Heracleitos

Heracleitos
Methodiek voor implementatie van
ethische guidelines voor
verpleegkundigen en
zorgkundigen in de
gezondheidszorg
Projectwerkgroep Ethiek Vlaamse Verpleegunie (2008)
Algemene doelstelling
• Het aanbieden van goede, kwaliteitsvolle
zorg waarbij de vraag van de patiënt de
aanzet vormt (vraag-gestuurd).
Vraag-gestuurde zorg
(R)evoluties en methodiek
• Van zorg gestuurd vanuit de structuur naar
zorg gestuurd vanuit de vraag van de
patiënt.
• De mondige patiënt
• Rechten van de patiënt
Specifieke doelstellingen:
-Aanbieden van een theoretisch onderbouwd model (procesanalyse, systeemtheorie, action-learning en research).
- Via dit model de ethische problemen/knelpunten
bespreekbaar maken om zo tot een werkbare oplossing
te komen
-Uiteindelijk komen tot gestructureerde guidelines die een
antwoord moeten bieden op ethische problemen zodat
knelpunten beter kunnen vermeden worden
-Deze guidelines kunnen veralgemeend en toegepast worden in
analoge situaties
Ethiek = praktijk
• Ethiek is de manier waarop wij
dagdagelijks onze praktijk realiseren
• Ethiek is dus geen theorie
• Zorg is onvermijdelijk geconfronteerd
worden met problemen (patiënt, collega’s)
die men tot een goed einde dient te
brengen, zoniet verliezen we tijd en
energie
Wat zijn knelpunten?
• Knelpunten zijn contradicties binnen het
systeem waarin we functioneren (bv. vraag van
patiënt en onze eigen morele waarden of…de
beperkte middelen versus de zorgvraag)
• Knelpunten doen zich steeds voor onder de
vorm van een dilemma (of, of-situatie)
• Knelpunten zijn steeds verbonden met het
perspectief van waaruit we naar de situatie
kijken
• Indien zij niet tot een oplossing komen leiden ze
naar stress, demotivatie en burn-out.
• Ze zijn nooit onoverbrugbaar…
Twee belangrijke punten.
1. De methode kan zowel tussen 2 zorgverleners onderling als
in groep worden gebruikt.
Bv. Coaching
2. Procesmethodiek die de relaties centraal stelt.
Bv. relaties in het team, team – patiënt, team-familie…
Preventie: beter voorkomen dan te genezen.
Ervaring en action-learning
Ervaring en leren
Ervaren is handelen: van passief naar actief.
Ervaren is een proces.
Pragmatisch omgaan met onze omgeving =
het relativeren van theorieën en principes
Action-learning
• Leren uit ervaring is leren uit zijn handelen
(action)
• Leren uit ervaring is ook leren uit het
handelen van anderen
• Action-learning = methodiek waarbij
gelijkgezinden (peers, collega’s) hun
handelen en de problemen die hiermee
verbonden zijn kunnen bespreken en tot
een oplossing kunnen brengen.
ZORG IN ZORGETHIEK:
EEN LEVENSWIJZE
(J. Tronto)
Zorg = een wijze om in het leven te staan
=> een levenspraktijk met handelingen en
houdingen die erop gericht is om onze
wereld in stand te houden EN TE
VERBETEREN: lichaam, persoon-zijn,
omgeving (sociaal, cultureel, natuur)
ZORG in ZORGETHIEK:
WEZENLIJK, ZINVOL EN
WEDERZIJDS
aandacht
ZORGEN
MAKEN OM
ZORG
ONTVANGEN
Ontvankelijkheid
MENSEN
ZORG
OPNEMEN
Verantwoordelijkheid
ZORG
VERLENEN
competentie
Werkmodel voor begeleiders:
een stappenplan
Analyse-schema
Roelens-VDEynde

Meso
Macro
zorgzaamheid


Rechtervlak: de handeling
in drie dimensies
Voorkant:
beoordelingscriterium:
zorgzaamheid vanuit/voor
hele persoon
Bovenkant: actieterreinen:
micro, meso, macroniveau
STAPPENPLAN 1 - 2
Stap 1. Laat ons concreet worden: van algemeen naar
particulier.
