Filosofie en Leiderschap

tuatie of morele impuls vrij van moreZo is de extreme
le dubbelzinnigheid.
zorg voor de anderemenstegelijkertijd
eenuiting van egocentrisme.Een echte
morele betrokkenheidgaat dezedubbelzinnigheidechterniet uit de weg. De
onzekerheidof men iets goed gedaan
heeft is zelfseen kenmerk van het morele. Pogingenom een volmaakte samenlevingte realisereneindigensteevast in meer wreedheid en minder
menselijkheid.Een universelemoraal,
bestaandeuit universeelgeldigeregels,
bestaatniet. In eenpostmoderneethiek
gaat het juist niet om het navolgenvan
regelsmaar om het ruimte maken voor
autonome morele verantwoordelijkheid van mensen.
Hoe moetenwe het postmodernefilosofiehistorischsitueren?Mijn voorstel
is om het te zien als de jongste en
meestexotischeloot aan de boom van
Scepticisme
het wijsgerigscepticisme.
v
o
o
i s e e nv e r z a m e l n a a m r a l l e d e n k richtingen in de filosofie die wantrouwend staan ten opzichte van iedere
stelligeaanspraakop kennisten aanzien van waarheid,goedheid,schoonheid,waardeen geldigheiden die wars
.
zijn van elke metafysischespeculatie
Bekendescepticizijn SextusEmpiricus
(150-250), Michel de Montaigne
(1533-7592),en Friedrich Nietzsche
(1844-7900).Met de term 'meestexotischeloot' verwijsik naar de voorlieffilosofenvoor
de van veelpostmoderne
en onzichthet onkenbare,onzegbare,
bare en voor mystiek.
Een punt van kritiek is dat er teveel
iemma'szijn, ongeveer350. Dezegrote hoeveelheidheeftals nadeeldat lemma's vaak heelkort zijn en dus noodgedwongenweinig informatieverschaff e n ,w a a r d o o rh e t d o o r v e r w i j z en a a r
andere termen geen deugd meer is
maar bitterenoodzaakwordt. Verder
zou ik in eenvoigendedruk graagafzonderlijkeen uitvoerigelemma'sopgenomen zien over de belangrijkste
postmoderne filosofen: Baudrillard,
Deleuze,Derrida, Levinasen Lyotard.
De informatie over dezefilosofenstaat
nu over al te veelstukiesverspreid.
Het woordenboekvan Antoon van den
verdientlof in de zin dat
Brambussche
hij erin geslaagdis het bepaald niet
eenvoudigepostmodernegedachteng o e dz o t o e g a n k e l i j km o g e l i j kt e m a ken voor iedereleek die snel iets van
deze stroming wil weten. De auteur
heeftzijn bestgedaanom postmodern
j a r g o n z o v e e lm o g e l i j kt e v e r m i j d e n .
Dat bepaaldebegripsomschrijvingen
uiteindelijk toch niet zo helderzijn ligt
minder aan ziln uitleg dan aan een
soort intrinsiekevaagheiddie eigenis
aan de postmodernefilosofie.
Eric Bolle(19541studeerde
filosofieen
Duitse taal- en letterkundeaan de universiteitenvan Leidenen Amsterdam.
Hij promoveerdein 1981 op eenproefschrift over Nietzsche.Eric Bolle publiceertregelmatigover filosofieen leiderschapin het tijdschrift Filosofie in beRob Wiche
driif.
