AV VVSG- koen hermans

Tijd voor het nieuwe OCMW
Koen Hermans
LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy
Centrum voor sociologisch onderzoek
Reflectie op 3 hoofdlijnen in essay
• 3 antwoorden op de huidige crisis :
– Sociaal investeringsbeleid vanuit grondrechtenbenadering
– Implicaties voor het lokale niveau
• Samenwerken in netwerken
• Professionalisering van het sociaal werk
Drie antwoorden op de nieuwste sociale kwestie
Drie invullingen van ‘sociaal’ beleid
Financiële crisis  economische crisis 
nieuwe sociale kwestie?
• Zoveelste ‘crisis van de verzorgingsstaat’
• Nieuwe sociale kwestie als antwoord vanaf jaren ‘90:
– Groeiende kloof tussen laag- en hooggeschoolden
– Kloof tussen uitkeringsgerechtigden en werkenden
– Antwoord: actieve welvaartsstaat
• Huidige crisis = versterking van nieuwe sociale
kwestie?
4
Nieuwste sociale kwestie?
 Huidige crisis is fundamenteler (Standing, 2011)
–
–
–
–
–
Onzekerheid alom
Hooggeschoolden worden geraakt
Werkende middenklasse wordt geraakt
Sociale mobiliteit remt af
Nieuwe armoede : schuldenproblematiek en faillissementen
’Democratisering van armoede’
In periode van ‘superdiversiteit’
5
Oplossing 1: sociale voorzieningen zijn niet
oplossing maar probleem (Dalrymple)
• Individuele verantwoordelijkheid als sturend principe
–
–
–
–
Mensen zijn zelf verantwoordelijk
Hulpverlening steekt mensen in slachtofferrol
Hulpverlening bestendigt afhankelijkheid
Sociale voorzieningen zijn niet de oplossing, maar de oorzaak
• Oplossing:
– Straffe vorm : sociale voorzieningen (sterk) afbouwen
– Mildere vorm: Strenge(re) Selectiviteit in functie van
behoeftigheid
6
Effectiviteit van deze strategie
• Toepassing in UK, Nederland en Duitsland
• Voorbeelden in Vlaanderen :
– Tijdigheid van werkloosheidsuitkering
– Veel aandacht voor het bestrijden van sociale fraude
– Stopzetting van straathoekwerk in Antwerpen
• Effecten van grotere selectiviteit?
– Vergroting van onderbescherming
– Mensen trekken zich terug als gevolg van stigmatisering
– Bewijs: recente besparingen in de Nederlandse zorg
Oplossing 2: ‘Voor wat, hoort wat’
• Tegenover aanbod vanuit sociaal beleid (onderwijs,
huisvesting, leefloon) hoort een inspanning, een
wederdienst
• Selectiviteit in functie van een tegenprestatie
• Niet noodzakelijk een terugtrekkende overheid
• Overheid stuurt gedrag in gewenste richting via prikkels
en straffen
• Activering als verplichting
8
Effectiviteit van deze strategie
• Duurzaamheid van activering:
– Slechts één op vijf heeft een jaar na einde sociale
tewerkstelling een duurzame job (Raeymaeckers, 2008)
• Meer fundamenteel :
– Soms dunne grens tussen niet willen en niet kunnen
– Op basis waarvan en wie stelt grens vast ?
– Sanctionerende invulling vs positieve, emanciperende invulling
op maat
9
Derde oplossing : sociale investering
(OECD, 2011)
• Sterke welvaartsstaat als buffer tegen crisis
• Combinatie van herverdeling en investering in menselijk
kapitaal
• Maatwerk in functie van verbeteren van sociale
mobiliteit
• Gestoeld op grondrechtenbenadering
Vertaling van sociale investering naar
armoedebestrijding
• Versterken van klassieke (financiële) instrumenten van de
verzorgingsstaat:
– Socialezekerheidsuitkeringen
– Schooltoelagen
– Huursubsidie
• Ondersteunen van integratie in basisinstuties
–
–
–
–
–
–
Arbeidsmarkt
Huisvestingsmarkt
Onderwijs
Kinderopvang
Gezondheidszorg
Energiemarkt
11
Maatschappelijke integratie: meer dan
centen
• Maatschappelijke integratie :
–
–
–
–
Economisch kapitaal
Cultureel kapitaal
Sociaal kapitaal
Linguïstisch kapitaal
• Niet alleen beschikbaarheid en betaalbaarheid, maar
ook begrijpbaarheid en bruikbaarheid als toetscriteria
En het lokaal niveau ?
• Maatschappelijke dienstverlening als drievoudige
opdracht :
– Individuele begeleiding
– Voorwaardenscheppend beleid : voorzieningen op maat
– Sensibiliseren en van maatschappelijke basisinstituties
2de hoofdlijn: Samenwerken in netwerken
• Netwerken als ultieme oplossing voor complex en
weerbarstig maatschappelijk probleem?
• Niveaus van netwerken :
– Beleidsnetwerken
– Operationele netwerken
• Netwerken :
– Alle actoren die een bijdrage kunnen leveren aan een
maatschappelijk probleem of opgave vormen een netwerk als
ze op de hoogte zijn van elkaars bestaan, elkaars meerwaarde
kennen, als er onderlinge contacten zijn, als kennis wordt
gedeeld en/of als er een gemeenschappelijke ontmoetingsplek
is’
14
Doelstellingen van netwerk
• Netwerk als middel om eigen organisatie te profileren (=
eigenbelang)
• Netwerk als middel om hiaten in dienstverlening
(=aanbodgericht)
• Netwerken als middel om te komen tot meer maatwerk
en zorg op maat
15
Succesfactoren van netwerken:
•
•
•
•
•
•
•
‘sense of urgency’
Gemeenschappelijke doelen (≠ één visie)
‘what’s in it for me’: netwerken creëren meerwaarde
Vertrouwen
Macht
Communicatie
Engagement bij deelnemend management en
professionals
• Duidelijkheid over coördinatie
16
3 types van netwerken (Provan & Kenis, 2008)
Rol van OCMW / lokaal bestuur
• Regisseur of aanjager ?
– Netwerkaansturing door lead organisatie
– Netwerkaansturing door een door het netwerk erkende en
georganiseerde organisatie?
• Over grenzen van sectoren binnen gemeente of over
grenzen van gemeente ?
• Rol van OCMW-vereniging als organisatievorm
• Realistisch gezien huidige schaalgrootte van
gemeenten?
Professionaliteit
• Art. 59 van de OCMW-wet
– Expliciete keuze voor professionele aanpak
– Sociaal onderzoek = opdracht van maatschappelijk werker
• Wel internationaal heel wat ‘evidentie’ beschikbaar
• Wetenschappelijke onderbouwing van sociaal werk is in
Vlaanderen pas relatief beperkt
Generieke succesfactoren van sociaal
werk :
• Op cliëntniveau :
– werkalliantie hulpverlener – cliënt
– Respect
– Aansluiten bij motivatie
• Methodisch
– Methodiekbeschrijving: welke doelstellingen, welke problemen, hoe
handelen, hoe komt het dat het werkt, welke competenties zijn nodig ?
– goede structurering : doelstellingen en gefaseerd werken
• Organisatorisch :
– goede opleiding, training en intervisie
– Feedback vragen bij collega’s en clienten over handelen
– Falen van hulpverlening durven zoeken in eigen gedrag van sociaal
werker