EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE EUROPESE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 3.5.2012 JOIN(2012) 11 final GEZAMENLIJK VERSLAG AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD Speciale administratieve regio Hongkong: Jaarverslag 2011 NL NL GEZAMENLIJK VERSLAG AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD Speciale administratieve regio Hongkong: Jaarverslag 2011 INLEIDING Sinds Hongkong bijna vijftien jaar geleden werd overgedragen aan de Volksrepubliek China, zien de Europese Unie en de lidstaten nauwlettend toe op de economische en politieke ontwikkelingen in de speciale administratieve regio (SAR) Hongkong en brengen hierover jaarlijks verslag uit aan het Europees Parlement, overeenkomstig de verbintenis daartoe die in 1997 is aangegaan. Dit is het veertiende jaarverslag, dat betrekking heeft op 2011. In 2011 is het beginsel van "één land, twee systemen", zoals dat is vastgelegd in de ChineesBritse verklaring en in de basiswet van Hongkong, goed blijven werken. De rechten en fundamentele vrijheden van de bevolking van Hongkong worden gerespecteerd, de rechtsstaat functioneert en de markteconomie en het ondernemingsklimaat zijn behouden gebleven. De bilaterale betrekkingen tussen de EU en Hongkong zijn zich blijven ontwikkelden en mondden uit in het bezoek van de Chief Executive van de SAR Hongkong aan de Europese instellingen in september, waarbij hij onder andere een ontmoeting had met president Van Rompuy. De Europese Unie hecht groot belang aan de stabiliteit, economische welvaart en democratische ontwikkeling van Hongkong. De EU blijft krachtige steun verlenen voor snelle en substantiële vooruitgang naar algemeen kiesrecht, overeenkomstig de basiswet van de SAR Hongkong en de wensen van de bevolking van Hongkong. POLITIEKE ONTWIKKELINGEN In 2011 is de constitutionele ontwikkeling van Hongkong verder geconsolideerd. Er is secundaire wetgeving vastgesteld met betrekking tot het pakket voorstellen voor de herziening van het kiesrecht, er is een uitgebreid publiek debat gevoerd, de media hebben er veel aandacht aan besteed en er was een krachtige politieke impuls in de aanloop naar de verkiezingen voor de districtsraden en de samenstelling van het uitgebreide kiescomité, dat in maart 2012 de nieuwe Chief Executive zal kiezen. Op 22 juli 2011 heeft de Secretary for Constitutional and Mainland Affairs een discussienota uitgebracht over de regelingen voor het vervullen van vacatures in de Wetgevende Raad. De meerderheid van de deelnemers aan de raadpleging, die op 24 september 2011 ten einde liep, vond dat het systeem van de tussentijdse verkiezing behouden moet blijven en verwierp daarmee het oorspronkelijke voorstel van de regering om de vacature te laten vervullen door de volgende kandidaat op de lijst. De goedkeuring zal worden afgerond binnen het parlementaire jaar 2011-2012. Tijdens zijn laatste beleidsverklaring van 12 oktober 2011, getiteld "From strength to strength", verlegde Chief Executive Donald Tsang de nadruk naar de sociale uitdagingen waarvoor Hongkong wordt geplaatst. Hij sprak over te dure huisvesting, de snel toenemende NL 2 NL vergrijzing en de toenemende welvaartskloof en beloofde maatregelen te treffen om de algemene levenskwaliteit te verbeteren. Op 6 november 2011 vonden de verkiezingen voor de districtsraden plaats. De opkomst bedroeg 41,4 % en 1,2 miljoen mensen brachten hun stem uit. De Democratic Alliance for the Betterment and Progress of Hong Kong (DAB) en de federatie van vakbonden behaalden 165 van de 412 zetels. De pan-democratische partij behaalde slechts 47 zetels. De verkiezingen voor de districtsraden vormden de opmaat voor een reeks verkiezingen die in 2012 zullen plaatsvinden, waaronder de verkiezingen voor de nieuwe Wetgevende Raad in september, met vijf nieuwe kieskringen die voortkomen uit deze gekozen districtsraden. Aantijgingen van onregelmatige