Samenvatting tijdvak 2: De wereld in de tijd van de

Samenvatting tijdvak 2: De wereld in de tijd
van de Grieken en Romeinen
Lot Franken
Wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat
*De staat, dat zijn wij
Griekse leefwereld Hellas:
-Lappendeken van stadstaten (poleis)
-Landbouwstedelijke samenleving
-Alle stadstaten eigen bestuur, leger, munten
-Bestuur monarchie, tirannie, aristocratie, oligarchie of democratie
-Regeringsvormen wisselden elkaar af (bijv. in Athene)
-In 507 vc werd Athene democratisch (kleistenes)
-Vrouwen, kinderen, slaven (grote meerderheid) van burgerschap uitgesloten
-Atheense democratie hield bijna 200 jaar stand.
Volksvergadering (ekklesia):
Deze besliste over de wetten, koos militaire commandant en andere hoge functionarissen
(regering) en controleerde ambtenaren en bestuurders. Wanneer deze hun werk niet
goed deden konden zij worden ontslagen of zelfs vermoord.
-Minstens 6000 mannen (geen slaven)
-Veel burgers in de leer bij een sofist (filosofen die les gaven in wijsheid) Dit speelde een
belangrijke rol in de democratie, want zij leerden te toesprekers vd volksvergadering
welsprekendheid.
*Liefhebbers
van de wijsheid
griekse democratie had voor- en nadelen:
leidde tot veel discussies tussen de Grieken. Ze gebruikten daarbij begrippen en
argumenten die nu nog steeds een rol spelen in de politiek.
Grote filosofen zoals socrates en plato geen voorstanders van de democratie:
Massa was niet in staat om politieke beslissingen te nemen. Filosofen waren meer
voorstanders van aristocratie (zoals in Sparta).
Filosofen zorgden voor enorme groei van de wetenschap:
-Plato stichtte zijn academie.
-Aristoteles stichtte zijn lyceum.
Eerste filosofen (liefhebbers van de wijsheid genoemd) in west Turkije.
Zij zochten rationele ipv mythologische verklaringen. Hielden zich bezig met biologie,
astronomie, natuurkunde, wiskunde (kortom: de wetenschap)
-Archimedes en Pythagoras ontwierpen belangrijke wiskundige wetten.
-Hippocrates legt basis voor medische wetenschap.
Het Romeinse imperium
*De groei van het rijk
begin Romeinse imperium:
Rome zelf gesticht in 754 vc. Al snel veroverden ze Italië, Spanje en Portugal. Carthago
ging moeizamer maar na 3 oorlogen hadden de Romeinen toch gewonnen.
Verovering Griekenland:
Dit had als gevolg dat de Romeinen hun huidige ‘harde’ cultuur combineerden met de
Smaakvolle Griekse cultuur. Romeinen kopieerden veel van de Grieken en zo ontstond de
Grieks-Romeinse cultuur die zich door het hele rijk verspreidde.
Na Griekenland te hebben veroverd ging het heel snel met de groei van het rijk:
Het Romeinse rijk werd steeds groter en uiteindelijk beperkten de Romeinen zich tot het
streng bewaken van de grenzen.
Julius Caesar:
Hij verwierf in 48 vc de alleenheerschappij nadat Rome eeuwenlang een republiek was
geweest. Na zijn dood werd Octavianus keizer. Hij stichtte in 27 vc het imperium
Romanum. Senaat gaf hem de naam Augustus. Hij begon een lange periode van welvaart
en vrede in het Romeinse rijk.
*Romeinen en Grieken
Het Romeinse rijk werd een geordend en stabiel bouwwerk:
Het centrale punt Rome had meer dan 1 miljoen inwoners. Bevolking kreeg voldoende te
eten en er kwamen aquaducten, rioleringen en watervoorzieningen. Belastingen werden
geheven waarmee het enorme leger werd betaald en er ontstond een indrukwekkende
infrastructuur van kaarsrechte verharde wegen waardoor alle belangrijke steden met
Rome verbonden waren en troepen zich snel konden verplaatsen.
Romanisering:
Romeinen waren tolerant tegenover andere culturen en religies binnen hun rijk, maar ze
werden wel door de Romeinen beïnvloed. Mannen uit het hele rijk moesten dienst nemen
in het leger. Uit de soldatentalen ontstonden later Romaanse talen.
De Grieks-Romeinse Cultuur
*Strakke lijnen en sierlijke krullen
verandering beeldhouwkunst:
Griekse beeldhouwkunst eerst sterk beïnvloed door Egyptische kunst (dus: beelden stijf
en plat). In de loop der tijd gingen Griekse beeldhouwers aan de hand van menselijke
anatomie realistischere en gedetailleerdere beelden maken.
Toch werden de beelden geïdealiseerd:
Het moesten goden voorstellen en dus moesten ze er mooier uitzien dan een mens ooit
kon zijn. Perfectie zagen de Grieken als een teken van goddelijkheid.
De beelden die zijn gemaakt in de 2e helft van de 5e eeuw vc vormen een absoluut
hoogtepunt. Dit werd later de klassieke periode genoemd.
Ook verandering in bouwkunst:
Vanaf 7e eeuw vc tempels gebouwd in Dorische stijl(strakke lijnen, sobere zuilen). Later
Ionische stijl. Dit was mooier met meer versiering.
Wederopbouw Athene:
447 vc startte dit bouwproject als initiatief van Perikles. 30 jaar eerder alle bouwkunst
verwoest door de Perzen. Tempel op de Akropolis is gemaakt door Phidias, Kallikrates en
Ictinos als opdracht voor godin Athena Parthenos. Dit was het Parthenon, af in 432 vc.
