hoe teer klinkt dat. ‘Ga heen’, dat mag een vader toch zeker tegen
zijn kind zeggen. Zijn wij het niet aan onze Schepper verplicht om Hem in
heel ons leven te dienen? Is Hij niet onze Vader die wij in onze gebeden
aanspreken met: ‘Onze Vader Die in de hemelen zijt.’
Het werk in de wijngaard des Heeren is een werk in het Koninkrijk van God,
de hemelse Vader. En dat kan alles zijn: ons dagelijks werk: op het land, op
kantoor, in de keuken en vooral ook in Gods gemeente in onderling
dienstbetoon (in diaconaat en pastoraat). En Gods trouwe zonen zijn tevens
de erfgenamen van het Koninkrijk van God: een heerlijke toekomst in Gods
gemeenschap. Met andere woorden: uw eeuwige zaligheid staat op het spel.
Maar vooral: de eer van God is ermee gemoeid. Werken in Gods wijngaard,
dat houdt in: met oor en oog, met hart en mond, Gods deugden roemen die
ons blijdschap geeft. Het houdt in, dat ons leven om een andere as gaat
draaien, niet meer om onszelf, maar om de A(a)nder.
4. Berouw komt niet te laat
Nu, het bevel om in Gods wijngaard te werken komt tot ons allen. Maar ook
is onze eerste reactie op dat bevel van God, geen andere dan die van de
eerste zoon. ‘Ik wil niet.’ Onwil om te doen wat God wil, dat typeert uw en
mijn bestaan van huis uit. Want ‘er is niemand die God zoekt, ook niet een’.
Vgl. Rom. 3:10vv.
J. Calvijn schrijft: Wij trekken daaruit het besluit, dat het geloof niet alleen daarin
gelegen is, dat men de ware leer onderschrijft, maar dat het nog iets meer en iets
diepers in zich sluit en wel, dat de hoorder zichzelf verloochent en zijn leven geheel
Gode toewijdt.’ Zo J. Calvijn, De Evangeliën van Mattheüs, Markus en Lukas (in
onderlinge overenstemming gebracht en verklaard); Derde deel, 3e druk; Goudriaan
1979; blz. 208.
15
15
U zegt misschien liever: ‘Ik kan niet.’ U bent te druk, al te zeer gericht op
eigen belangen.’ Wij zitten ook zo vast aan ons lieve ‘ik’, aan onze vleselijke
lusten, aan eigenroem en een mooi leven. Wij zijn zo ver bij God vandaan,
dat we Zijn eer en het welzijn van onze naaste niet meer op het oog hebben,
hoewel dat toch ons bestaan pas echt zinvol maken kan.
U zegt: ‘Ik kan niet.’ Maar als u eerlijk bent, moet u zeggen: ‘Ik wil niet.’ Dus:
u kunt niet, omdat u niet wilt. Maar wellicht denkt u, dat u niet mag. U zou
wel willen, maar de Heere zal mij niet willen gebruiken, denkt u. Ik heb niets
waarmee ik de Heere kan behagen. Nu, als u daarin de oorzaak van uw
eeuwige ondergang zoekt, bent u er ver naast. U hebt inderdaad in uzelf
niets dat u bij God aangenaam kan maken. Maar u bent een verbondskind.
De Heere heeft u geëigend. Hij heeft recht op u. En alles wat Hij van u eist,
wil Hij u het Zelf eerst geven, opdat u het ook volbrengen kunt.
Het is eigenlijk geen wonder, dat die jongen uit onze gelijkenis zegt: ‘Ik wil
niet.’ Als de Heere ons oproept om in Zijn dienst bezig te zijn, eist Hij ons
voor de volle 100% op. Daar heeft Hij recht op. En juist daarin hebben wij
geen zin. Want dat betekent, dat we niet langer onze eigen heer en meester
zijn om ons doen en laten in te richten naar Gods heilige wet. Het houdt in,
dat we bepaalde zonden die onze hartstochten strelen, leren prijsgeven, dat
wij onze eigenwijsheid laten varen en dagelijks bidden: ‘Heere, wat wilt Gij,
dat ik doen zal.’ Dat heet in onze gelijkenis (vs. 32): ‘In de weg van de
gerechtigheid gaan.’
