paper - WordPress.com

Gedragswetenschappen (2016-2017)
5HWbd
Bipolaire stoornis
Marie Van Elshocht, Eleni van Eyndhoven, Julie Isabeaux en Marte Bernaerts
Inhoud
Voorwoord .............................................................................................................................................. 2
Onderzoeksvraag: .................................................................................................................................... 2
Taakverdeling .......................................................................................................................................... 2
1.
Wat is een bipolaire stoornis? ......................................................................................................... 3
2.
Oorzaken ......................................................................................................................................... 4
Erfelijk bepaald .................................................................................................................................... 4
Sociale factoren ................................................................................................................................... 4
Psychische factoren ............................................................................................................................. 4
3.
Gevolgen voor de persoonlijkheid van het individu........................................................................ 6
4.
Begeleiding/behandeling................................................................................................................. 7
Wat moet je doen als je een bipolaire stoornis of een manische depressieve stoornis hebt? .......... 7
Welke behandelingen/ begeleiding bestaan er voor een bipolaire stoornis? .................................... 7
Conclusie ................................................................................................................................................. 9
Bibliografie ............................................................................................................................................ 10
Figuurlijst ............................................................................................................................................. 111
1
Voorwoord
Het onderzoek dat we deden is gebaseerd op een psychische stoornissen en werd als opdracht
gegeven tijdens de lessen gedragswetenschappen. We werkten gedurende enkele weken aan een
korte paper over een stoornis naar keuze die grondig onderzocht werd. Wat is het precies, wat zijn
de oorzaken, is er een behandeling en zijn er gevolgen? Het was een zoektocht waarbij we veel
informatie hebben verzameld. Het werken in groep verliep prima en ieder had een eigen onderdeel
van de stoornis dat deze verder ging onderzoeken.
Marie Van Elshocht, Eleni van Eyndhoven, Julie Isabeaux en Marte Bernaerts
Onderzoeksvraag:
Wat is een bipolaire stoornis en welke begeleiding/ behandeling bestaat er?
De onderzoeksvraag nodigde uit tot een zoektocht om het gegeven van een bipolaire stoornis
grondig te doorgronden en te onderzoeken.
Het onderzoekproces verliep vlot omwille van beperkte tijd. Gedurende enkele lessen werkten we
zelfstandig aan dit onderzoek. Er werd veel informatie via het internet verzameld en er werd ook via
andere kanalen gezocht bijvoorbeeld het boek Verborgen Kopzorgen van Leslie Hodge. Het was een
leerrijk en boeiend proces waarbij elk groepslid haar eigen verantwoordelijkheid droeg.
Taakverdeling
Marie Van Elshocht: definitie en kenmerken/eigenschappen
Julie Isabeaux: oorzaken
Marte Bernaerts: gevolgen voor de persoonlijkheid van het individu
Eleni van Eyndhoven: begeleiding/behandeling
2
1. Wat is een bipolaire stoornis?
Bipolaire stoornis, ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd, is een stemmingsstoornis. In
deze stoornis zijn er periodes waarin de persoon heel veel energie heeft en euforisch is. Deze
euforische periodes worden afgewisseld met periodes van droefheid en prikkelbaarheid. Vaak
hebben de personen ook een pessimistische levenshouding, een sociaal isolement en denken ze heel
de tijd aan de dood en/of aan zelfmoord. Bij een manisch-depressieve stoornis ga je heel snel
spreken en denken en overdadig praten. Je komt vaak in verwarde situaties. Het is mogelijk dat de
persoon zich roekeloos en agressief gaat gedragen. Er vind een afname van de behoefte aan slaap
plaats.
Bij een manische depressie zijn er enorme pieken en dalen in stemmingen. Als de pieken en dalen
zich op een heel snel tempo afwisselen zonder tussenpauzes spreekt men van rapid cycling. Er
bestaan ook nog heel veel andere tussenvormen. Tussenin kan de persoon een heel lange periode
een normale stemming hebben. Hierdoor is de ziekte moeilijk te herkennen. Een deskundige
psychiater zal op basis van de symptomen de juiste diagnose kunnen stellen. Het boek dat in de
meeste landen als standaard dient in de psychiatrische diagnostiek is Diagnostic and Statistical
Manual of Mental Disorders.
