Ethische Dilemma`s - werken in de ouderengeneeskunde

Ethische Dilemma’s
Zorgboogberaad 11 januari 2010
Lea Peen
specialist ouderengeneeskunde
Deze presentatie
•
•
•
•
•
Wat is ethiek
Waarom ethiek
Zorgethiek
Casuïstiek
Ethiek in de zorgorganisatie
Ethiek:
•
•
•
•
•
Nadenken over eigen handelen*
Expliciteren van normen en waarden
Dialoog over goed handelen
Dialoog over goede zorg
Een denkproces, volgens verschillende
concepten
• Bewustwording van persoonlijke normen en
waarden in het zorgproces
*Alles samen met patiënt of cliënt èn als zorgprofessionals onder elkaar vanuit verschillende perspectieven.
Ethiek is niet:
• Het leveren van oplossingen voor ethische
dilemma’s.
• Het leveren van oplossingen voor
conflicten.
• Een zuiver rationeel proces, zoals bv.
vaak een juridische,of economische
benadering.
Deze presentatie
•
•
•
•
•
Wat is ethiek
Waarom ethiek
Zorgethiek
Casuïstiek
Ethiek in de zorgorganisatie
Ethiek vanuit verschillende
perspectieven
Enkele voorbeelden
• Deugdenethiek
• Levinas
• Zorgethiek
Deugdenethiek
• Vertrekpunt: Het Ik:
Ik voel een emotie, door iets wat een
ander overkomt of overkomen is en ik kom
vanuit mijn kwaliteit, mijn deugd in
beweging
• Voorbeeld:empathie
• Ik weet of het een deugd is als een gevoel
spontaan, ongecompliceerd in mij
ontstaat.
Levinas
• Vertrekpunt: de ander
Volgens Levinas is “Zin” een voorwaarde voor
een vreedzame samenleving. Als ik vervuld ben
kan in mij het verlangen naar “Zin” ontstaan.
Volgens Levinas vind ik in de ander de “Zin” van
mijn bestaan. Het gelaat van de ander doet een
appèl op mij, ik voel dat ik iets moet doen, er
wordt iets in mij geraakt, iets eigens van mij zelf,
dat ik vervolgens de ander aanreik.
Zorgethiek
• Vertrekpunt: de betrekking tussen mensen
• Oorspronkelijk werd zorgen voor de ander
niet als moreel handelen gezien
• Laatste decennia:Zorg biedt/vraagt
wederkerigheid ( Annelies van Heijst).
• Chronische Zorg
Begrippen in de ethiek
•
•
•
•
•
•
Autonomie en afhankelijkheid
Professionele attitude
Kwaliteit van Leven
Zin/ betekenisvolheid
Moraal
Levensverhaal
Deze presentatie
•
•
•
•
•
Wat is ethiek
Waarom ethiek
Zorgethiek
Casuïstiek
Ethiek in de zorgorganisatie
Wat is zorg?
Zorgen is een manier van doen, in op
unieke mensen afgestemde betrekkingen,
waarbij de zorgdrager ook afstemt op
zichzelf.
Hierbij is het doen ondergeschikt aan de
betrekking
(Annelies van Heijst: Menslievende Zorg. Een ethische kijk op professionaliteit 2005 pg 266)
Wat is moreel goede zorg?
Stelling:
Van moreel goede zorg in de chronische zorg wil
ik spreken, wanneer in de zorgrelatie een
wederkerigheid ontstaat, van elkaar zien, als er
een gevoel ontstaat bij zowel de zorgvrager als
de zorgverlener van “ertoe doen”en waarbij het
handelen van de zorgverlener voorkomt uit dit
gevoel.
Hieruit vloeit voort dat de zorgverlener bewust
handelt vanuit zijn/haar professionele attitude en
er een wederkerigheid ontstaat in
afhankelijkheid.
Chronische Zorg
Zorg die zich ten doel stelt om kwaliteit
van leven te behouden en te verbeteren,
dan wel het lijden te verlichten door middel
van zorg en begeleiding (care).
Onderzoeksprogramma: Autonomie en Ouderenparticipatie in de chronische zorg, van de
school of Public Health and Primary Care ( CAPRI) van de faculteit Health, Medicin and
Life Sciences
(FHML) van de Universiteit van Maastricht en van Tranzo, Wetenschappelijk Centrum op
gebied van Zorg en Welzijn van de Universiteit van Tilburg.
Deze presentatie
•
•
•
•
•
Wat is ethiek
Waarom ethiek
Zorgethiek
Casuïstiek
Ethiek in de zorgorganisatie
Casuïstiek
Mw de Vries weigert haar eten en haar
medicijnen herhaaldelijk. Wat ik ook
(liefdevol en belevingsgericht) probeer, ze
spuugt ze uit.