Filosofie en Leiderschapis een bewerA n t o o n v a n d e n B r a e m b u s s c h eP o s t king van lezingenvoor uiteenlopende
modernisme. Een inrertekstueel woorberoepsgroepen
als architecten,madenboek. Uitgeverij Damon, Budel
nagers,filosofen,bibliothecarissen
en
2007.
letterkundigee
n n b e v a rv i e r g r o e p e n
van teksten.De eerstegroep gaat over
D r . i r . R o h \ Xi c h ei s h o o l du r n h e rS r u - het verrijken en verruimen van het ardium Generalevan de UniversiteitLei- chitectonischen stedenbouwkundig
den.Hil studeerde
techno- ontwerpen tot een denken over het
scheikundige
logieen filosotieen promoveerde
in 1993 menselijk bestaan als ontwerp. De
a a n d e R i j k s u n i v e r s r t eGi tr o n i n g e no p tweedegroep gaat over de waarde van
t e r r r f r r v e en e g a f i eisn filosofischereflectiebij het begrijpen
h e tp r o e i r e h r i fE
iilosoiie en naruurlijke taal?Hiy publivan onze cultuur en bi1het veranderen
ceerdeverderover argumentatietheorie van organisaties.
De derdegroepgaat
e n o v e rl o g r r c h.el s p e c t ernr n w i j s g e r i g e over de leider als stichter van de gesvstemen.
Recentepublicatiesin boek- meenschapen de vierde groep bevorm: Rob !(iche (red.),Des Duivels. schrijft podzieals inspiratiebronvoor
Her kwaadin religieuzeen spiritueletra- leiderschap.
Het verbindendecentrale
(Acco,
diries
Leuven/Voorburg,
2005); thema is leiding gevenals oorspronkeW i m v a n N o o r t e n R o b W i c h e ( r e d . ) , iijke daad van cultuur. "Ik zie een leiNederlandalsvoorbeeldige
natie(Verlo- der als iemanddie begrijptwat cultuur
r e r . rH, i l l e r s u m .2 0 0 6 ) .A n d r e a sK i n n e - is en weet hoe hi1 op basisvan oorgingen Rob \Viche(red.),Van kwaadtot spronkelijkinzichtin cultuur verandeerger.Het kn.a:rdin de iilosofie (Spec- ringen tot stand kan brengen", aldus
t r u m ,U t r e c h t2, 0 0 7 ) .
Bollein zijn werk.
Zie: Hans Wolfgang Schumann, Br.reddirsnre. Sricirer, sciolen erl sl'sremefl.
Rotterdam (Asoka),1996.
Filosofie en
Leiderschap
Volgens Eric Bolle is er iets grondig
Het huidige
mis met onzeorganisaties.
dominantemanagementdenken
offert
de inhoud op aan de vorm. Leiderschapis zeldzaamen aan het verdwijnen. De macht is aan de managersdie
'wrijvingsvrij'willen beheersen.
Dit in
eentijdsgewrichtwaarin volgensBolle
veranderingen
luist hard nodig zijn. Alleen leiderskunnen voor die veranderingen zorgen.Voor leidersis filosofie
onmisbaar.Het helpt bij het begrijpen
van onze cultuur en het veranderen
van organisaties.Filosofieen Leiderschapis eenpleidooivoor filosofische
leiders.
Net zoals in zijn eerderepublicaties
trekt Bolle in Filosofieen Leiderschap
'zakevan leer tegende overheersende
lijkheidsideologie'
in organisaties.
Deze ideologieverheft alleswat economisch is tot de statusvan cultuur en is
gericht op het beheersen
van processen
vanuit de angst dat er allerlei zaken
m i s k u n n e ng a a n .O r g a n i s a t i ez si j n e r
echter naast het winstcriterium ook
voor het realiseren
van waarden.Bolle
ziet dat managersdoor hun eenzijdige
ori€ntatie uit het oog verliezenwaar
het in de organisatie eigenlijk om
draait en waarvoor zij oorspronkelijk
in het leven is geroepen.In een door
managersgestuurdeorganisatieheerst
d a n o o k h e t c o n f o r m i s m ee n v e r z u i men mensenom actiefgestaltete geven
aan hun bestaan.Dit inhoudslozedenken heeft volgensBolle een beperkte
houdbaarheidsdatum.
