nuttige adressen

NUTTIGE ADRESSEN
Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB)
adres: Bukkersstraat 38 - 8900 Ieper
tel. : 057/21.60.48
e-mail: [email protected]
website: www.clb-ieper.be
directeur: Hans Vandenbroucke
arts: [email protected]
paramedisch werker: [email protected]
contactpersoon zelfverwonding: [email protected]
contactpersoon van uw school: [email protected]
Brochures gericht naar leerkrachten

En hoe blijf jij fit in je hoofd? (in de lerarenkamer te verkrijgen)

Heerlijk ontspannen (in de lerarenkamer te verkrijgen)

Jongeren en depressie (in de lerarenkamer te verkrijgen)
Brochures gericht naar leerlingen

Eerste stap naar (zelf-)hulp voor jongeren die zichzelf verwonden (in het leerlingensecretariaat te
verkrijgen)

Ff down (in de lerarenkamer te verkrijgen)

Heerlijk ontspannen (in de lerarenkamer te verkrijgen)
Boeken

Zelfverwonding bij jongeren, gids voor leerkrachten, leerlingbegeleiders, ouders en vrienden.
Nadine Callens (informatief)

Zelfverwonding. Hoe ga je ermee om? Laurence Claes & Walter Vandereyken (informatief)

Korstmos. Katrien Vervaele (jeugdboek)

Othello Onbekend. Marina Defauw (jeugdboek)
Op internet

http://www.zelfbeschadiging.nl/

http://www.zelfbeschadiging.info/

http://users.skynet.be/fa871520/Home.html
INFO CLB
Indien u zich als leerkracht zorgen maakt of vragen heeft omtrent een thema (bv. zelfverwonding,
krasepidemies,…), kan u steeds contact opnemen met het CLB. U kan informatie, hulp en begeleiding van het
CLB verwachten. Het centrum is multidisciplinair samengesteld uit: pedagogen, psychologisch geschoolden,
maatschappelijk werkers, verpleegkundigen en artsen. Het CLB werkt gratis en discreet.
BRONNEN

Andries, C., Lambrecht P., De Prins, G., Debraekeleer, J., Debusscher, M., Heughebaert H. & De Graef, S. (2007). Hip Hip Happy. Het on derzoeksrapport. In Petto, Vrije Universiteit Brussel.

Callens, N. (2007). Zelfverwonding bij jongeren. Een gids voor leerkrachten, leerlingenbegeleiders, ouders en vrienden. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.


Claes, L., & Vandereycken, W. (2007a). Zelfverwonding. Hoe ga je ermee om? Tielt: Lannoo.
Gedichten en verhalen. (2008). Afgehaald van het WWW op 7 januari 2009, http://selfinjury.xsbb.nl/viewtopic.php?f=38&t=1052

Health Blog. (2008). The stress of cancer: seeking support. Afgehaald van het WWW op 11 januari 2009, http://www.r-rpoject.org/2008/08/stress-of-cancer-seeking-support.html

Mijn man is jaloers! (2006). Afgehaald van het WWW op 10 januari 2009, http://www.eo.nl/programma/manvrouwradio/2005-2006/page/mijn_man_is_jaloers_/episode.esp?episode=6705476

Pagina Pesten. (n.d.). Afgehaald van het WWW op 12 januari 2009, http://mediatheek.thinkquest.nl/~jrc100/pesten.htm

Pattyn, M. (2009). Signaleren, analyseren en begeleiden van zelfverwondend gedrag bij leerlingen door leerkrachten. Samen terug op pad. Ongepubliceerde Bachelor Scriptie, Katho, Kortrijk, België.

Shutterstock images. (n.d.) Afgehaald van het WWW op 12 januari 2009, http://www.shutterstock.com/pic-3364138-teenage-girl-siiting-against-brick-wall-in-a-depressed-state.html

You Tube. (2008). Afgehaald van het WWW op 10 januari 2009, http://nl.youtube.com/results?search_query=zelfverwonding&search_type=&aq=f
Dit product is tot stand gekomen in het kader van een eindwerk binnen de
opleiding Bachelor in de Toegepaste Psychologie van KATHO-IPSOC en is
eigendom van KATHO-IPSOC. Wie dit product wil gebruiken, vermenigvuldigen,
doorgeven…
dient
hiervoor toestemming
te vragen aan de
opleidingscoördinator van de opleiding Bachelor in de Toegepaste Psychologie
van KATHO-IPSOC.
Maaike Pattyn (stagiaire) , Sara Decoopman en Nicole Thevelein.
PIJN… Wat nu?
Gevangen in de hel,
van de wereld gescheiden door prikkeldraad,
niet eens weten wat je te wachten staat.
Dit doe je beter wel…