Ik zie haar magerder worden, ik maak me
zorgen, wat moet ik doen?
Moet ik haar voedsel gaan opdringen( bv.
dmv een sonde), moet ik haar achteruit en
mogelijk dood laten gaan?
Casuïstiek:
Het is rond 17uur op de afdeling,verzorgenden
zijn druk bezig met het helpen met eten geven.
Een mevrouw staat van tafel op en gaat aan de
wandel. Deze bewoner is moe en wankelt, het
lopen is onveilig. Als verzorgende ben ik
ongerust, ik weet dat ik niet mag fixeren bv.met
een tafelblad, maar mevrouw wil niet blijven
zitten, en dreigt te vallen. Andere bewoners
vragen ook alle aandacht. Wat moet ik doen, zal
ik deze mevrouw maar alvast op bed leggen,
dan “kan er niets meer gebeuren”. Of moet ik
haar laten lopen met het risico op een fractuur ?
Casuïstiek
• Mw. Janssen is dementerende en afatisch. Ze heeft een
levenstestament, weigert temperatuur,
bloeddrukcontroles en injecties bijv. voor vit. B12 en
griepprik.
• Ze loopt nog zelfstandig rond.
• We zijn in gesprek met familie over het medisch beleid.
• Wat te doen als ze een keer een collumfractuur oploopt?
• Familie vindt dat we haar dan NIET moeten insturen,
maar goede pijnstilling geven, ook als dat betekent dat
ze overlijdt.
• Wat vindt de verzorgende?
• Wat moet de dokter doen?
Casuistiek:
• De doktersassistente prikt bloed op een
PG-afdeling.
• Het prikken lukt tot twee keer niet,
vanwege slecht vindbare vaten.
• Bewoner wordt onrustig en angstig, ligt
niet meer stil en verzet zich.
• Dokter heeft aangegeven de labuitslagen
nodig te hebben voor het beleid.
• Wat nu?
Methoden in de ethiek bij het
omgaan met dilemma’s
•
•
•
•
•
•
•
Moreel beraad
Socratisch gesprek
Hermeneutisch gesprek
Analytische methode
Dilemma-methode
Nijmeegs stappenplan
Incidentmethode
Moreel Beraad
• Groepsbijeenkomst waarin methodisch
gesproken wordt over een morele vraag,
welke direct verbonden is aan een
concrete ervaring, onder leiding van een
daartoe opgeleide gespreksleider.
• Kan deel uitmaken van integraal ethiek
beleid van organisatie
Deze presentatie
•
•
•
•
•
Wat is ethiek
Waarom ethiek
Zorgethiek
Casuïstiek
Ethiek in de zorgorganisatie
Ethiek in de Zorgorganisatie
• Uitgangspunt: Zorgvisie, missie,
kernwaarden.
• Zorgvisie ”vertalen” naar het handelen
van alle dag, de dagelijkse praktijk.
• Laten zien hoe een visie werkt.
• Wat is de normatieve zeggingskracht van
de visie?
• Ethiekbeleid in relatie tot kwaliteitsbeleid6
Tenslotte:
Wat wil de organisatie?
òf
Wat willen wij?
Bedankt voor uw
aandacht !
Vragen?
([email protected])
Literatuur
1.
2.
Cursusmateriaal Opleiding Ethiek in de Zorgsector UMCN 2009
Prof.ten Have,Prof. Ter Meulen, prof. E.van Leeuwen: Ethiek. In: Medische Ethiek,
Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem 2003, pp/1-24
3.
Annelies van Heijst: Menslievende Zorg. Een ethische kijk op professionaliteit ,
Uitgeverij Klement,Kampen 2005
4.
Annelies van Heijst: Iemand zien staan, Zorgethiek over Erkenning , Uitgeverij
Klement, Kampen 2008
5.
Molewijk,A.C., Muijen,H.,Abma,T, en Widdershoven,G., Moreel beraad in de
kliniek. Van waaruit, waarom en waartoe?, In: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en
Ethiek, jg. 18 nr.2 p. 35-40
6.
Van Dartel, H., Ethiek als integraal onderdeel van het instellingsbeleid. In:
Pijnenburg M. en Nuy M. ( red). Het ziekenhuis als morele gemeenschap,
Uitgeverij Damon, Budel 2003,p.35-51
Aanbevolen : Bauduin,D.,Kanne,M. Tijd voor Reflectie. Praktische ethiek in psychiatrie en
rehabilitatie. Uitgeverij SWP, Amsterdam 2009
Touwen,D. Voor een ander. Beslissingsverantwoordelijkheden in de
verpleeghuisgeneeskunde. Uitgeverij Aksant, Amsterdam 2008
Signalering ethiek en gezondheid 2009 Centrum voor ethiek en gezondheid
Dilemma’s voor verpleegkundigen en verzorgenden