- Scholieren.com

Maatschappijleer: De Rechtstaat
1
Maatschappelijke normen of gedragsregels komen voort uit tradities, gewoontes en geloof
Rechtsnormen= gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd om maatschappelijk leven te
ordenen
Rechtsnormen moeten rechtvaardig zijn (overeenkomen met opvattingen van burgers over goed en kwaad)
Om onrechtvaardigheid en misstanden te voorkomen werd de rechtstaat opgericht
Rechtstaat= Burgers worden met grondrechten beschermd tegen machtsmisbruik van overheid
Absolute monarchie= Regeringsvorm waarbij de koning alle macht heeft
Na de Franse revolutie werd de verklaring van de rechten van de mens en burger vastgelegd
In de grondwet staan de grondrechten en hoe het land moet worden geregeerd
Eerste Nederlandse grondwet komt uit 1798 toen Nederland bezet was door de Fransen
Onder Thorbecke werd de macht van de koning grondwettelijk aan banden gelegd, werd het kiesrecht
uitgebreid en kwam er vrijheid van meningsuiting
1983 Sociale grondrechten worden in grondrechten opgenomen (zoals goede zorg en inkomen voor
iedereen)Nederland is een sociale rechtstaat geworden
Rechten= Het gene waar je recht op hebt
Plichten= Het gene wat je moet doen (belastingplicht, leerplicht, DNA plicht)
Rechten en plichten zijn voor de overheid en voor burgers
Het recht = Alle door de overheid vastgestelde regels samen
Het recht maakt onderscheid tussen privaat en publiekrecht
Publiekrecht: Inrichting staat en relatie tussen burgers en overheid
Staatsrecht= Alle regels voor het inrichten van de Nederlandse staat
Bestuursrecht= Verhouding tussen burger en overheid (Belastingrecht, Ruimtelijke ordening)
Strafrecht= Alle wettelijke strafbepalingen
Privaatrecht / Burgerlijk recht: Betrekkingen tussen burgers onderling
Personen en familierecht= (Huwelijk, scheiding, overlijden, adoptie)
Onderneming= Voorwaarde waaronder je een bedrijf kan oprichten
Vermogensrecht= Zaken die te maken hebben met vermogen (Huur, arbeid, koopovereenkomst )
2
Doel rechtstaat= Burgers beschermen tegen macht van overheid, zorgen voor veiligheid, vrijheid en
gelijkheid
Tiraspolitica / machtenscheiding= bedacht door Montesquieu, volgens hem moet de macht verdeeld worden
in drie delen namelijk:
1)
De wetgevende macht: Stelt wetten vast waar overheid en burgers zich aan
moeten houden. (taak van overheid en regering)
2) De uitvoerende macht: Zorgt dat de goed gekeurde wetten worden nageleefd
(taak van regering
3) De rechtelijke macht: Beoordeeld of burgers, rechtspersonen of overheid de
wetten naleven (taak van onafhankelijke rechters)
Machten in Nederland zijn niet volkomen gescheiden want de regering (ministers) houden zich bezig met
zowel de wetgevende als uitvoerende macht
Belangrijkste van de Trias Politica is dat de machten elkaar controleren (parlement controleert regering)
Als een wet in strijd is met het Europese verdrag voor de rechten van de mens kan de Europese rechter het
parlement terugfluiten
Checks and balances= Ministers en Kamerleden kunnen dit indienen als ze vinden dat iemand te mild is
gestraft
Door onafhankelijke rechters:
1) Kun je recht halen als je je benadeeld voelt.
2) Worden wij beschermd tegen ongeoorloofd overheidsoptreden
3) Zorgt er voor dat mensen geen eigen rechter gaan spelen
Rechter wordt voor het leven benoemd en kan niet worden ontslagen,
Zwarte toga die rechters dragen staat voor Neutraliteit
De twee soorten Grondrechten staan in het eerste hoofdstuk van de grondwet
Klassieke grondrechten= ( vrijheid van meningsuiting en goddienst etc)
Sociale grondrechten= (Recht op werk, recht op gezondheidszorg, recht op woning)
Klassieke grondrechten MOET de overheid garanderen doet de overheid dit niet kun je naar de rechter
Sociale grondrechten kunnen NIET bij de rechter worden afgedwongen
Grondwet kan alleen met een tweederde meerderheid in het parlement worden aangepast.
