Qu`est-ce que l`économie - gvhv

De actuele economische
crisis
Op basis van ppt van Henri Houben, Formation
Attac Bruxelles(28 février 2008), ppt Jo Cottenier
PVDA studiedienst, wikipedia, David Harvey (The
Enigma of Capital), Joseph Stiglitz (Vrije Val),
artikels De Tijd, De Standaard, De Morgen, eigen
materiaal
[email protected]
Inhoud
1.
2.
3.
4.
Samenvatting Marxistische analyse crisis
Geschiedenis van de crisis
Logisch kader voor analyse van de crisis en
haar oplossingen, met actualisering voor
België & Europa
Oefening: belangrijkste verklaringen voor
de crisis kritisch analyseren en
beantwoorden
Mv = M / V
K
O
O
P
K
R
A
C
H
T
G-W-G’
Vraag
Aanbod
kapitaalcyclus
Markt van
W
consumptiegoederen
M
Productie
kost
V
C
M+K=
Arbeid
Wv = W / V+C
L
O
O
N
Kapitaal
accumulatie
Markt van
arbeidskrachten
W-G-W
warencirculatie
Aanbod
Vraag
V
C
A
F
S
C
H
R
I
J
V
I
N
G
Evolutie van productiviteit versus lonen
Meer produceren tegen lagere loonkost
Toename van de uitbuiting: M / V↑
Inzet discussie: meerwaardevoet
Uitbuitingsgraad
winst
M (winst) kapitaal
mens
V
(loon) arbeid
= Eerst de mensen, niet de winst
Onoplosbare tegenstellingen
Productiecapaciteit ↑↑↑ >< koopkracht ↓↓↓ =>
crisis van overproductie
1. Crisis van onderconsumptie, crisis van
de koopkrachtige vraag
2. Crisis van te hoge productiecapaciteit
3. Crisis van ‘overtollig’ kapitaal,
overaccumulatie van kapitaal.
Kapitaalflow naar rendabele
investeringen/beleggingen wordt geremd
Karl Marx in Het Kapitaal (1867)
 “De
daling van de lonen en dus de
beperking van de consumptie van de
bevolking botst met de neiging van de
kapitalistische productiecapaciteit
voortdurend te groeien. Dat is de echte
reden van de crisis van overproductie.”,
“Uiteindelijk ontstaat er niet alleen
overproductie, maar ook overaccumulatie
van kapitaal”.
Evolutie
lonendans
in BBP
de EU –
Evolutionvan
de laaandeel
part des salaires
le PIB van
de l'Union
VS en Japan
européenne
(à 15), des Etats-Unis et du Japon 1981-2006 (en %)
L’historique de la crise
78
76
74
72
70
68
66
64
1981
1984
1987
1990
UE
1993
USA
1996
1999
Japon
Source: European Economy, Statistical Annex et AMECO.
2002
2005
Geschiedenis van de crisis
1. Begin vanaf 1973
2. Het Amerikaanse antwoord – Derde
Wereldschuld (1982)
3. De Amerikanen als consumenten
4. De competiviteit als globale norm (1993)
5. De Aziatische crisis (1997)
6. De crisis in technologie aandelen (2001)
7. De huizen crisis (2007-…)
Hausse annuelle
de la production
manufacturière
Jaarlijkse
stijging
van de industriële
des Etats-Unis
(en %)
productie
in
VS1950-1998
1950-1998
Qu’est-ce
que
la de
crise
économique?
12
10
8
6
4
4,72
2.84
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
1950
1955
1960
1965
1970
moyenne de la période
1975
1980
1985
1990
1995
Vergeleken met de periode 50-73 heeft de
periode na 1973:
- een minder sterke globale groei (2,84% tegen
4,72%);
- kent ze meer diepgaande opeenvolgende
crisissen; er zijn sinds ’71 wereldwijd al 24
financiële crisissen geweest
- vergezeld van een belangrijke slepende
werkloosheid
De hele periode vertoont een « structurele
crisis », de punten geven de « conjuncturele
crisissen » aan
Geschiedenis van de crisis
Structurele crisis breekt ui in 1973
Uitlokkende factor is de verviervoudiging van de
petroleumprijzen
Is deze externe factor verantwoordelijk voor de crisis?
Nee, want na de daling van de olieprijzen bleef de crisis
voortduren
De plotse verhoging was een aanpassing aan de
devaluatie van de dollar en van 20 jaar dalende
olieprijzen
De crisis draineerde rijkdom van de rijke landen naar het
Midden-Oosten
Geschiedenis van de crisis
1. Begin vanaf 1973
2. Het Westers antwoord – Derde
Wereldschuld (1982)
