- PGM Open

Programma’s verbinden met
binnen- en buitenwereld
Henk Schobben & Michiel Schreijer
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
• De wereld verandert
• Bedrijven en organisaties veranderen mee
• De overheid blijft achter
• De waterschappen veranderen (nog) niet
• Overheid en samenleving groeien uit elkaar
Wat is er aan de hand?
• Onze samenleving verandert steeds meer in een
netwerksamenleving met een hoge informatieuitwisseling
• Het bereiken van beoogd maatschappelijk effect
(beleidsrealisatie) wordt/is steeds moeilijker mbv de
bestaande methoden (geld en regels).
• Dit wordt veroorzaakt doordat bij de beleidsrealisatie:
• Een groot aantal partijen betrokken is
• Met veel uiteenlopende waarden, visies en belangen
• Met een fragmentatie van macht en verantwoordelijkheid
• Zonder één actor die eigenstandig tot de oplossende interventie
kan komen
De huidige relatie tussen overheid en burgers staat
dus onder druk; moet veranderen
De relatie tussen burger en overheid
Burger
Overheid
Ongedeeld, één persoon
Kwetsbaar
Afhankelijk
Ondeskundig
Emotioneel betrokken
Gericht op hier en nu
Geleed, gelaagd, gespreid, keten
Onkwetsbaar, onaantastbaar
Autonoom, bureaucratisch
Deskundig
Zakelijk betrokken, onverschillig
Gericht op procedures en
procedureverloop
Gericht op rechtvaardigheid,
conflictbeleving
Gericht op rechten en plichten, regel
is regel
Gericht op individueel of eigen belang Gericht op belang bestuursorgaan of
op 'algemeen belang
Afhankelijk, onmachtig
Ontleend aan ‘de nationale ombudsman’
Eenzijdig bepalend, bepaalt regels
en procedures, is machtig
“Vertrouwen in burgers”
Houding van de overheid:
• Wij lossen het voor u op
• Streng doch rechtvaardig
• In het algemeen belang
• Gaat u maar rustig slapen
Maar er is iets anders nodig:
• Burgers beter betrekken
• Constructieve wisselwerking
• Goed luisteren
• Empathie
De uitdaging van de waterschappen
• Functionele overheid met een duidelijke taak
maar wel tamelijk onzichtbaar (huisvrouwensyndroom)
• De klimaatverandering heeft direct invloed op de taak
• Deelnemen en bijdragen aan het nationale Deltaprogramma
Hollands Noorderkwartier
•
Noord-Holland boven het Noordzeekanaal (inclusief
Texel)
•
Ongeveer 200.000 hectare
Water keren
•
Ongeveer 60 % van Nederland onder
de zeespiegel
•
Zonder dijken en duinen geen NoordHolland
Water keren
•
•
340 km primaire waterkeringen (waarvan 80 km
duinen)
1.500 km overige keringen/dijken
Water beheersen
•
20.000 km sloten en kanalen
•
1770 peilvakken in ca. 600 polders
•
400 poldergemalen en 3300 stuwen
Afvalwater zuiveren
100 miljoen m3 afvalwater per jaar
20 rioolwaterzuiveringsinstallaties
460 km persleiding
136 rioolgemalen
Wegen beheren
Verkeersveiligheid op
1.500 kilometer
polderwegen en
200 km fietspaden.
Onderhoud aan:
Wegverhardingen,
bermen, bomen,
Lichtmasten
gladheidbestrijding in de winter
1900: 248
1980: 9
1995: 6
2003: 1
In Nederland
nu 26 waterschappen
Bestuur hoogheemraadschap
Algemeen bestuur:
• College van Hoofdingelanden
Dagelijks bestuur:
• Dijkgraaf, secretaris-directeur en
Hoogheemraden
Waterschapsverkiezingen:
• Elke vier jaar
• Iedereen van 18 jaar en ouder
stemrecht
Financiering
Begroting 2007: € 206 miljoen
€ 166 miljoen uit belastingen
Overig:
• Rijksbijdragen
• inkomsten uit pachtovereenkomsten
Een regionale Deltavisie
als basis voor
positionering en programmering
Waarom een regionale deltavisie?
• Bewustwording en aanjagen van de
klimaatdiscussie in ons gebied
• Een geharmoniseerd geluid over de klimaat-
vraagstukken inbrengen in het nationale
Deltaprogramma
• Ontwikkeling van een ‘klimaatcontract’ met de
samenleving in Noord-Holland boven Noordzeekanaal
Welke aanpak?