Op het moment
dat de houdbaarheidsdatumin zicht
komt, wordt van managersverwacht
dat ze leidinggaan gevenen dan gaat
het mis, want manageris namelijk iem a n d d i e o p t i m a a l a a n v a a r d b a a irs
Filosofie 1rg. 18,nr.l fehruari/maart
2008
55
voor mensen.Alles dient immers wrijdat meerleiderschapnoodzakelijkis en doorbrak dezebepalingen beperking
vingsvrijte verlopen.Dit in tegenstel- anderzijdsgeefthet boek juist voor lei- reedszes jaar later. Het wonderjaar
ling tot eenleider.Een leidersteltzich dinggevendende noodzakelijkediep- van Jena,7799.
niet neutraal op, neemt beslissingen gang, in de zin van persoonlijkevorDe jonge FriedrichSchleiermacher
vervanuit visieen is volgensBolle dan ook
ming en introspectie,ter or.rtu'ikkeling zette zrch tcgen Kant en Fichte die reliper definitie niet geliefd.
van hun leiderschap.Hierbij worden gie aan redeiijkheidwilden binden en
In het boek worden in navolgingvan uiteenlopende
vragenbehandeld,zoals: binnende grenzenvan de zedeliikheid
Abraham Zaleznik managementen lei" Hoe kunnen leidersgemeenschappen houden.Religie,zo betoogdehij, heeft
derschapsterk gecontrasteerden als stichten?"en "\Taarom zijn bibliothe- een ander gebied dan het morele en
twee afzonderlijke entiteiten be- ken belangrijkereinstellingendan men menselijke, religie treedt buiten de
schouwd.Dit verduidelijktBollesplei- gewoonlijk denkt?" Bolle put in zijn
grenzenvan psychologieof ethiek.In
dooi voor meer leiderschap,maar werk uit gevarieerdebronnen,zoalsde het Pruisischelandrecht, modern en
schetsttegelijkertijdeenkarikatuur van filosofen Nietzsche,Heideggeren Slo- verlicht,werd religieexplicietondergemanager.Ietsmeernude hedendaagse
terdijk en de dichtersJos6AngelValen- schikt aan het rechtssysteem
verklaard.
anceringwas op zijn plaats geweest. te en EdmondJabEs.
De Staat staat boven de godsdienst,
Zo omarmd BolleQuinnswerk'Drep- Het is eeninteressantwerk voor ieder- Mozes boven Ariron, de koning boven
gaande Verandering', een boek over eendie is gerhteresseerd
in leidershapals de opperpriester.Religie is onderwortransformationeelleiderschap.Dezeif- fiiosofischthema. Dat het boek is sa- pen aan recht, redelijkheiden zedelijkde Quinn is echterook de geestelijkva- mengesteldvanuit verschillendelezingen heid. Al in zijn eersteredetot de ontder van het concurrerendewaardemo- heeft als nadeligeconsequenrie
dat er wikkelde liedendie de religieverachren
del. In dit model zijn acht manage- hier en daar sprakeis van herhalingen. - de titel alleenal was voldoendeom
mentrollen opgenomen. Het is een Aan de anderekant is het verrijkendom
de politie alert te laten zijn - stipuleermodel waarin Bollesleiderschapsken- hetzelfdethemaalslezervanurteenver- de Schleiermacherdat religie zelfstanmerken zoals,visie,toekomstgericht- anderendecontext te beschouwen.Bo- dig is en haar eigengebiedheeft,'das
heid en het stichtenen onderhouden vendienkan het eenvoordeelzijn dat de Gemiit'. En van daaruit beweegtze de
een plaatsheb- hoofdstukkenook als afzonderlijkeeen- menstot het edelsteen voortreffelijkvan een gemeenschap
ben gekregen.De manageris afhanke- hedenzijn te lezen.\Tellicht kan dit de s t ew a a r t o ed e z ei n s t a a ti s .