3. De Amerikanen als consumenten
4. De competiviteit als globale norm (1993)
5. De Aziatische crisis (1997)
6. De crisis in technologie aandelen (2001)
7. De huizen crisis (2007-…)
Geschiedenis van de crisis
Het is de recyclage van de petrodollars
Petroleumproducerende landen voorzien de
banken van dit geldkapitaal, vooral Londen
De banken ontlenen deze kapitalen aan de
Derde Wereldlanden die zich in de schulden
steken (Azië, Afrika en Latijns-Amerika)
Maar deze landen gebruiken deze schulden
om bij de Westerse landen producten en
investeringen (witte olifanten) aan te kopen.
Dat verzacht de crisis in het Westen.
Geschiedenis van de crisis
Westerse
landen
Betaling voor petroleum
Midden-Oosten
Petroleum
Sparen
Banken
ontlenen
Aankoop materiaal
Derde Wereld
Richting van de geldstromen
Betaling petroleum
Geschiedenis van de crisis
Einde 1979, Paul Volcker, voorzitter van de
Amerikaanse centrale bank (Federal Reserve of FED),
verhoogt de interestvoeten. Dollar devalueert.
De inflatie daalt van 13,5% in 1981 tot 3,2% in 1983.
Maar toch zet de economische crisis zich voort.
De strijd tegen de inflatie gaat samen met de strijd tegen
loonstijgingen (de eerste wettelijke loonstops)
De schuldenaars met variabele rentevoeten worden bij
de keel gegrepen (Derde Wereld – recyclage
petrodollars)
Vooral in Latijns-Amerika
Geschiedenis van de crisis
De schuldencrisis van de Derde Wereld barst
los in 1982 wanneer Mexico zijn schulden niet
meer kan afbetalen
Dat brengt de banken in moeilijkheden. IMF en
WB moeten voor hen ingrijpen.
IMF-WB leggen structurele
aanpassingsprogramma’s op aan de Derde
Wereld: deregulering, liberalisering,
privatisering water-energie-telecomcommunicatie, devaluatie, monocultuur en
verhoging export grondstoffen, afbouw
openbare gezondheidszorg, onderwijs …
Evolutie van de Derde Wereldschuld
Third World Debt (Stock & Service)
US $ billion
2500
2.492
2000
Stock
1.458,4
Service
1500
1000
500
609,4
72,8
398,8
163,8
93,4
9,2
0
1970
1980
1990
2000
World Bank, Global Development Finance 2002, pp. 188-89
Geschiedenis van de crisis
Reagan organiseert een belastingshervorming ten
voordelen van de rijken en vermogens
(aanbodeconomie – Friedman)
Reagan organiseert de volledige deregulering in de
economie (breekt de vakbondsmacht: luchtvaart
e.a. Tatcher: mijnwerksvakbond)
Ook deregulering in de financiële sector. De
controleregels ingesteld na de krach van 1929
worden progressief afgebouwd.
De financiële operaties zijn volledig geliberaliseerd,
wat toelaat om financiële producten/koopwaren te
ontwikkelen, die als doel hebben te kunnen
speculeren.
Geschiedenis van de crisis
1. Begin vanaf 1973
2. Het Amerikaanse antwoord – Derde
Wereldschuld (1982)
3. De Amerikanen als consumenten
4. De competiviteit als globale norm (1993)
5. De Aziatische crisis (1997)
6. De crisis in technologie aandelen (2001)
7. De huizen crisis (2007-…)
1. De verrijking van de rijksten is gigantisch.
De ongelijkheid neemt enorm toe.
Evolutie
van
dedesinkomens
20%
Evolution
des revenus
réels
20% les moinsvan
richesde
comparés
aux 5% lesen
plusvan
aisés aux
(1979=100)
armsten
de Etats-Unis
5% rijksten
in de VS
(1979=100)
180
170
160
150
140
130
120
110
100
90
80
1967 1971 1975 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003
Premiers 20%
Top 5%
Source: Calculs à partir d’Emmanuel Saëz et Thomas Piketty.
2. De ontwikkeling van een fanatieke consumptie
Bijdrage aan de groei van het BBP in de vs
Vanaf 1950 tot 2006 per periode (in %)
50-73
7380
8090
9095
9500
0006
Consumptie
60,6
64,3
69,1
71,2
72,9
73,6
Investeringen
17,5
16,7
12,7
17,7
24,4
14,0
Regering
21,6
20,2
20,4
11,9
14,6
23,7
7,6
13,2
9,0
16,3
11,7
11,0
Uitvoer
Invoer
Totaal BBP
