VerenigingDeVrijeGedachte

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 juli MMX
Inhoud




Redactioneel
De Vrije Gedachte: het blijft niet bij denken alleen
Boek over feministen in Scandinavië en Nederland
Zomerlectuur: Verlichting onder vuur
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
De centrale filosofie-examens voor havo en vwo zijn weer achter de rug en er heeft nogal wat kritiek
geklonken op het havo-examen, waarbij vooral vraag 3 en het juiste antwoord daarop volgens het
correctievoorschrift het moesten ontgelden. Vakinhoudelijk en toetstechnisch rammelde er van alles
aan de vraag en vanzelfsprekend zou zoiets eigenlijk niet mogen vóórkomen.
Het is echter goed om deze misser te bezien in het juiste perspectief. Iedere fout in een
examenopgave is er één teveel, maar deze evidente misser bij het havo-examen filosofie valt in het
niet bij de storm van kritiek die er woedt over de examens voor Nederlands. Volgens docenten
Nederlands zijn deze examens de laatste jaren beneden peil. Ook de antwoordmodellen zijn slecht,
dubbelzinnig soms of zeer in het nadeel van kandidaten die ervan blijk geven de tekst goed begrepen
te hebben. “Het is van groot belang dat we als docenten Nederlands een vuist maken tegen de
absurde manier waarop examens worden samengesteld.” stelt zo’n docent. Vergeleken met al deze
commotie gaat er bij het centraal examen voor fillosofie gelukkig nog altijd heel veel goed.
Ondertussen maakt alle discussie over de centrale examens tevens duidelijk dat de waarde van
centrale examens niet altijd is verheven boven elke twijfel. Er bestaan critici van de schoolexamens,
zoals prof. Jaap Dronkers, die doen alsof de centrale examens de maat vormen van alle dingen en die
insinueren dat scholen bij de schoolexamens massaal hun leerlingen matsen omwille van hogere
slagingspercentages. Zulke mensen zouden er goed aan doen om hun standpunt eens grondig te
nuanceren.
Walfred Haans
communitymanager
1
De Vrije Gedachte:
het blijft niet bij denken alleen
De Vrije Gedachte is een vereniging met zo’n zeshonderd leden die zich ten doel
stelt het vrijdenken te bevorderen . De Utrechtse wetenschapsfilosoof en milieufilosoof Floris van den Berg is bestuurslid van deze vereniging. Hij verdedigt het
verlichtingshumanisme en onder meer het pamflet Hoe komen we van religie af? en
Filosofie voor een betere wereld verschenen van zijn hand. Hij liet zich door mij
interviewen.
Dan zou ik denken aan religiekritiek, atheïsme
en humanisme, maar ook aan kritiek op alle
vormen van irrationalisme, zoals deze
voorkomt bij pseudowetenschappen zoals
astrologie en homeopathie. Hoewel ik zelf ook
filosofie doceer aan de Universiteit van
Utrecht, ben ik wel wat huiverig voor het vak
filosofie in het voortgezet onderwijs, want veel
moderne filosofie is postmodern angehaucht.
Ik geloof echter niet dat je jongeren een dienst
bewijst als je hen lastigvalt met het denken van
Derrida, Heidegger of Latour. Wat wel zin heeft
is om hen te laten nadenken over
wetenschapsfilosofie, ethiek of over
democratie. Leer scholieren bijvoorbeeld over
de filosoof Peter Singer.
Wat is De Vrije Gedachte voor een vereniging?
Het is een vrijdenkersvereniging. Dat wil
zeggen dat wij uitgaan van het atheïstisch
humanistisch gedachtegoed. Wij vinden dat
rede en rationaliteit de houding vormen
waarmee de werkelijkheid moet worden
onderzocht. Dat betekent enerzijds een kritiek
op religie en anderzijds dat wij een zo groot
mogelijke vrijheid van expressie nastreven.
Wat voor activiteiten organiseert De Vrije
Gedachte zoal?
Wij organiseren lezingen en symposia, we
geven een maandblad uit en organiseren
jaarlijks de Anton Constandse-lezing die is
vernoemd naar de belangrijke Nederlandse
vrijdenker. De literatuurwetenschapper August
Hans den Boef hebben we uitgeroepen tot
Vrijdenker van het Jaar 2010, onder meer in
verband met zijn hertaling van Multatuli’s
ideeën over religie. Daarnaast spelen we ook
een politieke rol. Zo hebben we kortgeleden bij
de Tweede Kamer een petitie ingediend voor
het recht op vrijwillige euthanasie. Ook
bepleitten we de afschaffing van de wetgeving
rond Godslastering. Zulke activiteiten zijn
ingegeven door onze visie op de vrijheid voor
het individu. We hebben al veel bereikt, maar
er blijven kleinere punten waar wij nog voor
strijden. Wat dat betreft zou je kunnen zeggen
dat wij aan ons succes bijna ten onder zijn
gegaan.
Hoe kijkt U aan tegen het huidige vwoexamenonderwerp Rede en religie?