kiezersregistratie werden onderzocht. Op 10 december 2011 werd het nieuwe, uitgebreide kiescomité van 1200 zetels samengesteld, dat in maart 2012 de nieuwe Chief Executive zal kiezen. Het comité telt leden uit het bedrijfsleven, beroepssectoren, het maatschappelijk middenveld en politici op het niveau van de districten en de Wetgevende Raad. Eind 2011 stelden twee personen zich kandidaat voor de functie van Chief Executive: Henry Tang, de voormalige Chief Secretary, stelde zich kandidaat op 26 november en Chun-Ying Leung, de voormalige Executive Council Convener, op 27 november. In de betrekkingen tussen Hongkong en Taiwan werd een grote stap voorwaarts gezet door de formalisering van de betrekkingen en de aanwezigheid van officiële vertegenwoordigingen in Taipei en Hongkong. In juli 2011 opende Taiwan een officiële vertegenwoordiging in Hongkong, de Taipei Economic and Cultural Office genaamd. De vertegenwoordiging van Hongkong in Taipei heet de Hong Kong Economic, Trade and Cultural Office. Hongkong en Taiwan hebben ook een steeds bredere bilaterale agenda uitgewerkt inzake samenwerking op gebieden als handel en investeringen, luchtvaart, douane en cultuur. Het behoud van de rechtsstaat en de onafhankelijkheid van justitie blijft van het grootste belang om de welvaart van Hongkong op lange termijn te kunnen waarborgen. Het gerechtelijke jaar werd op 10 januari 2011 voor het eerst geopend door Geoffrey Ma Tao-li als Chief Justice van het Hooggerechtshof, die daarbij drie fundamentele kenmerken van de rechtsstaat in Hongkong benadrukte, namelijk het bestaan van wetten waarin de rechten en de waardigheid van mensen worden gewaarborgd; een onafhankelijk justitieel stelsel dat deze wetten beschermt en een degelijke rechtsbedeling. Het justitiële apparaat van Hongkong blijft de in Hongkong bestaande rechten en vrijheden beschermen en zorgt ervoor dat iedereen gelijk en volgens de wet wordt behandeld. In 2011 is een aantal belangrijke vonnissen uitgesproken. Op 8 september 2011 oordeelde het Hooggerechtshof, overeenkomstig de interpretatie van het permanente comité van het Nationale Volkscongres van artikel 158 van de basiswet dat het principe "een land, twee systemen" niet van toepassing is op het beginsel van immuniteit van de staat in de zaak FG Hemisphere/Congo en bevestigde het hof dat in Hongkong geen rechtszaken kunnen worden gevoerd tegen commerciële activiteiten van een buitenlandse staat. Volgens de Hongkongse orde van advocaten wordt de autonomie van de rechtbanken niet ondermijnd door dit besluit. De zaak gaat over een schuld van honderd miljoen dollar die de Democratische Republiek Congo al tientallen jaren heeft bij FG Hemisphere, een Amerikaans fonds. Op 30 september 2011 heeft het Gerecht van eerste aanleg bepaald dat een buitenlandse hulp in de huishouding een permanente verblijfsvergunning in de stad zou mogen aanvragen. De regering tekende beroep aan tegen dit vonnis en de zaak leidde tot een verhit debat over de gelijke behandeling NL 3 NL van buitenlandse dienstmeisjes. Het Hof van Beroep verwierp de uitspraak van het Gerecht van eerste aanleg waarbij het groene licht werd gegeven voor de bouw van de HongkongZhuhai-Macau-brug. Het Gerecht van eerste aanleg bepaalde dat de dienst milieubescherming geen analyse had uitgevoerd naar de milieueffecten en schortte de bouwwerkzaamheden op. In 2011 bleven de inwoners van Hongkong hun rechten met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting en vergadering uitoefenen, wat leidde tot het grootste aantal deelnemers sinds 2004 aan de jaarlijkse mars op 1 juli. ONTWIKKELINGEN OP ECONOMISCH EN HANDELSGEBIED Het ging in 2011 goed met de Hongkongse economie. De eerste helft van het jaar groeide de economie gestaag dankzij de stevige export van diensten en goederen en een grote binnenlandse vraag. Gedurende de tweede helft van het jaar nam de groei wat af door de verzwakking van het