'performance'gerichte
lijk van de situatietevensleider.Is marnanagerverlei- Schleiermachrer
was destijdseen arme
nagementin organisaties
volgensBol- den om zich te verdiepenin dit filosofi- kerel, hulppredikant in een verzorle dan totaal overbodig?Zo ver wil hij
sche werk. Managers die het 'onbe- gingshuis,de Charit6, maar hij richt
niet gaan. Managementis noodzake- heersbare
willen beheersen'
zullenhe- zich in zijn felle redesof prekenniet tot
lijk, maar dient zich wel ondergeschikt laas ook voor deze gefragmenteerde de arme gelovigen,maar tot de intellecBollemaakt leeswijzegeentiid hebben,maar ma- tuelenen beschaafden
te makenaan leiderschap.
onder hen die de
d u i d e l i i kd a t w e t e v e r z i j n g e g a a nm e r nagenkan volgensBolledan ook zon- religie verachten,de Berlijnsesalons
het vervangenvan leiders door mader filosofie,dit ir-rtegenstellingtot het van HenrietteHerz (zijn latere vriendpresen- ware existenti6leleiderschirp.
nagers."Managementdenken
in), RahelLevin (laterVarnhagen-von
teert zich als het enigedenken",aldus
Roberr Mentink Ense)en Dorothea Veit (dochtervan
Bollein Filosofieen Leiderschap.
Bol\lozes Mendelssohn
en laterde vrouw
le constateertin onze tijd van maat- Eric Bolle Filosoiie en Leiderschap i.an Schlegel).
verwarring-o.a.door een B r u s s e l , 2 0 0 6 V U B P R E S S , I S B N Al in de eerstevan zijn vlammendeseschappelijke
verminderd gemeenschapsbeeldeen 9 7 8 9 0 5 4 8 7 3 8 2,27 5 6 b t z
rie toesprakenmaakt hij verschiltustoenemendebehoefteaan leiderschap.
sen de beide tegengestelde
drijfveren
Er is behoefteaan verbinding. Hierbij
Drs. R.W. Mentink studeerde
cultuurwe- van de mens: in elke menselijkeziel
denkt Bolle overigensniet aan het tenschappen
en organisatiepsychologie.huizen en strijden twee krachten, de
b e e l dv a n d e l e i d e ra l s ' r e d d e n d ee n - Hij adviseert
vanuitzijn bureauEpsede- berekenendematerieleen het idealistigel'. Dit gaat voorbij aan wat volgens an Consultingorganisaties
bij verande- scheverlangen.De eenwil resultaaten
hem leiderschapecht inhoudt. Dit
ringenen is daarnaastalsdocentverbon- onderwerping,de ander vrijheid en sawordt duidelijk in het interessante den aan de MasteropleidingIntegraal menhang. In dezelfdemaanden dat
hoofdstuk over het leiderschapvan de Leiderschap
voor leidinggevenden
in het Schleiermacher
dit uitspreekt,schrijft
dichter Jos6Angel Valente.Dezedich- onderwiisvan de HVA/UVA.
Goethe aan het fragment Vor dem Tor
ter brengt ons naar een plek waar de
van Fausr,waarin dezelfdedramatiek
stemsoevereinis. De podzievan Valenonder woorden gebrachtwordt.
te brengt ons naar innerlijkheid,vrijAnders dan bij Goetheziet Schleiermaheid, eenzaamheid.Voor Bolle is de
cher in de tweedeaandrift de goddelijdichter een leider, want hij heeft de
ke uitverkiezingen in de anderedrift de
taal om gevoelenste benoemenen van
macht van de meerderheidder mensdaaruit richting te gevenaan het beheid. \Vaar hij vooral het hart van de
staan.
Lang hield de religie zich niet op 'inBerlijnersmee trof, en bij Goethejuist
De kracht van het werk zit in de dub- nerhalbder Grenzender blossenVer- op tegenstandzou stuiten,was de nabelslagdie wordt gemaakt.Enerzijds n u n f t . ' K a n t h a d d e r e l i g i e i n \ 7 9 3
tionalistischetoon in zijn woorden.Hij
wordt telkenmaleduidelijk gemaakt paal en perk gesteld,Schleiermacher richt zijn pijlen tegende trotseeiland-
Ouer Religie (1)
Filosofie .1rg. 18,nr.1 fcLtruati/maart2008