27 De Verlichting 28 Verlicht absolutisme 29 Plantages en slavernij

TIJDVAK 7
Tijd van pruiken en revoluties
Andere namen voor deze tijd:
Eeuw van de Verlichting
18e eeuw
27 De Verlichting
28 Verlicht absolutisme
29 Plantages en slavernij
30 Democratische revoluties
Het pictogram:
Op de achtergrond een proef met een
elektriseermachine door gepruikte heren,
leden van een wetenschappelijk genootschap:
symbool voor Verlichting. Op de voorgrond de
guillotine, symbool voor de Franse Revolutie.
Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD
27 DE VERLICHTING
Rationeel optimisme en een
‘verlicht denken’ dat werd
toegepast op alle terreinen
van de samenleving:
godsdienst, politiek,
economie en sociale
verhoudingen.
Door
In
1772
wetenschappelijke
kwam het laatsteontdekkingen
deel uit
in de 17e
van dewas
eeuw
Encyclopédie
gebleken dat
vandedemens door eigen
Fransman Diderot
onderzoek
de wereld
(1713-1784).
om zich heen
In kon verklaren en
totaal
er
ookbevatte
verbetering
het werk
in aan
70.000
kon brengen. In de 18e
geïllustreerde
eeuw
ging menartikelen
zo ook over de
zeer
samenleving
uiteenlopende
denken.
Mensen
zaken,
die hun
waar
verstand
Diderotgebruikten,
samen met
zouden
vanzelf
anderen
‘het licht
twintig
zien’:
jaarzeaan
zouden er door
had gewerkt.
kennis
op vooruit
Zijn gaan.
doel was
Ze moesten
om het dan wel de
traditionele
ruimte
krijgen
denken
om zelfstandig
te doorbreken
na te kunnen denken.
In 1791 hield het Amsterdamse genootschap Felix Meritis een
door zoveel
Alles
wat datmogelijk
in de weg
kennis
stondbijeen
– (bij)geloof,
proef met een elektriseermachine. Dat gebeurde in een soort
te brengen. ‘Alle’
perscensuur,
armoede,
kennisonderdrukking
verzameld
– moest
theater met publiek. Dat is typerend voor de Verlichting: kennis
en gedruktworden.
bestreden
beschikbaar:
Deze een
manier van denken wordt
verspreiden onder een breed publiek en erover discussiëren in
hoogtepuntgenoemd.
Verlichting
van de Verlichting.
een ‘genootschap’. Dit theater was daar speciaal voor gebouwd.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN VERLICHTERS
EN VERLICHTE DENKBEELDEN?
28 VERLICHT ABSOLUTISME
Voortbestaan van het
ancien régime met
pogingen om het
vorstelijk bestuur
eigentijdse verlichte
wijze vorm te geven
(verlicht absolutisme).
Door de Verlichting groeide de kritiek
op het absolutisme. Sommige vorsten
die zich verdiepten in de ideeën van
verlichte denkers trokken zich deze
In Pruisen onder Frederik de Grote
kritiek aan. Zij gingen ‘modern’
(1712-1786) ging het anders. Deze
regeren, dat wil zeggen meer Op
in de afbeelding zie jekoning,
hier
in gesprek met
Lodewijk
XIV
dienst van staat en volk. Bij hen
Voltaire
(rechts),
(1638-1715), hèt symbool
van het
ancienbeschouwde
waren onderdanen er niet meer
zichzelf
alsdat
eerste
régime. Deze ‘zonnekoning’
vond
hij dienaar van de
alleen voor de vorst, maar de het
vorst
vorst moest een
‘goddelijk recht’ hadstaat.
om teEen
regeren.
was er ook voor de onderdanen.
voorbeeld
Ook de standensamenleving
was voor
doorhet
Godvolk zijn door
hard te
werken
en sober te leven.
gewild. Lodewijk XIV leefde
in de
tijd vóór
WAT IS EEN VOORBEELD VAN
EEN
Frederik
nam moderne
de Verlichting.