externe klimaat. De reële groei van het bbp bedroeg in 2011 5 %, na de stijging van 7 % in 2010. Op de arbeidsmarkt was sprake van volledige werkgelegenheid; het werkloosheidscijfer bedroeg 3,4 %. De inflatie steeg aanzienlijk tot 5,3 %1. Begin 2011 werden het bestrijden van de inflatie en het beheersen van het zeepbelrisico op de onroerendgoedmarkt gezien als de belangrijkste uitdagingen voor de Hongkongse economie. De regering van de SAR Hongkong heeft daarom in de begroting voor 2011-2012 een aantal maatregelen genomen om de inflatie te beteugelen en de onroerendgoedmarkt tot rust te brengen. Zo stelde de Financial Secretary voor eenmalig een bedrag van 6 000 Hongkongse dollar uit te keren aan alle permanente inwoners die ouder zijn dan 18 jaar. Hij trok dit voorstel in en stelde voor om in plaats daarvan eenzelfde bedrag te storten aan de verplichte fondsen voor sociale voorzieningen. Dergelijke directe uitkeringen waren nooit eerder uitgevoerd in de begrotingsgeschiedenis van Hongkong. De regering van de SAR Hongkong verkeert in een degelijke begrotingspositie en beschikt over aanzienlijke reserves, die eind maart 2011 595 miljard Hongkongse dollar bedroegen, wat overeenkomt met 34 % van het bbp2. Halverwege 2011 leidde de staatsschuldcrisis in de eurozone tot bezorgdheid in Hongkong, hoewel de Hongkongse banken hierin slechts beperkte risico's lopen. De onroerendgoedmarkt vertoonde tekenen van voorzichtigheid en daarmee van enige consolidatie. De aandelenmarkt werd scherp gecorrigeerd: de Hang Seng Index sloot het jaar 20 % lager af dan 20103. Ook het totale aandelenkapitaal van de Hongkongse beurs daalde in 2011 sterk4. Hongkong bleef desalniettemin voor het derde jaar op rij de grootste aandelenmarkt wat betreft via beursintroducties opgehaald kapitaal. De drie belangrijkste economische wetsvoorstellen die in 2010 zijn ingediend, betreffen het minimumloon, mededinging en de uitwisseling van fiscale informatie. In 2011 is in wisselend tempo vooruitgang geboekt wat betreft deze wetten. De wet inzake het minimumloon, waarin 1 2 3 4 NL Alle economische gegevens over de Hongkongse economie zijn officiële statistieken van de Census and Statistics Department van Hongkong. Bron: Hong Kong Financial Services en het Treasury Bureau. Volgens de beurs van Hongkong sloot de Hang Seng Index eind 2011 af op 18 434. Volgens de beurs daalde het bijeengehaalde aandelenkapitaal, inclusief nieuwe aandelenemissies en post-listingregelingen op de belangrijkste aandelenfondsen en de groeimarkt, in 2011 met 42,6% tot 488,3 miljard Hongkongse dollar. Daarbinnen daalde het door middel van beursintroducties opgehaalde bedrag met 41,8% tot 258,9 miljard Hongkongse dollar. 4 NL het minimumloon wordt vastgesteld op 28 Hongkongse dollar per uur, is op 1 mei 2011 in werking getreden. Het afgelopen jaar was de situatie op de arbeidsmarkt goed en werd volledige werkgelegenheid bereikt. De langverwachte mededingingswet is besproken door de Wetgevende Raad. Het bedrijfsleven verzet zich sterk tegen dit voorstel. In oktober 2011 heeft de regering voorstellen gedaan voor wijzigingen van het oorspronkelijke voorstel om tegemoet te komen aan de punten van zorg van het bedrijfsleven. Sinds de wet betreffende de aanpassing van de regelingen inzake de uitwisseling van fiscale informatie aan de internationale normen in maart 2010 is goedgekeurd, heeft Hongkong in minder dan twee jaar tijd zeventien nieuwe belastingverdragen gesloten met derde landen (waarvan elf met EUlidstaten). Voor de eerste keer was in het Chinese vijfjarenplan (het twaalfde vijfjarenplan, voor de periode 2011-2015) een apart hoofdstuk gewijd aan de rol van de SAR Hongkong. In deze strategie voor nationale ontwikkeling belooft China de status van Hongkong als internationaal financieel, handels- en scheepvaartcentrum te bewaren en Hongkong te steunen in zijn ontwikkeling als offshore renminbimarkt en internationaal