‘Ik wil niet’, zegt de eerstgenoemde zoon uit de gelijkenis. Iemand zegt: ‘Dat is
tenminste eerlijk.’ Met schijnvroomheid is niemand gediend. Het is toch
zeker beter te zeggen: ‘Ik begin er niet aan, want voor zo’n leven in
gehoorzaamheid aan de hemelse Vader, kies ik niet.’ Nu, dat is eerlijk. Maar
als u dit zou zeggen, hebt u intussen wel gekozen: een keuze voor een
ongebonden en zgn. vrij leven dat u vroeg of laat zeker zal opbreken. C.H.
Spurgeon schrijft van de zgn. oprechtheid van de eerste zoon: ‘Het is een
oprechtheid die mij doet huiveren; want zij verraadt een hart, zo hard als de
onderste molensteen.’
Geen wonder dus, dat die eerste zoon uit de gelijkenis hardop en zonder
omhaal van woorden zegt: ‘Ik wil niet.’ Zeker, maar wat we dan verder van
hem lezen, is wel een wonder. Dat hij even later, als hij vastberaden de deur
uit is gegaan, tot inkeer en ommekeer komt. ‘En daarna berouw hebbende,
ging hij heen’ (vs. 29b). Let erop, hoe het er staat. Hij zegt niet bij zichzelf:
‘Als mijn vader dat zo graag heeft, zal ik het maar doen’. Hij krijgt geen spijt
van zijn onbillijke woorden alleen. Hij keert niet op zijn schreden terug om
met een nors uiterlijk en met een boos hart, noodgedwongen te doen wat zijn
vader vraagt. Hij heeft berouw van wat hij zijn vader aandoet.
Berouw is innerlijk omkeer. Dat is het werk van Gods Geest. Die maakt van
onwilligen (‘wederhorigen’ ook wel genoemd) gewilligen die met vreugde de
wil van de Vader doen. Als dat, gemeente, in u passeert, kan geen pen dat
beschrijven. De Dordtse Leeerregels (III/IV, 12) spreken dan over: ‘een
16
nieuwe schepping, over een opwekking uit de doden.’ Dat is: ‘een gans
bovennatuurlijke, een zeer krachtige en tegelijk zeer zoete, wonderbare,
verborgen en onuitsprekelijke werking, die….in haar kracht niet minder
noch geringer is dan de schepping of de opwekking der doden.’
‘Doch daarna berouw hebbende, ging hij heen. Dat houdt in, dat u zich gaat
schamen. U beseft, dat de hemelse Vader het aan u niet verdiend heeft, dat
u botweg weigert Hem te dienen. U vindt geen rust meer in een leven, los van
Hem. Dat leven voor uw hartstochten verteert u. Uw zelfhandhaving maakt u
walgelijk in eigen ogen. U schaamt zich. U kunt zich bepaald indenken, dat
de Vader in de hemel, u een pak slaag geeft. U bent in eigen beleving een
kind des toorns. Dat maakt u onrustig.
Maar we lezen nog iets van die eerste jongen uit de gelijkenis: Berouw
hebbende, ging hij heen. U had misschien gedacht, dat hier zou staan:
berouw hebbende, ging hij zijn onhebbelijkheid met een berouwvol hart
belijden en zijn vader om vergeving vragen. Maar we lezen: hij ging heen. Hij
gaat doen wat zijn vader van hem had gevraagd. Hij had het natuurlijk best
kunnen begrijpen, dat zijn vader gezegd had: ‘Kerel - jij met je brutale mond
- , verdwijn uit mijn ogen. Laat eerst maar eens zien, dat je echt berouw
hebt.’ Maar van zo’n reactie van de vader, lezen we niets. Dat die onwillige
zoon het de hele dag volhield om in de wijngaard te werken, was het beste
bewijs, dat hij berouw had van wat hij had gezegd.