• De klimaatverandering is drijvende factor voor de visie
• Niet meteen oplossingen bedenken en vaststellen,
maar eerst samen verkennen
• Vraagstukken formuleren in de vorm van dilemma’s
• Partijen, belangengroepen, collega-overheden
uitnodigen hun belangen in te brengen irt het dilemma
Trends in klimaatverandering
• De zeespiegel stijgt; de bodem daalt
• Stormen komen minder voor, maar de wind trekt
aan
• Meer en heftigere regenbuien
• De gemiddelde jaartemperatuur wordt hoger
• Het groeiseizoen wordt langer
De basis: trends in de klimaatverandering
• Het klimaatverhaal vertellen op basis van
trends en voorbeelden uit de afgelopen jaren
• Prognoses en scenario noemen, maar daarin
niet kiezen
• Open staan voor nieuwe inzichten
klimaatverandering
• Dat het klimaat verandert is zeker;
onzekerheid over snelheid en kantelpunten
De opzet van de visie
Drie thema’s in combinatie met de 3 lagen uit
meerlaagsveiligheid
1.Waterveiligheid
2.Wateroverlastbestrijding
3.Voldoende schoon zoet water
Wat is een goed dilemma?
• Een dilemma is een moeilijke keuze
• Wat is de moeite?
– Strijdige belangen vormen de basis
– Daardoor:
• Tegenstrijdige oplossingsrichtingen
• Tegenstrijdige waarden (en normen)
• Tegenstrijdige richtingen
• Tegenstrijdige filosofiën
• Maak deze herkenbaar, explicitiet, kweek begrip
• Een dilemma blijft lange tijd bestaan
Hoe bespreek je die met de buitenwereld?
• Eerst per belangengroep/stakeholder in klein verband
• Daarna met meer belangen
groepen in groter verband
• Maak de visie nooit definitief
• Gebruike elke nieuwe versie als vertrekpunt, niet als
eindpunt
De aanpak
Informatie
verzamelen
Globale
definitieve visie
Check
met organisatie
en gebied
Voorlopige visie
Drie thema’s
Regionalisering
Thematisering
Programmering
Probleemanalyse
Inbreng in Deltaprogramma
Debatten over
de dilemma’s
Dilemma’s
Dilemma’s Waterveiligheid
1.Voorkomen of genezen ?
a.
b.
Alleen investeren op kans verkleinen (preventie)
Gevolgen beperken (klimaatbestendige inrichting, crisisbeheersing)
2.Behouden of afstemmen ?
a.
b.
Huidige veiligheidsbenadering met drie dijkringen behouden
Afstemmen op economische waarde per (deel)gebied;
gebiedscompartimentering
3.Simpel of multifunctioneel ?
a.
b.
Overzichtelijk en ruim baan voor de dijk
Maatschappelijk toegevoegde waarde van de dijk
De reacties op dilemma’s Waterveiligheid
• Waterveiligheidsbewustzijn is zeer laag
• Preventie voorop, maar ook maatregelen in
ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing
• Meningen verdeeld over gebiedscompartimentering
/ normdifferentiatie bij toenemende economische
waarde
• Een volmondig ‘ja’ voor multifunctionele
waterkeringen
De visie op waterveiligheid
Wonen onder zeeniveau is minder logisch dan je denkt:
– Creëer veiligheidsbewustzijn in het gebied
– Via de dialoog over de grote onacceptabele gevolgen
van een overstroming via laag 2 en 3
– Daardoor meer waardering voor werk aan de preventie
Dus:
- Meer insteken op laag 2 en 3 samen met gemeente en provincie
- Met multifunctionele dijken als uitdaging (en niet als belemmering)
Dilemma’s voldoende schoon zoet water
1. Overal of lokaal ?
a.
b.
HHNK levert ook aan het haarvatensysteem en boort daarvoor zonodig andere
zoetwaterbronnen aan (grondwater?)
Het hoofdwatersysteem (boezem) wordt op peil gehouden, het haarvatensysteem redt
zich zelf maar
2. Zilter of droger ?
a.
b.
Schade aan boezemkades etc. wordt te allen tijde voorkomen door zonodig zout water
in te laten
We nemen schade aan de boezemkades voor lief, om de gebruiksfuncties te
behoeden voor verzilting
3. Maximaal of basaal ?
a.
b.
