Leefomgevingsvraagstukken - KOBO-HO

Kennis- en Onderwijscentrum
Bodem en Ondergrond
Leergang Oriëntatie Bodem en
Ondergrond
Oriëntatie Bodem en Ondergrond
Overzicht modulen:
1. Intro: integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling
2.1 Bodem en ondergrond
2.2 Watermanagement
3.1 Draagfunctie
3.2 Ondergronds bouwen
4.1 Archeologie
4.2 Landschap en bewoning (geologie en geomorfologie)
5.1 Leefomgevingvraagstukken
5.2 Integrale gebiedsontwikkeling
Module 5.1
Leefomgevingsvraagstukken
Zorgvuldig omgaan met bodem en
bodemprocessen
Fasen gebiedsontwikkeling
Inhoudsopgave
•
•
•
•
Milieu en duurzame gebiedsontwikkeling
Bodem- en ecosysteemdiensten
Rol milieukundige bij gebiedsontwikkeling
Milieukundige bodemambities: lokaal
schaalniveau
• Milieukundige bodemambities: mondiaal
schaalniveau
Milieukwaliteit als onderdeel van
duurzame gebiedsontwikkeling
Duurzaamheid = kwaliteit op
verschillende niveaus
Bodem en ecosysteemdiensten
Wat doet een gezonde bodem voor
mensen?
Ecosysteemdiensten
Wat doet een gezonde bodem voor mensen?
• Produceren: leveren voedsel, energie en
grondstoffen
Producerende diensten
• Reguleren: biologische, chemische en
natuurkundige processen beïnvloeden
Regulerende diensten
• Dragen: ondersteunen van gebouwen, wegen;
bergen en beschermen van leidingen
Culturele en informatiediensten
• Informeren en inspireren: kennis bieden over
heden en verleden; groeiplaats bieden voor
aantrekkelijk groen en waardevolle natuur
Rol milieukundige bij
gebiedsontwikkeling
Hoe draagt een milieukundige bij aan
het leveren van ecosysteemdiensten
door een gezond bodem- en
watersysteem?
Rol milieukundige
• Beschermen en verbeteren milieukwaliteit lokaal
en mondiaal
• Goede milieukwaliteit genereert
randvoorwaarden voor economische
mogelijkheden en kwaliteit van bestaan
signaleren &
beschermen &
verbeteren
toezicht & monitoring
adviseren &
uitvoeren &
controleren
voorspellen &
beoordelen
selecteren & synergie
creëren &
enthousiasmeren
Milieukundige ambities: lokaal
schaalniveau
Welke milieukundige ambities dragen
bij aan de kwaliteit van
gebiedsontwikkeling, binnen de grenzen
van het plangebied?
Bodemambities lokaal (1)
• Veilige en gezonde bodem: geen chemische
verontreiniging of verzilting
Benodigde milieukundige kennis
•
•
•
•
•
•
Vervuilende activiteiten; bronnen
Verspreiding van stoffen
Omzetting van stoffen
Gezondheidsbeïnvloeding door stoffen
Saneringsmethoden
Verzilting (via ondergronds zeewater / als gevolg van
irrigatie)
Voorbeeld: Oostergasfabriek
Amsterdam
Verspreiding verontreinigingen.
Bron: SKB
De sanering in bedrijf
De beoogde nieuwe ontwikkeling
Bodemambities lokaal (2)
• Geen overschot of tekort aan water door
voldoende mogelijkheden voor infiltratie en
berging
Benodigde milieukundige kennis
• Waterinfiltratie
• Ondergronds watertransport
• waterbeheer
Waterkringloop - Bron: TTE
Stedelijke waterproblemen
Water vasthouden en bergen:
grindkoffers en wadi’s
Bodemambities lokaal (3)
• Groen, water en openbare ruimte zijn van hoge
kwaliteit dankzij een gezonde bodem
• Bodem is duurzaam in staat om voeding en
andere gewassen te leveren zonder de omgeving
te vervuilen.
Benodigde milieukundige
kennis
•
•
•
•
•
Bodembestanddelen
Bodemvormende processen
Bodemprofielen
Relatie bodem, water & vegetatie
Relatie bodem, water & voedingsgewassen
Bodembestanddelen
•
•
•
•
•
•
Minerale delen
Voedingsstoffen (meststoffen, nutriënten)
Water
Lucht
Dood organisch materiaal en humus
Levende organismen
Bodemvormende processen
Bodemprofielen: podzol
Bodemprofiel: veen
Voorbeeld: water in de stad (Deventer)
Voorbeeld: stadslandbouw
Milieukundige kwaliteitsambities:
mondiaal niveau
Hoe zorg je ervoor dat
gebiedsontwikkeling ook buiten de
grenzen van het plangebied leidt tot
meer kwaliteit?