-7,3 -14,4 -11,2 -17,1 -23,6 -22,3
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Source : Bureau of Economic Analysis (BEA)
lage spaarquota
3. Een massieve schuldenlast
Evolution
de lavan
dette de
américaine
rapportée
Evolutie
Amerikaanse
au PIB américain
(en %) van
schuldenlast
als1950-2006
percentage
220
het BBP (1950-2006)
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Total
Etat
Ménages
Firmes
Source: Federal Reserve, Flow of Funds Accounts of the United States.
Gigantische overheidstekorten …
door militaire uitgaven
4. Massieve importering consumptiegoederen
Répartition de la structure productive des Etats-Unis entre
Evolutie van de verdeling tussen eigen
production manufacturière domestique et importations (en %)
industriële productie en import van goederen
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1960
1965
1970
1975
1980
Etats-Unis
1985
1990
1995
2000
Importations
Source: Calculs à partir de BEA et US Department of Commerce.
2005
EvolutionEvolutie
de la balance
des Etats-Unis 1991-2006
vancourante
de betalingsbalans
VS
(en milliards de dollars)
(in miljarden dollars)
0
-100
-200
-300
-400
-500
-600
-700
-800
-900
1991
Source: BEA.
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
vanendecapital
kapitaalbalans
VS1991-2006
EvolutionEvolutie
de la balance
des Etats-Unis
(en milliards de dollars)
(in miljarden dollars)
800
700
600
500
400
300
200
100
0
1991
Source: BEA.
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
China : 24% van
totale tekort op
lopende rekening VS
VS 2
Geschiedenis van de crisis
1. Begin vanaf 1973
2. Het Amerikaanse antwoord – Derde
Wereldschuld (1982)
3. De Amerikanen als consumenten
4. De Aziatische crisis (1997)
6. De crisis in technologie aandelen (2001)
7. De huizen crisis (2007-…)
Geschiedenis van de crisis
1. Begin vanaf 1973
2. Het Amerikaanse antwoord – Derde
Wereldschuld (1982)
3. De Amerikanen als consumenten
4. De Aziatische crisis (1997)
5. De crisis in technologie aandelen (2001)
6. De huizen crisis (2007-…)
Geschiedenis van de crisis
Kapitaalvlucht vanuit Azië
Maar waar gaan die kunnen belegd worden?
In de VS op de bloeiende beursmarkt .
Investeringen in de VS aandelenmarkt vanuit
het buitenland stijgen van 894 miljard
dollars in 1997 tot 1.526 miljard in 1999.
Deze kapitalen voeden vooral de NASDAQ
(beurs van de technologie aandelen): deze
stijgen van 1.410 points in augustus 1998 tot
4.803 in maart 2000.
Maandelijkse
evolutie
van deaméricains
Amerikaanse
Evolution
mensuelle des
indices boursiers
1993-2007
(2001=100)
beursindexen
L’historique de la crise
230
11 septembre
180
Golfoorlog
130
80
30
1993
1995
1997
1999
NYSE
2001
S&P 500
2003
Nasdaq
2005
2007
In maart 2000 springt de dot.com ballon.
Zij sleurt de andere beurzen mee in haar val .
Zij veroorzaakt een algemene crisis
11 september is er niet voor niets
De Centrale Bank (de FED) verlaagt de
interestvoet tot 1%
Vergeleken met 1999 de particulieren
verliezen 5.000 miljard dollar in 2002 aan
financiële activa
Geschiedenis van de crisis
1. Begin vanaf 1973
2. Het Amerikaanse antwoord – Derde
Wereldschuld (1982)
3. De Amerikanen als consumenten
4. De competiviteit als globale norm (1993)
5. De Aziatische crisis (1997)
6. De crisis in technologie aandelen (2001)
7. De huizen crisis (2007-…)
Hoe diep is de crisis?
1. De Amerikaanse huizencrisis
2. De huizencrisis wordt wereldwijde
kredietcrisis
3. Kredietcrisis wordt bank- en
beurscrisis
4. Een recessie op komst
5. Economische en financiële crisis wordt
dollarcrisis
6. De verschuiving van de economische
macht
De Amerikaanse huizencrisis
2001: FED brengt rente op 1%. Goedkope
leningen voor aankoop huizen. Variabele
rente na 2 jaar.