In gesprek gaan met de leerling
 Ga in een gesprek na of de jongere bereid is over zijn moeilijkheden te praten.
Indien niet, respecteer dit en zeg hem dat hij altijd bij u terecht kan.
Ieder mens heeft in zijn leven met lichamelijke en/of psychische pijn te kampen. Ook
voor sommige jongeren loopt het leven niet van een leien dakje. Seksueel misbruik,
emotionele verwaarlozing, psychische en/ of fysieke mishandeling, herhaalde separaties
van vertrouwensfiguren, onveilige hechting, overlijden van een dierbaar persoon, een
echtscheiding tussen de ouders,… kunnen het leven moeilijk maken. Maar ook een
slecht rapport, prestatiedruk, faalangst, een ruzie tussen vrienden, liefdesverdriet,
uitgelachen of gepest worden,… kunnen tot extreem onaangename gedachten en
gevoelens leiden.
 Zeg dat u bezorgd bent om de leerling. Verwijs naar de opgemerkte signalen in
klas en/of speelplaats: ‘Ik zie dat je het erg moeilijk hebt. Sommige jongeren
doen zichzelf wel eens pijn als ze zich rot voelen. Wat doe jij?’. Indien de
leerling aangeeft zichzelf te verwonden, kan u doorvragen naar het effect van
het zelfverwondend gedrag. Vraag ook aan de leerling of hij al eens andere
dingen gedaan heeft als hij zich slecht voelde, die ook een beetje hielpen. Het is
belangrijk om voor deze alternatieve gedragingen complimenten te geven. Op
die manier versterkt u het alternatief gedrag zodat dat vaker voorkomt.
Iedere jongere heeft zijn eigen manier om met dergelijke moeilijkheden om te gaan.
Sommige adolescenten ontdekken dat zichzelf verwonden, op korte termijn, soelaas
brengt.
 Hou het hoofd koel en de relatie warm. Luisteren is hierbij essentieel en oordeel
niet. Neem een houding van ‘niet-weten’ aan.

Complimenteer de leerling tijdens het individuele gesprek alsook tijdens de les.

Doorverwijzing van de leerling naar de leerlingenbegeleiding en/of het CLB is
essentieel. Dit neemt niet weg dat de leerkracht een vertrouwenspersoon voor de
leerling kan zijn. U geeft de verkregen informatie door aan de klastitularis indien de
jongere hiermee akkoord gaat.
DEFINITIE
Zelfverwonding is sociaal onaanvaardbaar gedrag waarbij een persoon zichzelf
opzettelijk en op een directe manier fysiek letsel toebrengt zonder de intentie zichzelf van
het leven te benemen.
Vaak is aanvullend professionele hulp aangewezen. Het is de taak van het CLB om
de leerling – indien nodig – door te verwijzen naar andere hulpverleningsdiensten.
Als leerkracht kan u de jongere blijven motiveren om begeleiding te volgen.
Uiteenlopende gedragingen kunnen lichamelijke letsels met zich meebrengen:








bijten
branden (bv. met sigarettenpeuken, strijkijzer,…)
haar uittrekken
hoofdbonken
inslikken van schadelijke voorwerpen (bv. duimspijkers,…)
kneuzen (bv. tegen de muur slaan, schoppen tegen harde voorwerpen,…)
krabben
snijden en krassen (bv. met passers, mes, balpen, schaar, glasscherven,…)

Meestal is het niet de taak van u als leerkracht om een gesprek met de ouders
omtrent het zelfverwondend gedrag van hun zoon/dochter aan te knopen. De
leerlingenbegeleider en CLB-medewerker kunnen afspreken wie welke taak gaat
opnemen.

U kan met de leerling afspraken maken in verband met de wondverzorging. Als
leerkracht kunt u de toestemming geven aan de leerling om zijn wonde zelf te
verzorgen. Of u kan hem ook doorsturen naar de EHBO-verantwoordelijken van de
school. Zij dienen er op te letten dat ze op een neutrale manier de wonde
verzorgen. Indien er te veel aandacht aan de wondverzorging gegeven wordt, kan
dit zelfverwondend gedrag beloond worden.

In samenspraak met de leerlingenbegeleiding en/ of het CLB kan de studiedruk van
de jongere tijdelijk verlicht worden.

