Inhoud Terminologie Terminologie Terminologie

22/09/2016
Zelfverwonding:
Wat als zelfzorg zoek is?
Prof. Dr. Laurence Claes
KU Leuven – Faculteit PPW
U Antwerpen – Faculteit Geneeskunde
[email protected]
Terminologie
Inhoud
•
•
•
•
•
•
(Claes et al., 2007)
Terminologie
Conceptualisatie
Prevalentie
Model
Co-morbiditeit
Behandeling
Terminologie
• Zelfbeschadiging
Zelfbeschadiging
Zelfverwonding
• Zelfverwonding
o
Direct fysiek letsel aanbrengen aan
het eigen lichaam, zowel aan de
oppervlakte van de huid (bijv.
zichzelf snijden) als inwendig (bijv.
naald inslikken)
Normaal
Abnormaal
Adequaat
Aanvaard
Inadequaat
Niet aanvaard
Behouden of bereiken
van
schoonheid/gezondheid
Omgaan met persoonlijke
problemen
Terminologie
(Claes et al.,2007)
Direct of indirect schade
aanbrengen aan het eigen lichaam
• Bijv. Diabeticus die zijn dieet niet
volgt, …
Zelfbeschadiging
Sociaal
standpunt
Motief/
Functie
o
Zelfverzorging
Zelfverminking
• Zelfverwonding =
• Sociaal onaanvaardbaar
gedrag waarbij een
persoon zichzelf fysiek
letsel toebrengt zonder de
intentie om zichzelf het
leven te benemen
• Zelfverminking
o
Het eigen lichaam letterlijk
verminken (bijv. amputatie van
ledematen)
1
22/09/2016
Conceptualisering
Structuralitische benadering
• Structuralistische of medisch-klinische benadering
o
ZVG als een pathologische structuur op zich (syndroom) of als een
symptoom van een stoornis (DSM-IV, ICD-10)
o
DSM-IV
• Borderline Persoonlijkheidsstoornis
• Trichotillomanie (Impulscontrolestoornis)
• Krabben aan de huid (Impulscontrolestoornis NAO)
o
DSM-5
Sectie III
(APA, 2013)
ICD-10
• Repetitief hoofdbonken, ... (Stereotype bewegingsstoornis)
• Zichzelf injecteren met toxische stoffen (Nagebootste stoornis)
Conceptualisering ZVG
Conceptualisering van ZVG
Functionalistische benadering
Functionalistische benadering (Nock & Prinstein, 2004)
• Functionalistische of psycho-sociale benadering
o
ZVG als een uiting van psychische problematiek (communicatieve
functie) of
o
ZVG als een manier om hiermee om te gaan (probleemoplossende
functie)
o
Functionele schaal
•
•
•
•
•
Positieve bekrachtiging
Bv. genieten van de pijn
Autonome functie
(Vanderlinden & Vandereycken, 1997)
Relaxatie
Aandacht
Stimulatie
Straf
Zelfdestructiviteit
Bv. krijgen van aandacht
Sociale functie
-
Bv. verdwijnen van herbeleving
Bv. ontsnappen aan taken
Negatieve bekrachtiging
Prevalentie
Prevalentie
Steekproef & leeftijd
• Geen duidelijk antwoord
• Niet-klinische populaties
o
Overschatting
o
• Bv. inclusie van suïcide(pogingen)
o
•
•
•
Onderschatting
• Bv. enkel “snijden” inventariseren
• Bv. enkel kijken naar patiënten die verzorging nodig hebben in
ziekenhuizen
Middelbare scholieren
• Klinische populaties
o
± 17.1-38.6% (Brunner et al., 2013)
± 18% (Muehlenkamp et al., 2012)
± 35.6% (6.7% DSM-5) (Zetterqvist
Adolescenten
•
et al., in press)
o
Jong volwassenen
•
o
± 17%
(Whitlock et al., 2006)
Volwassenen
•
± 4%
(Klonsky et al.,2003)
± 40%-61%
(Darche, 1990; DiClemente
et al., 1991)
•
o
Eetstoornissen
(Claes & Muehlenkamp,
2014; Svirko & Hawton, 2007)
•
AN-R: 13.6%-42.1%
•
AN-BP: 27.8%-68.1%
•
BN: 26%-55.2%
Volwassenen
•
•
± 4%-21% (Briere & Gil, 1998)
Borderline PS (Ludäscher et al., 2009)
•
69%-75%
2
22/09/2016
Patiënten met/zonder ZVG
Symptomen
Model
(Claes & Muehlenkamp, 2014)
80
60
Geen ZVG
40
ZVG
20
0
Angst
Fobie
Depri
Wantr.