Nederland heeft Europees verdrag voor de rechten van de mens en fundamentele vrijheden getekend (EVRM)
dit verdrag verplicht de aangesloten landen de mensenrechten te beschermen.
Legaliteitsbeginsel= Overheid mag de vrijheid van burgers alleen beperken, als dat voor iedereen geldt en het
door de volksvertegenwoordiging in wetten is vastgelegd
Strafbaarheid= Iets is alleen strafbaar als het in de wet staat
Strafmaat= Maximale straf voor elk strafbaar feit (Rechters en Officier van justitie mogen ···
geen hogere straf eisen of opleggen)
Ne bis in idem – regel= Na uitspraak is het niet mogelijk om voor de tweede keer te worden
···· vervolgd
(vb; iemand die is
vrijgesproken en later is er bewijs kan niet worden vervolgd)
3
Geweldsmonopolie= overheid heeft meer macht dan wij en mag als enige geweld gebruiken
Overheid moet zorgen voor rechtshandhaving dit doen zij doormiddel van geweldsmonopolie
Rechtsbescherming= Grondwet beschermt burgers tegen elkaar en tegen de overheid
Rechtsbescherming is er alleen in een rechtstaat NIET in een totalitaire staat of dictatuur zoals Hitler
Duitsland
Misdaad= Ernstig strafbaar feit
Overtreding= Minder strafbaar feit
Meeste overtredingen en misdaden staan in het Wetboek van Strafrecht. Ook aparte wetten zoals wapen en
munitie wet en de Opiumwet
Verschillen misdaad en overtreding:
1)
2)
3)
REGISTRATIE
Misdaad wordt direct geregistreerd
Overtreding pas bij geldboete vanaf 100 euro of vrijheidsstraf
HOOGTE MAXIMALE STRAF
Misdaad- Maximum straf(eis) is hoger
Overtreding- Maximum straf(eis) lager
POGING
Misdaad poging tot misdaad= strafbaar
Overtreding= Poging tot overtreding= Niet strafbaar
Criminaliteit = Alle misdrijven die in het wetboek staan beschreven
Wetboek strafvordering beschrijft bevoegdheden van de officier van justitie en politie tijdens strafproces
Procedure bij het plegen van misdrijf:
1)
2)
3)
OPSPORINGS ONDERZOEK
De politie verzamelt informatie dit verzamelen ze in het proces-verbaal
Officier van Justitie heeft de leiding over het onderzoek
WEL OF GEEN RECHTZAAK
Officier van justitie bepaald of de zaak voor de rechter moet komen en stuurt
dan het dossier naar de rechter
RECHTZAAK
Rechter stelt tijdens rechtszaak vast of verdachte wel of niet schuldig is en kan
een straf opleggen wanneer verdachte schuldig wordt bevonden
Verdachte = Iemand waarvan wordt vermoed dat die een strafbaar feit heeft gepleegd
Dwangmiddelen= bepaalde dwangmiddelen waarvan de politie gebruik kan maken als ze een verdachte
hebben om bewijs of informatie te krijgen
Wanneer dwangmiddelen inbreuk maken op rechten van de mensen is er toestemming nodig van een
Rechter-commissaris
Politie heeft GEEN toestemming nodig om een verdachte :
1)
2)
3)
4)
5)
Staande te houden (Iemand stil laten staan en vragen naar Personalia
Arresteren ( verzet is niet toegestaan)
Fouilleren (kleding en lichaam worden onderzocht)
Vasthouden op bureau (max 6 uur voor langer is toestemming nodig)
Bewijsmateriaal in beslag nemen (Rechter beslist je het terug krijgt)
Politie heeft WEL toestemming nodig om een verdachte :
1)
2)
3)
4)
5)
Huis binnen treden (Officier moet machting tot binnentreden geven)
Opvragen speciale persoonsgegevens ( Toestemming nodig Officier)
Preventief fouilleren (in speciale gebieden toestemming burgemeester)