centrum voor activabeheer. Tijdens zijn bezoek aan Hongkong in augustus 2011 maakte de Chinese vicepremier Li Keqiang een pakket maatregelen bekend dat de financiële dienstensector in Hongkong een impuls moet geven. Deze maatregelen omvatten onder andere de mogelijkheid om renminbi (RMB) via directe buitenlandse investeringen terug te sluizen, de start van een gekwalificeerde institutionele RMB-investeringsregeling en uitbreiding van de uitgifte van RMB-obligaties (staats- en bedrijfsobligaties) in Hongkong. Met deze maatregelen worden geleidelijk de kanalen voor RMB-financieringsstromen tussen Hongkong en China uitgebreid, waardoor de rol van Hongkong als offshore RMB-centrum wordt versterkt. Het afgelopen jaar is de omzet van RMB-activiteiten in Hongkong snel toegenomen. Hongkong herbergt de grootste hoeveelheid RMB-liquiditeit buiten China en verwerkte 84 % van de grensoverschrijdende RMB-handelstransacties van China5. In totaal bedroegen de RMB-deposito's in Hongkong eind 2011 588,5 miljard yuan, een stijging van 86,9 % ten opzichte van 2010. In totaal was voor meer dan 100 miljard yuan aan RMB-obligaties uitgegeven6. Dankzij de beschikbaarheid van financiële expertise, de goede infrastructuur voor de financiële sector en vooral de unieke relatie met China zal Hongkong naar verwachting de komende jaren een sleutelrol blijven spelen in de internationalisering van de RMB. De economische integratie met de provincie Guangdong is verder verdiept door de tenuitvoerlegging van de in 2010 ondertekende kaderovereenkomst inzake de samenwerking tussen Hongkong en Guangdong. In het twaalfde vijfjarenplan wordt beloofd dat Guangdong bij wijze van proef een leidende rol op zich kan nemen bij het openstellen van de dienstensector voor Hongkong en wordt opgeroepen tot snelle uitvoering van grote samenwerkingsprojecten tussen Guangdong, Hongkong en Macau. Hongkong en Guangdong hebben beloofd hun samenwerking op allerlei terreinen te intensiveren, zoals grensoverschrijdende infrastructuur, een moderne dienstensector, innovatie en technologie voor de productie-industrie, milieu en onderwijs. In december 2011 ondertekenden Hongkong en China het achtste supplement bij de partnerschapsovereenkomst voor nauwere economische samenwerking (CEPA). Dit supplement voorziet in 32 maatregelen voor de liberalisering van diensten en de stimulering van handel en investeringen. Vijftien daarvan houden verband met RMB-offshoreactiviteiten. 5 6 NL Bron: Monetaire autoriteit van Hongkong, tot en met het eerste semester van 2011. Bron: Monetaire autoriteit van Hongkong. 5 NL Ook worden de oorsprongscriteria voor de handel in goederen versoepeld en wordt de definitie van "dienstverleners uit Hongkong" verruimd, waardoor hun zakelijke mogelijkheden in China toenemen. Met inbegrip van de maatregelen van supplement VIII bij de CEPA zijn er nu in totaal 301 liberaliseringsmaatregelen voor 47 dienstensectoren. Vicepremier Li Keqiang verklaarde dat China de dienstensectoren voor Hongkong volledig zou liberaliseren tussen nu en eind 2015. Naast de CEPA heeft Hongkong intensiever gewerkt aan bilaterale en regionale overeenkomsten. In juni 2011 is een vrijhandelsovereenkomst ondertekend tussen Hongkong en de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA). Dit is de derde vrijhandelsovereenkomst voor Hongkong, na de overeenkomsten met China en Nieuw-Zeeland. De onderhandelingen over een vrijhandelsovereenkomst met Chili zijn van start gegaan. Met de steun van China heeft Hongkong aan de ASEAN laten weten graag lid te willen worden van de vrijhandelszone tussen de ASEAN en China. Meer in het algemeen heeft Hongkong verklaard actief lid te zullen blijven van de WTO en de APEC in zijn streven naar liberalisering van de handel en de investeringen. DE BETREKKINGEN EN DE SAMENWERKING TUSSEN DE EUROPESE UNIE EN HONGKONG De bilaterale betrekkingen en de samenwerking tussen de EU en