Bodemambities mondiaal (1)
• Bodem en ondergrond leveren een bijdrage aan
energiebesparing en duurzame
energievoorziening
• Bodem en ondergrond dragen bij aan het
terugdringen van klimaatverandering
Benodigde milieukundige kennis
• Koolstofkringloop
• WKO / geothermie
Bodem en koolstofkringloop
• Veel vastgelegde koolstof in de bodem (veen,
opgehoopt methaan, humus)
• Vaak vergeten bij discussie over
klimaatverandering
Verlies van koolstof uit bodem
• Bodemdegradatie (humus  CO2)
• Oxidatie van veen (veen  CO2)
• Ontsnappen van methaan uit natte bodems
(rijst, moerassen) en permafrost (ontdooiende
toendra’s)
• Voorbeeld: veenoxidatie door palmolieteelt
• http://www.youtube.com/watch?v=KsWHLGEVo
dk
Toevoeging van koolstof aan
bodem
• Vorming strooisel laag
• Humusvorming
• Veenvorming
Lokale maatregelen (Nederland)
• Bestaande veenpakketten behouden via hoog
grondwaterpeil
• Organische stofgehalte in grond op peil houden /
verhogen
• Bos aanplanten
• Groene daken = bodemvorming stimuleren op
nieuwe locaties
Bodemenergiesystemen
Gesloten systemen /
bodemwarmtewisselaars
•
•
•
•
•
•
Water of antivries in kunststof leidingen
0 – 150 m diepte
Warmte + koude toevoegen / onttrekken
5 – 30 graden Celcius
Vanaf 1 woning
http://www.aardwarmtesystemen.nl/bodemwar
mtewisselaar.html
Open systemen / WKO
• Grondwater wordt onttrokken en teruggepompt, via
2 of meer bronnen op enige afstand van elkaar
• Warmte + koude onttrekken / toevoegen
• 20 – 300 meter diepte
• 5 – 25 graden Celsius
• Vanaf ca 50 woningen
• http://www.devoveenendaal.nl/energiesysteem/hoe-werkt-het/
Geothermie
•
•
•
•
Diepe onttrekking van warmte, geen koude
500 – 5000 meter
30 – 120 graden Celsius
Vanaf meer dan 100 woningen
• http://www.aardwarmtedenhaag.nl/
Wko en bodemsanering
Open systeem reactieve zone
WKO en bovengrondse zuivering
Voorbeelden bodemenergie gecombineerd in de waterketen:
bodemenergie en opslag restwarmte
Bodemenergie – proceswater en
gietwater
Bodemambities mondiaal (2)
• Bodem levert bijdragen aan het sluiten van
grondstoffenkringlopen, o.a. fosfaat
• Bodem biedt productiecapaciteit voor voldoende
voeding voor alle wereldburgers
Benodigde milieukundige kennis
• Vorming / verlies bodemvruchtbaarheid
• Fosfaatkringloop
• Bodem en voedselproductie
Fosfaat in NL
• Toevoer via import veevoer en aanvoer
kunstmenst
• Ophoping in de bodem; leidt tot eutrofiering e.a.
• Ophoping in rioolslib; leidt (door verbranding
van rioolslib) tot verlies van nutrienten
Fosfaat wereldwijd
•
•
•
•
Fosfaatmijnen op slechts enkele plaatsen in de wereld
Uitputting verwacht binnen 50 – 100 jaar
Geen alternatieve bronnen van fosfaat
Open kringloop; ophoping / verlies op plaatsen met veel
mensen en intensieve landbouw
Voorbeeld: gebiedsgericht
grondwaterbeheer
Achtergrond documentatie
• SKB (2009) Bodemecologie: wat is het en wat kun je ermee? SKB Cahier
• T.C.P. Melman & C.M. van der Heide (2011). Ecosysteemdiensten in Nederland:
verkenning betekenis en perspectieven. Achtergrondrapport bij
Natuurverkenning 2011
• SLO (2008). De Bodem Leeft. Gecertificeerde NLT module voor HAVO 4/5, versie
1.2.
• Stowa (2009). Fosfaat, van leegloop naar kringloop. Resultaten workshop 20
mei 2009 en achtergrondgegevens. Stowa, Amersfoort.
• Smit, Bert (z.j.) Fosfaat: kringloop of eenmalig gebruik. PPT, Wageningen
Universiteit en Research Centrum WUR.
• Vrieswijk, Siebe, Annelies Everts en Arne Alphenaar (2010). Pionieren in de
ondergrond. TTE. Deventer, in opdracht van het Ministerie van VROM.
• De Bruijn (2004). Samen werken aan duurzame ontwikkeling. Om de toekomst
van onze leefomgeving. Lectorale rede, Saxion lectoraat Duurzame
Leefomgeving.