Zo lezen we het ook in de Bijbel. De apostel Paulus schrijft later, dat ‘de
droefheid naar God een onberouwelijke bekering tot zaligheid bewerkt’ (2
Kor. 7:10).. Het beste bewijs van oprecht berouw is onmiddellijke
gehoorzaamheid.
Met andere woorden : U kunt niet bidden om vergeving en intussen met uw
gedachten bij een vrouw zijn om overspel te bedrijven. U kunt niet aan God
vragen om genade en intussen een hooghartig en liefdeloos leven leiden, vol
zelfzucht. Als u wilt, dat de Heere u gaarne in Zijn dienst neemt, moet u niet
eerst aan levensverbetering doen en in een goed blaadje bij God komen te
staan. Levensverbetering zal een vrucht zijn van berouw over uw zonden,
maar het maakt uw zondige woorden en daden niet goed. Schuld moet
vergeven worden. En Gode zij dank: de Heere is gewillig om u te vergeven.
Geloof het woord dat de Doper aan de Jordaan de grootste zondaren toeriep:
‘Zie het Lam Gods, dat de zonde der wereld wegneemt.’
En mag ik u dan nu vragen: Het is toch niet uit een opwelling van uw
gemoed, dat u ‘godsdienstig’ bent geworden? Laat uw godsdienst in woorden
en daden het toonbeeld zijn van een hartelijke liefde tot God tot de naaste.
Mag het u in waarheid om de Heere en om de eer van Zijn Naam gaan? Laat
uw dienen van God dan uw hartelust zijn. Vraag de Heere om Zijn Geest,
zodat u Hem van harte gewillig dient. Met een volvaardig gemoed. En vergeet
nooit, dat u hartelijk welkom bent in Gods wijngaard, al hebt u tot nu toe
geleefd als een overspelige of als een tolllenaar. Verlaat de paden van de
zonde en als u iemand iets door bedrog ontvreemd hebt, geef het vierdubbel
17
terug. Zo lezen we het van de tollenaar Zacheüs (Luk. 19:8). Ik vraag u uit
naam van mijn Zender: Wie van die twee jongens heeft de wil van de vader
gedaan? En toen de inquisiteurs die Jezus om Zijn autorisatie kwamen
vragen, antwoorden: ‘De eerste’, verbeterde Jezus meteen hun antwoord en
zei: de tollenaars en de hoeren gaan u voor.
5. ‘Ik, heer…’ en hij ging niet
En dan nu nog iets over de andere zoon uit Jezus’ gelijkenis. Ik stel u voor,
dat onze kennismaking met hem kort is. De tijd, maar vooral de lust
ontbreekt ons om veel over hem te zeggen. Ik hoop, dat uw keus voor de
eerste zoon van de gelijkenis blijft, ook als u kennis hebt gekregen aan de
tweede zoon.
Nu, de eerstgenoemde zoon heeft botweg geweigerd om in de wijngaard van
zijn vader te werken. En dan gaat de vader naar zijn andere zoon en herhaalt
zijn vriendelijk verzoek. Hij heeft gelukkig nog een zoon. En die reageert
totaal anders. ‘Hij heeft toch zeker het vijfde gebod altijd stipt in acht
genomen’ (Ds. J.J. Knap). Eigenlijk staat er in de gelijkenis, dat deze jongen
zegt: ‘Ik, heer.’ U ziet, dat hij het werkwoord ‘gaan‘ niet gebruikt. Hij is een
en al gewilligheid. Natuurlijk, ‘ik, heer.’ Uw dienstvaardige’. Wellicht heeft die
tweede zoon het antwoord van zijn broer gehoord en meteen gedacht: Dat zal
ik eens echt anders doen; mijn vader zal weten, dat hij ook nog een zoon
heeft, die hem gehoorzaamt.