Maar ook
zijn opvolgers
ANCIEN RÉGIME EN EEN Lodewijk XV en XVI veranderden
maatregelen
op het
niets:
zij gebied van
VOORBEELD VAN VERLICHT
godsdienstvrijheid,
bleven bij het oude, trokken
zich niets aan rechtspraak en
ABSOLUTISME?
economie.
van de kritiek.
29 PLANTAGES EN SLAVERNIJ
Uitbouw van de
Europese
overheersing, met
name in de vorm van
plantagekoloniën en
de daarmee
verbonden
transatlantische
slavenhandel en de
opkomst van het
abolitionisme.
In
stichtten
Europeanen
plantages
waarspande zich in
In Amerika
De
1627
Engelsman
werden
William
op het
Britse
Wilberforce
West(1759-1833)
producten
konden
wordende
verbouwd
in Europaen
Indische
om
de slavernij
eiland
Barbados
afgeschaft
te eerste
krijgen. waar
In geschriften
veel
vraag naar
was.
Er werd
met slavenarbeid.
suikerplantages
toespraken,
als parlementslid
gevestigd.
Degewerkt
en
bevolking
als vice-president
van de in
De
slaven
werden
aangevoerd
uit
Afrika,
waar
ze
van
van het
1787
opgerichte
eiland groeide
Anti Slavery
van 100
Society
000 naar
was hij actief. Het lukte
inheemse
slavenhandelaren
werden
gekocht.
700 000
hem
niet in
de1820.
slavernij
Er werd
wettelijk
toenafgeschaft
80 000 tonte krijgen. Toen stelde
Nederland
speelde
een
belangrijke
rol in deze
suiker
hij
zichper
kleinere
jaar geproduceerd.
doelen, zoals het
Ondanks
afschaffen
van de handel in
slavenhandel.
Hiertegen
kwamen
abolitionisten
het
de slavenarbeid
slaven.
In 1807 werd
waren
dede
handel in heel het BritseinRijk
geweer.
suikerplantages
verboden.
In augustus
in de achttiende
1833 werdeeuw
ook de slavernij zelf door
niet winstgevend
Engeland
afgeschaft,
te krijgen.
een maand
na Wilberforce’s dood.
WAT
IS EEN
VOORBEELD
VAN EEN
PLANTAGEKOLONIE EN VAN ABOLITIONISME?
30 DEMOCRATISCHE REVOLUTIES
De democratische
revoluties in westerse
landen met als gevolg
discussies over
grondwetten,
grondrechten en
staatsburgerschap.
In de tweede helft van de 18e eeuw vonden
in Nederland, Amerika en Frankrijk
democratische revoluties plaats. De burgerij
wilde meer inspraak, en een grondwet om
die inspraak te garanderen. De vorst moest
de grondwet accepteren en ook de
elementaire burgerrechten – zoals het recht
op vrije meningsuiting. In feite ging het de
burgerij om volwaardige participatie in de
staat.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN
DEMOCRATISCHE REVOLUTIES?
In 1781
In het
verscheen
eerste jaar
het pamflet
van de
‘Aan het
Franse
VolkRevolutie
van Nederland’,
(1789)
geschreven
werd de
door
‘Verklaring
de
van
Overijsselse
de Rechten
baronvan
Joan
de Derk
Mens
van der
en Capellen
Burger’ opgesteld.
tot den Poll.
In hetDaarin
pamfletstonden
wordt de
bevolking
grondrechten
opgeroepen
die zich
iederte
verzetten
mens
tegen
en iedere
de ‘tirannie’
van stadhouder
staatsburger
Willem
zou moeten
V, die
de vrijheid
hebben:
vanrecht
het volk
op vrije
zou
hebben
meningsuiting,
vertrapt. Alleen
vrijheid
dat
volk had
vanvolgens
godsdienst,
Van der
recht op
Capellen
een het
eerlijk
recht
proces
om het land
te besturen,
volgensen
gelijke
niet een
wetten
kliek
van mannen
voor iedereen,
die het
landsbelang
bescherming
ondergeschikt
tegen
maakten
willekeurige
aan privé-belangen.
arrestatie.
‘Aan het Volk van Nederland’
Het streven naar deze
leidde ertoe dat de burgers
grondrechten is typerend
zich gingen bewapenen en
voor een democratische
probeerden de macht over te
revolutie.
nemen.