Bv. beschrijf de situatie concreet.
Stap 2. Het opmaken van de inventaris…
Opsommen van feiten zonder interpretatie
Naam bewoner:
Korte omschrijving aanleiding overleg:
WAT?
Wat is er gebeurd? (feiten)
Omschrijving van beleving van alle betrokkenen
Tijd en ruimte vrijmaken voor emoties
WIE?
Objectief
Bv. Een gebruikte procedure
Subjectief
Bv. Een persoonlijke beleving
Wie is erbij betrokken – sleutelfiguren
betrokken partij
Hoe kijken zij naar de situatie
WAAROM?
Wat kan er geleid hebben tot het gedrag
Zijn er zaken belangrijk als achtergrond
voor een eventuele beslissing
(levensgeschiedenis)
HANDELING?
Welke interventies werden uitgeprobeerd
STAPPENPLAN 2’
Stap 2’. Het opmaken van de inventaris…
WAAROM?
Waarom hebben we zo gehandeld?
Waarom zouden we zo handelen?
Rekening houdende met waarden en normen
GEVOLGEN?
Wat zijn de gevolgen van onze beslissing
of welke zouden ze kunnen zijn?
ACHTERGRONDINFO
Persoonlijke achtergrond van patiënt: levensvisie en
overtuiging van patiënt en zijn omgeving.
Is er iemand in wie de zorgvrager vertrouwen stelt? Is
er iemand in de instelling om bijzondere aandacht te
besteden aan deze zorgvrager?
Gangbare zorgpraktijk in de organisatie.
Zorgvisie van individuele zorgenverstrekkers.
Filosofie van de instelling.
Stappenplan 3 -4 .
3. Het probleem stellen zoals het hoort: uitvissen van de
contradictie. Welke zijn de dilemma’s? Alle mogelijke
dilemma’s uitschrijven; de meest belangrijke eerst uitwerken
Het is belangrijk dat iedereen aan bod komt.
Een probleem dat duidelijk is gesteld is voor de helft
opgelost.
4. Op zoek naar mogelijkheden…
-…door het probleem vanuit een andere perspectief te
bekijken
+ Het belang van vraaggestuurde zorg.
+ Reorganisatie in functie hiervan…
+ Doelstelling: omzetten van dilemma in
complementariteit (van of-of naar en-en)
Stap 5: evaluatie
Kritische indicatoren
1. Wordt de situatie als proces geleid door
haar initiële visie? Is het vraag-gestuurd opgebouwd
en wordt het proces vanuit patiëntenperspectief
geleid?
2. Voegt de vorm die we vinden iets nieuws toe
aan de oude? Is het resultaat wezenlijk nieuw?
3. Is het een situatie zonder verliezers voor alle
Betrokkenen: zorgverleners, patiënt, anderen
(Roelens-Van den Eynde).
Stap 6 (indien nodig)
• Andere elementen aan toe te voegen.
• Uitbreiding:
– Hulp inroepen van ethisch comité
– Hulp inroepen van diensthoofd – middenkader - …
– Soms beslissing van derden: hoofdgeneesheer, hoofd
VD
OEFENING
STAPPENPLAN 1 - 2
Korte omschrijving aanleiding overleg: Spoed Kinderziekenhuis – teveel
aan patiënten – iedereen om de beurt in volgorde van aankomstonbeheersbaarheid – agressiviteit van ouders – stress en burn-out bij
verpleegkundigen
Vader heeft verbandzaal kort en klein geslagen – politie is
WAT?