Positief zolang huismarkt stijgt + rente laag blijft
'Subprimes' aan arme, niet kredietwaardige gezinnen
Huizen als onderpand voor nieuwe leningen
–
Negatief als huismarkt daalt en rente stijgt (begin
2007)
Rente en leningen kunnen niet betaald worden
Verkoop huizen en ineenstorting huizenmarkt
6 miljoen subprime leningen - 2 à 3 miljoen slachtoffers –
'executieverkopen'
www.wikipedia.nl
Evolutie
van hetaux
percentage
Evolution du
taux de propriété
Etats-Unis (en %)
70
eigenwoningbezit in de VS
L’historique
de la crise
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
1964
1969
1974
1979
Source: US Census Bureau.
1984
1989
1994
1999
2004
Gezin 1
prime
A
Gezin 2
non-prime
$ 100 md
AA
A
Gezin 3
subprime
BB
Bank
Verzekeraar
Financiële Markten
lening
SPV : Special Purpose Vehicule
$ 6000 md
Hedge fund 1
AA
A
MBS - CDO
Zakenbank
Hedge fund 2
MBO = Mortgage backed securities Door hypotheek gedekte
waardepapieren CDO = Collateralized debt obligations
Karl Marx (1867)

“Een groot deel van het overtollige kapitaal
wordt fictief, zijn waarde is denkbeeldig. (…)Als
kopieën die zelf kunnen verhandeld worden en
dus als waarde-kapitaal kunnen circuleren,
hebben ze een fictieve waarde: ze kunnen
volledig onafhankelijk van de evolutie van de
waarde van de werkelijke economie, stijgen of
dalen. (…) Winst en verlies als gevolg van de
prijsschommelingen van deze titels zullen
steeds meer het resultaat zijn van speculatie. Dit
soort ingebeelde financiële rijkdom vormt niet
alleen een belangrijk deel van het fortuin van
privé-personen maar het vormt ook een
aanzienlijk deel van het bankierskapitaal.”
De subprimes leningen zijn dikwijls van het
type 2-28:
- 30 jaar afbetaling;
- de eerste 2 jaar een vaste en lage interest;
- de volgende 28 jaar variabele en hoge
interesten.
Als de prijzen in snel stijgende lijn gaan: men
koopt aan via leningen, en verkoopt om geld
te verdienen
Dat is het koninkrijk van de speculatie.
Evolution
des bénéfices
50 plus grandes
financières
Evolutie
van dedes
winsten
van desociétés
50 grootste
mondiales
1994-2006
(en milliards
dollars)
financiële
bedrijven
in dedewereld
L’historique de la crise
400
356,3
350
300
289,8
250
230,9
200,2
200
150
146,7
100
50
51,7
69,2
86,4
99,4
110,9
163,2
112,7
126,6
0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Source: Calculs sur base des rapports annuels.
De VS leeft « boven haar middelen »
Hun schulden laten hen toe om te consumeren en zo
de wereldvraag aan te trekken
De ene crisis volgt op de andere, naargelang de
fluctuaties op de vlottende kapitaalmarkt
Dit fluctuerend kapitaal kan de trigger zijn van de
crisis, maar is er niet de oorzaak van
Als de Amerikanen « overconsumeren » komt dat
doordat er overproductie is. Als de Amerikanen
hiervoor fictieve kapitaalballonnen creëren, komt
dat doordat er overaccumulatie van kapitaal is dat
moet zo rendabel en zo snel mogelijk belegd
worden
Door de schulden is de Amerikaanse economie
gedrogeerd
Normaal zou ze niet meer kunnen groeien
Maar de financiers-wereld geeft haar, omwille
van de supprematie, de mogelijkheid om
voort te doen: de gezinnen kunnen hun
consumptie blijven opdrijven en de
wereldeconomie aantrekken
Totdat de leners zeggen dat ze teveel schulden
hebben om nog te kunnen terugbetalen. De
crisis gaat dan over op het financiële domein
De crisis heeft haar basis in de productie
Ze toont het onevenwicht tussen de
voortdurende toename van
productiecapaciteit en de steeds
krimpende koopkracht van de bevolking
“De uiteindelijke reden van elke crisis ligt
altijd in de armoede en de beperkte
consumptie van de mensen tegenover de
ongebreidelde groei van de kapitalistische
productie” (Marx, Het Kapitaal)
Besluiten
De actuele crisis is ernstig
Het stelt de neoliberale politiek, de
globalisering en zelfs het kapitalistisch
systeem in vraag
Ze doet zich voor als een financiële crisis.
Maar ze gaat veel verder: de
onderliggende economische crisis van
overproductie en overaccumulatie van
kapitaal komt terug naar boven => ook
crisis van staatsbegroting.
Ze toont aan dat het kapitalisme
ongelijkheid creërt, inefficiënt en
anarchistisch is => vernietiging op grote
schaal - militarisering
Kapitaalaccumulatie door onteigening
London protests next to the Bank of England
Logisch kader voor de crisis en actualisering voor België & Europa
in vijftien sleutelwoorden
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Keynes?
Staatsbegrotingscrisis
Weerstand
Eisenprogramma
Eerst de mens
Rol v/d PVDA
Protest in Manchester, 2008
1. Eerst de winst
2. Concurrentie
1.
2.
Wat is de belangrijkste
drijfveer in de
kapitalistische
economie?
Winstmaximalisatie
Waarom zouden
ondernemers niet
ethische of sociale
drijfveren kunnen
hanteren?
Concurrentie dwingt
hen tot
winstmaximalisatie, wie
niet meedraait vliegt
eruit
1.
2.
3.
4.
3.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
4.
Hoe wordt naar
winstmaximalisatie
gestreefd?
Meer produceren tegen lagere
loonkost, meer productiviteit
tegen minder loon
Wat is het gevolg van die
winstmaximalisatie?
Altijd maar meer productie en
productiecapaciteit tegenover
altijd maar lagere lonen, minder
koopkracht en krimpende markt
leidt noodzakelijkerwijs tot
crisis van overproductie, =>
overproductiecapaciteit =>
overaccumulatie van financieel
kapitaal
1.
2.
3.
4.
5.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
5.
Hoe probeert men de
crisis op te lossen?
Door het krediet:
consumptie wordt via
schulden terug
opgedreven, overtollig
kapitaal kan terug
rendabel belegd worden in
dezelfde schulden, al of
niet verpakt in financiële
activa (rommelkredieten).
Krediet werkt aan beide
zijden van kapitaalcyclus:
begin:
belegging/investering,
eind: consumptie.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
6.
Waarom leidt dat tot de financiële crisis?
Omdat dit een ogenschijnlijke en korte
termijn oplossing is. Op lange termijn
gaat krediet niet kunnen terugbetaald
worden want de koopkracht daalt
voortdurend, kan het het verwachte
rendement niet aanhouden, blijkt het een
bubbel te zijn, die de crisis tijdelijk
uitstelt i.p.v. op te lossen, maar dan plots
springt, eerst als financiële crisis, dan als
algemene crisis telkens dieper en
globaler dan tevoren.
Markt consumptiegoederen: prijs↑=> vraag↓=> prijs↓tot evenwicht tussen vraag en
aanbod=natuurlijke prijs ~waarde
Markt van (financieel) kapitaal: prijs↑=> vraag↑=> prijs↑↑=> vicieuse cirkel – steeds
verder weg van reële economie/reële waarden => zeepbel
Dit lijkt irrationaal, maar is rationeel vanuit het standpunt van de maximale
kapitaalaccumulatie en de noodzaak voor afzetting van kapitaaloverschot
Consumptiegoederen gaan uit circulatie voor consumptie
(Financieel) kapitaal (en geld) blijft IN circulatie om meer op te brengen =>
onophoudelijke onbegrengsde groei is noodzakelijk om systeem in stand te houden
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
2008-2009