Verlenging vasthouden op bureau (mag max 3 dagen , officier)
Infiltratie (toestemming van Officier)
Preventief Fouilleren= Fouilleren zonder sprake van verdenking
Officier van Justitie / openbare aanklager= Degene die namens de samenleving bewijzen zoekt tegen de
verdachte en een straf kan eisen
Openbaar ministerie= Alle officieren van justitie bij elkaar
Wanneer officier en politie klaar zijn met onderzoek kan de officier van justitie:
1) SEPONEREN
Afzien van verdere rechtsvervolging
Klein vergrijp of verdachte is al genoeg gestraft
2) SCHIKKEN
Verdachte hoeft niet meer voor de rechter te verschijnen
Licht vergrijp
Geldstraf, schadevergoeding en taakstraf kan worden opgelegd wordt
dit niet gedaan komt de zaak alsnog voor de rechter
3) VERVOLGEN
Dossier wordt naar de rechtbank gestuurd en er komt een rechtszaak
4
Tenlastelegging= Aanklacht tegen de verdachte
Rechtsvervolging= Zaak komt voor de rechtbank
Politierechter= Kleine zaken (winkeldiefstal etc)
Meervoudige kamer= Ernstige misdrijven (moord etc)
Rechtszaak is altijd openbaar behalve als de verdachte minderjarig is of het om staatsgeheimen gaat
Terechtzitting= Behandeling van strafbaar feit door rechter
Dagvaarding= Oproep van officier van Justitie om voor de rechter te verschijnen met info
Pro-Deoadvocaat wordt toegewezen aan mensen die geen advocaat kunnen betalen kost slecht een klein
beetje
Rechtszaak bestaat uit de volgende 7 stappen:
1)OPENING
Rechter controleert persoonsgegevens, attendeert de verdachte op te letten
2) TELASTELEGGING / AANKLACHT
officier leest de aanklacht voor ( deel dagvaardiging)
3) ONDERZOEK
Verdachte wordt ondervraagd door rechter, officier & eigen advocaat
Rechter kijkt of er geen fouten in proces zijn gemaakt
Ook de persoonlijke omstandigheden van de verdachte worden meegenomen
4)REQUISITOIR
Officier verteld waarom verdachte schuldig is en eist een straf
5)PLEIDOOI
Advocaat houdt een pleidooi waarin hij de verdachte verdedigd en vraagt meestal om
strafvermindering of vrijspraak, officier mag hierop reageren
6) LAATSTE WOORD
Verdachte krijgt de kans om nog iets te zeggen
7)VONNIS
Rechter sluit onderzoek af en doet uitspraak
Doodstraf kan in Nederland niet worden uitgesproken, dat staat in de grondwet
Nederland kent vier soorten straffen:
1)Vrijheidsstraf / hechtenis:
maximum straf overtredingen= 1 jaar
maximum straf misdrijven= Levenslang
maximum tijdelijke straf = 30 jaar
2) Taakstraf
Werkstraf of leerstraf voor opvoedend karakter
maximaal 6 maanden
3) Geldboete
max 220 overtreding 440.00 zware misdaad
Als een geldboete niet wordt betaald voor elke 50 euro een dag in cel
4)Bijkomende straffen
In combinatie met bovenstaande straffen (rijbewijs ontzetting)
Voorwaardelijke straf= Dader krijgt de straf pas als die in proefperiode weer een strafbaar feit pleegt
Verdachte staat NIET onder ede hoeft dus niet de waarheid te spreken en hoeft ook niet mee te werken
Getuigen en derde staan WEL onder ede liegen ze dan plegen ze meineed en kunnen ze max 6 jaar celstraf
krijgen
Strafrechtelijke maatregel= Om samenleving te beschermen en terug te gaan naar situatie voor delict
TBS TERBESCHIKKING STELLEN= psychiatrische hulp
ONTREKKING AAN HET VERKEER= in beslag nemen van spullen zoals wapens
ONTNEMING WEDERRECHTELIJK VOORDEEL= geld verdiend met misdaad wordt afgepakt