Maar wat lezen we dan van die jongen. ‘En hij ging niet.’ Hij kreeg berouw.
Maar een ander soort berouw dan dat van zijn broer. Het was bij hem jazeggen en nee- doen.Vrijwel meteen zal hij gedacht hebben: ‘Mijn broer is een
mooie man; die heeft vrijaf genomen en laat mij het werk doen. En moet ik
dan nu de ganse dag draven en bij al het werk dat er te doen is, ook nog zijn
arbeid erbij nemen? Wel, kan hij er dan maar niet beter ook een vakantiedag
van maken? Belofte maakt schuld. ’t Is waar. Maar morgen doet hij het wel
beter. Dan gaat hij er vast flink tegenaan. ‘Ik ga heer’ en hij ging niet. Hij
bedankt ervoor om op zijn eentje te gaan doen wat zij beiden hadden moeten
doen.
‘Ik ga, heer’: lippentaal. Want hij ging niet. Een dubbelhartig man: bij zijn
vader de mooie jongen uithangen en intussen zijn eigen weg gaan. U zult
begrijpen, gemeente, dat Jezus dan pas het antwoord geeft op hun vraag, op
gezag van wie Hij optrad. Kijk naar de Doper aan de Jordaan. In hem mag u
Mijn beroepsbrief zien. Op gezag van de God van de Doper kom Ik tot u.
Hoeren en tollenaars krijgen het fiat van Johannes en van Mij. Maar waarom
hebt u hem niet geloofd, al leek u nog zo werkwillig te zijn?
Pas het toe op uzelf, gemeente. U meent misschien, dat u een en al
gewilligheid bent. ‘Ik ga, heer’. Op de dag des Heeren tweemaal onder de
verkondiging van het Woord. Vanaf uw kindse dagen leest u dag in dag uit
uw Bijbel. U bent actief in allerlei arbeid in de wijngaard van de gemeente. U
legt een vurige ijver aan de dag in het verdedigen van de oude waarheid. En
18
jij, jongen/ meisje je bent elke week trouw op je post op de avond van de
catechisatie.
Maar ga dan nu nog eens voor de spiegel staan. Is alles wat ik zojuist
noemde, meer dan koestering van het vrome ‘ik’? Bent u meer dan een
uitwendig kind van het verbond? Bedenk, dat God zelfs uit stenen Abraham
kinderen kan verwekken (Matt. 3:9). Of: Is dat soms een vrucht, de bekering
waardig (Matth.3:8), als uw hart vervuld is van hoogmoed, omdat u meent
beter te zijn dan anderen? Straalt er uit alles wat u zegt en doet een
onbaatzuchtige liefde tot God en Zijn dienst?
Is er bij dat alles wel geloof in het Lam dat de Doper aanwees als uw enige
redmiddel Of is er bij u alleen dode sleur en liefdeloos neerzien op anderen?
Doet u soms de wil van de hemelse Vader? Wel nee! Loopt u alleen in ’t
paadje, omdat er anders wat voor u opzit, als God gaat oordelen?
Mag ik het zeggen? U ging niet. Niet tot God om in verlegenheid van uw hart
te vragen: ‘Wat moet ik doen om zalig te worden? Bent u wel een mens op
wie iedereen jaloers kan worden?’ Laat ik u dan tenslotte zeggen, dat het
geen verloren zaak met u is, als u slechts op tijd tot inkeer komt. Want als u
uzelf leert veroordelen, zal God het niet doen. Als u wilt erkennen, dat de
doop van Johannes uit de hemel was, voeg u dan onder de schare van
hoeren en tollenaars en lever uzelf maar uit aan het Lam van God dat de
zonde der wereld wegneemt. Laat Christus uw dode ziel levend maken.