Overheden zijn banken massaal
ter hulp gekomen (2000 miljard
$ wereldwijd, 200 miljard euro
EU, 25 miljard euro België) 
grondige regulering financieel
systeem
Onderliggende economische
crisis komt terug naar boven
Wereldwijd BNP  -20%,
Europa: -4,1% (eerst sinds ’30)
2009: opvangen via tijdelijke
werkloosheid en ‘relance’
plannen (massale investering
van overheid in economie: bv.
schrootpremie Duitsland)
=> tijdelijk broos herstel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
2010

Gebruik maken van de
crisis om te kunnen
afdanken om winstvoeten te
herstellen
 Gebruiken nu de crisis om
te ‘saneren’, om overtollige
productiecapaciteit te
vernietigen. Nu in een
stadium van vernietiging
van productiekrachten
(arbeidskrachten en
productiemiddelen) =
creatieve destructie,
‘zuiveringsperiode’.
 Grootste
schuldigen voor
overproductiecrisis komen er het sterkste
uit en kunnen herbeginnen voor een
volgende cyclus die dieper en globaler
eindigt dan de voorgaande.

David Rubinstein van de Carlyle Group over
de banken in Davos : “De les die de
aasgieren trokken: ‘we hebben geleerd dat
een hartaanval niet dodelijk is’ ” = Overheid
komt toch te hulp, we zijn too big to fail.
Speculeren, megabonussen,
rommelkredieten het gaat gewoon voort.
Banken hebben hun winsten hersteld.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Groene economie?
 Beperkt:
2% van BBP
 Overlaten aan winstjacht

Bv. De handel in
koolstofcertificaten wordt
een nieuwe financiële
markt, waarmee
gespeculeerd, vormen een
nieuwe zeepbel. Nu bv.
staalindustrie overschot aan
uitstootrechten => lage prijs
=> opgekocht voor een
prikje door andere
vervuilende industrieën
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Keynes?
Keynes?

