Gehechtheid - Remedial Teaching vzw

Gehechtheid
of
regulatie?
Peter Emmery
20.11.2012
Inleiding
Classificatie?
DSM-IV schiet tekort, niet gebaseerd opklinische data
Weinig betrouwbaar epidemiologisch onderzoek
Meer verfijning in DC: 0-3R
Beter: verschillende theoretische invalshoeken
Gehechtheid is een vorm van regulatie
Neurobiologische onderbouw
Hopelijk nooit meer bodemloos
Aanknopingspunten therapie!
Eerste kinderjaren
Op 36 maanden is ± 85% vanontwikkeling afgewerkt
Zeer belangrijke leerprocessen in dezeperiode
Gehechtheid – ontwikkeling basisveiligheid
→ basis voor latere relaties!
Ontwikkelingsmoeilijkheden wordenzichtbaar
Pruning
Pasgeborene
Vroege kinderjaren
Late kinderjaren
Eerste kinderjaren
Gehechtheid // ontstaan (separatie)angst
Gehechtheid ↔ exploratie
Ontwikkelingsmoeilijkheden worden zichtbaar
1
Gehechtheid en ontwikkeling
• Vroege gehechtheid legt de basis voor eengezonde psychische ontwikkeling in
het latere leven
• Onze basisgehechtheid blijft stabiel doorheen de tijd
De start: Sigmund Freud
Moeder-kind en onderlinge volwassen relaties zijn gelijkaardig.
Jouw moeder-kind relatie bepaalt jouw latere hechte relaties.
Freud
Of Darwin?
The expression of emotions in Man and animals (1872)
Gehechtheid & Evolutie
Biologische functie van gehechtheidsgedrag is bescherming tegen vijanden
• Verstandig om dicht bij moeder te blijven bij gevaar
• Gehechtheidsgedrag komt ook voor bij primaten
• Alle mensen hebben in aanleg de vaardigheid om zich te hechten
John Bowlby
Britse psychiater (1907-1990)
Inspiratie bij Konrad Lorenz
Al eind jaren ’30 onderzoek rond vroege verbreking moeder - kind band
Baanbrekend werk: driedelig boek “attachment and loss” vanaf 1969
Studente Mary Ainsworth
Oa. strange situation test
2
HARLOW
Harry Harlow
Amerikaanse psycholoog (1905-1981)
Sociale isolatie experimenten op rhesusaapjes
Inzichten in (ernstige) verwaarlozing en mishandeling
Controversieel
Mogelijk mee aan basis van ALF
“Veilige basis”
• De moeder-kind band als basis voor actieve ontdekking, sensitiviteit voor de
omgeving en voor de blijkbaar doelgerichte organisatie van het gedrag
• Het kind gebruikt moeder als een veilige basis van waar het op ontdekking gaat
en als een “veilige haven” en bron van troost wanneer dit nodig is
3
Verloop gehechtheid
0-3 maanden: weinig onderscheid - responsiviteit (?)
3-6 maanden: toenemende responsiviteit, geen favoriet
6 maanden - 3 jaar: toenemende gehechtheid, vanaf ongeveer 8 maanden
eerste gehechtheid aan primaire verzorger (meestal biologische moeder)
4
Zorg die veiligheid bevordert
• Sensitiviteit – snel en gepast reageren opsignalen van het kind
• Een positieve houding, expressie (oa gelaatsuitdrukking) en affectie voor het
kind
• “Gelijk lopen”, vlotte wederzijdse interactie structureren
“The Strange Situation”
• Ainsworth
• Zeer vaak gebruikt bij diagnose (1-2 jarige lft)
• Observatie van verschillende momenten in de interactie ouder - kind :
• Korte scheiding van de ouder en ontmoeting met een vreemde
• Hereniging
Verschillende hechtingsfiguren?
Vader en moeder?
Wat bij andere opvang
Andere familieleden
Onthaalouder
Crèche
Wat bij echtscheiding?
5
Verschillende hechtingsfiguren?
In principe voorkeur voor 1 figuur
Meerdere hechtingsrelaties zijn mogelijk
Hiërarchie in hechtingsrelaties
Verbreding van hechtingsrelaties = beschermend
Minder kwetsbaar bij scheiding
Compensatie bij kwetsbaarheden hechtingsfiguren
Regelmaat, veiligheid, voorspelbaarheid, stabiliteit
Aantal hechtingrelaties deels leeftijdsgebonden
“Normale” gehechtheidspatronen
• Veilige gehechtheid (55 %)
• Afwerende gehechtheid (23 %)
• Vermijdende gehechtheid (8 %)
• Gedesorganiseerde gehechtheid (14 %)
Voorstel alternatieve classificatie
Zeanah / Lieberman
Tegenover hechtingsstoornis DSM IV TR
2 groepen
Stoornissen van niet gehechtheid (geen voorkeurfiguur)
Emotioneel teruggetrokken
Sociaal zonder onderscheid
Verstoringen van gehechtheid (secure base distortions)
6
Wel voorkeurfiguur, maar verstoord
Verbroken hechtingsstoornis
plots verlies van hechtingsfiguur
Protest → wanhoop → onthechting
Secure-base distortions
Hechtingsstoornis met gevaar voor zichzelf
Exploratie zonder terugval op veilige basis en met gevaarlijk of
agressief gedrag
HS met aanklampen / gebrek exploratie
Gebrek veiligheid, vooral angst in vreemde situaties
HS met uitgesproken alertheid en conformeren
Vooral zorgfiguur tevreden willen stellen
HS met rolomkering
Zorg dragen voor ouder
Gehechtheid als regulatie
Gehechtheidstheorie in wezen regulatietheorie
Gehechtheid als interactieve regulatie van biologische synchroniciteit tussen
mensen
Bowlby:
“Instinctief sociaal gedrag met biologische functie”
Activatie door angst of scheiding van moeder
Beëindigd door geluid, zicht of aanraking van Moeder
Gehechtheid als regulatie
Verdere evolutie naar transactionele theorieën
centrale rol van primaire zorgfiguur in het coreguleren van emotionele xpressie
kind
Synchroniciteit of regulatie van biologische – of gedragssystemen
Affect synchroniciteit
Sroufe (1996): dyadische regulatie van emotie en arousal van infant
Bowlby: na 3 jaar maturatiedrempel overschreden, separatie capaciteit
verbetert (?)
