Hoe passen onze ouder wordende hersenen zich aan

Hoe passen onze ouder wordende hersenen zich aan?
Ralf Krampe – 24 februari 2009
Bij het ouder worden ondergaan we niet alleen fysieke veranderingen, zoals
onze spieren die verzwakken of beenderen die fragiel worden, maar ook onze
hersenen beginnen fysiologisch te verslechteren. Enkele hersenregio’s,
waaronder de frontale cortex (of hersenkwab), zijn tot 15% in volume
verminderd op 80-jarige leeftijd in vergelijking met jonge volwassenen. Op
eenzelfde manier zijn oudere mensen op cognitieve taken waarbij snelheid en
nauwkeurigheid beklemtoond worden, gevoelig trager en minder nauwkeurig
dan jongere volwassenen. Gemiddeld genomen doen 60-70 jarigen er 1.6 keer
langer over om dezelfde taak uit te voeren als een twintiger. Desalniettemin
slagen sommigen er toch in om ons zelfs op vrij hoge leeftijd te blijven verbazen
met adembenemende prestaties, die bovendien snelle en complexe bewegingen
vergen. Denk bijvoorbeeld aan de virtuose piano prestaties van een 80-jarige
Rubinstein of Horovitz. Hoe is dit mogelijk, gezien de fysieke en cognitieve
veranderingen?
In deze lezing zal ik trachten een aantal antwoorden te geven op deze puzzel. Ik
zal eerst een aantal speciale taken beschrijven waarin jongere en oudere
volwassenen verschillen en uitleggen hoe dit gerelateerd is aan het
hersenfunctioneren in het algemeen. Methoden van hersenonderzoek zullen ook
kort worden uitgelegd.
Daarna zal ik het hebben over studies waarbij een systematische vergelijking
wordt gemaakt tussen jongere en oudere volwassenen met een goed geheugen
en ook ouderen bij wie het geheugen al een zekere verslechtering ondergaan
heeft. Het zal duidelijk worden dat de variabiliteit tussen verschillende oudere
individuen vrij hoog ligt, en dat het daarom mogelijk is senioren te vinden die
eenzelfde prestatieniveau behalen dan jonge volwassenen.
De kritische vraag is of deze “fitte” senioren hun hersenen op dezelfde vraag
gebruiken als jongere volwassenen? Het antwoord hierop is neen en
hersenstudies beginnen een sensationeel beeld te ontrafelen van hoe de
hersenen zich op een flexibele manier aanpassen aan hun eigen veroudering.
Daardoor
kunnen
ze
tenminste
gedeeltelijk
compenseren
voor
leeftijdsgerelateerde aftakelingsverschijnselen die –helaas- op langere termijn
uiteindelijk onvermijdelijk zijn.
In het laatste deel zal ik ons eigen werk op gebied van neuroimaging
(beeldvorming van de hersenen) bij jongere en oudere muzikanten beschrijven
dat wij momenteel hier in Leuven uitvoeren in samenwerking met het
departement radiologie (UZ Gasthuisberg).