Ethiek in de praktijk - werken in de ouderengeneeskunde

Ethiek in de praktijk
Ervaringen van een
specialist ouderengeneeskunde
Verenso regiodag NBZO 4-11-2010
Lea Peen
Deze presentatie:
• Waarom ethiek voor mij?
• Belang van ethiek voor de SO
• Belang van de ethiek voor de Zorgboog/
zorgorganisatie i.h.a.
• Hoe is het tot nu toe gegaan bij de
Zorgboog
• Hoe verder?
Ethiek voor mij
• Wie ben ik
• Ervaringen als
coassistent/verpleeghuisarts/SO
• De opleiding Ethiek in de Zorgsector
• Ervaringen met ethiek bij de
Zorgboog
Mijn geschiedenis
Coassistentervaringen:
• Kinderafdeling
• Reanimatie afd. interne
• Blauwe boekje: medische ethiek en
gedragsleer.
• Coschap sociale geneeskunde GGD:
verpleeghuis/geriatrie
Mauritskade 1973-1976
• Heel veel overlijdens,veel vragen
• Symposium: MFV Nijmegen:
Menswaardig sterven/discussies over
euthanasie
• Cursus voor verpleeghuisartsen
Zonnestraal in Hilversum, 2 jaar.
1973 start als verpleeghuisarts
GGD
Amsterdam
Mauritskade
“Orthopedisch project”, 4 revalidatiepatiënten, ism
Ernst Raijmakers, orthopeed van het Binnengasthuis
1987-1992
• MEC Maaslandziekenhuis met ethicus
Hub Zwart
• Comaproblematiek:Lavrijssen en Van den
Bosch,artikelen in NTvG 1990, 1991 en
1992
• Ontwikkeling van euthanasiewetgeving in
den lande
1992 naar de SVGH
• Start bij de SVGH/Zorgboog:
Euthanasierichtlijn 1994
• Uitvoering euthanasie 1994/1995
• Euthanasiewet 2002
• Casuïstiekbesprekingen in artsenteam
• Groeiende behoefte aan verdieping
• Uiteindelijk 2009: Opleiding ethiek in de Zorgsector
Opleiding Ethiek in de Zorgsector
www.iqhealthcare.nl
Inhoud Opleiding
• Geschiedenis van ethiek
• Vormen van ethiek
• Problematiek van vóór
geboorte tot
dood/technologieën.
• Erfelijkheidsproblematiek
• 18 dagdelen/di 13.30-20.30
• 3 modules/literatuur
• Schriftelijke opdrachten
• 3 eindtoetsen/cijfers
• Eindsymposium
Ethiek:
•
•
•
•
•
Nadenken over eigen handelen*
Expliciteren van normen en waarden
Dialoog over goed handelen
Dialoog over goede zorg
Een denkproces, volgens verschillende
concepten, vanuit verschillend perspectieven
• Bewustwording van persoonlijke normen en
waarden in het zorgproces
*Alles samen met patiënt of cliënt èn als zorgprofessionals onder elkaar vanuit verschillende perspectieven.
Moraal/moreel
Moraal:
• Geheel van gedragsregels dat binnen een
gemeenschap als vanzelfsprekend wordt
aanvaard.
• Strekking/les
Moreel:
• Ethisch: overeenkomstig de zeden of gegrond
op het innerlijk gevoel van zedelijkheid.
• Goed,wenselijk, geoorloofd, het
tegenovergestelde is immoreel
• Gevoel van eigen kracht of gemotiveerdheid bv.
bij strijd.
Ethiek is niet:
• Het leveren van oplossingen voor ethische
dilemma’s.
• Het leveren van oplossingen voor conflicten.
• Een zuiver rationeel proces, zoals bv. vaak een
juridische,of economische benadering.