Hoeren en tollenaars gaan voorop. U mag volgen. C.H. Spurgeon zegt in de
preek die ik eerder noemde (a.w., blz.31): ‘Nog is er plaats voor berouw, al is
het ook, dat gij een donkaard zijt geweest, of een vloeker, of een onkuise; de
teerling is nog niet uitgeworpen; verandering is nog mogelijk.’
‘Waarde hoorder, wie gij ook zijn moogt, wat uw vroeger leven ook geweest zij,
zo gij op Christus wilt betrouwen, zult gij in een ogenblik zalig worden van al
uw zonden, geheel uw voorbijgegane leven zal uitgedelgd worden, er zal in
Gods boek geen enkele beschuldiging tegen uw ziel vermeld blijven, want
Christus Die voor u gestorven is, zal uw schuld wegnemen, en u onbesmet en
onbevlekt voor Gods Aangezicht stellen’…
Niemand kan zover gegaan zijn, dat de uitgestrekte arm van Christus hem
niet zou kunnen bereiken…. Moge de Heere u hier aan deze plaats ertoe
brengen om in stilte te zeggen…: Ik zal mij overgeven in deze dierbare
handen, die voor mij doorboord werden, aan dat dierbare hart, dat voor mij
werd doorstoken; heden zal ik mij aan Jezus onderwerpen.’ Zo even verder in
de genoemde preek van Spurgeon.
Welnu, ga dan heen, werk heden in Gods wijngaard. Er is werk in overvloed.
Sta op de post waar de Heere u stelde. Als u een goede stem hebt, zing Gods
lof. Als u een beetje meer geld hebt dan anderen, besteed het aan hulp voor
de armen, aan zorg voor de noodlijdenden. Als u altijd gezond bent en sterk,
beur zieken op. Als u een hoge positie hebt in het leven, schaam u niet voor
de Heere uit te komen.
19
Zoon, ga heen, werk heden in Gods wijngaard. Ons past het berouw van de
eerste zoon en de daadkracht van de tweede.
Amen.
Excurs
(een handschriftenkwestie)
Er is een aantal handschriften waarbij in vers 29 de eerste zoon als nee-zegger
reageert, maar vervolgens wel gaat.’ Zo Origenes, Eusebius en Chrysostomos (de
oud-kerkelijke exegese), Hiervoor kiest ook Julius Schniewind in Das Evangelium
nach Matthäus (Das Neue Testament Deutsch); Göttingen 1968; blz. 215v. Deze
volgorde in de vertelling lijkt de meest natuurlijke. Zo ook de Griekse tekst van de
perikoop in Nestle-Aland.
De nee-zegger die wel ging, wordt vaak gezien als betrekking hebbend op de
heidenen en de ja-zegger die niet ging als betrekking hebbend op de joden.
In een andere groep handschriften is de eerste zoon de ja-zegger die niet gaat (zo
ook vs.32). Idem de NBG vertaling. Terecht zegt Dr. Jakob van Bruggen (evenals
trouwens ook Dr. J.T. Nielsen (a.w., blz.190) , dat ‘het in deze gelijkenis gaat om
een tegenstelling tussen geloof en ongeloof binnen Israël’. Vgl. Jes. 5:1-7. Zie Dr.
Jakob van Bruggen, Matteüs, het evangelie voor Israël (Commentaar op het Nieuwe
Testament; derde serie AFDELING EVANGELIËN); Kampen 1990; blz. 383. In het
Jodendom is het alleen Israël die de Thora aanneemt. Zie hierover: H. L. Strack - P.
Billerbeck, Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch; 1e
(Doppel)Band; München, 8e unveränderte Auflage 1982; blz. 865 (bij de berg Sinaï
klopte JHWH bij alle volken aan; maar zij wilden (de Thora) niet aanvaarden om die
te gehoorzamen. Als Hij echter bij Israël kwam, zeiden zij: ‘Alles wat JHWH
gesproken heeft, willen wij doen en eraan gehoorzamen.’ (Ex.24:7).
20