Indien een jongere zichzelf in klas verwondt, raden wij aan deze jongere
onmiddellijk naar het leerlingensecretariaat te sturen.
FREQUENTIE
Onderzoek geeft aan dat ongeveer 2 op 10 jongeren uit het secundair onderwijs zichzelf
al eens opzettelijk heeft verwond. Dit gedrag komt 2,5 keer zo vaak voor bij meisjes dan
bij jongens.
Minder voorkomende functies:
 Sommige jongeren komen in een roestoestand als ze zichzelf verwonden. Dit kan
verklaard worden door het feit dat het lichaam bij verwondingen endorfines
vrijmaakt. Deze trance-toestand betekent een vlucht uit de ondragelijke realiteit.
 Sommige jongeren ervaren dat ze het echte contact met de realiteit verliezen als
gevolg van langdurig middelengebruik, een psychiatrische aandoening of een
reactie op een al te pijnlijke situatie. Zelfverwonding kan een manier zijn om
weer iets te voelen.
 In sommige jongerengroepen kan zelfverwonding een soort voorwaarde zijn om
erbij te horen, een teken van lidmaatschap van de groep.
 Een kleine groep jongeren zoekt hulp en aandacht via het zelfverwondend
gedrag. Dit communicatiemiddel komt niet vaak voor gezien jongeren vaak
jarenlang hun verwondingen voor omstanders verbergen.
 Met zelfverwonding willen sommige jongeren bewijzen dat ze pijn kunnen
verdragen en dus toch iets waard zijn.
 Zichzelf verwonden kan de bedoeling hebben om zichzelf onaantrekkelijk en
‘weerzinwekkend’ te maken. Dit komt vaak voor bij slachtoffers van seksueel
misbruik.
 …
Zelfverwonding werkt verslavend. Jongeren ervaren op korte termijn positieve gevolgen
van hun zelfverwondend gedrag. Het is een manier die de jongere helpt om met
onaangename gevoelens om te gaan. Er komen endorfines in het lichaam vrij die een
aangename roes veroorzaken of negatieve gevoelens doen verminderen. Op lange
termijn ervaren jongeren nadelen van hun gedrag zoals littekens, afwijzing vanuit de
omgeving, schaamte omtrent hun gedrag,… . Zelfverwonding werkt echter als een
negatieve spiraal waar de jongere moeilijk alleen kan uitstappen…
Innerlijk een bang vogeltje, uiterlijk een leuke speelse kat.
Innerlijk een probleemkind, uiterlijk een modeldochter.
De twee grootste tegenpolen ooit. Wie ben ik echt? Wat is fake?
Ik begin zelf te twijfelen. Wat weegt het zwaarst op? Wat is masker?
Als ik een innerlijk bang vogeltje ben, zal ik niet aanvaard worden, door de maatschappij.
Sociaal niet aanvaard.
Als ik een leuke speelse kat ben, ben ik een voorbeeld voor veel mensen. De mensen kijken naar me op.
De keuze is snel gemaakt wie ik ben, en wie ik nog eens ben.
Een fake modeldochter. Een echt problemenkind.
Sak., 15 jaar
EEN HELPENDE HAND BIEDEN
FASE 1. Signaleren
Onderwijs beoogt naast het bereiken van didactische competenties aandacht te
besteden aan het socio-emotioneel welbevinden van leerlingen. Als leerkracht is het
belangrijk signalen van leerlingen, die zich niet goed in hun vel voelen, op te vangen.
Mogelijks kunnen deze tekenen wijzen op zelfverwonding. Hieronder staan signalen
weergegeven waarop u als leerkracht kan letten.









Vermoeidheidsklachten
Zelfverwaarlozing
Opvallende veranderingen in uiterlijk en kledijstijl (lichaam meer bedekken)
Extreem afvallen
Zichtbare kneuzingen, wonden, ‘ongelukjes’
Angst voor ouderavonden
Opvallend met de dood bezig zijn (erover praten, schrijven)
Lang op school blijven hangen
Veranderingen in sociaal gedrag, terugtrekken
Maar ook…
 Verveling, verlies van interesse
 Concentratieverlies, verslechtering geheugen
 Achteruitgang van prestaties en huiswerk
 Overmatig presteren
 Alcohol- en/of drugsgebruik
 Niet mee doen met activiteiten (bv. zwemactiviteiten)
 Afzijdig houden bij schoolactiviteiten
 Opvallend gedrag, introvert en extravert
 Emotionele uitbarstingen, veel huilen en lachen
 Uitbarstingen van energie gevolgd door nietsdoen
FASE 2. Analyseren
Het zelfverwondend gedrag van de jongere kan bij u als leerkracht heel wat nare
gedachten en gevoelens met zich meebrengen. Het is belangrijk om stil te staan bij uw
gedachten en gevoelens, want dit beïnvloedt in sterke mate uw gedrag ten opzichte van
de jongere die zichzelf verwondt. Volgende vragen kunt u zichzelf stellen:

Kloppen mijn gedachten die ik over zelfverwonding heb, wel met de
wetenschappelijke bevindingen?

