de handleiding

Zorgkompas-2: dilemma’s in de beroepspraktijk van de
Zorg
HANDLEIDING voor docenten en instellingsbegeleiders www.Zorgkompas-2.com
NOTA BENE: Zorgkompas-2 is ook beschikbaar op cd-rom. Deze kan aangevraagd worden via
[email protected]
1.
Inleiding
Tijdens hun binnensschoolse opleidingsperiode komen studenten van opleidingen Gezondheidszorg
(Verzorging en Verpleging) te weinig of te laat in aanraking met kritische beroepsdilemma’s* en met
de diverse rollen van de beroepsbeoefenaars. De studenten kunnen zich beter voorbereiden op hun
buitenschoolse stages wanneer zij in realistische leersituaties worden geplaatst.
De interactieve website Zorgkompas-2 voorziet hierin door gefilmde, kritische beroepsdilemma’s met
interactiemogelijkheden aan te bieden. De student kan aan de hand van filmpjes uit de beroepspraktijk
reflecteren op professioneel handelen en tevens gebruik maken van feedback van deskundigen of van
voorgeselecteerde bronnen.
De website Zorgkompas-2 is opgebouwd rond situaties uit vier zorgcategorieën. De gepresenteerde
beroepsdilemma’s kunnen in willekeurige volgorde worden benaderd. De student kan daar na weinig
instructie zelfstandig mee aan de slag en bereidt zich hierdoor gericht voor op de stage- of
beroepspraktijkvormingsperiodes. Resultaten van reflecties worden vastgelegd en kunnen geprint
worden.
Zorgkompas 1 en 2: twee, elkaar aanvullende websites voor stagevoorbereiding.
Middels Zorgkompas1 (www.zorgkompas-1.com) oriënteert een student zich op de diverse
zorgcategorieën en wordt hierdoor begeleid bij de voorbereiding op de beroepspraktijk en
stagekeuzes..
Zorgkompas-2 (www.Zorgkompas-2.com) geeft de mogelijkheid tot reflectie op beroepsdilemma’s.
Tezamen bieden deze programma’s een op elkaar aansluitend geheel bedoeld voor
stagevoorbereiding. Tevens zijn ze zonder meer bruikbaar voor gebruik door andere doelgroepen
zoals werknemers in de gezondheidszorg of andere betrokkenen bij de doelgroepen.
* Een beroepssituatie waarmee een beroepsbeoefenaar regelmatig te maken heeft, die kenmerkend is voor het beroep en
waarbij van de beroepsbeoefenaar een aanpak en een oplossing wordt verwacht. Een dergelijke situatie stelt de
beroepsbeoefenaar voor keuzes, problemen, dilemma's, spanningsvelden en kansen en is daarmee complex van aard.
2.
Doelstellingen van Zorgkompas-2
 Studenten en andere belangstellenden in staat stellen kennis te maken met realistische
beroepssituaties in de zorg, gefilmd in en voortkomend uit de praktijk
 Studenten laten reflecteren op kritische beroepssituaties door hen te vragen in te grijpen in
situaties, schriftelijk te reageren op de getoonde aanpak en eigen oplossingen / aanpak te
verwoorden
 Studenten in aanraking te brengen met diverse rollen binnen de te onderscheiden
beroepscategorieën Verzorgende, MBO- en HBO Verpleegkundige
3.
Beschrijving van de website www.Zorgkompas-2.com
Let op: (deze tekst is te gebruiken om als introductie aan studenten of andere gebruikers uit te
delen)
Wat biedt Zorgkompas-2 ?
Als bezoeker van de website Zorgkompas-2 (www.Zorgkompas-2.com) kun je kiezen uit meerdere
praktijksituaties die voortkomen uit de volgende zorgcategorieën:
 kraamzorg
(filmpje: mevrouw Kouseband)
 geriatrie
(filmpje: meneer Schipper)
 psychiatrie
(filmpje: meneer Derksen)
 zorg voor mensen met een verstandelijke beperking.
(filmpje: mevrouw Jansen)
 kinderen
(filmpje: Marieke)
Je start naar keuze een filmpje over een praktijksituatie in één van de zorgcategorieën. Je ziet de
beroepskracht aan het werk en welke keuzes deze maakt.
Daarna start je dit filmpje opnieuw en zijn er drie interventiemogelijkheden:
1. Je besluit zelf de film stop te zetten op het moment dat de knop met de tekst “ingrijpen?”
verschijnt. (dit kan per filmpje diverse malen gebeuren).
