Het ontstaan van de wereld en de mens volgens de Grieken

Het ontstaan van
de wereld en de mens
volgens de Grieken
KCV VWO 4
Historische achtergronden:
kolonisatie
• 7e-6e eeuw v.Chr.: politieke en economische
onrust: door bevolkingstoename > gebrek aan
koren
• Gevolg: emigratie > stichten nieuwe Griekse
steden in Middellandse Zeegebied
• Handel met nieuwe steden: koren ruilen tegen
wijn en olie
• In 7e eeuw muntgeld ingevoerd in
Griekenland
Griekse kolonisatie in het Middellandse Zeegebied
(rood = Grieken, geel = Phoeniciërs)
Historische achtergronden:
groei welvaart
• Door handel groei welvaart > rijken en
middenklasse rijker
• Armen steeds armer > politieke onrust
• Middenklasse kreeg meer invloed in:
- leger (wapenrusting aanschaffen)
- politiek (volksvergadering)
• Armen (boeren) eisen meer macht >
vastleggen van wetten noodzakelijk
Historische achtergronden:
vastleggen van wetten
• Opstellen wetten mogelijk door invoering
alfabet (via handel met Phoeniciërs)
• Solon stelde in 594 v.Chr. wetten op in Athene:
boeren schuldenvrij en in volksvergadering
• Hervormingen > weg naar democratie
Wetten van Gortys in boustrophedon Solon
Democratie: discussievrijheid
• Maatschappij opener > mogelijkheid te
discussiëren over politiek, wetten, vrijheid,
gelijkheid
• Burgers gestimuleerd om meer zelfstandig na
te denken > mening vormen
• Ook meningsvorming over andere
onderwerpen:
ontstaan wereld, natuur, relatie godenmensen, situatie na de dood
Ontstaan van wereld en mens
Welke benadering?
• Wetenschappelijk
- 19e en 20e eeuw grote ontwikkeling
(Charles Darwin: evolutietheorie)
• Filosofisch
- Griekse presocratici / natuurfilosofen
• Religieus
- Griekse mythologie
- andere religies (bijv. Christendom)
Darwin
Wetenschap
Drie onderdelen:
• Kosmogenese: ontstaan en ontwikkeling van de
kosmos/heelal
• Biogenese: ontwikkeling van leven op de planeet
aarde
• Antropogenese: ontstaan van de mens in de
evolutie
Oerknal: 13,7-13,8 miljard jaar geleden
Ontstaan aarde: 4,6 miljard jaar geleden
Ontstaan mens: ca. 4,4 miljoen jaar geleden
Mythologie
Mythen: verhalen over goden en helden
- vertellen over grootse verleden
- vertellen over ontstaan wereld en goden
(kosmogonische en theogonische mythen)
- verklaren natuurverschijnselen en gebruiken
(aetiologische mythen)
- hangen vaak samen met godsdienstige en
maatschappelijke rituelen
Homerus: eerste schrijver over mythen (Ilias en Odyssee)
Griekse mythologie: Hesiodus
•
•
•
-
ca. 700 v.Chr.
Eerste verklaring over ontstaan wereld
Theogonie
Verklaring ontstaan mens + vrouw
Werken en dagen:
Prometheus - Pandora
Dante Gabriel Rossetti, Pandora,
19e eeuw. Liverpool
Some mythical accounts of the
creation of the world
In the tables, descent is
indicated by arrows from
progenitors to offspring, and
siblings are grouped in front of
a shaded polygon.
According to this source, which
some have attributed to
Orpheus, Chronos (Time) was
the first to exist.
Names in this chart: Aether,
Chronos, Eros, Nyx.
According to Aristophanes (447386 BC), Chaos, Nyx, Erebus and
Tartarus were the first to exist,
and an Egg laid by Nyx in Erebus
gave birth to Eros, who caused
all things to mingle.