Helpen mijn gedachten mij om de leerling een helpende hand te bieden?

Helpen mijn gedachten mij om rustig en alert te blijven?

Helpen de gedachten mij om conflicten met mijn omgeving, die ik niet wil, te
vermijden of te voorkomen?

…
Deze cijfers zijn schrikwekkend, omdat ze aangeven dat in elke klas één of meerdere
leerlingen zitten die zichzelf pijnigen. Kenmerkend voor zelfverwonding is dat dit
meestal in de puberteitsfase tot ontwikkeling komt. Deze periode gaat met lichamelijke,
psychische en sociale veranderingen gepaard. Deze overgang brengt onzekerheid,
wisselvalligheid en stress met zich mee. Vele jongeren ervaren ook hevige en
verwarrende gevoelens. Vandaar dat deze levensfase extra gevoelig is voor de
ontwikkeling van allerlei problemen, waar zelfverwonding dan een uitweg kan voor
bieden.
FASE 3. Begeleiden
Jongeren zijn in deze periode op zoek naar een eigen identiteit. Ze sluiten zich vaak aan
bij een jongerencultuur die bij hun persoonlijkheid past. Adolescenten die met intense
onaangename gevoelens zitten, kunnen zich aangetrokken voelen tot een bepaalde
subcultuur (bv. emo’s, gothics,…). Bepaalde jongeren geven aan dat zelfverwonding
hoort bij een bepaalde subcultuur. Anderen zijn het met deze gedachte oneens en geven
aan dat jongeren vanuit een onaangenaam gevoel neigen zichzelf te verwonden. Er is
een betekenisvol verband tussen jongerenculturen en zelfverwonding. Omtrent de
causaliteit van dit verband bestaat veel discussie.
Dit doe je beter niet…
MOGELIJKE FUNCTIES

Negeren
Zelfverwonding is een signaal dat er iets aan de hand is. De jongere heeft hulp en
begeleiding nodig! Indien de omstaanders van de jongere deze hulpkreet negeren,
kan de jongere zich nog meer waardeloos voelen wat de problematiek kan
versterken.

Beschuldigen

Vraag niet expliciet om de wonden of littekens te mogen zien. Vaak zijn jongeren
hier beschaamd over.

Als omstaander van de leerling kan je niet eisen dat de jongere direct stopt met het
zelfverwondend gedrag. De jongere kan in het geheim verder doen met bv. krassen
en geen verdere hulp meer wensen. Zelfverwonding werkt verslavend, daar de
jongere ervaart dat zichzelf verwonden ‘helpt’ om met onaangename gevoelens om
te gaan.

Spreek de leerling hierover niet aan tijdens de les, maar doe dit voor of na de les.

Beloof geen geheimhouding
Veel voorkomende functies:
 Door zichzelf te verwonden worden spanningsgevoelens ontladen. Dit brengt
een gevoel van ontspanning en opluchting met zich mee.
 De jongere vermindert de psychische pijn door ze te vervangen door lichamelijke
pijn. Op die manier leidt de jongere de aandacht van zijn psychisch leed af.
 Gevoelens van kwaadheid of frustratie ten opzichte van zichzelf of iemand
anders kunnen geuit worden via het zelfverwondend gedrag.
 Zichzelf verwonden is vaak een manier om dit leven nog even aan te kunnen, niet
(of nog niet) om er een eind aan te maken. Zelfverwonding kan een strategie zijn
om zelfdoding te voorkomen. Maar de jongere kan wel met zelfmoordgedachten
te kampen hebben.
 Zelfverwonding kan een manier zijn om eenzaamheid en innerlijke leegte op te
vullen.
 Het eigen beschikkingsrecht is voor sommige jongeren een belangrijk aspect van
zelfverwonding. Op die manier hebben de jongeren het gevoel om toch nog
ergens controle over te hebben, namelijk over het eigen lichaam.
 Sommige jongeren ervaren sterke schuldgevoelens bij bepaalde gebeurtenissen.
Als gevolg hiervan willen ze zichzelf bestraffen door zelfverwondend gedrag te
stellen.