Hostil.
Klachtenlijst
Patiënten met/zonder ZVG
Suïcide gedachten
Patiënten met/zonder ZVG
Persoonlijkheidsstoornissen
40
150
30
Geen ZVG
20
ZVG
10
100
Geen ZVG
50
ZVG
0
0
Suicide gedachten
Cluster Cluster AS-Pd
A
B
B-Pd
Cluster
C
ADP-IV
3
22/09/2016
ZVG & Identiteit
• r(ZVG, identiteitsdiffusie) = +
• r(ZVG, identiteitssynthese)= Synthese
Ik heb een duidelijk idee over wat ik
wil zijn.
Ik heb mezelf graag en ben trots op
waar ik voor sta.
De belangrijke dingen in het leven zijn
duidelijk voor mij.
Verwarring
Ik weet niet echt wie ik ben.
Ik kan niet beslissen wat ik met mijn
leven ga doen.
Ik voel me nergens echt bij
betrokken.
Persoonlijkheid & Identiteit & ZVG
Neuroticism
Hechting – Identiteit - ZVG
4
22/09/2016
Eetstoornispatiënten met/zonder ZVG:
Traumatische ervaringen/dissociatie
3
2,5
2
1,5
Geen ZVG
1
ZVG
0,5
0
Emot.
Fysiek
Seksueel DISQ-Total
TEQ/DISQ
5
22/09/2016
Holistische theorie ZVG
Uitlokkende gebeurtenis
Individueel: mislukking
Sociaal: ruzie, verlies
Negatieve gedachten:
Ik ben een mislukking, ik haat
mezelf, ik ben waardeloos
Negatieve gevoelens:
Boosheid, verdriet, onzekerheid,
verwardheid
Gedachten aan ZVG
Afremmende factoren:
Waardevol contact
In gezelschap zijn
Versnellende factoren:
Alcohol- en/of druggebruik
Vermoeidheid, alleen zijn, stress
Zelfverwonding
Negatieve gevolgen
(op lange termijn):
Schuld, schaamte, wonde,
littekens, afwijzing door omgeving
Positieve gevolgen
(op korte termijn):
Afname van spanning, kwaadheid,
verwarring, zelfbevestiging, gevoel
van sterkte
Behandeling – team/therapeut (1)
• Van de kant van de therapeut of het team staan twee
basisregels centraal:
1. Neutrale verzorging:
• wonden moeten behandeld worden op een technisch
verantwoorde manier (alsof het een ongeval betreft)
• doch zonder directe opmerkingen of vragen, behalve
wanneer die medisch noodzakelijk zijn
• zodra de acute situatie voorbij is en op een meer geschikt
moment (enkele uren tot enkele dagen later) -> open
communicatie
6
22/09/2016
Behandeling – team/therapeut (2)
Behandeling – Patiënt (1)
• Eerste contact
2. Open communicatie
• het voorval moet besproken worden in een therapeutische
context met speciale aandacht voor de boodschappen die door
de patiënt worden uitgedrukt
• samen met de patiënt analyseert de therapeut de mogelijke
functies van het zelfverwondend gedrag
o
o
Patiënt rapporteert ZVG zelf
ZVG wordt meegedeeld door een ander (bv., vriendin,
leerkracht)
• Vermoeden ZVG openlijk bespreken
• Niet beschuldigen, niet minimaliseren, geen geheimhouding
beloven
• Wanneer vertrouwensrelatie is opgebouwd kunnen volgende
stappen ondernomen worden
Behandeling – Patiënt (2)
Behandeling – Patiënt (3)
• Motiveren
• Functie-analyse
o
Voor- en nadelen van het ZVG?
o
• Als behandelaar niet-oordelend durven luisteren naar de
voordelen en nadelen van het ZVG
o
Situationele, affectieve, en cognitieve antecedenten en
gevolgen van ZVG in kaart brengen
• De eerste keer kan de FA in de sessie uitgevoerd worden samen
met patiënt
• Self-Injury Questionnaire-Treatment Related (Claes et al., 2007)
ZVG is geen gemakkelijke taak -> vele functies -> vaak
kan ZVG maar losgelaten worden als er (gezondere)
gedragsalternatieven zijn
• ZVG ineens stoppen?