Names in this chart: BIRDS,
Chaos, Egg 1, Erebus, Eros, Nyx,
Tartarus [For Erebus and
Tartarus see Underworld]
Griekse mythologie: Plato
• 4e eeuw v.Chr.
• Filosoof, maar ook mythen in zijn werken
• Symposium: ontstaan mensen in drie fasen
(van bolletjesmensen naar mensen)
Miro Kim, The Nature
of Love, 2007
Van mythologie naar filosofie
• in 6e eeuw v.Chr. kritiek op mythologische
verklaringen
• kritiek op godenbeeld en verering van goden
• vrijheid van meningsuiting door democratie
Kritiek op mythologie mogelijk door:
- ontbreken heilig boek
- ontbreken centrale organisatie: stadsstaten
autonoom
- tolerantie tegenover andere godsdiensten /
ideeën
Filosofie
Door tolerantie in 6e eeuw: ontwikkeling
filosofie en wetenschap
• Filosofie = wijsbegeerte (philos – sophia) >
streven naar praktische kennis
• Volgens Immanuel Kant (18e eeuw) drie
kernvragen:
1. Wat kunnen we weten? (kentheorie)
2. Wat kunnen we doen? (ethica)
3. Wat kunnen we geloven? (metafysica)
Filosofie bij de Grieken
• Werkelijkheid: vorm aarde, hemel,
natuurverschijnselen
• Abstracte dingen: goddelijke machten
• Hoe is de werkelijkheid en waarom is de
wereld zo? >
wetenschappers en filosofen tegelijk
Leerdoelen
Nadenken over de volgende vraagstukken
• Waar liggen de grenzen tussen mythologie,
religie, filosofie en wetenschap?
• Wat verdient de voorkeur?
• Is het een beter / betrouwbaarder dan het
andere?
• Wat is de waarheid omtrent het ontstaan van
de aarde en de mens? Is er een waarheid?
• Kennis opdoen over Griekse filosofen, Griekse
wereldbeelden
Milete
Milete: natuurfilosofen
• Ioniërs, veel handelscontacten met o.a.
Babyloniërs > grote kennis wiskunde,
sterrenkunde
Egyptenaren > grote kennis geneeskunde
• Eerste Griekse filosofen: presocraten >
onderzoeken natuurverschijnselen >
“natuurfilosofen”
Kosmologie
• Wereld niet geregeld door goden,
maar regelmatige ordening
• Wereld = kosmos = ordening
• Natuurverschijnselen niet onvoorspelbaar, maar
kenbaar
• Geen instrumenten, maar studie met blote oog >
veronderstellingen
• Geen experimenten
• Kosmos = gave, symmetrische wereld > visie
globaal ongewijzigd tot in 16e eeuw
Physis
Natuur
- alle voorwerpen en
processen in het heelal
- de aard der dingen
Eerste filosofen = fysikoi >
onderzoek naar wat iets is
en hoe iets ontstaan is
(> fysica, fysics)
Archè
Begin / leidend beginsel
Hoe is de wereld ontstaan?
Volgens eerste filosofen:
begin = oneindige,
onpersoonlijke materie
Wereld = strijd tusen
tegengestelde
eigenschappen / elementen
Griekse filosofen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Thales van Milete (7e eeuw v.Chr.)
Anaximander van Milete (*610 v.Chr.)
Anaximenes van Milete (6e eeuw v.Chr.)
Pythagoras van Samos (*570 v.Chr.)
Heraclitus van Ephesus (ca. 500 v.Chr.)
Parmenides van Elea (*520/510 v.Chr.)
Zeno van Elea (*ca. 490 v.Chr.)
Empedocles van Agrigentum (*492 v.Chr.)
Anaxagoras van Smyrna (*500/497 v.Chr.)
Democritus van Abdera/Milete (*472-457 v.Chr.)
De wereld van Sofie
• Geschreven in 1991 door Jostein Gaarder,
verfilmd in 1999
• Noors meisje Sofie Amundsen ontvangt
mysterieuze anonieme lessen in de filosofie:
- mythen
- natuurfilosofen