Je krijgt dan drie vragen te beantwoorden waarin naar jouw eigen aanpak of oplossingen wordt
gevraagd:
- waarom grijp jij hier in?
- hoe zou jij het – anders – willen doen?
- wat wil jij met jouw aanpak bereiken?
Je kunt daarna een of meer deskundigen ‘raadplegen’ door naar korte interviews te luisteren. Zij
geven hun mening over de situatie en over de aanpak van de beroepskracht. Je kunt hier tevens
aanvullende informatie lezen of geselecteerde internetlinks openen.
Als laatste word je gevraagd of je jouw aanpak of oplossingen wilt veranderen en deze op te
schrijven.
Jouw reacties kun je nu opvragen en printen. Dit kan op diverse manieren gebruikt worden voor
begeleiding en beoordeling.
2. Het filmpje stopt uit zichzelf: er worden dezelfde drie vragen gesteld. Voor het vervolg: zie 1
3. Je besluit niet in te grijpen als de mogelijkheid wordt geboden en geeft dus ook geen antwoorden
op de vragen…. Op jouw uitdraai blijft het antwoordvak dan leeg en zal jou gevraagd kunnen
worden waarom je niet hebt ingegrepen (bijv. omdat je het optreden van de beroepskracht prima
vond).
4.
Mogelijkheden van de website
 De website kan op meerdere manieren in competentiegericht onderwijs worden ingezet.
Aanbevolen wordt een ‘lesbrief’ o.i.d. op te stellen waarin wordt aangegeven hoe Zorgkompas-2
wordt ingezet, aansluitend bij de eigen onderwijsvorm en het curriculum.
 Belangrijk is om in deze lesbrief de gebruiksdoelen, beoogde leereffecten, aanpak van reflectie, de
verwerkingsvorm en evt. beoordeling op te nemen.
 Studenten kunnen zonder verdere begeleiding met het materiaal aan de slag. Aanbevolen wordt
om de resultaten aan de orde te laten komen tijdens individuele of groepsbegeleiding.
 De kritische beroepsdilemma’s kunnen ook aan een groep worden getoond als start van discussie
of een andere verwerkingsvorm, bijv een project.
 Instellingen kunnen Zorgkompas-2 voor verschillende doeleinden gebruiken:
- het tonen van een filmpje aan medewerkers of derden ter illustratie van kritische beroepssituaties
in hun beroepspraktijk
- door nieuwe medewerkers in hun inwerkperiode
- bij vormen van interne praktijkbegeleiding van medewerkers en/of stagiaires
- etc.
5.
Achtergrondinfo
Uit het projectplan Zorgkompas-2:
“Studenten van de gezondheidszorgopleidingen Verpleging en Verzorging komen in de praktijk
regelmatig kritische dilemma's tegen waarop zij niet voldoende zijn voorbereid.
Denkt u hierbij aan: hoe ga je als verzorgende om met een dilemma "kraamvrouw geeft borstvoeding
en rookt" of als Mbo-verpleegkundige met het dilemma "een verstandelijk gehandicapte weigert te
eten'' of als Mbo-verpleegkundige met het dilemma "chronisch zieke patiënt vraagt negatieve
aandacht" of als Hbo verpleegkundige met het dilemma "collega adviseert kalmerende medicatie voor
thuiswonende geriatrische zorgvrager zonder overleg met mantelzorg".
Zorginstellingen vinden dat studenten te laat in aanraking komen met de kritische dilemma's.
Studenten zijn te weinig doordrongen van het nut van wat zij in deze moeten aanleren omdat zij
hiermee te laat in de opleiding in aanraking komen. Ook komen zij te laat in aanraking met de rollen
van de beroepsbeoefenaren Verpleging en Verzorging. Denk hierbij aan de overeenkomstige en
verschillende rollen tussen Mbo -verzorgende (niveau 3), Mbo-verpleegkundige (niveau 4) en Hboverpleegkundige (niveau 5). Dit leerproces vraagt om een realistische verbeelding van het dilemma
met realistische mogelijkheden voor het verkrijgen van feedback van experts en begeleiders welke
leerplaats onafhankelijk gegeven kan worden. Door in Zorgkompas 2 kritische beroepssituaties met
interactiemogelijkheden voor de student aan te bieden, waarbij hij/zij kan reflecteren op professioneel
handelen en hij/zij kan “communiceren met” professionals, wordt de mogelijkheid voor de student
gecreëerd zich beter voor te bereiden op de BPV/ stage en zal naar verwachting de uitval in de
BPV/stage kleiner zijn.