Nog zeer weinig
manoeuvreerruimte




Nu hebben al de overheden
massaal geld uitgegeven om
de banken te redden
(wereldwijd 2000 miljard
dollar, België 20 miljard
euro)
Meer uitgaven werkloosheid
Minder inkomsten
belastingen en sociale
zekerheidsbijdragen
Overal begrotingstekorten:
Griekenland 12%, VS 10%,
België 6%
Van financiële en economische
nu naar een
crisis van de staatsbegroting
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
 Sinds 1991 twintig jaren
Eerst de winst
besparingen om normen van
Concurrentie
Maastricht te halen. Van 1993-1996
Productiviteitstijging
(globaal plan) zwaarste
Overproductiecrisis
besparingen ooit in België (bv.
Krediet
huidige hoge remgelden)
Financiële bubbel
 Door de hulp aan de banken werd
Economische crisis
op enkele maanden tijd twintig jaar
Creatieve destructie
inlevering verkwanseld
Groene economie?
Keynes?
Staatsbegrotingscrisis
Eerste slachtoffers: PIGS
Griekenland (Spanje, Ierland en Portugal)
28 miljard euro hulp aan de banken – zwakkere
economie (2/3° BNP België)
=> staatsschuld van 12%
 Financiële markten dumpen Griekse obligaties.
Met het geld dat ze gekregen hebben van de
verschillende overheden >> massale speculaties
tegen Griekse, Spaanse en Portugese financiële
staatsactiva => Griekse staat moet lenen tegen
steeds hogere interestvoeten (groter
risicokapitaal)= vicieuze cirkel => hen dwingen
tot massale besparingen lonen, pensioenen,
ambtenaren

Veel flexi, weinig security
 Tweede
groep van landen waar de crisis
zeer hard toeslaat en werkloosheid sterk
piekt: Scandinavische landen (bijzonder
Denemarken), Ierland en Nederland
<= kampioenen van de flexicurity
Crisis van de staatsbegroting
 EU
eist van België terug een maximaal
begrotingstekort tegen 2012 van 3% = 9
miljard euro besparingen !!!
=>Onderwijs, ambtenaren en
dienstverlening, Sociale zekerheid: pensioenen, -werkloosheid, ziekteverzekering


Onkelinx: sociale bijdragen nog met 3 miljard
euro verminderen (bovenop de 7 miljard)
Daerden: 3 jaar langer werken
 Nieuwe
golf van afdankingen: vorig jaar
60.000 ontslagen, nu 65.OOO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Keynes?
Staatsbegrotingscrisis
Weerstand
Weerstand

Bij ons:





AB InBev (InBev wet: verbod op
afdankingen voor winstgevende
bedrijven)
Vakbonden Carrefour
Opel gijzelt stock aan wagens
Op één week tijd 30.000 betogers
Internationaal