Hongkong zijn zich in 2011 blijven uitbreiden. Hongkong blijft een belangrijke partner in de regio en is een tussenstation voor de handels- en investeringsstromen tussen de EU en China. De EU heeft in 2011 haar positie behouden als op een na grootste handelspartner van Hongkong, na China. Hongkong is de 16e handelspartner van de EU. De bilaterale handel tussen de EU en Hongkong groeide gedurende de eerste negen maanden van 2011 gestaag met 8,8 % tot 30 miljard dollar. Na de Volksrepubliek en de Britse Maagdeneilanden was de EU de grootste buitenlandse investeerder in Hongkong, goed voor zo’n 9,9 % van de totale buitenlandse directe investeringen in 2010. De investeringen vanuit Hongkong in Europa groeiden gestaag en werden een van de belangrijkste bronnen van directe investeringen uit Azië. Ondanks de mondiale economische crisis is Hongkong nog steeds een van de grootste concentratiepunten van het Europese bedrijfsleven in Azië en blijft het een groot aantal Europese burgers aantrekken die op het grondgebied van Hongkong verblijven en werken: eind 2011 ging het om in totaal 31 930 personen7. De grootste groep buitenlandse bedrijven in Hongkong betreft bedrijven uit de EU: in juni 2011 hadden EU-bedrijven 454 regionale hoofdkantoren, 695 regionale kantoren en 670 lokale kantoren in Hongkong8, waardoor zij talrijker aanwezig waren dan Amerikaanse en Japanse bedrijven. De EU-bedrijven zijn in een brede waaier van sectoren actief, en vooral in financiële en zakelijke diensten, handel en logistiek, bouwprojecten en detailhandel. EU-bedrijven zijn ook belangrijke actoren in de bank- en verzekeringssector en het effectenwezen van Hongkong. Hongkong vormt ook een belangrijke schakel in de stroom buitenlandse directe investeringen van de EU naar China en omgekeerd. De belangrijkste redenen daarvoor zijn de nabijheid van Hongkong ten opzichte van China, de goede zakelijke betrekkingen met China, het eenvoudige belastingstelsel van Hongkong en de beschikbaarheid van hoogwaardige dienstverlening op financieel, boekhoudkundig en juridisch gebied, alsmede de fysieke 7 8 NL Bron: Immigratiedienst van Hongkong. Bron: Census and Statistics Department van Hongkong. 6 NL aanwezigheid in Hongkong van een steeds groter aantal Europese en Chinese bedrijven. Daarnaast vormt Hongkong het ideale forum voor het bijeenbrengen van kapitaal voor investeringen of de uitbreiding van zakelijke activiteiten, zowel via beursintroducties, secundaire noteringen of obligatie-emissies (inclusief RMB-obligaties). Op 8 december 2011 vond in Brussel de vijfde gestructureerde dialoog tussen de Europese Unie en de regering van de SAR Hongkong plaats. Op de bijeenkomst kwam een brede waaier van vraagstukken aan de orde, gaande van economische betrekkingen, met inbegrip van handel en investeringen, tot luchtvaart, milieu, onderzoek, technologie, innovatie en samenwerking op onderwijsgebied, financiële dienstverlening, mededingingswetgeving, traditionele Chinese geneesmiddelen, de handel in emissierechten, klimaatverandering en douanevraagstukken. Beide partijen stelden vast dat hun handels- en economische betrekkingen nog intenser zijn geworden en dat het bilaterale handelsverkeer geleidelijk opnieuw het niveau van vóór de financiële crisis van 2008-2009 had bereikt. Op technisch niveau vond constructief overleg plaats over de hervorming van de regelgeving voor de financiële sector en keuring en certificatie. De gestructureerde dialoog vormt een degelijk platform dat de EU en Hongkong in staat stelt om hun betrekkingen verder te ontwikkelen. De EU wil daarnaast graag de verkennende besprekingen voortzetten over eventuele samenwerking op het gebied van de belastingheffing op spaargeld. Ondanks de in 2010 ondertekende overeenkomst tussen de Europese Commissie en Hongkong inzake de wijze waarop de rechtszekerheid kan worden hersteld met betrekking tot de bilaterale overeenkomsten voor