SCHADEVERGOEDING AAN SLACHTOFFER= vergoeding van schade
In hoger beroep wordt de zaak helemaal opnieuw gedaan door het gerechtshof
Hoge raad= Die uitsluitend nagaat of het recht goed is toegepast
Kinderen onder de 12 jaar zijn niet strafrechtelijk aansprakelijk maar kunnen wel aangehouden of
gefouilleerd worden
Voor jongeren tussen 12-18 jeugdstrafrecht
Kinderrechter kan maximaal twee jaar jeugddetentie opleggen
Resocialisatie= Heropvoeding waar de gedetineerde normen en waarde aanleert
Gerechtelijke dwaling= Onterecht celstraf opgelegd door de rechter (Lucia de Berk)
5
Als je nog geen 18 bent kunnen je ouders of voogd naar de rechter
Eiser= degene die de zaak voor de rechter brengt
Burgers zijn rechtspersonen, stichtingen en bv”s
Gedaagde = degene die voor de rechter wordt gedaagd en waarvan iets wordt geëist
Dagvaarding= schriftelijke mededeling aan persoon dat die voor de rechter moet verschijnen
Dagvaarding bevat altijd: Naam eiser, de eis, motivatie eis, tijd en datum, plaats rechtszaak
Bij kantonrechter hoef je niet verdedigd te worden door een advocaat
Procureur= Iemand (meestal advocaat) die alle regels kent
Gedaagde hoeft bij burger/ privaat recht niet naar de rechtszaak te komen schriftelijk reactie is genoeg
Na het opleggen van de schadevergoeding kan de rechter Loonbeslag laten leggen dan int een deurwaarder
direct het loon of materiaal
Dwangsom= Als verdachte toch de fout in gaat (bv overlast veroorzaken krijgt die een boete)
Twee soorten schadevergoeding:
1) Vermogens schaden
vergoeding voor de gemaakte kosten, of misgelopen winst
2) Immateriële schade
Nadeel en pijn van iemand verzachten
Kortgeding= Versnelde en vereenvoudigde procedure voor spoedeisende zaken
Bij een kortgeding komt de rechter altijd met een voorlopige uitspraak in afwachting van het normale proces =
Bodemprocedure
Lomborso was een Italiaanse gevangenis arts die in de 19de eeuw schedelonderzoek deed bij gevangenen
Hij was van mening dat crimineel gedrag erfelijk bepaald was en ze kon herkennen aan uiterlijke kenmerken
zoals een asymmetrisch gezicht, hoge jukbeenderen en doorgelopen wenkbrauwen
Volgens lomborso hadden criminelen geen schuld aan hun misdaden maar moesten ze een menselijke
behandeling krijgen
Rationele- keuze theorie komt voort uit de economie. Volgens Marcus Felson wegen mensen voor en nadelen
tegen elkaar af
Sociobiologie- Edward Wilson – gedrag is genetisch bepaald
Veel criminelen hebben een verhoogde testosteronspiegel
Asociale kinderen hebben een lage hartslag omdat ze minder angst hebben
Neurobioloog Dick Swaab zegt dat gedrag wordt bepaald door structuur en werking in de hersenen, die vast
liggen in genetische achtergrond
Klassenjustitie= Mensen uit een hogere sociale klasse worden bevooroordeeld door justitie
Rassenjustitie- bepaald ras wordt vaker gevangen gezet
Doelen van straffen:
Wraak en vergeldingAfschrikking
Voorkomen eigenrichting
Resocialisatie
Beveiliging van samenleving
Taakstraffen- snel uitvoerbaar en goedkoper dan gevangenis, gericht op terugkeer in samenleving
Tbs- Behandeling en therapie staan centraal gericht op terugkeer in samenleving, wordt elke tweejaar
heroverzien, laatste face van TBS kan dader in proefverlof
Levenslang= voor Moord met voorbedachten raden & voor leiders van criminele organisaties
Kan alleen door gratie vrijkomen