• En ethiekbeleid laat zich niet opdringen
Ethiek vanuit verschillende
perspectieven
Enkele voorbeelden
• Deugdenethiek
• Levinas
• Zorgethiek
(presentie)
Deugdenethiek
• Vertrekpunt: Het Ik:
Ik voel een emotie, door iets wat een
ander overkomt of overkomen is en ik kom
vanuit mijn kwaliteit, mijn deugd in
beweging
• Voorbeeld:empathie
• Ik weet of het een deugd is als een gevoel
spontaan, ongecompliceerd in mij
ontstaat.
Levinas
• Vertrekpunt: de ander
Volgens Levinas is “Zin” een voorwaarde voor
een vreedzame samenleving. Als ik vervuld ben
kan in mij het verlangen naar “Zin” ontstaan.
Volgens Levinas vind ik in de ander de “Zin” van
mijn bestaan. Het gelaat van de ander doet een
appèl op mij, ik voel dat ik iets moet doen, er
wordt iets in mij geraakt, iets eigens van mij zelf,
dat ik vervolgens de ander aanreik.
Zorgethiek
• Vertrekpunt: de betrekking tussen mensen
• Oorspronkelijk werd zorgen voor de ander
niet als moreel handelen gezien
• Laatste decennia:Zorg biedt/vraagt
wederkerigheid ( Annelies van Heijst).
• Chronische Zorg
Begrippen in de ethiek
•
•
•
•
•
•
•
Autonomie en afhankelijkheid
Wils(on)bekwaamheid
Professionele attitude
Kwaliteit van Leven
Zin/ betekenisvolheid
Moraal
Levensverhaal
Methoden in de ethiek bij het
omgaan met dilemma’s
• Analytische methode=Utrechts
stappenplan
• Hermeneutisch gespreksmodel
• Socratisch gesprek
• Nijmeegs stappenplan
• Incidentenmethode
• Dilemmamethode
• Moreel beraad
Moreel Beraad
• Groepsbijeenkomst waarin methodisch
gesproken wordt over een morele vraag,
welke direct verbonden is aan een
concrete ervaring, onder leiding van een
daartoe opgeleide gespreksleider.
• Kan deel uitmaken van integraal ethiek
beleid van organisatie
Resultaat opleiding:
1. Wat is moreel goede zorg in de chronische zorg
“Ik zie jou, zie jij mij?”
Wederkerigheid
Eindpaper module 2
Oud en alleen
•
•
•
•
•
•
Doris Lessing
Ontstaan van een zorgrelatie
Autonomie en afhankelijkheid
Vorm van presentie
Levensverhaal
Erkenning
Wederkerigheid
ZORG ♥ ZIN ♥ ZIEN
WEDERKERIGHEID
ZORGVRAGER ↔ ZORGVERLENER
AUTONOMIE ↔ AFHANKELIJKHEID
EMPATHIE = BEWUST VOELEN
PROFESSIONELE ATTITUDE
ZIJN ↔ HANDELEN
JIJ ↔IK
♥
Conclusie:
Van moreel goede zorg in de chronische zorg wil ik
spreken, wanneer in de zorgrelatie een
wederkerigheid ontstaat, van elkaar zien;
als er een gevoel ontstaat bij zowel de zorgvrager als
de zorgverlener van “ertoe doen”
en waarbij het handelen van de zorgvrager
voortkomt uit dit gevoel.
Hieruit vloeit voort dat de zorgverlener handelt
vanuit zijn professionele attitude
en dat er een wederkerigheid ontstaat in
afhankelijkheid.
STELLING
Je kunt in de chronische zorg alleen
dan van moreel goede zorg spreken,
als er zowel bij de zorgvrager, als bij de
zorgverlener in de relatie een gevoel
van “er toe doen” ontstaat!
2. Rol van de familie in de besluitvorming
rond behandeling en zorg
Beleidsnotitie/eindopdracht Opleiding Ethiek:
Gang van zaken bij een wilsonbekwame cliënt
Korte beschrijving van de Zorgboog
Ethische beschouwing
Voorstel tot verbetering situatie
vertegenwoordiger
Ethiek bij de Zorgboog
•
•
•
•
•
Presentatie Zorgboogberaad
Uitgangspunt Missie/Visie
Adviesnotitie Ethiekbeleid voor RvB en MT
Groot probleem: TIJD (?)