Wat is gebeurd? (feiten)
Objectieve en subjectieve omschrijving
Tijd en ruimte vrijmaken voor emoties
tussen beide gekomen – chaos in wachtzaal
- Trauma bij VP – kind stierf bijna aan astma aanval
WIE?
Kind en ouders (mijn kind is belangrijk) –
verpleegkundigen en pediater (wij doen ons werk, ieder
krijgt zijn beurt) – directie (imago) – politie (weeral???)
WAAROM?
Lange wachttijden veroorzaken agressiviteit en stress
Gebrekkige communicatie
Tekort aan personeel
Wie is erbij betrokken – sleutelfiguren
betrokken partij
Hoe kijken zij naar de situatie
Wat kan er geleid hebben tot het gedrag
Zijn er zaken belangrijk als achtergrond
voor een eventuele beslissing
(levensgeschiedenis) Alle perspectieven aan bod
HANDELING?
Welke interventies werden uitgeprobeerd
Hulp inroepen van derden – lukt niet altijd – collega’s
krijgen er genoeg van omdat zij hun werk moeten
onderbreken.
STAPPENPLAN 2’
MOTIEVEN?
Waarom hebben we zo gehandeld
Waarom zouden we zo handelen
rekening houdende met waarden en normen
GEVOLGEN?
Wat zijn de gevolgen van onze beslissing
of welke zouden ze kunnen zijn
Meest voor de hand liggend vermits het vroeger niet zo
veel voorkwam
Patiënten moeten in een redelijke termijn hulp krijgen
Geen afdoende antwoord meer – geen goede zorg –
collega’s vinden ons moeilijke mensen – imago van het
ZH gaat erop achteruit
Stappenplan 3
• Welke zijn de dilemma’s voor de VP?
Rust in wachtzaal
Goede zorg
VP
Relatie met collega’s
Agressiviteit
VP
Van dilemma naar consensus (van
of-of naar en-en)
Hoe de rust in de wachtzaal garanderen en toch goede zorg verlenen?
 Hoe de agressiviteit onder controle houden zonder de collega’s te
moeten storen?
Rust in wachtzaal
Goede zorg

Patiënt
Relatie met collega’s
Agressiviteit
Patiënt
Transformatie
• Transformatie van de spoed in gedeelte
dringend en een gedeelte consult met 3
wachtzalen
• Aanstellen van een triage en eerste hulp
• Her-organiseren van de zorg met de
bestaande omkadering
• Opstellen van procedure voor
samenwerking pediaters-VP
Stappenplan: evaluatie
Kritische indicatoren
1. Wordt de situatie als proces geleid door
haar initiële visie? Is het vraag-gestuurd opgebouwd?
JA
2. Voegt de vorm die we vinden iets nieuws toe
aan de oude? Is het resultaat wezenlijk nieuw? JA/
DE SPOED IS EEN NIEUW DISPOSITIEF
3. Ondersteunt deze oplossing alle betrokkenen:
patiënten, familie, politie, collega’s,
directie
Bronnen
•
•
•
•
•
•
•
•
De Ethische kubus: Ine van den Eynde
Ethische reflectie: Axel Liégeois (KUL 2007)
Ethisch model: Anje De Brabander
Process and Reality: A. N. Whitehead (Cambridge 1929)
Penser avec Whitehead: I. Stengers (ULB 2002)
Meer dan de Som…: J. Libbrecht (ULB 2001)
De Tijd van de Ethiek: J. Libbrecht (VBVK 2006)
Ethische besluitvorming voor verpleegkundigen, in Verpleegkunde,
A. Roelens (1995) 220-232
• De elfde dimensie – waarden, zingeving en spiritualiteit in de zorg,
R. Fransen (Geel, Campinia, Media, 2008; 148 p. – ISBN
978.90.356.1232.7)
Verklarende woordenlijst
• Guidelines: richtlijnen voor goede praktijk. In dit verband gaat het
om ethische richtlijnen die onlosmakelijk met de zorgpraktijk
verbonden zijn. In feite is er geen verschil aan te brengen tussen
ethische guidelines en andere. Elke “goede” praktijk is ethisch in de
meest brede zin van het begrip.