Doordat kritische beroepssituaties ook bij docenten onvoldoende bekend zijn en hiertoe ook niet
voldoende leermateriaal voorhanden is, kunnen zij niet altijd die rol vervullen in deze, die zij wel
zouden willen. Doordat in Zorgkompas 2 authentieke en actuele informatie over de beroepspraktijk
wordt verzameld heeft ook de docent deze informatie dicht binnen handbereik”.
6.
Verantwoording naar kwalificatieprofielen, zie ook: www.colo.nl
Een kritisch dilemma
Een kritisch dilemma, is een beroepssituatie waarmee een beroepsbeoefenaar regelmatig te maken
heeft, die kenmerkend is voor het beroep en waarbij van de beroepsbeoefenaar een aanpak en een
oplossing wordt verwacht. Een dergelijke situatie stelt de beroepsbeoefenaar voor keuzes, problemen,
spanningsvelden en kansen en is daarmee complex van aard.
De kritische dilemma’s refereren aan beroepssituaties die kerntaak en werkprocessen en competentie
doorsnijdend zijn en waar meerdere werkprocessen en competenties aanbod komen.
Kerntaken
De kerntaken geven de kenmerkende werkzaamheden van het beroep weer.
Voorbeeld van een kerntaak bij verpleegkundige:
 Bieden van verpleegkundige zorg en ondersteuning op basis van verpleegplan
Werkprocessen
De werkprocessen geven meer de context van het beroep weer.
Voorbeeld van werkprocessen:
 Stelt de verpleegkundige-diagnose en het verpleegplan op
 Ondersteunt bij persoonlijke basiszorg
 Monitort de gezondheidstoestand op somatisch en psychosociaal
 Geeft individuele voorlichting, advies en instructie
 Hanteert crisissituaties en onvoorzien situaties
Competenties
Een competentie is het vermogen om in een specifieke situatie en context de adequate prestatie te
kunnen leveren. De prestaties die iemand levert in de beroepsuitoefening, als maatschappijdeelnemer
of als deelnemer aan het onderwijs, worden altijd bepaald door:
 de combinatie van meer met de inhoud of het vak verbonden competenties (bijvoorbeeld
wiskundig inzicht om een computerprogramma te kunnen schrijven),
 meer met de persoon verbonden competenties (bijvoorbeeld kunnen luisteren naar de klacht
over een fout in het programma)
 de wil/bereidheid om de prestatie te leveren.
De 25 competenties in de kwalificatiestructuur van het MBO geven de belangrijkste generieke
competenties weer van de MBO beroepsbeoefenaar. Deze competenties zijn toepasbaar voor alle
MBO beroepen.
Competentiegericht beroepsonderwijs:
Moet deelnemers mogelijkheden bieden om zich zowel te bekwamen op inhoudelijk/vaktechnisch
vlak, persoonlijk vlak en de wil om te presteren.
7.
Navigatie en instructie
 Gebruikers zullen weinig moeite hebben hun weg in de website te vinden. De navigatie en
mogelijkheden wijzen zichzelf.
 Tijdens de eerste doorloop van de film kan met een Terug-knop een scène opnieuw worden
bekeken
 De printknop geeft aan welke pagina’s geprint kunnen worden.
8.




9.
Systeemeisen
PC met Pentium2 processor of hoger en geluidskaart
Plug-in: Flash8
Breedband internet verbinding.
Per filmpje wordt de voortgang van inladen aangegeven. Bij traag inladen wordt geadviseerd eerst
het hele filmpje binnen te halen voordat met het afspelen wordt begonnen!
Colofon: de makers van Zorgkompas-2
Thuiszorg Groningen
De Trans, Rolde
De Trans, Rolde
Lentis (voorheenGGZ Groningen)
Lentis (voorheen GGZ Groningen)
Universitair Medisch Centrum, Groningen
Stichting de Hoven, Winsum
Marga Hamming
Dineke van der Veen
Monique Rhijnsburger
Reinder Wierenga
Nick te Velde
Linda Koster
Julia Korhorn
ROC Alfa College
ROC Drenthe College
ROC Noorderpoortcollege
ROC Menso Alting
Academie voor Verpleegkunde (Hanzehogeschool)
Ivonne Oonk
Jans Kuik
Wina Bakema
Annette van Essen
Cornelia van Slochteren
Productie:
ICT Innovatiecentrum Noorderpoortcollege, Groningen
Projectmanagement: PROVO 97, Groningen - Jelly Zuidersma