Eerst voelt het heel goed om een manische periode te hebben,
want je bent heel euforisch. Je hebt veel energie en weinig slaap
nodig, maar deze periodes kunnen veel schade aanrichten. De
persoon kan op sommige momenten te zelfzeker, impulsief,
overmatig ‘opgewonden’ en snel geprikkeld zijn. Ze hebben
gedachten over fantastische projecten. Ze beginnen zo
bijvoorbeeld een eigen zaak, maar hebben hier niet genoeg geld
voor. Ze denken op die momenten dat ze alles aan kunnen.
Hierdoor word je heel moe van een manisch-depressieve stoornis.
Ook varianten van de manisch-depressieve stoornis zijn de bipolaire II stoornis en de cyclothyme
stoornis. Hierbij zijn de manische periodes minder extreem. Mensen met deze variant hebben ook
last van plotse en onvoorspelbare stemmingswisselingen, maar ze zijn minder extreem dan bij de
manisch-depressieve stoornis. Deze aandoening is ook vervelend om mee te leven omdat de mensen
in de persoon zijn omgeving moeilijk kunnen voorspellen of hij een goede of een slechte dag heeft.
Opvallend bij deze aandoening is dat de bipolaire stoornis gekenmerkt wordt door een mengvorm
van beide, wat betekent dat manie en depressie op het zelfde moment voorkomen of zich zeer snel
afwisselen. Deze periodes kunnen een week of langer duren.
Een bipolaire stoornis komt voor bij ongeveer 1 procent van de bevolking. (dit is volgens de
Geestelijk Gezond Vlaanderen volgens andere bronnen is dit 5 of zelfs 6 procent). De manischedepressieve stoornis komt even vaak bij mannen als bij vrouwen voor. De ziekte begint bijna altijd
tussen de leeftijd van 15 en 35 jaar. Het kan niet genezen maar er zijn wel behandelingen.
3
2. Oorzaken
Hoe een bipolaire stoornis ontstaat is nog niet helemaal bekend. Wat we wel weten is dat er
bepaalde omstandigheden zijn die een trigger kunnen zijn voor een manische depressie. We zien
meestal een verband tussen biologische, sociale en psychologische factoren. Deze stoornis komt
evenveel voor bij mannen en vouwen.
Erfelijk bepaald
Twee derde van de mensen met een bipolaire stoornis hebben nog iemand in hun familie met een
manische depressie. Hieruit kunnen we dus concluderen dat erfelijkheid een grote rol speelt. Als één
van je ouders een bipolaire stoornis heeft, ben jij voor 10% gevoelig voor deze stoornis. De
psychische en sociale factoren hebben een verdere invloed op ontwikkeling van de stoornis.
Sociale factoren
Stressvolle omstandigheden zoals bijvoorbeeld relatieproblemen, een dierbare die overlijdt of veel
spanningen op het werk kunnen ook een trigger zijn. Zo’n heftige gebeurtenis in je leven kan zorgen
voor manische of depressieve buien. Maar evengoed positieve gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld de
geboorte van een kind kan een trigger zijn tot een bipolaire stoornis. Ook een onderbroken
hechtingsproces kan een oorzaak zijn: het verlaten van of het scheiden met een belangrijk persoon in
een belangrijke levensfase.
Psychische factoren
Bepaalde karaktereigenschappen of sommige denkpatronen kunnen mogelijk een invloed uitoefenen
op het ontstaan van een manische depressie. Weinig zelfvertrouwen, onzekerheid, een lage
zelfwaarde, moeilijk problemen kunnen oplossen of perfectionisme zijn een volgende oorzaak. Door
deze eigenschappen kan je depressieve gevoelens krijgen of andere symptomen van een bipolaire
stoornis.
Een samenvatting van de oorzaken is het draaglast-draagkracht model. Dit betekent dat je lichamelijk
en geestelijk in evenwicht bent wanner je draagkracht, hetgene wat je allemaal aankan, in
overeenstemming is met je draaglast, wat je moet verwerken. Onder draaglast verstaan we stress,
relatieproblemen, negatieve ervaringen, zowel in het verleden als nu, je zwakkere kanten, je
kwetsbaarheden, weinig steun in je omgeving, ziektes,… Je draagkracht kan bestaan uit een warme
omgeving, je vermogen om met problemen te kunnen omgaan, goede relaties met anderen, je sterke
kanten, positieve ervaringen zowel vroeger als nu, je gezondheid, zin hebben in wat je doet,…
Wanneer je draaglast in verhouding te groot wordt, geraak je uit evenwicht en zo kan er dus een
depressie ontstaan.