Griekenland ‘halt aan de
plutocratie’ betoger op VRT
journaal: ‘de banken hebben
crisis in gang gezet, zij moeten
ook maar betalen’
Spanje tegen het optrekken van
de pensioenleeftijd tot 67 jaar,
betoger op VRT journaal: ‘wij
hebben 20% werklozen waarom
dan langer werken’
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Keynes?
Staatsbegrotingscrisis
Weerstand
Eisenprogramma
Eisenprogramma
Eerst de mensen, niet de winst
 Openbare spaarbank
 Miljonairstaks
 Wet AbInbev
 Kiwimodel
 Mottenballentaks
Electrabel
 Afschaffing notionele
interest
 Nultolerantie grote fraude
(prof. Maus in Panorama: België
22% fraude, buurlanden 14%.
Zelfde cijfer buurlanden: 9 miljard
euro meer inkomsten)
Nood aan publieke bank
Tussenkomen ja, om publieke bank herop te richten
Spaargeld beschermen: openbare bank en staatsgarantie.
Openbare pool, ASLK, Gemeentekrediet, bank van de Post.
Openbare bank moet werken volgens andere criteria
Kiwi-bank in Nieuw Zeeland, Chavez in Venezuela
“
“Met de ASLK maakten we 3 procent winst, Fortis belooft zijn
aandeelhouders 18 procent. Tja, het verschil moet ergens vandaan
komen, en niet per se van goeie klantenservice of menselijk
personeelsbeleid.” (Piet Frantzen, voormalig baas van ASLK, De Standaard
van 30.09.08)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Keynes?
Staatsbegrotingscrisis
Weerstand
Eisenprogramma
Eerst de mens
Bovenstaande alternatieven zijn
tijdelijke oplossingen die nooit
duurzaam zullen zijn in dit
economisch systeem.
De meetlat waaraan we alle
ontwikkelingen en alternatieven
moeten meten is ‘eerst de
mensen, niet de winst’.
Dit is een systeemcrisis. Joseph
Stiglitz: “Amerikaans
triomfalisme na 1989, ‘het einde
van de geschiedenis’, heeft
nauwelijks 20 jaar geduurd”
Alleen diepgaande verandering van
de maatschappij zal de
hebzucht die in het systeem zit
kunnen oplossen. Een
maatschappij waar niet de
winst, maar de mens
(behoeften) centraal staat =
socialisme
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Eerst de winst
Concurrentie
Productiviteitstijging
Overproductiecrisis
Krediet
Financiële bubbel
Economische crisis
Creatieve destructie
Groene economie?
Keynes?
Staatsbegrotingscrisis
Weerstand
Eisenprogramma
Eerst de mens
Rol v/d PVDA
Rol van de PVDA
Steeds meer vraag naar
 Coherente verklaring
 Concrete oplossingen
 Consequente politieke
partij
1.
2.
Mentaal: irrationaliteit van de hebzuchtige
mens
Politiek: neoliberalisme (minder overheid)
en uitwassen van het financiële
kapitalisme (deregulering)
R/ Rijnlandmodel: meer ethiek én meer
overheid
Mentale concepten.‘Oorzaak ligt niet in het
systeem, wél in de natuur van de mens’.
1.
1.
2.
3.
2.
Moraal: hebzucht van de bankiers, gebrek aan
ethiek

Meer ethiek in de economie, ‘soberder leven, harder werken’

Slimmer ondernemen
Psychologie:’gebrek aan vertrouwen’, ‘overmoed’ ,
‘waanzin’
Verstand: irrationaliteit, verkeerde beslissingen,
verkeerd gegokt, verkeerde politiek
Beleid. Financiële uitwassen, korte
termijnwinstdenken, wilde kapitalisme door tekort
aan regulering, omwille van de neoliberale politiek.
‘Angelsaksisch model’


Meer regulering door overheid, sociaal gecorrigeerde
markteconomie, sociaal-democratie
Nee aan het financieël speculatief kapitaal, ja aan het industrieel
productief kapitaal.
‘Rijnlandmodel’ combineert (1) meer ethiek met (2)
meer overheid. Terug naar een ‘derde weg’ tussen
kapitalisme en socialisme.

“Het kapitalisme is de uitdrukking van de meest
fundamentele, beestachtige instincten van de mens:
egoïsme en hebzucht”, stelt Professor William Buiter
van de London School of Economics in Humo (112008)

“We beleven heus niet de roemloze ondergang van
een economisch model. De hebzucht zit niet in de
markt, maar in de mens”, stelt Marc De Vos van het
Itinera Institute (DS 3/10/08)

Premier Leterme riep in de Kamer de bankiers op
“tot een groter ethisch bewustzijn” (DM
15/10/2008).

Karel Van Miert spreekt over ‘irrationaliteit’ en
‘virtuele grootheidswaanzin’ van de bankiers als
oorzaken voor de huidige crisis (DM 4/10/08)
Vandenbroucke (SP.a) over crisis in de automobiel sector (De
Morgen 25/11/2006): “harde economische logica – aanzienlijke
vergissing”
"Nogmaals, het is louter een kwestie van overcapaciteit.
Het objectieve gegeven is dat de bedrijfsleiding zich
heeft vergist. En dus probeert VW nu zijn rendabiliteit
te herstellen en de capaciteit zo nuttig mogelijk te
gebruiken. Daar zit een harde economische logica
achter.”
“Volkswagen Vorst betaalde de prijs van foute
inschattingen van het management. We leven in een
kapitalistische vrijemarkteconomie en daarin worden
fouten gemaakt. Niet alleen VW, de hele autosector
heeft zijn productiecapaciteit volledig verkeerd
ingeschat. Er is in Europa een capaciteit om 26
miljoen auto's te maken, terwijl er vorig jaar 20 miljoen
zijn verkocht. Dat is een overcapaciteit van 20
procent, een aanzienlijke vergissing.”
In De Morgen van 29 januari 2000 titelt hoofdredacteur Yves Desmet zijn
« State of the Union ”: “Nee tegen de marktsamenleving”.