• ZVG geleidelijk stoppen?
• in overleg met patiënt beslissen
Functieanalyse
Situatie
Tijdstip?
20u.
Waar?
Badkamer
Met wie?
Alleen
Activiteit
voordien?
Ruzie
gemaakt
Behandeling – Patiënt (4)
Persoon
Gevoelens?
• Kwaad op
mezelf
• Verdrietig
• In de steek
gelaten
Gedachten?
• Ik moet
mezelf
straffen
Gedrag
Gevolgen
Wat?
Gevoelens?
Ik sneed mezelf • Opgelucht
in L-arm met
• Kwaad
scheermesje
Gedachten?
Waarom?
• Nog dieper
Ik wilde pijn
moeten
voelen en bloed snijden
zien
Gedrag?
• Naar dokter
• Aanpak van intra-persoonlijke functies
o
Emotie-regulatie
• Psycho-educatie (emoties zijn noodzakelijk)
• Emotionele exposure (emoties moeten niet leiden tot gedrag)
o
Cognitieve herstructurering
• Kritiek (zelf & ander)
• Cognitieve technieken (bv., Beck)
o
Gedragsverandering
• leidende principes in de selectie van alternatieven
• makkelijk ter beschikking staan
• schadeloos zijn (voor de patiënt en andere mensen)
• snel leiden tot emotionele ontlading (zonder een trance of
controleverlies te verwekken)
7
22/09/2016
Gedragsalternatieven
(Taylor et al., 2015)
Behandeling – Patiënt (5)
• This is a way to bring your emotion down without huring
• Aanpak van interpersoonlijke functies
yourself and using the power of your senses
o
Things you look at … watch the start at night, watch a dance
performance, do your nails so they are pretty, …
o
Things you listen to … listen to relaxing music, sing your favourite
song, play an instrument
o
Things you smell … buy some essential oills, bake cookies, cakes
or bread, use your favourite perfume or scent
o
Things you taste … have some ice-cream, have a hot chocolae or
herbal tea, …
Things you touch … stroke a cat/dog/hamster, cuddle a soft
cushion, hug someone, …
o
o
o
o
Psycho-educatie aan ouders/siblings
Omgeving leren
ZVG = non-verbale hulpkreet
Patiënt leren ‘verbaal’ en ‘rechtstreeks’ communiceren
(bv., module interpersoonlijke communicatie
Linehan)
• Aanpak van co-morbide pathologie
Behandeling – Patiënt (6)
Behandeling – Patiënt (7)
• Hervalpreventie
• Crisisplan
o
o
o
ZVG opgeven is een proces van vallen en opstaan
Patiënt dient triggers te leren identificeren gezonde
gedragsalternatieven toepassen
Indien patiënt uitglijdt,
• is dit geen probleem als hij/zij gezonde gedragsalternatieven kan
activeren
• indien dit niet lukt, dan steunnetwerk (bv., ouders, vrienden,
therapeut) activeren
o
o
Welke stappen nemen indien er zich een crisis voordoet?
(stappenplan)
Ik ben geen voorstander van een contract om ZVG te verbieden
• NEUTRALE Wondverzorging
o
Beperkte beschadiging
• Zelf leren verzorgen + check-up bij huisarts
o
Ernstige verwonding
• Huisarts (met wie afspraken werden gemaakt)
• Spoedeisende hulp
Behandeling – Patiënt (8)
• ZELFZORG
Doorheen de ganse behandeling van ZVG zijn “Respect
voor zichzelf” en “Zelfzorg” belangrijke thema’s
• Hulpverlener mag ook grenzen stellen
• Zelfzorg is de boodschap voor de patiënt en de
hulpverlener
o
Bedankt voor uw
aandacht!
Vragen?
8