Dat boek van Leezenberg heb ik gelezen en
vond ik niet best. Mijn stelling is dat filosofie
begint met atheïsme, ook al denken tal van
filosofen daar anders over. Religie is dan ook
geen filosofisch probleem. Ik zou bij dit
onderwerp dan ook liever de aandacht gericht
op werk van Bertrand Russell (Why I Am Not a
Christian), Richard Dawkins (God als
misvatting) en Herman Philipse.
Dat zou wel moeilijk erdoor zijn gekomen in
ons nog altijd verzuilde onderwijs.
In het algemeen keuren wij daarom ook artikel
23 van de Grondwet sterk af. Wij vinden het
immoreel om kinderen onderwijs te geven op
religieuze scholen. Wij zijn dan ook voor
seculier onderwijs.
Organiseert Uw vereniging ook activiteiten die
in het bijzonder meewaarde hebben voor
filosofiedocenten?
Bijvoorbeeld onlangs organiseerden wij een
onderwijsdag. Hierbij bespraken wij onder
andere met Bas Haring over de manier waarop
seculier onderwijs gestalte moet krijgen. In het
algemeen hebben onze symposia het nodige
te bieden voor filosofiedocenten.
Een volgend examenonderwerp op vwo wordt
de vrije wil. Heeft De Vrije Gedachte ook
daarover bijzondere opvattingen?
Wij nemen de wetenschap en naturalisme als
uitgangspunt. Ik denk dat je dat je dan uitkomt
bij de manier waarop denkers als Daniel
Dennett en Steven Pinker het hebben over
“Free Will”. Ik ben echter bang dat het
uitnodigt tot theologische of metafysische
debatten, zoals over de kwestie van
predestinatie en dan denk ik: kom op, er
Wat zijn volgens U kernproblemen die U graag
bij het schoolvak filosofie aan bod zou zien
komen?
2
bestaan echt belangrijkere problemen om je
mee bezig te houden. Denk maar aan
milieuproblematiek of aan de bio-industrie.
Interviewer: Walfred Haans
Boek over feministen in Scandinavië en
Nederland
Wie zich verdiept in boeken over de geschiedenis van de filosofie krijgt vaak de
indruk dat vrijwel alleen mannen een zinvolle bijdrage daaraan hebben geleverd. Wie
zich verdiept in boeken over de wijsgerige antropologie, krijgt vaak de indruk dat bij
uitstek mannen mensen zijn. Wie zich echter verdiept in boeken over feminisme,
krijgt vaak de indruk dat dit vrijwel uitsluitend een aangelegenheid voor vrouwen is.
Dat ook dit laatste beeld onjuist is, wordt helder bij lezing van een boek dat onlangs
van de persen rolde.
Feministische mannen. Nederland in de
schaduw van Scandinavië luidt de titel van het
boek dat de econoom Henk Misset en de
analytisch filosofe Else Barth schreven. In dit
boek verdedigen zij dat mannen een onmisbare bijdrage leverden aan de emancipatie van
vrouwen. Zij maken een vergelijking tussen de
manier waarop dit is geschied in Scandinavië
en in Nederland. In Scandinavië betreft het
onder meer de Deense volkstheoloog Nicolai
Grundtvig (1783-1872), de Zweedse dichter
Carl Almqvist (1793-1866) en de Noorse
toneelschrijver Henrik Ibsen (1828-1906), die
aan de emancipatie van vrouwen hebben
bijgedragen. In Nederland gaat het onder
anderen om de schrijvers Gerrit Paape (17521803) en Multatuli (1820-1887) en de politicus
Floor Wibaut (1859-1936). Misset en Barth
constateren dat Scandinavië vanaf de 19de
eeuw voorop kwam te liggen in de discussie
over sociale en culturele gelijkberechtiging van
vrouwen. In Nederland en in de rest van
Europa concentreerde de discussie zich vooral
op de politieke gelijkheid van mannen en
vrouwen. Bijzonder in Nederland was
ondertussen wel de politiek van
geboortebeperking.
Het boek heeft een biografisch, politiekmaatschappelijk en literatuurhistorisch accent,
maar voor filosofen zijn vooral gedeelten
interessant waarin wordt ingegaan op de
kwalijke invloed die Rousseau, Kant en
Kierkegaard hebben uitgeoefend op het
denken over vrouwen.
Henk Misset en Else Barth
Feministische mannen. Nederland in
de schaduw van Scandinavië.
Uitgeverij Eburon, Delft, 2010.
Prijs: € 16,50
.
Zomerlectuur: Verlichting onder vuur
In 2006 verscheen van Jonathan Israel Enlightenment Contested. Philosophy,
Modernity and the Emancipation of Man, een boek over de verdeeldheid onder de
17de- en 18de-eeuwse Verlichtingsdenkers tussen een gematigd en een radicaal
kamp. Inmiddels is een vertaling verschenen onder de titel Verlichting onder vuur.
Ruben Buys, TinaRuijs en Peros Samara maakten deze vertaling. Met 1184
bladzijden vormt het prima vakantielectuur.
3