Ethiek van de innovatie

Ethiek van de innovatie
P&O Actueel december 2009
Europa moet een kenniseconomie worden. We moeten het hebben van het ontwikkelen en
vermarkten van slimme nieuwe producten en diensten. Bedrijven moeten innoveren. Dat heeft
alles met ethiek te maken. Wanneer innoveren een conditie is voor het voortbestaan van het
bedrijf, dan krijgt de verantwoordelijkheid voor innovatie immers morele proporties.
Bovendien is een bepaalde ethische cultuur in de organisatie vereist, willen mensen werkelijk
innovatief en creatief zijn. Innovatie wordt ondersteund door de waarden
verantwoordelijkheid, samenwerking en vertrouwen.
Verantwoordelijkheid
Innovatie is iets spontaans en onvoorspelbaars: je kunt het moeilijk plannen of afdwingen. Het
is een houding die aanwezig is in het hart van de medewerkers. Innovatie vereist dus een
actieve en anticiperende attitude van de mensen. Dit betekent dat medewerkers zich
persoonlijk verantwoordelijk moeten voelen voor innovatie. Ze moeten zich daarin zelf
sturen. Zelfsturing beschouw ik als de kern van de ethiek. Alleen betrokken en
verantwoordelijke medewerkers zijn innovatief. Organisaties met een sterke cultuur van
individuele professionele verantwoordelijkheid zijn dus innovatiever, is mijn stellige
overtuiging. Medewerkers gaan deze houding echter niet zomaar vertonen. Dit vereist vooral
vertrouwen, waarover aanstonds meer.
Samenwerking
Innovatie vereist ten tweede samenwerking. Individuele vernieuwingsdrang is niet genoeg.
Belangrijke innovaties lopen doorgaan door de gehele productieketen, dus over afdelingen
heen. Innovatie is een sociaal proces. Vaak moeten ook toeleveranciers erbij worden
betrokken. Maar in organisaties wordt soms slecht samengewerkt. Iedereen zal daar wel een
voorbeeld van kennen. Pogingen tot innovatie lopen stuk op slecht samenwerken. Daarom is
goed samenwerken een morele verantwoordelijkheid binnen een organisatie. De leiding van
innovatieve organisaties geeft het goede voorbeeld, door hechte samenwerking en teamgeest
te laten zien. Dit is een belangrijke verantwoordelijkheid van het bestuur. Commissarissen
moeten hier ook nauwgezet op toezien. Slecht samenwerken aan de top moet voor
commissarissen een reden zijn om in te grijpen. ‘Eendracht maakt macht’, ook als het gaat om
vernieuwing. Mijn tweede stelling is daarom dat goed samenwerken behoort tot de
kernwaarden van een innovatieve organisatie.
Vertrouwen
Innovatie maakt ook kwetsbaar. Innovatie betekent immers verandering en dat creëert
onzekerheid. Werknemers houden in niet van onzekerheid. Ze houden wel van uitdaging,
maar dat is iets anders. Een uitdaging is een gecontroleerde vorm van onzekerheid.
Innovatieve organisaties bieden medewerkers het vertrouwen dat innovaties niet in hun eigen
nadeel zijn. Een vruchtbare innovatie biedt een voordeel voor de organisatie en het zou
onderdeel van het psychologisch contract moeten zijn dat deze innovatie mede ten goede
komt aan de mensen die innoveren, en dat zijn de medewerkers zelf. Anders kan er geen
bestendige cultuur van innovatie ontstaan. Vertrouwen is als het ware een aanbod dat de
organisatie aan medewerkers moet doen, wil zij er een innovatieve houding voor terugkrijgen.
Een innovatieve organisatie kent dus een stevige esprit de corps waarin medewerkers zich
individueel verantwoordelijk voelen, waarin zij onderling goed samenwerken en waarin de
organisatie zelf het vertrouwen geeft dat uitdaging geen onzekerheid wordt.