Dit zijn de basisoorzaken van een manische depressie. Maar is er een mogelijkheid dat we voor
verschillende stoornissen een gemeenschappelijke oorzaak vinden? Gerome Breen van het Kings’
College in Londen heeft met zijn collega’s een analyse gedaan (2016). Dit met 60.000 proefpersonen.
Zowel gezonde als personen met schizofrenie, bipolaire stoornis, ernstige depressie, autisme en
ADHD. Uit het onderzoek bleek dat er twee soorten genen risicofactoren zijn voor de ontwikkeling
van een bipolaire stoornis. In de eerste plaats zijn er genen die gelinkt zijn aan de werking van het
4
immuunsysteem en genen die gelinkt zijn aan moleculaire veranderingen, deze veranderen de DNAexpressie bijvoorbeeld genen uit- of aanzetten. Er zijn dus gemeenschappelijke biologische oorzaken
te vinden voor de verschillende mentale problemen, wat kan helpen om nieuwe behandelingen te
ontwikkelen ook al is de exacte diagnose niet bekend. Wat we dus wel weten is dat het in de nurture
zit.
5
3. Gevolgen voor de persoonlijkheid van het individu
Agressiviteit is een gevolg van een bipolaire stoornis staat in een onderzoek van BMC Psychiatry
(…-2016) (data werden verzameld door St. Göran Bipolar Project met de steun van universiteiten uit
Zwitserland. Personen werden gedurende twee jaar onderzocht). Gemiddeld liggen de cijfers van
mensen met een bipolaire stoornis ruimschoots hoger dan anderen zonder de ziekte. Bij zowel
verbale als fysieke agressie is dit het geval net zoals voor sociale agressie en irritaties.
Er zijn in verschillende persoonlijkheidsdimensies verschillen zichtbaar, deze zijn zichtbaar op het
bipolaire assenstelsel van Hans Eysenck. Er wordt meer impulsief gedrag gesteld en er is een gebrek
aan inhibitie (het remmen van impulsen, is verstoord omwille van de manie). Iemand met de stoornis
situeert zich op de as van het psychoticisme ongeveer bij het uiterste van de lage impulscontrole
(lage inhibitie). Op de as van het neuroticisme beweegt een patiënt van het ene uiterste naar het
andere. Mensen die aan een bipolaire stoornis lijden, maken voortdurend extremen van ofwel manie
en rusteloosheid tot daarna depressiviteit en lusteloosheid.
PEN-model Eysenk
Het doel van medicatie (antipsychotica) is dan ook de
stemmingswisselingen te reguleren zodat er geen
pieken en dalen meer tot stand komen maar eerder
een vlak golvende lijn. De emotionele labiliteit is een
zeer belangrijk en kenmerkend gevolg van de
aandoening. De stemmingswisselingen beïnvloeden
relaties en sociaal contact en hebben een invloed op
veel zaken in het leven. Emotionele stabiliteit is het
streefdoel maar is moeilijk te bereiken aangezien het
de labiliteit is waar de stoornis om gaat.
Tijdens een episode van depressie verhoogt de kans op zelfverminking en zelfmoord en kan een
patiënt zichzelf (en anderen) mogelijks in gevaar brengen. De gevoelens van neerslachtigheid nemen
dan de overhand. De kans op suïcide blijft levenslang vijf maal hoger dan gemiddeld (suïcide
percentage 5-10%). Het sterftecijfer ligt hoger dan bij de algemene bevolking door onder andere
hartaandoeningen.
Ook verhoogt de aandoening de kans op verslavingen met 30% aangezien het heel moeilijk is om
impulsen te controleren en in stabiliteit aan drank en andere kalmerende middelen te weerstaan.
In het algemeen is de kans op fobieën en angststoornissen bij een bipolaire stoornis groter. Dit kan
mede door de gebruikte medicatie ontstaan; bij verschillende middelen (antipsychotica) is een van
de vermelde bijwerkingen dat men er angstig van wordt.
6
4. Begeleiding/behandeling
Wat moet je doen als je een bipolaire stoornis of een manische depressieve
stoornis hebt?
