7 Stoffige pruiken, bruisende ideeën

TIJDVAK 7
Bepoederde pruiken, bruisende
ideeën
Bepoederde pruiken, bruisende ideeën
Tijd van Pruiken en Revoluties • 1700-1800
Vroegmoderne Tijd
Kenmerkende aspecten
 Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van
plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische
slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme
 Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’, dat werd toegepast op alle
terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale
verhoudingen
 Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk
bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht
absolutisme)
 De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg
discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
Europese overheersing
In de 18de eeuw breidde de Europese
overheersing zich verder uit:
• Tussen Europa, Afrika en Amerika
ontstond een geheel door
Europeanen gecontroleerde
driehoekshandel
• In Amerika stichtten de Europeanen
plantagekoloniën, waar
exportgewassen voor de Europese
markt werden verbouwd
• In deze handel speelde de WIC
een belangrijke rol
‘Zwart goud’
• De grondslag van het plantagesysteem werd gevormd door slavenarbeid
• miljoenen zwarte Afrikanen werden het slachtoffer van de winstgevende
transatlantische slavenhandel
• Het abolitionisme, de beweging voor afschaffing van de slavernij, won
geleidelijk aan kracht, maar pas in de 19de eeuw werd die in de meeste landen
afgeschaft
Licht in de duisternis
‘Verlichting betekent de bevrijding
van de mens uit zijn schuldige
onmondigheid’
De Verlichting was een intellectuele
en culturele beweging die er vanuit
ging dat de mens met behulp van de
rede alle problemen kon overwinnen
Ten strijde tegen onverdraagzaamheid
‘Wat u ook moge doen,
verpletter het verachtelijke …’
Voltaire
Het rationalisme van de verlichte
filosofen botste met godsdienstige
onverdraagzaamheid, bijgeloof en
de grote macht van de Kerk
Vrij en gelijk
• De filosofen van de Verlichting pasten hun
ideeën niet alleen toe op de Kerk en het
geloof, maar op alle terreinen van de
samenleving
• Wat betreft de sociale verhoudingen
stelden zij dat alle mensen van nature vrij en
gelijk zijn
• De standenmaatschappij, waarin iedereen
op basis van zijn afkomst rechten en plichten
had, vonden zij onrechtvaardig
Machtenscheiding en volkswil
Het absolutisme,
gebaseerd op het
‘goddelijk recht’, was
ook niet langer
acceptabel:
• Montesquieu was
voorstander van de
‘trias politica’ of
machtenscheiding
• Rousseau pleitte voor
volkssoevereiniteit: de
wil van het volk was de
bron van alle macht
Verlichte despoten
• De verlichte filosofen bespraken hun
ideeën in koffiehuizen en salons
• Ook waren de beroemdste filosofen
welkom aan de vorstenhoven
• Sommige vorsten probeerden de
verlichte ideeën over bestuur, onderwijs
en economie in praktijk te brengen
• Dit verlicht absolutisme verminderde
de macht van de vorst echter niet
• In Frankrijk duurde het absolutisme
tijdens het Ancien Régime
onverminderd voort
Revolutie in de Republiek
• De Republiek maakte in de 18de
eeuw een periode van verval door
• Er was veel kritiek op stadhouder
Willem V (1751-1795)
• De patriotten eisten onder invloed van
de ideeën van de Verlichting een
modernisering van het bestuur
• In 1787 brak er zelfs een kleine
revolutie uit, maar door tussenkomst
van Pruisen werd de oude orde
hersteld
Opstandige kolonisten
De late 18de eeuw zag een aantal
democratische revoluties, waarvan de
eerste plaats vond in de Britse kolonies van
Noord-Amerika:
• onder de kolonisten heerste ontevredenheid
vanwege de hoge belastingen en het gebrek
aan inspraak
• in 1775 begon de Amerikaanse
Vrijheidsoorlog, die zou duren tot 1783
• tijdens de oorlog werd op 4 juli 1776 de
Onafhankelijkheidsverklaring aangenomen,
die was geïnspireerd op de idealen van de
Verlichting
De Amerikaanse Constitutie
In 1787 namen de Founding Fathers
de grondwet aan:
• de VS werden een federatie
• er kwam machtenscheiding
• in 1791 werd aan de grondwet de
Bill of Rights toegevoegd, die de
grondrechten garandeert van
iedereen die het staatsburgerschap
bezit
Congress shall make no law respecting an
establishment of religion, or prohibiting the free
exercise thereof; or abridging the freedom of
speech, or of the press; or the right of the people
peaceably to assemble, and to petition the
Government for a redress of grievances.
First Amendment
Revolutie in Frankrijk
• Ook in Frankrijk nam de
ontevredenheid met het Ancien
Régime toe
• Toen Lodewijk XVI, door
financiële nood gedwongen, in
1789 de Staten-Generaal
bijeenriep, kwam de spanning
tot ontlading
• De leden van de Derde Stand
riepen de Nationale
Vergadering uit
Mensenrechten én terreur
• Op 26 augustus werd de
Verklaring van de
Rechten van de Mens en
de Burger aangenomen
• De revolutie liep in 1792
uit op de Terreur: talloze
tegenstanders van de
revolutie kwamen onder
de guillotine
• In 1793 werd ook
Lodewijk XVI
terechtgesteld
Marionet van Frankrijk
De periode tussen 1795 en 1813
was voor Nederland de
zogenaamde ‘Franse Tijd’:
• de Bataafse Republiek (17951806) was erg afhankelijk van
Frankrijk
• in 1806 maakte keizer
Napoléon zijn broer Lodewijk tot
koning van Holland
• in 1810 werd Nederland zelfs
ingelijfd bij Frankrijk
• Na de definitieve nederlaag
van Napoléon in 1815 werd
Nederland een koninkrijk onder
Willem I