*Romeinse ateliers
Romeinse kopieën van Griekse beelden:
Dankzij deze kopieën weet men hoe de Griekse beelden eruit zagen, want veel van de
oorspronkelijke beelden zijn verloren gegaan. In de loop der tijd ontwikkelden de
Romeinen een eigen beelhouwstijl: in tegenstelling tot de Grieken gingen ze realistisch te
werk, waardoor we goed weten hoe keizers als Augustus eruit moeten hebben gezien.
Romeinse kopieën van Griekse bouwkunst:
Ook op dit gebied is Griekse invloed merkbaar, bijvoorbeeld bij het Pantheon en het
Colosseum.
Romeinen en Germanen
*De Limes
Oorlog:
Caesar begon oorlog met Germanen 58 vc.
7 jaar later:
Gallia maakt deel uit van Romeinse Rijk, net als gedeelte Germania. Gallia omvatte
Frankrijk, België, delen van Nederland Duitsland en Zwitserland. Werd bevolkt door
Keltische stammen, genaamd Galliërs. Germania was het land aan de andere kant van de
Rijn, bevolkt door Germanen.
De rijn als grens (limes)
Keizer augustus wilde het rijk uitbreiden, maar dit lukte niet want Germanen wonnen de
oorlog. Romeinse grens liep dwars door Nederland.
Barbaren
De Romeinen noemden de Germanen barbaren, zoals ze alle volken noemden waarvan ze
de taal niet spraken en de cultuur niet begrepen. Het woord kwam van de Grieken die
naar vreemde talen verwezen als ‘bar-bar’.
Overname van het Romeinse Rijk door de Germanen
Romeinen waren vaak negatief over de Germanen, maar niet altijd. Zo stonden de
Bataven bekend als goede ruiters. Veel Germanen dienden in het Romeinse leger, en
gingen dat geleidelijk domineren. Ze gingen de grens over en stichtten daar eigen
koninkrijken en de bevolking overheersen, maar behielden wel Romeinse gewoonten. Ze
wilden het Romeinse rijk niet vernietigen, maar overnemen.
Jodendom en Christendom
*Joden
Ontstaan jodendom:
Ontwikkeling en geschiedenis van hun monotheïstisch geloof staat beschreven in de
Tenach. Abraham was de eerste die tot de overtuiging kwam dat er maar één almachtige
god was die alles heeft geschapen. Hij kwam op aanwijzing van god in Israël(Kanaän).
God beloofde hem dit land voor hem en zijn nakomelingen. Die nakomelingen trokken
vanwege hongersnood naar Egypte waar ze tot slavernij werden gedwongen door de
farao.
Het beloofde land:
Onder leiding van profeet Mozes trokken ze in de 13e eeuw vc terug naar Israël. Op de
berg Sinaï ontving Mozes 10 geboden, deze geldden later ook voor de Christenen. De
profeten die na Mozes kwamen herinnerden joden vooral aan het 1e gebod: ‘gij zult geen
andere goden voor mijn aangezicht hebben’. De joden vestigde zich in het koninkrijk
Israël, wat later uiteenviel. Een deel heette Juda met Judeërs als inwoners (‘joden’ is
hieruit afgeleid)
Messias:
Joden werden eeuwenlang overheerst door vreemdelingen, zoals de Romeinse
overheersing (63 vc). In de Tenach stond dat er ooit een Messias zou komen die hen zou
verlossen van de overheersers. Van het Griekse woord Messias is het woord Christus
afgeleid.
*Christenen
Jezus:
Volgens de bijbel trok tussen 26 en 30 nc in Judea en Galilea een man rond die het
opnam voor armen en zieken. Volgelingen ervan overtuigd dat deze man (Jezus van
Nazareth) de beloofde Messias was. Romeinen arresteerden hem, omdat ze een opstand
vreesden. Pontius Pilatus (Romeinse Bestuurder van Judea) veroordeelde hem tot
kruisiging. Hij zou 3 dagen later zijn opgestaan.
Christendom:
De overwinning van Jezus op de dood, de wederopstanding, neemt centrale plaats in het
Christelijke geloof. Jezus had met lijden, sterven en opstanding een verzoening van mens
met god mogelijk gemaakt.
Christenen:
De Christenen vormden aanvankelijk een stroming binnen het Jodendom. de prediker
Paulus had een belangrijke rol in het verspreiden van het geloof. Hij overtuigde men
ervan dat Christenen zich niet hoefden te houden aan de joodse wetten, en zo kwam het
Christelijke geloof steeds meer los te staan van het Joodse geloof.
Het Oude Testament en Het Nieuwe Testament
Toch bleef de Tenach voor de Christenen heilig, en vormde als het Oude Testament het
eerste deel van de Bijbel. De verhalen over Jezus, die eerst mondeling werden
doorverteld, vormden als het Nieuwe Testament het 2e deel van de bijbel.
Christenen in het Romeinse Rijk
Christenen werden eerst in het Romeinse rijk vervolgd, omdat zij net als de Joden
weigerden om de Romeinse goden te vereren. Desondanks bleef het Christendom
groeien. In 312 gaf keizer Constantijn de Christenen godsdienstvrijheid. Later werd het
zelfs de staatsgodsdienst.
Drie-eenheid
Constantijn en zijn opvolgers organiseerden kerkelijke bijeenkomsten waarop de
bisschoppen een geloofsbelijdenis en een orthodoxe geloofsleer vastlegden.
De drie-eenheid is de opvatting dat god bestaat in 3 heilige personen: de vader, de zoon
en de heilige geest. Constantijn en zijn opvolgers stelden vast dat de leer van de drieeenheid het wezen van Christus juist weergaf. Christus had zowel een goddelijke als een
menselijke natuur.
Ketters
Opvattingen die Christus alleen als een god of alleen als mens zagen werden veroordeeld
als ketters.