Eens je deze stoornis hebt, geraak je er niet meer van af. Het blijft levenslang. Medicijnen kunnen
een grote hulp zijn om de sterke stemmingswisselingen onder controle te krijgen. Er zijn
verschillende behandelingen die ervoor kunnen zorgen dat je deze stoornis onder controle krijgt en
er zo mee kan leven.
Welke behandelingen/ begeleiding bestaan er voor een bipolaire stoornis?
Er zijn veel soorten behandelingen/ begeleiding die het leven met een bipolaire stoornis draagbaar
maken. Een eerste voorbeeld van een behandeling is psychotherapie. De volgende vormen van
psychotherapie zijn bekend:
Psychodynamische therapieën (Psychoanalyse, Jungiaanse psychoanalyse,…) , Cliëntgerichte
therapieën (Rogeriaanse therapie of cliëntgerichte psychotherapie,…), Gedragstherapieën
(Gedragstherapie, Cognitieve therapie,…), Systeemtherapieën (Systeemtherapie, Contextuele
therapie,…), Alternatieve therapieën (Familieopstellingen, hypnotherapie)
Met psychotherapie kan je de eerste signalen van een manische depressie herkennen. Zo kan je tijdig
deze situaties vermijden. Psychotherapie helpt je ook hoe je kan leren je stemmingen te
beïnvloeden, hoe je kan leven met de beperkingen en mogelijkheden van deze stoornis.
Een andere behandeling die ook gebruikt kan worden is Psycho- educatie. Bij psycho- educatie krijg je
meer info over de bipolaire stoornis. Je leert de symptomen te herkennen, wat voor meer inzicht
zorgt. Hierdoor leer je beter te leven met deze stoornis. Dit is de eerste stap die meestal genomen
wordt voor het behandelen van deze stoornis.
Je kan ook cognitieve therapie (CGT)
volgen. Bij deze therapie leer je dat
stemming, gedachten en gedrag met elkaar
verbonden zijn. De nadruk ligt op het tijdig
herkennen van een beginnende manie of
depressie.
ACT of Acceptance and Commitment Therapy is een vorm van gedragstherapie. De therapie helpt om
negatieve gevoelens te verminderen. Het is een praktische en concrete methode om tot acceptatie
te komen dat je deze persoonlijkheidsstoornis hebt.
7
Nog een behandeling die gebruikt kan worden is de IPSRT. Deze behandeling is een
combinatiebehandeling van IPT (Interpersoonlijke Psychotherapie) en SRT (Sociaal Ritme Therapie).
Deze behandeling wordt in groep gedaan. De groepssessie duurt 2 uur. IPT( Interpersoonlijke
Psychotherapie) is uitgegroeid tot een van de meest effectieve behandelmethoden bij depressies.
Tijdens de behandeling wordt het sociaal dagritme van patiënten in kaart gebracht en proberen wij
(Lentis= stichting)samen met de patiënt zoveel mogelijk structuur aan te brengen in hun dagen en
proberen we hun sociale contacten te onderhouden.
Bij de behandeling PMT( Psychomotore therapie) gaat het om de wisselwerking tussen lichaam en
geest. Bij deze behandeling wordt er gewerkt via het lichaam. De behandeling richt zich op het
vergroten van lichaamsbewustzijn en leren luisteren naar de signalen van je lichaam.
De ernst van de klachten bij mensen met een bipolaire stoornis lopen
uiteen. Bij een ernstige manie (of depressie), kan een opname in
een kliniek nodig zijn. Deze kliniek is een psychiatrische kliniek een
voorbeeld hiervan is de afdeling Stemmingsstoornissen van de Kliniek
Groningen. Die hebben een open/gesloten afdeling, in deze kliniek kan
je terecht als je een bipolaire stoornis hebt.
Nog een therapie die je kan toepassen is systeemtherapie. Systeem-therapeutische gesprekken
worden geleid door een systeemtherapeut. Bij deze gesprekken worden belangrijke naasten van jou
betrokken. Iedereen kan zijn of haar mening over de aard van de problematiek uitspreken, er wordt
naar elkaar geluisterd. Zo wordt er gezamenlijk onderzocht naar hoe men het beste kan omgaan met
bepaalde invloeden van de stoornis. Het doel van de gesprekken is om de invloed van de
psychiatrische problematiek op het leven van alle belangrijke betrokkenen te verminderen,
psychiatrische problematiek zelf te verbeteren. Dit kost wel enige energie en inzet.