luchtvaartdiensten, is er maar weinig vooruitgang geboekt in de bilaterale onderhandelingen tussen Hongkong en de betrokken EU-lidstaten. Om een einde te maken aan de rechtsonzekerheid is het zeer wenselijk dat Hongkong het aanpassingsproces van de luchtvaartdiensten voor alle EU-lidstaten voltooit, hetzij door bilaterale onderhandelingen, hetzij door sluiting van een horizontale overeenkomst met de EU. In 2011 is het aantal bezoeken op hoog niveau tussen de Europese instellingen en de regering van de SAR toegenomen, wat uitmondde in de topontmoeting tussen de president van de Raad van de Europese Unie, Van Rompuy, en de Chief Executive van de SAR Hongkong, Donald Tsang, in september. Er vond een ontmoeting plaats met de EUcommissaris voor Buitenlandse Handel, Karel De Gucht. Ook nam het aantal uitwisselingen op ministerieel niveau toe, zoals het bezoek van commissaris Hedegaard (Klimaatverandering) aan Hongkong in mei, waar zij een toespraak hield tijdens de Wereldconsumentenconferentie, en het bezoek van de Secretary for Justice Wong Yan Lung aan Brussel in oktober, waarbij hij ontmoetingen had met vicevoorzitter/commissaris Reding (Justitie, grondrechten en burgerschap). Er vonden regelmatige vergaderingen plaats tussen hoge ambtenaren, waardoor intensieve uitwisselingen plaatsvonden op gebieden van wederzijds belang, zoals regelgeving inzake financiële dienstverlening en corruptiebestrijding. Leden van het Europees Parlement hebben bezoeken gebracht aan Hongkong en aldus bijgedragen tot meer samenwerking. Het aantal activiteiten van de European Union Business Information Programme voor Hongkong en Macau (EUBIP), dat medegefinancierd wordt door de Europese Commissie en wordt beheerd door de Europese Kamer van Koophandel in Hongkong, is verder toegenomen en het aanbod is diverser geworden. In 2011 werd voorrang gegeven aan de staatsschuldcrisis in Europa, regelgeving inzake financiële dienstverlening, de CEPA, milieu en klimaatverandering, en de handelsbetrekkingen tussen de EU en China in het algemeen. De EUBIP-raden voor sectoren waarin Europese bedrijven en industrieën een leidende positie innemen, bijvoorbeeld informatie- en communicatietechnologie (ICT) en financiële dienstverlening, zorgen voor een belangrijke bijdrage van de industrie aan het overleg op NL 7 NL regeringsniveau. Het EUBIP blijft met succes bijdragen tot meer begrip tussen Europese en Hongkongse bedrijven. Om de banden met Hongkong verder te intensiveren hebben de EU en de officieel in Hongkong vertegenwoordigde lidstaten hun inspanningen op het gebied van publieksdiplomatie opgevoerd om de EU zichtbaarder te maken in Hongkong en de kennis van en informatie over het EU-beleid te vergroten, onder andere op het gebied van handel en regelgeving, energie en klimaatverandering, regelgeving inzake financiële dienstverlening, douanevraagstukken, gelijkekansenbeleid, interculturele dialoog en de rol van de EU in de wereld. Ook is nauw samengewerkt ter bevordering van interpersoonlijke contacten en academische uitwisselingen, door middel van gezamenlijke activiteiten zoals de EUonderwijsbeurs en het EU-filmfestival. Eind 2011 deed de EU een oproep voor het indienen van voorstellen voor een academisch EU-programma in Hongkong, dat zal lopen van 2012 tot 2015. Dit is in hoofdzaak bedoeld om de dienstverlening te ontwikkelen om zo de zichtbaarheid van de EU te doen toenemen en om de academische samenwerking met instellingen voor hoger onderwijs uit de EU te versterken, onder meer door scholieren en studenten aan te moedigen onderzoeken en studies uit te voeren naar onderwerpen die verband houden met de EU. De EU zal haar relatie met de SAR Hongkong blijven uitbreiden, de betrekkingen op het vlak van economie en handel stimuleren, de samenwerking intensiveren met bedrijven en het maatschappelijk middenveld en de mobiliteit en de uitwisseling met de bevolking van Hongkong stimuleren. NL 8 NL