CLB Brugge(n)

CLB Brugge(n)
Vrij centrum voor leerlingenbegeleiding
Niveau secundair onderwijs
8000 Brugge, Sint-Maartensbilk 2
Fax 050 440 221
e-mail: [email protected]
Tel. 050 440 220
Niveau basisonderwijs
8200 Sint-Andries, Legeweg 83A
Fax 050 450 791
e-mail: [email protected]
Brugge 3.12.2003
Zelfverwondend gedrag
1. Terminologie
Zelfverwondend gedrag is het moedwillig direct beschadigen van lichaamsweefsel, zonder
bewust uit te zijn op zelfdoding . Het gaat hier om het bij zichzelf veroorzaken van kleine tot
middelmatige fysieke letsels.
≠ automutilatie of zelfverminking: veel ernstiger vormen van zelfverwonding bv. amputatie
van lichaamsdelen of autocastratie (bij schizofrenen)
≠ zelfbeschadiging: dit is een ruimere term die naast directe vormen van zelfverwonding
ook verwijst naar indirecte vormen van zichzelf fysieke schade toe
brengen zoals roken, overmatig drinken, het niet volgen van
gezondheidsvoorschriften.
2. Wat moeten wij ons voorstellen bij zelfverwondend gedrag?
Vb. zichzelf snijden
zichzelf kneuzen
zichzelf verbranden
haren uittrekken
excessief krabben
extreem nagelbijten
De lichaamsdelen die het meest worden verwond zijn:
1. armen en handen
2. hoofd en nek
3. benen en voeten
4. romp en buik
Zelfverwonding geeft op korte termijn nogal eens positieve gevolgen (ontspanning, gevoel
van controle, weer voelen dat je leeft, afname van negatieve gevoelens).
Maar op lange termijn zijn de gevolgen negatief: blijvende schade in de vorm van littekens,
maar tevens zelfhaat, gevoelens van schuld, zwakte of waardeloosheid.
De zelfverwonding gebeurt meestal impulsief, zonder planning.
De zelfverwonding gaat niet bij iedereen gepaard met het ervaren van pijn.
Verslaving aan zelfverwonding: Het is mogelijk dat bij zelfverwonding endorfinen vrijkomen
die een aangename roes veroorzaken of tenminste de negatieve gevoelens doen
verminderen.
Tijdstip : ’s avonds en ’s nachts als de persoon alleen is
3. Wie doet nu zo iets?
Zelfverwondend gedrag komt voor in alle lagen van de bevolking.
Het komt voor bij:
- kinderen en adolescenten met een psychische stoornis
- jongeren met een mentale handicap
- jongeren met een autistische stoornis
Het komt echter ook voor bij kinderen met een volstrekt normale ontwikkeling.
De gemiddelde aanvangsleeftijd is 17,6 jaar. Dit wil dus zeggen dat het ook op veel
jongere leeftijd kan voorkomen.
Vrouwen > mannen: Verwonding komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit zou
kunnen verklaard worden door het feit dan vrouwen hun agressie eerder naar binnen
richten en mannen eerder naar buiten.
4. Welke gevoelens en gedachten heersen op het moment dat iemand aan
zelfverwonding wil doen?
Gevoelens:
 angst
 spanning
 verdriet
 kwaadheid (op zichzelf en op anderen)
 eenzaamheid
 enz…
Gedachten:
 ‘ik moet mezelf straffen’
 ‘ik moet pijn voelen’
 ‘ik ben een mislukking’
 enz…
5. Betekenissen of doel van zelfverwonding
I.
Ontlading van spanning
De spanning veroorzaakt door o.a. stress en terugkerende angsten monden
uit in zelfverwonding om de geestelijke pijnen te verzachten en te vervangen
door lichamelijk pijn die als beter beheersbaar wordt ervaren, beter te
verdragen.
Hierna volgt een gevoel van ontlading en voldoening.
II.
Uiting van woede of verzet
Deze persoon zal zichzelf een letsel toebrengen om haar frustratie en
gevoelens van woede of verzet te kunnen uiten. Dit gebeurt dan zonder
daar anderen bij te hoeven betrekken omdat men vindt dat deze woede niet
kan of mag naar buiten worden gebracht.
Deze woede kan gericht zijn op een ander persoon, maar het kan ook een
kwaadheid zijn op zichzelf wanneer deze in diens ogen verkeerd of
ontoereikend gehandeld heeft.
III.
Boete doen, zelfbestraffing
Deze vorm ligt in het verlengde van de vorige vorm.
Deze is veel voorkomend bij mensen die niet anders kunnen dan
perfectionistisch handelen en iets minders niet kunnen accepteren. (Zij
straffen zichzelf bijvoorbeeld omdat ze er niet in slagen om iets perfect te
doen.)
Ook bij lichamelijk geweld (bv langdurig geweld in de kindertijd) kan de
persoon terugvallen op deze vorm en het juist als een vorm van sentiment
beschouwen, aangezien ze het lichamelijke geweld hebben ervaren als iets
normaals en hier onbewust naar blijven verlangen. Zichzelf straffen werkt
geruststellend.
Het is ook een manier om het lichaam, dat vaak niet geaccepteerd en zelfs
gehaat wordt, te bestraffen alsof het de vijand is.
IV.