• Ethisch probleem of knelpunt: dilemma, “of-of” situatie waarbij geen
van beide mogelijkheden een bevredigende oplossing biedt.
• Stappenplan: traject uitgetekend in verschillende etappes die
mekaar op een welbepaalde wijze moeten opvolgen en dat moet
leiden tot een resultaat.
• Kritische indicatoren: elementen uit het evoluerend systeem
waaraan we kunnen checken of het systeem waarin we zijn
geëvolueerd, veranderd is in de richting die we hadden
vooropgesteld..
OEFENING
STAPPENPLAN 1 - 2
Korte omschrijving aanleiding overleg:
Nieuwe bewoonster tezamen met echtgenoot. Vrouw is onrustig, wil steeds
opstaan, moeilijkheden met verzorging. Tijdsnood: andere collega’s wilolen
haar fixeren en onder dwang verzorgen. Echtgenoot is ex-duivenmelker met
verschillende trofeeën: aanknopingspunt voor de vrouw.
-Onrust bij vrouw wanneer zij gescheiden is van man
WAT?
Wat is gebeurd? (feiten)
Objectieve en subjectieve omschrijving
Tijd en ruimte vrijmaken voor emoties
-Tijd
vrijmaken voor inleving is moeilijk, gezien de
collega’s de handen vol hebben: dilemma voor VP,
discussie met collega’s en HV
-Observatie leert veel over belevingswereld: objecten
WIE?
Collega’s, HV, echtgenoot, familie.
WAAROM?
Overtuiging van de VP dat inleving een oplossing kan zijn
Het conflict met collega’s is ingegeven door tijdsdruk en
gebrek aan kennis en communicatie
Wie is erbij betrokken – sleutelfiguren
betrokken partij
Hoe kijken zij naar de situatie
Wat kan er geleid hebben tot het gedrag
Zijn er zaken belangrijk als achtergrond
voor een eventuele beslissing
(levensgeschiedenis) Alle perspectieven aan bod
HANDELING?
Welke interventies werden uitgeprobeerd
Bij dergelijke patiënten is fixatie een normale procedure
STAPPENPLAN 2’
MOTIEVEN?
Waarom hebben we zo gehandeld
Waarom zouden we zo handelen
rekening houdende met waarden en normen
GEVOLGEN?
Wat zijn de gevolgen van onze beslissing
of welke zouden ze kunnen zijn
Meest voor de hand liggend
Alle patiënten moeten in een redelijke termijn hulp
krijgen
Conflict met collega’s
Bewoonster die steeds onrustiger wordt
Echtgenoot die hieronder lijdt…
Stappenplan 3

Welke zijn de dilemma’s voor de VP?
Relatie met collega’s
Goede zorg
VP
Van dilemma naar
complementariteit (van of-of
naar en-en)
•
Hoe de rust bij de bewoonster doen terugkeren en toch collegiaal blijven?
Tevreden collega’s
Rustige bewoonster
Patiënt
Transformatie
Transformatie van een conflictueuze
situatie in samenwerking aan de hand
van overleg
 Construeren van een nieuwe guideline
waarin observatie en inleving zijn plaats
heeft
 Her-organiseren van de zorg met de
bestaande omkadering

Stappenplan: evaluatie
Kritische indicatoren
1. Wordt de situatie als proces geleid door
haar initiële visie? Is het vraag-gestuurd opgebouwd?
2. Voegt de vorm die we vinden iets nieuws toe
aan de oude? Is het resultaat wezenlijk nieuw?
Nieuwe praktijk?
3. Ondersteunt deze oplossing alle betrokkenen:
patiënten, familie,collega’s, HV?
[email protected]