Gehechtheid als regulatie
Infant geen capaciteit om eigen arousal te regelen
⇒ nood ondersteuning zorgfiguur
Ongemak getoond door huilen en andere signalen
Zorgfiguur moet reageren (sensitief en emotioneel responsief)
7
⇒ ontstaan van veilige gehechtheid
Veilige basis ⇒ regulatie wordt meer en meer zelf geregeld op basis van
verwachtingspatroon
Basis van een inner working model van zelf, anderen en (∼ representaties)
Transactioneel model
“Nature en nurture”
Kind als resultaat van wisselwerkingtussen erfelijke factoren, opvoedings- en
omgevingsfatcoren
Geen schuldvraag!
Impact al tijdens de zwangerschap
8
Regulatie
Edward Tronick
Ontwikkelde still-face paradigma
Hoe lang voor baby van ongeveer 12 maanden vat verliest op regulatie?
Moeilijkheden
Vooral zichtbaar in:
Slaap
Eten
Huilen (te veel of te weinig)
Activiteit (te hoog of te laag, wisselvallig)
Gevoeligheid (over- versus onder-)
Geen oogcontact, niet lachen
Extreme angst voor vreemden
Achterstanden (verschillende ontwikkelingsterreinen)
Mogelijke alarmsignalen peuter - kleuter
•
•
•
•
Zeer agressief gedrag
Aandachtsproblemen en stoornissen
Gebrek aan gehechtheid
Slaapproblemen of -stoornissen
9
Mogelijke alarmsignalen baby
•Droevig uiterlijk
•Gebrek aan oogcontact
•Gewichtsverlies
•Verminderde responsiviteit
•Moeilijkheden met verwerken prikkels
•Afweer om vastgehouden of aangeraakt
te worden
Mogelijke zorg over gedrag ouder bij:
•
•
•
•
•
Verslaving - middelenmisbruik
(Onbehandelde) depressie
Huiselijk geweld
Beladen voorgeschiedenis ouder
Emotionele onbeschikbaarheid
Bijkomende risicofactoren:
Niveau kind: effecten drugs / alcohol, temperament, lager IQ, medische
problemen, …
Niveau gezin: armoede, middelenmisbruik, criminaliteit, meer dan 4 kinderen,
sibling binnen 2 jaar
Niveau ervaringen: slechte gehechtheid, getuige van extreem geweld, ernstige
verwaarlozing, misbruik, frequent verhuizen, éénoudergezin, vechtscheiding,
langdurige afwezigheden ouder, …
10
Hoe verhoogt risico?
11
Limbisch systeem
Kritische myelinisatie
tussen 7 en 15 maanden
Locus
coeruleus
12
Neurobiologie
Kinderhersenen ≠ immature versie volwassene
Wel uniek ontworpen om gehechtheid te ontwikkelen
Drie voorgaande systemen spelen cruciale rol
Nog veel onderzoek te doen
“Nature en nurture”
Maar een beperkt deel ligt “vast”
Onderweg veel andere wegen mogelijk
MAAR: steeds minder uitweg bij ouder worden
Belang van vroegtijdig detecteren en Ondersteunen
Belang vroege behandeling
Videofragmenten
Gehechtheid tussen 0 en 3 jaar!
Remissie depressie moeder heeft te weinig
effect op maladaptieve interactiepatronen M
- kind
Dus ouder en kind samen behandelen
En later?
Transgenerationele problematiek
Maar te doorbreken: veerkracht / weerbaarheid
op verschillende niveau’s
Toenemende sterke wetenschappelijke bewijzen
Veerkracht
Kan op verschillende niveau’s liggen
Veerkracht bij kinderen zelf
Veerkracht op gezinsniveau
Veerkracht in de ruimere context
13
Neurobiologie en veerkracht
Aangetoond dat stress reductie bij zorgfiguren positief effect heeft op HPAas
Prefrontale functies vaker verstoord bij grotere instabiliteit, en omgekeerd
bij betere ondersteuning (evidence based programma)
“Multidimensional treatment foster care”
Behandeling
“Gewone” pedagogische handvaten werken niet
Negeren verergert vaak gedrag
Straffen levert meer van hetzelfde voor het kind
Kort op de bal spelen leidt tot uitputting
Wat dan wel
Volledige behandeling kan niet verwacht worden in schoolsetting!
Enkele elementen ter ondersteuning
Blijf uit de relatie, denk aan oorzaak,dysregulatie is niet intentioneel
Denk aan onderliggende dysregulatie, dus angst
Dysregulatie leidt tot chaos (tijd - ruimte)
Gewetensontwikkeling ondersteunen
Opgelet met schijnaanpassingen!!!
Blijvende en langdurige ondersteuning nodig
14
Besluit
Gehechtheid is extreem belangrijk
Bepaalt verdere relaties in levensloop
Eerste gehechtheid is belangrijkste
Gehechtheid is regulatie
Gehechtheid is (neuro)biologisch
Detecteren van vroege moeilijkheden zinvol en noodzakelijk
Veel positieve impact op jonge leeftijd heeft belangrijke positieve gevolgen
later
15