Stand van zaken nu
ZORGVISIE:
RUIMTE VOOR ONTMOETEN
• Iedere ontmoeting is belangrijk en draagt bij aan
de kwaliteit van wonen, welzijn zorg en
dienstverlening
• De cliënt moet zichzelf kunnen zijn en voert de
eigen regie
• Bij de Zorgboog werken medewerkers en
vrijwilligers samen om de ontmoeting met de
cliënt en elkaar tot een succes te maken.
Beschouwing vanuit zorgethiek met
als uitgangspunt de Zorgvisie:
•
•
•
•
•
•
Relaties en ontmoeting
Relaties en wederkerigheid
Levensverhaal van cliënt
Critical en experiential interests van cliënt
Erkenning van vertegenwoordiger
Hoe deze erkenning in praktijk vorm te
geven
Mogelijkheid voor ethiek in de
zorgorganisatie
• Uitgangspunt: Zorgvisie, missie,
kernwaarden.
• Zorgvisie ”vertalen” naar het handelen
van alle dag, de dagelijkse praktijk.
• Laten zien hoe een visie werkt.
• Wat is de normatieve zeggingskracht van
de visie?
• Ethiekbeleid in relatie tot kwaliteitsbeleid6
Adviesnotitie Ethiekbeleid in de Zorgboog
voor RvB en MT
• Beleidskeuze van Raad van Bestuur en
Managementteam
• Instellen stuurgroep Ethiekbeleid:
Afgevaardigde van RvB en/of MTvertegenwoordiger van uitvoerend
niveau van de RVE Zorg, geestelijk verzorger,SO en
beleidsmedewerker
Scholing voor leden van de stuurgroep: Bv Opleiding Ethiek in de
Zorgsector Nijmegen/Universiteit van Tilburg / master Zorg, Ethiek
en Beleid ( www.zorgethiek.nu)
Moreel Beraad instellen mbv externe deskundigen
Tenslotte:
Wat wil de organisatie?
òf
Wat willen wij?
Literatuur
1.
2.
Cursusmateriaal Opleiding Ethiek in de Zorgsector UMCN 2009
Prof.ten Have,Prof. Ter Meulen, prof. E.van Leeuwen: Ethiek. In: Medische Ethiek,
Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem 2003, pp/1-24
3.
Annelies van Heijst: Menslievende Zorg. Een ethische kijk op professionaliteit ,
Uitgeverij Klement,Kampen 2005
4.
Annelies van Heijst: Iemand zien staan, Zorgethiek over Erkenning , Uitgeverij
Klement, Kampen 2008
5.
Molewijk,A.C., Muijen,H.,Abma,T, en Widdershoven,G., Moreel beraad in de
kliniek. Van waaruit, waarom en waartoe?, In: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en
Ethiek, jg. 18 nr.2 p. 35-40
6.
Van Dartel, H., Ethiek als integraal onderdeel van het instellingsbeleid. In:
Pijnenburg M. en Nuy M. ( red). Het ziekenhuis als morele gemeenschap,
Uitgeverij Damon, Budel 2003,p.35-51
Aanbevolen : Bauduin,D.,Kanne,M. Tijd voor Reflectie. Praktische ethiek in psychiatrie en
rehabilitatie. Uitgeverij SWP, Amsterdam 2009
Touwen,D. Voor een ander. Beslissingsverantwoordelijkheden in de
verpleeghuisgeneeskunde. Uitgeverij Aksant, Amsterdam 2008
Signalering ethiek en gezondheid 2009 Centrum voor ethiek en gezondheid
Dilemma’s voor verpleegkundigen en verzorgenden
Bedankt voor uw
aandacht !
Vragen?
[email protected]
www.werkenindeouderengeneeskunde.nl