“Ja aan de markteconomie: zij is het doeltreffendste
economische systeem dat we tot hiertoe hebben kunnen
bedenken. Het is dan ook geen kwestie meer van -voor
of tegen zo’n markt te zijn…. De markteconomie is het
systeem dat de hoogste prestaties levert, punt uit. Ik wil
hier dan ook niet pleiten tegen een markteconomie,
maar wel tegen een marktsamenleving. (…) De vrije
markt heeft geen enkele intrinsieke reden om zich te
bekommeren om moraal of rechtvaardigheid. De markt
is een amoreel systeem dat goed draait. (…) De
economie volstaat niet, daarom hebben we de politiek
nodig, die volstaat ook niet, en daarom hebben we de
moraal nodig, maar ook die volstaat niet en daarom
hebben we liefde nodig, kunst, zingeving, spiritualiteit.”
Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val.
Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’
‘Als de bedenkers van deze hypotheken zich
hadden toegelegd op de doeleinden van
hypotheken (leningen verschaffen voor
eigenwoningbezit) in plaats van op
maximalisering van hun winst, dan hadden ze
misschien producten ontwikkeld die het
eigenwoningbezit permanent zouden hebben
verhoogd. Ze hadden zichzelf en anderen
kunnen helpen. In plaats daarvan leverden hun
inspanningen een hele reeks gecompliceerde
hypotheken op die op korte termijn veel geld in
het laatje brachten, maar tegen aanzienlijke
kosten voor de samenleving als geheel’ (p.31)
Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val.
Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’


‘Alle banken gokten erop dat er niet echt sprake was
van een zeepbel in onroerend goed, en dat de prijzen
niet zouden dalen. Ze gokten er allemaal op dat de
rente niet zou stijgen, en dat als dat wel zou geburen,
hun debiteuren nog altijd hun leningen konden
afbetalen. Dat waren domme gokken, en toen de
wereld anders bleek te zijn dan ze hoopten, kwamen ze
allemaal in de problemen en daarmee het systeem zelf’
(p.187)
‘Bankiers worden (doorgaans) niet hebzuchtiger
geboren dan de meeste andere mensen. Ze hebben
alleen meer gelegenheid en worden sterker geprikkeld
om zich op andermans kosten te misdragen.’ (p.189)
Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val.
Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’

‘Het knippen en plakken van hypotheken tot effecten en
vervolgens die effecten weer te knippen en plakken tot
steeds ingewikkelder producten. Toen gokken –
speculeren – in granen, goud, olie of varkenspens niet
genoeg kansen bood voor riskante beleggingen, vonden
ze synthetische producten uit, derivaten: van deze
goederen afgeleide producten. In een vlaag van
metafysisch vernuft vonden ze synthetische producten
uit op basis van de synthetische producten. Dat bood
nieuwe kansen voor riskante beleggingen en voor het
incasseren van stevige provisies.’(p.207)
Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val.
Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’


‘Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. De
financiële sector heeft beide politieke partijen brood
gegeven en bepaalt de agenda van de deregularisatie.
‘(p.248)
‘De onbillijkheid die zichtbaar geworden is nu de lonen
dalen en de werkloosheid oploopt maar de
bankbonussen omhoog schieten, of nu het vangnet van
de grote bedrijven wordt uitgebreid terwijl dat voor
gewone burgers ingekrompen wordt, roept verbittering
en woede op.(…) We hebben geen keus: als we
duurzame welvaart willen herstellen, hebben we sociale
contracten nodig die gebaseerd zijn op vertrouwen
tussen alle elementen van de samenleving.’(p.249)
Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val.
Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’

‘De ideologie van de vrije markt bleek een excuus voor
nieuwe vormen van uitbuiting. Privatisering betekende
dat buitenlanders tegen lage prijzen mijnen en
olievelden in de ontwikkelingslanden konden kopen. Het
betekende ook dat ze enorme winsten konden
incasseren, dankzij monopolies zoals in de
telecommunicatie. Liberalisering van financiële en
kapitaalmarkten betekende dat buitenlandse banken
forse rendementen konden maken op hun leningen, en
als de debiteuren in de problemen kwamen, dwong het
IMF de ‘socialisering’ van de verliezen af door hele
bevolkingen de duimschroeven aan te draaien om de
buitenlandse banken af te betalen.’(p.262)
Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val.
Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’

Over vrije markten en markten van informatie (prijzen,
financiële markten …)
‘In deze gevallen is de winst van de een het verlies van de
ander. Er wordt rijkdom herverdeeld, niet geschapen.
(…) Investment banks hebben veel van hun geld
verdiend aan handel in effecten. Maar bij elke transactie
is er een tegenpartij: de winst van de ene partij gaat
ten koste van de andere partij.’(p.312)