HHNK neemt maatregelen om mee te groeien met
het groeiende zoetwatergebruik
De jaarlijkse hoeveelheid zoet water in 2011 is
basisniveau
De reacties op de dilemma’s van voldoende
schoon zoet water
• Het haarvaten systeem hoeft in tijden van droogte niet
steeds van voldoende water te worden voorzien
• De meeste boeren willen liever verdroging dan zout water
• Voor terreinbeheerders mag het droger of zilter, maar niet
aangevuld met gebiedsvreemd water
• Begrip voor een stand still in tijden van droogte anders geen
prikkels om na te denken over zelfvoorziening
De visie op voldoende schoon zoet water
Zoet water wordt kostbaar en minder vanzelfsprekend
We zorgen voor een duurzame en eerlijke verdeling op
een basaal niveau en met de huidige infrastructuur
Trias Aquatica
(in analogie met de Trias Energetica):
1. Zuinig met zoet water!
2. Inzetten en ontwikkelen van “nieuwe” zoetwaterbronnen
3. Veiligstellen van de klassieke zoetwaterbron
De uitkomsten tot nu toe
• Waardering en enthousiasme voor de aanpak
• Constructieve, onverwachte stellingnamen en
oplossingsrichtingen uit het gebied
• Bereidheid tot samenwerking met het waterschap
groeit
De visie omzetten naar programma’s
Een nieuwe benadering
• Netwerksturing:
– Op de grens van binnen én buiten moet “iets”
zijn dat bevoegd en bekwaam is om te handelen
volgens de wetten en regels van én de
bureaucratie en de buitenwereld.
– Zo ontstaat een soort “tussenfunctie”, die
overigens gewoon op de payroll van de
binnenwereld staat en de belangen van “binnen”
dient.
Deltaprogrammeur is onze ‘tussenfunctie
• De Deltaprogrammeur
– is geen onderdeel van de bureaucratie maar wel
verbonden en geniet veel vertrouwen
– spreekt de taal van de netwerksamenleving en
bouwt daar enthousiasme en vertrouwen op
– Is bruggenbouwer tussen buiten- en binnenwereld
– Hij jaagt aan, agendeert, faciliteert, prioriteert
Randvoorwaarden
• Vrijheid om door de gehele hiërarchie van de
organisatie te bewegen en toegang tot het (politieke)
bestuur.
• Rugdekking op hoogambtelijk en bestuurlijk niveau
• Een relatief zeldzame functie in de organisatie
• Blijft klein en flexibel
• Heeft beperkte hoeveelheid formele ambtelijke
bevoegdheden en formele macht
Spanningsveld vrije rol Deltaprogrammeur:
Laagdrempelige inbreng voor alle medewerkers
Directie
Management
Sturende aansluiting met Deltavisie
Organisatorische aansluiting met Deltavisie
Inhoudelijke aansluiting met Deltavisie.
Omgangsnormen: inhoudelijk inbrengen zonder toestemming afdelingshoofd
Afdelingshoofden meenemen middels reguliere afstemming
Deltaprogrammeur
Medewerkers / inhoudelijke kennis:
- Specialisten
Beleidsmedewerkers
- Beheerders
-….
- …..
Let op!
• Wat voor de tussenfunctie logisch lijkt, is voor de
bureaucratische organisatie onlogisch, onproductief
en onprettig.
• De tussenfunctie wordt dan ervaren als:
– Improductief (contra productief)
– Tegenwerken
– Afwijken
– Eigen koers varen
– Buiten competenties treden
– Onaangepast zijn.
(ontleend aan ‘de boom en het rizoom’ van Steen, Peeters & van Twist, 2010)
Afsluiting en start op 20 september j.l.
• Met alle deelnemende partijen het visieproces
afgerond
• Provincie, gemeenten, waterschap nemen de
Deltavisie als basis voor verdere ontwikkeling
• Begin van een nieuwe fase waarin samen met het
gebied een regionale deltastrategie ontwikkeld
wordt.
Kader/Uitgangspunt: 4 sporen opdracht
1. Invloed uitoefenen op deltabeslissingen
2. Deltavisie uitwerken naar regionale deltastrategie
–
–
–
Differentiëren Deltavisie naar thema’s en regio’s
Samenwerkingsverbanden met partners bouwen
HHNK medewerkers richten op netwerksamenleving
3. Kennisontwikkeling op verschillende terreinen
4. Extern verbinden met intern en deze verbinding
intern verankeren
Dilemma
PVA, planning, mijlpalen of grote flexibiliteit, kansen, samen zoeken
Aan de ene kant:
• Roep om duidelijkheid
• Waar gaan we naar toe?
• Wat gaan we doen?
• Mijlpalen en planning (inzet)
Aan de andere kant:
• Samen ontwikkelen
• Veel doelgroepen, intern (grote verschillen) en extern
• Nog tijd nodig om visie te verteren
• Onvoldoende helder wat belang is
2) Deltavisie uitwerken naar regionale
deltastrategie
• Deltavisie vertalen in gezamenlijke beleidskaders
en programma’s
• Beleidskaders en programma’s uitgangspunt voor
het handelen van HHNK
• Deelprogramma’s met partners voor verschillende
regio’s
• “We doen het samen of we doen het niet”
Discussie