Vermindering van negatieve gevoelens
Negatieve gevoelens als leegte, onbestemde angst, spanning, depressie of
woede worden vergeten door de lichamelijke beschadiging als afleiding te
gebruiken.
Soms wordt zelfverwonding gebruikt om in een soort trance te raken
waardoor men tijdelijk kan ontsnappen aan een bedreigende ervaring, zoals
de herinnering aan een pijnlijk moment uit het verleden.
V.
Doorbreken van vervreemding
Vooral bij jonge mensen die in de periode van de puberteit in aanraking
komen met hun eigen identiteit.
Door zelfverwonding doorbreekt men het gevoel geen contact te hebben met
zichzelf of met de omgeving. Wanneer er dan pijn ervaren wordt lijkt het wel
of men “wakker wordt”.
Ook in geval van een overlijden of suïcidale depressiviteit wordt dit gebruikt
om het besef te versterken een levend wezen te zijn.
(Door opzettelijk lichamelijke pijn te veroorzaken, kunnen mensen weer
contact maken met het eigen lichaam en een reactie geven op een
depersonalisatie of depressieve gevoelens.)
VI.
Pijn verdragen als teken van macht en controle
Meestal bij personen die in hun jeugd ernstig geestelijk vernederd zijn, zich
hierdoor onzeker voelen en tevens ook een zeer laag zelfbeeld hebben.
De lichamelijke pijn kunnen hanteren en verdragen geeft de persoon het
gevoel machtig te zijn.
De persoon is vaak ook trots op het letsel en loopt er ook mee te koop.
Zij voelen zich waardevol en machtig in vergelijking met anderen die zichzelf
zo’n letsel niet kunnen toebrengen.
VII.
Communicatie, schreeuw om hulp
Vaak het beginnende stadium van zelfverwonding.
Ergens wil de persoon zijn of haar beschadiging verborgen houden, maar
koestert tegelijkertijd ook een stil verlangen dat het juist wordt opgemerkt,
opdat mensen inzien dat er serieus iets aan de hand is.
VIII.
Opvullen van innerlijke leegte
Door bezig te zijn met het lichaam en het aandacht te schenken door het
opzettelijk te verwonden, kunnen mensen hierin een tijdverdrijf en vriend
vinden. Op die manier probeert men de eenzaamheid te verdrijven.
6. Wat kan de leerkracht doen?
-
De leerling laten inzien dat het een probleem heeft.
Laten weten dat hij/zij niet de enige is die dit doet.
Zorg dat de leerling voelt dat je er bent als hij/zij je nodig heeft.
Niet veroordelen, ze zijn gevoelig voor kritiek en afwijzing. Niet zeggen dat het
zwak of stom is.
Breng het kind bij een deskundige hulpverlener.
7. Psychotherapeutische aanpak
Meestal is zelfverwonding maar één aspect van een complex van ernstige
(persoonlijkheids)problemen. Er kan sprake zijn van traumatische ervaringen, emotionele
verwaarlozing en/of ernstige verstoorde relaties.
Het stoppen met de zelfverwonding vraagt dan een brede psychotherapeutische
aanpak.
Binnen zo’n psychotherapeutische aanpak kunnen de volgende elementen opgenomen zijn
als gezonder alternatief voor de zelfverwonding:
I.
Ontlading
Fietsen, lopen, roepen, touwtje springen, tapijten uitkloppen, schuren.
II.
Agressiviteit ontladen
Luidop gillen, op een kussen slaan, een krant stuk scheuren.
Hierbij is er maar één regel: ‘nooit zichzelf, een ander of een voorwerp
beschadigen’
III.
Afleiding zoeken
Kruiswoordraadsels, videospelletjes, puzzelen, TV-kijken, muziek
beluisteren, koud water over handen of voorhoofd, breien.
IV.
Jezelf verwennen
Massage, bad, zonnebank, leuk kledingstuk aandoen
V.
Sociale activiteit opzoeken
Wandelen met iemand, gezelschapsspel spelen, bij een groepje gaan zitten
VI.
Praten over wat moeilijk was
Dagboek, brief schrijven, telefoneren of e-mail, aankloppen bij iemand
Verder is voor verandering op lange termijn van belang:
i. Leren negatieve gevoelens te accepteren en te hanteren.
ii. Leren op een adequate manier aandacht of hulp te vragen.
iii. Leren respect voor jezelf en je lichaam te hebben, en jezelf te waarderen.
Afhankelijk van de aard en de ernst van de zelfverwonding en de psychiatrische problemen
kunnen ook medicijnen voorgeschreven worden (antidepressiva, klassieke antipsychotica,
stemmingsstabilisatoren…)
Gudrun Devaere
Stijn Rooze
CLB-Brugge(n)
8. Bronnen
L. Claes, A. Vandeputte, W. Vandereycken (2003). Assessment en behandeling van
zelfverwondend gedrag bij eetstoornispatiënten.
Automutilatie of zelfverwonding. Herwig Claeys, klinisch psycholoog op de afdeling
directieve therapie van de Psychiatrische Kliniek der Broeders Alexianen te Tienen.
Automutilatie of zelfverwondend gedrag: achtergronden en aanpak.
www.moeilijkemensen.nl
Welkom bij Zelfverwonding
http://home.planetinternet.be/~kv913926/Doelen.html