Zoals al in de inleiding vermeld was kan medicatie bij een bipolaire stoornis helpen om de
stemmingen te stabiliseren. Welke medicijnen je het beste kunt gebruiken, hangt af van de (overige)
klachten. Bij een manische depressie wordt vaak het medicijn lithium voorgeschreven. Lithium zorgt
ervoor dat de hevige stemmingswisselingen verminderen. Lithium wordt gebruikt om een
manie/depressie te voorkomen en de duur en het aantal buien over een periode te verminderen.
Er bestaan dus veel behandelingen/ begeleidingen om de symptomen van een bipolaire stoornis te
herkennen, er mee leren leven, …
De behandelingen richten zich dus voornamelijk op lange termijn, op het voorkomen van manische
en depressieve periodes. Medicatie, voorlichting, psychotherapie (of een andere vorm van therapie)
worden hierbij toegepast.
8
Conclusie
Een bipolaire stoornis of ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd is een stemmingsstoornis
waarbij manische en depressieve periodes elkaar afwisselen. De stoornis komt bij het grootste deel
van de patiënten tot uiting tussen de leeftijd van 15 en 35 jaar. Er zijn verschillende types van
bipolaire stoornissen. Hoe een bipolaire stoornis ontstaat is nog niet bekend maar de mogelijke
oorzaken zijn erfelijke, sociale en psychische factoren die in samenstelling tot uiting komen. Er zijn
gevolgen voor de persoonlijkheid van het individu op verschillende vlakken maar deze zijn het meest
zichtbaar op de assen van Hans Eysenck, namelijk vooral op die van het neuroticisme. Er bestaan
behandelingen en deze bestaan uit consultaties bij een psychiater en medicatie om zowel lichaam als
geest te behandelen en te begeleiden.
We leerden heel veel bij over het complexe geheel dat de stoornis omvat. Er zijn veel meer
beïnvloedende factoren dan aanvankelijk gedacht. Het was een leerrijk proces waarbij er heel veel
informatie op korte tijd verwerkt werd.
9
Bibliografie
Wat is een bipolaire stoornis? (Marie):
1.
Onbekend, bipolaire stoornis (manisch depressief zijn): tussenvorm is mogelijk,
http://www.gezondheidsweb.eu/manisch-depressiviteit/bipolaire-stoornis-manischdepressief-zijn-tussenvorm-mogelijk , onbekend
2.
Onbekend, bipolaire stoornis: wat is het?,
http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/bipolaire-stoornis , onbekend
Oorzaken (Julie):
1.
Onbekend, Oorzaken bipolaire stoornis, https://www.lentis.nl/probleem/bipolairestoornis/oorzaken/, onbekend
2.
Onbekend, Veel mentale problemen, één oorzaak?, https://www.eoswetenschap.eu/psychebrein/veel-mentale-problemen-een-oorzaak, 20 januari 2015
3.
Onbekend, Bipolaire stoornis: Wat zijn de risicofactoren?,
http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/bipolaire-stoornis, onbekend
Gevolgen voor de persoonlijkheid van het individu (Marte):
1.
LOFTUS, ST., GARNO, JL., JAEGER, J., MALHOTRA, AK., Temperament and character
dimensions in bipolar I disorder: a comparison to healthy controls,
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18191148, oktober 2008
2.
SPARDING, T., PÅLSSON ,E., JOAS, E., HANSEN, S., LANDÉN, M., Personality traits in bipolar
disorder and influence on outcome,
https://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12888-017-1332-0, 18 juni 2016
3.
VAN BOGAERT, I., Socius Gedragswetenschappen 5e jaar, Averbode 20/5/2016
Begeleiding/behandeling (Eleni):
1.
Onbekend, Welke behandelingen heeft Lentis?, https://www.lentis.nl/probl…/bipolairestoornis/behandeling , onbekend
2.
Onbekend, bipolaire stoornis, wat is het?
http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/bipolaire-stoornis , onbekend
3.
Onbekend, psychotherapie, https://nl.wikipedia.org/wiki/Psychotherapie, onbekend
10
Figuurlijst
Figuur 1:
Figuur 2: PEN-model Eysenck
Figuur 3:
Figuur 4:
11